Η «πικρή γεύση» της καπιταλιστικής ανάπτυξης

Οι «δείκτες» της καπιταλιστικής οικονομίας της Γερμανίας - της ισχυρότερης οικονομίας στην ΕΕ - είναι σχεδόν «άριστοι»: Συνεχής - εδώ και μια δεκαετία - ανάπτυξη, τεράστια πλεονάσματα σε εμπόριο και προϋπολογισμό, μικρό δημόσιο χρέος, ιστορικό χαμηλό στην επίσημη ανεργία, η τεχνολογική πρόοδος «καλπάζει». Τι «γεύση» αφήνουν στην πλειοψηφία του γερμανικού λαού αυτές οι «επιτυχίες»; Δυσφορία, αδικία, ανασφάλεια, απαισιοδοξία, έντονη δυσπιστία προς το κράτος και την οικονομία. Ολα αυτά αποτυπώνονται τελευταία σε έρευνες που έχουν προκαλέσει αίσθηση στη Γερμανία, όπως δείχνει και η αρθρογραφία μεγάλων εφημερίδων της χώρας - «Frankfurter Allgemeine Zeitung» (FAZ), «Die Zeit» κ.ά. - που επιμένουν να αναζητούν «εξηγήσεις» για το «παράδοξο» φαινόμενο.

* * *

Βέβαια, ανησυχία για την αυξανόμενη δυσαρέσκεια του γερμανικού λαού σχετικά με τις κοινωνικές και εισοδηματικές ανισότητες πάντα εκφραζόταν στον Τύπο και στις δημοσκοπήσεις. Το καινούργιο όμως είναι ότι στα ερωτήματα έχει μπει και ο παράγοντας «καπιταλισμός», προσθέτοντας μια επιπλέον (σοβαρή) ανησυχία. Για παράδειγμα, έκπληξη προκάλεσε το πρόσφατο «Βαρόμετρο Εμπιστοσύνης» του ινστιτούτου «Edelman» - στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός - όπου το 55% των Γερμανών πιστεύει ότι «ο καπιταλισμός κάνει περισσότερο κακό, παρά καλό». Ερευνα της «Allensbach» δείχνει πως μόλις το 48% έχει «καλή γνώμη για το οικονομικό σύστημα στη Γερμανία» και σε άλλη της «Ipsos» το 45% συμφωνεί με τη φράση «τα σοσιαλιστικά ιδανικά είναι σήμερα πολύτιμα για την κοινωνική πρόοδο». Μόλις το 30% των Ανατολικογερμανών και το 48% των Δυτικογερμανών απαντούν με ξεκάθαρο «όχι» στην ερώτηση: «Υπάρχει κάποιο οικονομικό σύστημα καλύτερο από την οικονομία της αγοράς;».
«Συγκλονιστικά» και «τρομακτικά» χαμηλή χαρακτηρίζεται η εμπιστοσύνη των Γερμανών στην κυβέρνηση, στην πολιτική και οικονομική εξουσία, με δεδομένο ότι πρόκειται για μια χώρα με παραδοσιακά μεγάλη «κοινωνική συνοχή» και εμπιστοσύνη στο κράτος, ενώ μετά την «επανένωση» το 1990 - και «τόνους» αντισοσιαλιστικής προπαγάνδας - η αμφισβήτηση του καπιταλισμού ήταν περίπου αδιανόητη. Ετσι, ενώ οι Γερμανοί δείχνουν μεγάλη εμπιστοσύνη π.χ. στους επιστήμονες, «εμπιστεύονται ελάχιστα τους πολιτικούς και τους πλούσιους» («Edelman»). Ενδιαφέρον στοιχείο ως προς το ταξικό «πρόσωπο» του κράτους είναι το εξής: Τα άτομα με υψηλή μόρφωση και υψηλά εισοδήματα έχουν σχεδόν 50% περισσότερη εμπιστοσύνη στο κράτος και τους θεσμούς του από ό,τι ο συνολικός μέσος όρος. Σε καμία άλλη χώρα αυτή η διαφοροποίηση δεν είναι τόσο μεγάλη.

* * *

«Τέτοια αποτελέσματα είναι δραματικά για τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή οικονομία, η οποία θέλει και από πολιτική άποψη να θεωρείται "άγκυρα σταθερότητας"», σχολιάζει η «FAZ». «Από πού προέρχεται η απώλεια εμπιστοσύνης;», αναρωτιέται η «Zeit» επισημαίνοντας: «Περισσότεροι από τους μισούς στη Γερμανία δηλώνουν ότι έχουν πρόβλημα με το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα. Κυρίως βλέπουν τον καπιταλισμό ως μια μορφή κοινωνίας δυσλειτουργική, που δεν αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα της πλειοψηφίας. Περσινή έρευνα (Φόρουμ "New Economy") έδειξε πως το 87% αντιλαμβάνονται την ανισότητα του εισοδήματος και του πλούτου ως υπερβολικά υψηλή και άδικη, ενώ μόνο το 23% πιστεύει ότι θα ζει καλύτερα τα επόμενα χρόνια».
Η «ανάγνωση» των δημοσκοπήσεων θα πρέπει να είναι προσεκτική. Το βέβαιο πάντως είναι πως δεν υπάρχει «παράδοξο» μεταξύ της ισχυρής καπιταλιστικής οικονομίας της Γερμανίας από τη μια και της επιδείνωσης των συνθηκών ζωής και εργασίας για πολλά εκατομμύρια εργαζομένων, συνταξιούχων, ανέργων, από την άλλη, άρα και της ανόδου του δείκτη δυσαρέσκειας. Πολύ περισσότερο, μια «καταιγίδα» αντεργατικών μέτρων και κοινωνικών περικοπών (τη δεκαετία του '90, η «Ατζέντα 2010» του Σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου Γκ. Σρέντερ κ.ά.), συνέβαλε αποφασιστικά στην καπιταλιστική ανάπτυξη της χώρας και τη μετατροπή της «σε ατμομηχανή της Ευρώπης». Οι συνέπειες των σαρωτικών αλλαγών - μετά την «επανένωση» - σε Πρόνοια, Κοινωνική Ασφάλιση και Εργασιακά, εκδηλώνονται σήμερα, π.χ. στους συνταξιούχους που δεν κατάφεραν να κάνουν ιδιωτική ασφάλιση και ζουν μέσα στη φτώχεια μετά από 35 και 40 χρόνια δουλειάς, ενώ οι «επισφαλείς» εργασιακές σχέσεις είναι σχεδόν ο κανόνας.

***

Επιπλέον, «τα ανθισμένα τοπία» και η «αιώνια ευημερία και ειρήνη», που έταζαν στον γερμανικό λαό μετά την καπιταλιστική παλινόρθωση, είναι σήμερα η συγκέντρωση του πλούτου σε ολοένα και λιγότερα χέρια, ενώ οι οξυμένοι παγκόσμιοι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί δημιουργούν μεγάλη ανασφάλεια. Αυτό που είναι κανόνας είναι ότι σε μια προηγμένη χώρα όπως η Γερμανία - με υψηλότερο βιοτικό επίπεδο απ' ό,τι άλλες χώρες - ο τεράστιος πλούτος που παράγεται και η αλματώδης επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος αξιοποιούνται για την κερδοφορία του κεφαλαίου, και αντί να οδηγούν μπροστά την κοινωνία, «το ρολόι γυρίζει πίσω» για τους εργαζόμενους...