Κατά τον Φρομ το άτομο "με την πράξη της υποταγής, χάνει την ανεξαρτησία του και την ακεραιότητά του, αλλά αποκτά ένα άλλο αίσθημα, το αίσθημα ότι δέχεται προστασία από μια δύναμη που του εμπνέει δέος και της οποίας αποτελεί ένα μέρος της". Υπάρχει διαλεκτική - ψυχολογική σχέση ανάμεσα στη θρησκευτική και την κομματική ανάγκη της υποταγής και του σεβασμού προς την ανώτερη δύναμη - "σοφία" του θεϊκού και του κομματικού Πολιτικού Γραφείου του κομμουνιστικού κόμματος;
Αν λάβουμε υπ' όψιν μας τα αναμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα, κατά τα οποία ξεχωριστά άτομα, ολόκληρες ομάδες ανθρώπων, πίστεψαν και θυσιάστηκαν στην ιδέα του χριστιανικού σταυρού, και της νίκης του κομμουνιστικού σφυροδρέπανου, τι μπορεί να συμπεράνουμε αναλύοντας τις βαθύτερες ψυχολογικές αιτίες που ενεργούσαν πίσω και στο βάθος αυτής της πίστης σε δύο τελείως διαφορετικά σύμβολα;
1. Ο σταυρός έχει καταστεί το σύμβολο μιας θρησκείας που επικράτησε σε ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου μας.
Πρόκειται για μια πίστη που κυριαρχείται από τη σωτηριολογία για τον άνθρωπο. Το άτομο που πιστεύει, νιώθει αξιωματικά αμαρτωλό, και περιμένει δικαίωση στην άλλη ζωή, αλλά κατέχεται από την ακράδαντη πίστη πως ο Θεός σαν ο δημιουργός των πάντων, πάντα τον σκέφτεται, τον δοκιμάζει και περιμένει απ' αυτόν ταπείνωση, ευσέβεια, πίστη, αγάπη.
Θεωρώ πως η σημαντικότερη δύναμη της χριστιανικής θρησκείας, είναι το κήρυγμά της για τον ενανθρωπισμό του Θεού ("η βασιλεία του Θεού εντός υμών εστί"), και για την "ομοίωση" του ίδιου του ατόμου με τον Θεό.
Ταυτόχρονα όμως, με έναν μηχανισμό προβολής (όπως π. χ. στις νευρωτικές καταστάσεις, στον μαζοχισμό, στις αδυναμικές γενετικές καταστάσεις), προβάλλει το ίδιο το άτομο τις δικές τους διαστάσεις, τις ανθρώπινες, στη θεϊκή οντότητα (την τελειότητα, τη δύναμη, τη σοφία, τη δικαιοσύνη, την αγάπη), και έτσι απογυμνώνεται το ίδιο και τελικά προσπαθεί μέσα από την πίστη, τη λατρεία και την ηθική "να φτάσει το Θεό".
Αν θελήσει κανείς να εξηγήσει αυτή την πίστη, μπορεί να σταματήσει στις παρακάτω διαπιστώσεις:
2. Ενα κατ' εξοχήν λογικόν ον, πιστεύει σε κάτι που το τοποθετεί έξω από το ίδιο το άτομο, που αποδίδει διαστάσεις και δυνάμεις, υποτάσσεται σ' αυτό το ον, και μπορεί να υποτάξει τις δικές του ανάγκες στην πίστη - λατρεία και τελικά και να θυσιαστεί.
Επομένως, πρόκειται για καταστάσεις που αντιμάχονται την "ενστικτική" του διάσταση, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να υπηρετήσουν τη δεύτερη - δηλαδή τη συναισθηματική - ανθρώπινη διάσταση, βάζοντάς τη στην υπηρεσία ενός σκοπού - στόχου, και στην τρίτη διάσταση - την πνευματική - πρόκειται για μια "αυταπάτη", δηλαδή, για την επιβολή του "ψυχικού - πνευματικού", πάνω στο σωματικό - υλικό, γεγονός άλλωστε που χαρακτηρίζει όλες τις θρησκείες. Αυτό άλλωστε το θεωρητικό αξίωμα, το ενστερνίζεται και ο ίδιος ο Φρομ.
3. Από την άλλη πλευρά τουλόφου - στην ανθρώπινη πίστη - διαμορφώθηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, η πίστη στο κομμουνιστικό ιδανικό, που συμβολίζεται από το σφυροδρέπανο, δηλαδή στη σωτηρία των εργαζομένων - και κατ' επέκταση και όλων των ανθρώπων - με τη δημιουργία "της κομμουνιστικής κοινωνίας της εργασίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της αλήθειας".
Αυτή όμως η πίστη στηρίχτηκε για να θεμελιωθεί και να καρποφορήσει στην επιστημονική λογική μιας θεωρίας - του μαρξισμού - που ήταν η κατάληξη της ανάπτυξης της θεωρητικής οικονομίας, της επιστημονικά θεμελιωμένης φιλοσοφίας του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού - και της πολιτικής επιστήμης.
Επομένως, η πίστη στο κομμουνιστικό σφυροδρέπανο στηρίχτηκε σε δυο αγκωνάρια: της λογικής και της ψυχολογίας της ίδιας της ζωής.
Και αυτή πάλι η ψυχολογία, είχε δύο παρακλάδια, τη βίωση της τραγωδίας στο παρελθόν και τη βίωση στη συνείδηση μιας προσδοκίας στο μέλλον.
