«Κοινωνία της γνώσης» και συγκάλυψη του καπιταλισμού

«Κοινωνία της γνώσης» και συγκάλυψη του καπιταλισμού

Πού στηρίζουν οι αστοί θεωρητικοί την άποψη για το πέρασμα του καπιταλισμού σε μια «κοινωνία της γνώσης»; Θεωρούν ότι οι τεχνοκράτες, που ασκούν διευθυντικό ρόλο στην παραγωγή, είναι αυτοί που αντικατέστησαν στην εξουσία τούς ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. Ετσι, η επιστήμη, και ιδιαίτερα η εφαρμογή της, στην παραγωγή, η τεχνολογία, είναι, γι' αυτούς το καθοριστικό κριτήριο για τον ταξικό χωρισμό των ανθρώπων, τους οποίους διακρίνουν σε «εργάτες γνώσης» και σε «εργάτες υπηρεσιών».


Σχετικά με το γεγονός ότι υπάρχει ένα τμήμα και μάλιστα της αστικής τάξης που ασκεί διευθυντικό ρόλο στην παραγωγή, αυτό βεβαίως δεν είναι καινούριο ζήτημα. Είναι συνέπεια της εξέλιξης του καπιταλισμού και μάλιστα αναφέρεται παραστατικά από τον Μαρξ στον 3ο τόμο του «Κεφαλαίου», στον οποίο αναλύει τη μετοχική επιχείρηση, όπου διαχωρίζεται το στρώμα που διευθύνει την παραγωγή, από τους ιδιοκτήτες μετοχών - καπιταλιστές. Ετσι δημιουργήθηκε το ανώτερο διευθυντικό στρώμα, που είτε κατέχει άμεσα κεφάλαιο είτε σε μια πορεία αστικοποιείται. Ταυτόχρονα, όμως, περνά στην εργατική τάξη μεγάλο τμήμα των τεχνικών, των μισθωτών που ασχολούνται με την εκπαίδευση της μάζας των εργατών κλπ.


Κ
άποια από τα παραπάνω στοιχεία αναγκάστηκαν κατά καιρούς να τα παραδεχτούν και οπαδοί των θεωριών της «μετακαπιταλιστικής» κοινωνίας. Για παράδειγμα ο Μπελ, στο άρθρο του «Τεχνοκρατία και πολιτική», διαπιστώνει αντιφάσεις της «μεταβιομηχανικής κοινωνίας» και σημειώνει: «Δεν έχει σημασία τι είδους, από τεχνική άποψη, μπορεί να είναι οι κοινωνικές διαδικασίες, οι ριζικές αλλαγές στην κοινωνία παίρνουν πάντα πολιτική μορφή. Εκείνοι που στο κάτω - κάτω κατέχουν την πολιτική εξουσία δεν είναι οι τεχνοκράτες αλλά οι πολιτικοί»1. Τέτοιες αντιφάσεις όμως δεν μπορούν να εξηγηθούν και να αντιμετωπιστούν ξέχωρα από το ζήτημα της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Αλλωστε, όταν, για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Βιομηχάνων (ERT) συγγράφει το Φλεβάρη του 1995 έκθεση, με τον τίτλο «Εκπαίδευση για Ευρωπαίους, προς την κοινωνία της μάθησης» δεν είναι μυστικό ποιος κρύβεται πίσω από την πολιτική και ποιος υπαγορεύει και την εκπαιδευτική πολιτική (βλ. «Λευκό Βιβλίο»της ΕΕ για την εκπαίδευση και την κατάρτιση προς την κοινωνία της γνώσης, 29.11.1995).




Δ
ε θέλουμε να επιχειρηματολογήσουμε για τα «νέα δεδομένα», που δήθεν αποκαλύπτουν την καθοριστική μετάβαση σε μια «νέα κοινωνία της γνώσης», δεδομένα που υπήρχαν άλλα από τον προηγούμενο αιώνα και άλλα δεκαετίες πριν. Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και μιλά πια η πρακτική πείρα. Τι άλλο να μας πουν για την «παγκοσμιοποίηση» (ψευδώνυμο του ιμπεριαλισμού στις σημερινές συνθήκες) οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι για το ξαναμοίρασμα των αγορών και των ζωνών επιρροής, η στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών και ό,τι αυτό σημαίνει για την κοινωνικο - οικονομική ανάπτυξη, η καταστροφή ολόκληρης της παραγωγικής βάσης χωρών, όπως π.χ. της ΟΔ Γιουγκοσλαβίας στον πόλεμο το 1999, δεν είναι εξόφθαλμα παραδείγματα απόλυτα καθοδηγούμενης από το κεφάλαιο χρησιμοποίησης της επιστήμης για την ελεγχόμενη ανάπτυξη και καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων;




Κ
αι αρκετά με τις φλυαρίες για το διαδίκτυο (Ιντερνετ) και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές - δεν είναι η βιομηχανία τους η τρίτη σε κέρδη μετά τα όπλα και τα ναρκωτικά κερδοφόρα αγορά των μονοπωλίων, δε χρησιμοποιούνται για την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης στην εργασία και δεν καταγράφεται και στον τομέα επικοινωνίας ακόμη η κοινωνική ανισότητα και η ιμπεριαλιστική κυριαρχία;




Στην έκθεση του ΟΗΕ για την ανθρώπινη ανάπτυξη2 αναφέρονται ορισμένα ενδεικτικά στοιχεία για το Ιντερνετ, με τον υπότιτλο «παγκοσμιοποίηση της ανισότητας»: «Οι τρεις πιο πλούσιοι άνθρωποι στον κόσμο μεταξύ αυτών και ο πρώην κύριος Ιντερνετ Μπιλ Γκέιτς, με συνολικά κέρδη 156 δισ. δολάρια, είναι πιο εύρωστοι οικονομικά από τον προϋπολογισμό των 43 πιο φτωχών χωρών. Η διαφορά στο εισόδημα μεταξύ του πλουσιότερου και φτωχότερου πέμπτου του παγκόσμιου πληθυσμού, με βάση το εθνικό κατά κεφαλήν εισόδημα, ήταν 74 προς 1 το 1997 σε σύγκριση με 30 προς 1 το 1960. Υπερδιπλασιάστηκε τα τελευταία 40 χρόνια. Το 86% το παγκόσμιου ΑΕΠ παράγεται στις πλουσιότερες χώρες, όπου κατοικεί το 20% του συνολικού πληθυσμού της Γης, ενώ στις χώρες όπου ζει το φτωχότερο 20% των ανθρώπων παράγεται μόνο το 1% του ΑΕΠ. Η παγκοσμιοποίηση είναι μια διαδικασία ολοκλήρωσης όχι μόνο της οικονομίας, αλλά και της κουλτούρας, της τεχνολογίας και της διακυβέρνησης. Η μεγαλύτερη βιομηχανία εξαγωγών σήμερα στις ΗΠΑ, όπου το 20% των ανθρώπων ζει κάτω από τα εθνικά όρια της φτώχειας, είναι η ψυχαγωγία: τα φιλμ του Χόλιγουντ είχαν τζίρο 30 δισ. παγκοσμίως. Μπορεί τα αγγλικά να χρησιμοποιούνται στο 80% των ιστοσελίδων του Ιντερνετ, αλλά ωστόσο λιγότεροι από 1 στους 10, μιλάει αυτή τη γλώσσα. Η πρόσβαση στο δίκτυο διαχωρίζει τους πλούσιους από τους φτωχούς, καθώς ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής κοστίζει στο μέσο άνθρωπο από το Μπαγκλαντές περισσότερο από το εισόδημα 8 χρόνων, ενώ στο μέσο Αμερικανό το μισθό ενός μήνα...»


Η
 «μετακαπιταλιστική κοινωνία των γνώσεων» δεν αποτελεί κάποια κοινωνική αναγκαιότητα. Είναι όπλο της ιδεολογικής προπαγάνδας του ιμπεριαλισμού ενάντια στο σοσιαλισμό και πρόσχημα της αντιλαϊκής πολιτικής. Η πρόκληση για «μετάβαση στη νέα αυτή κοινωνία» μεταφράζεται: Αφήστε τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, την ιδιοκτησία και το κράτος και προσαρμόστε την εκπαίδευση στις επιταγές του σημερινού συστήματος, στις ανάγκες της αγοράς για απασχολήσιμο δυναμικό, αλλά και στις ανάγκες της εξουσίας για πειθήνιους «Ευρωπαίους πολίτες». Αλλιώς: «Υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί χάσμα ανάμεσα σε μια μειονότητα ανθρώπων, που μπορούν με επιτυχία να βρουν το δρόμο τους μέσα στο νέο κόσμο που γεννιέται, και στην πλειονότητα των ατόμων, που αισθάνονται ότι βρίσκονται στο έλεος των γεγονότων και είναι αδύναμα να συμβάλουν στη διαμόρφωση του κοινού μέλλοντος της ανθρωπότητας, με όλες τις συνέπειες, που αυτό συνεπάγεται για την παρακμή των δημοκρατικών θεσμών και τις επαναστατικές αντιδράσεις»3. (Από το άρθρο στην ΚΟΜΕΠ, τεύχος 1, 2000).




1.D. Bell: «Technocrasy and Politics» Syrney, Winder 1971.


2.«Καθημερινή», 27.7.'99, «Οι πατρίκιοι και οι πληβείοι».


3.J. Delors: «Η εκπαίδευση: ένας θησαυρός κρύβεται μέσα της». Εκθεση της διεθνούς επιτροπής της UNESCO, για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα, μετάφραση ΚΕΕ, σελ. 74.