Και το μεν παρελθόν είχε - και έχει - αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη πάνω στην ανθρώπινη συνείδηση και την ψυχολογία (σαν φτώχεια, σαν στέρηση, σαν έλλειψη χαράς, σαν ανελευθερία κλπ.), το δε μέλλον, βιώνεται από τον οπαδό του κομμουνιστικού ιδεώδους σαν "η γη της επαγγελίας για όλους" τους ανθρώπους(ισότητα, αλληλεγγύη, εργασία, δικαιοσύνη, χαρά, δημιουργία, ελευθερία κλπ.).
Ετσι λοιπόν, η χριστιανική πίστη, από τις τρεις διαστάσεις του ανθρώπου, τροφοδοτεί τον συναισθηματικό κόσμο - και καταφρονεί (στον βαθμό που το μπορεί) την ενστικτική διάσταση (σεξουαλική απόλαυση, χαρά της ζωής και του σώματος, επάρκεια), και αδιαφορεί για τη λογική και διανοητική πλευρά του ανθρώπου (σαν έρευνα, σαν επιστημονική ανακάλυψη, σαν διανοητική ανάπτυξη).Γιατί είναι φανερό πως η ανθρώπινη θεολογική πίστη αγνοεί την πανανθρώπινη ιστορία, το πώς διαμορφώθηκαν οι κοινωνίες, το τι αντιπροσωπεύει το ανθρώπινο ον σαν εξέλιξη, σαν νευροφυσιολογία, σαν ψυχισμός, και συλλαμβάνει τον άνθρωπο σαν θεϊκό δημιούργημα μια και έξω, και για πάντα το ίδιο - και αναφέρεται σε ένα εξωϊστορικό ον, χωρίς ιστορικό παρελθόν (και προϊστορία) και μέλλον.
Και αυτή η πίστη τροφοδοτείται από μια ερμηνευτική της ιστοριογραφίας του ιστορικού Ναζωραίου (άλλωστε οι μόνες πηγές είναι τα ίδια τα ευαγγέλια ανθρώπων πιστών και ταυτόχρονα και ιστορικών αφηγητών), όπως η Ανάσταση, τα θαύματα, η βασιλεία των ουρανών, η Δευτέρα Παρουσία, η πίστη στην ανάσταση των νεκρών κλπ.
Αλλωστε η πίστη δίνεται εξ αποκαλύψεως και αποκλείει αξιωματικά την ιστορική επαλήθευση, την παρέμβαση του λογικού, την επιστημονική έρευνα για την πραγμάτωση της σωτηριολογίας, της εσχατολογίας, της δαιμονολογίας.
Ετσι η πίστη, αποκλείει την πολιτική επανάσταση για την κατάκτηση του δίκιου των αδικημένων γιατί κηρύττει την άποψη πως από μόνη της αρκεί "για να γεμίσει το τραπέζι".
Από την άλλη πλευρά η πίστη στο σφυροδρέπανο, αγκαλιάζει και τις τρεις διαστάσεις της ανθρώπινης φύσης, δηλαδή την ενστικτική, τη συναισθηματική και τη διανοητική.
Γιατί ο μαρξιστής επαναστάτης είναι γνώστης της ιστορίας, της πολιτικής, της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας και στοχεύει στην ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας σε ένα συνειδητό άτομο ιστορικά πεπερασμένο, με ένα σύνολο ενστικτικών αναγκών και επιθυμιών και με έναν πλούσιο συναισθηματισμό, που στο κέντρο του βρίσκεται ο ίδιος ο άνθρωπος.
Ταυτόχρονα, η ηθική διάσταση της θρησκείας και της κομμουνιστικής πίστης βρίσκεται σε διαμετρικά αντίθετες θέσεις. Γιατί από τη μια, η ηθική είναι το αρεστό στο Θεό (αφοσίωση, ευλάβεια, φιλευσπλαχνία, αρετή κλπ.) και από την άλλη ηθικό είναι το δίκιο και αυτό που υπηρετεί την ολοκλήρωση του ανθρώπου.
Η χριστιανική πίστη είναι μια ιστορικά τυφλή συναισθηματική σχέση με τον Θεό και μέσω αυτού προς τον πλησίον (αγάπη), ή αν θέλετε και μια αμφίδρομη σχέση από τον πλησίον προς τον Θεό, αγνοώντας την ενστικτική και τη διανοητική διάσταση του ανθρώπου ή στην καλύτερη περίπτωση, καταπολεμώντας και αυτές τις καθαρά ανθρώπινες πλευρές.
Η κομμουνιστική πίστη, είναι μια συνειδητή πράξη, όπου στο κέντρο της βρίσκεται η ανθρώπινη ζωή, ενός συγκεκριμένου ιστορικού - υπαρκτού υποκειμένου, με υλικές ανάγκες, με πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, που πρέπει να αναπτυχθεί στο έπακρο, και με μια πνευματική διάσταση σαν μια διαρκής προβληματική απέναντι στη δημιουργία, που ταυτόχρονα νιώθει και σαν δημιουργός της.
Δρ. Γιάννης Γ. ΓΑΛΑΝΟΣ
Ψυχίατρος - συγγραφέας
ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
30/12/2007
-- «Δε δίνω λέξες παρηγόριας...»*
30/6/2001
-- Το «Γυάλινο» σπίτι του καπιταλισμού φυτώριο ψυχοπαθολογίας
6/12/1998
-- Για τη θρησκευτική συνείδηση της νέας εποχής
9/5/1998
-- Αντεπιστημονικές - Μεταφυσικές δοξασίες
12/4/1998
-- Τα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου