ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ «ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΡΔΗ»

ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ «ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΡΔΗ»

Απλή ουτοπία ή απάτη;

Το σύνθημα «Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» είναι σχετικά πρόσφατο και ακούστηκε στις διαδηλώσεις κατά της «παγκοσμιοποίησης», που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Την πατρότητα του συνθήματος διεκδικεί το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ και οι ομάδες που συνεργάζονται με αυτό, ενώ μεταφυτεύτηκε στη χώρα μας από τις ιδεολογικά προσκείμενες ομάδες του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ, το ΣΥΝ και άλλες πολιτικές κινήσεις σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης.

Δεν είναι βέβαια κακό η μεταφορά εξ Εσπερίας κάποιου συνθήματος, ή ακόμα και ολόκληρων πολιτικών ή ιδεολογικών θέσεων. Στην ιστορική διαδρομή έχουμε θετικά, αλλά και αρνητικά παραδείγματα «εισαγωγής» ιδεών που επεξεργάστηκαν στα εργαστήρια της Δύσης, οι οποίες επηρέασαν την ανερχόμενη αστική τάξη της Ελλάδας του 17ου αιώνα, (Γαλλικός Διαφωτισμός), αλλά και το νεαρό εργατικό κίνημα στο τέλος του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, το οποίο δεχόταν τότε τις επιδράσεις αναρχικών, σοσιαλδημοκρατικών και των μαρξιστικών ιδεών. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως ό,τι εισάγεται από τη Δύση είναι ντε και καλά προοδευτικό.

Στο παρελθόν, στη δεκαετία του '70, το τότε «ΚΚΕ εσ.» υπήρξε ο κατ' εξοχήν «εισαγωγέας» της θεωρίας του «ευρωκομμουνισμού», την οποία είχαν επεξεργαστεί θεωρητικοί παράγοντες των κομμουνιστικών κομμάτων των Ιταλίας, Ισπανίας και Γαλλίας. Το θεωρητικό αυτό κατασκεύασμα - γιατί περί αυτού επρόκειτο - αντιπαρέθετε στη μαρξιστική θεωρία της πάλης των τάξεων και της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη, τις δήθεν ιδιαίτερες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στη Δυτική Ευρώπη. Συνθήκες οι οποίες έκαναν, όπως υποστήριζαν, ανεπίκαιρο το αίτημα της ανατροπής της αστικής τάξης από το οργανωμένο προλεταριάτο και τους συμμάχους τους. Οι ευρωκομμουνιστές θεωρούσαν ότι η πολιτική εξουσία θα μπορούσε να κατακτηθεί μέσα από το «δημοκρατικό δρόμο για το σοσιαλισμό», μέσα από κοινοβουλευτικές διαδικασίες και το σεβασμό της αστική νομιμότητας. Η δογματική αποδοχή από τους «ευρωκομμουνιστές» ορισμένων μορφών πάλης (αστικές εκλογές), η απόρριψη άλλων (βίαιη ανατροπή της αστικής εξουσίας) δεν ήταν πάρα η επίσημη ομολογία της ενσωμάτωσης και αποδοχής από μέρους τους του αστισμού, της εξουσίας του κεφαλαίου.

Η βαρβαρότητα που επέδειξε κατά τη δεκαετία του '90 η ...δημοκρατική Δύση με τους πολέμους της νέας τάξης, ήρθε να αποδείξει την ανεδαφικότητα των ευρωκομμουνιστικών απόψεων για τις ανεπτυγμένες κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες, στις οποίες έσπευσαν να προσδώσουν πειστήρια δημοκρατικότητας... Σήμερα, βέβαια, κανείς δεν ασχολείται με τον «ευρωκομμουνισμό», ούτε καν οι πολιτικοί χώροι που τον εξέθρεψαν. Το κατασκεύασμα αυτό αποδείχτηκε τελικά θεωρία μιας χρήσης, κάτι σαν ιδεολογικό ποπ κορν, το οποίο καταναλώθηκε και μετά ξεχάστηκε...

Τι σημαίνει

«Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη»;

Κατ' αρχάς προξενεί εντύπωση η αοριστία και η γενικότητα του συνθήματος. Σε ποιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα αναφέρονται όσοι το φωνάζουν; Ας ξεπεράσουμε το σκόπελο αυτό και ας υποθέσουμε ότι από τη στιγμή που το συγκεκριμένο σύνθημα ακούστηκε στις διαδηλώσεις κατά της «παγκοσμιοποίησης», προφανώς εκείνοι που το φωνάζουν αναφέρονται στον καπιταλισμό. Αλλά και στην περίπτωση που αποδεχτούμε την παραδοχή αυτή, προξενεί εντύπωση η γενικότητά του. Δεν αναφέρεται σε κοινωνικές τάξεις, σε εργάτες, σε αγρότες, σε μικροαστούς, ή ακόμα και σε αστούς, αλλά σε ανθρώπους... Εχουμε, δηλαδή, μια υπερταξική αναφορά στην έννοια του αφηρημένου ανθρώπου. Ο κοινωνικά απροσδιόριστος αυτός άνθρωπος, σύμφωνα με το σύνθημα, θα πρέπει να βρίσκεται πάνω από τα κέρδη... Αστοί και προλετάριοι, εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, αφού όλοι χωρούν στην έννοια του αφηρημένου ανθρώπου, θα πρέπει να υπερυψωθούν, ποιος ξέρει με ποια δύναμη, πάνω από τα κέρδη...

Αν η αναφορά αυτή έχει ηθική διάσταση, αν την εκλάβουμε σαν ηθικό πρόσταγμα, τότε θα πρέπει να την κατατάξουμε δίπλα στη χριστιανική ηθική, η οποία διακηρύσσει τις αρετές της αγάπης και της ελεημοσύνης σε μια κοινωνία, η οποία κατασπαράσσεται από ασυμφιλίωτες ταξικές αντιθέσεις. Σε μια κοινωνία, στην οποία υπέρτατος νόμος της είναι η συσσώρευση πλούτου στα χέρια των κατόχων των μέσων παραγωγής, να προϋποθέτει και να συμβαδίζει με τη φτώχεια, την εξαθλίωση και ανείπωτα δεινά στον πόλο των άμεσων παραγωγών, αυτών που δημιουργούν τον κοινωνικό πλούτο. Και με τη μικρή αυτή εισαγωγή περνάμε στην εξέταση του συνθήματος αυτού, με κριτήριο τις οικονομικές σχέσεις.

Με όση καλή διάθεση και αν το προσεγγίσει κανείς, διαπιστώνει ότι με όρους οικονομικών σχέσεων, το σύνθημα αυτό οδηγεί στον παραλογισμό. Γιατί αν όσοι φωνάζουν «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» αναφέρονται στον καπιταλισμό, όπως έχουμε υποθέσει, τότε είναι εμφανές ότι παραγνωρίζουν τους βασικούς νόμους που διέπουν τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Παραγνωρίζουν ότι η επένδυση κεφαλαίου σε όλες τις σφαίρες της οικονομίας, στην παραγωγή, στην κυκλοφορία, στην εμπορική σφαίρα, στις διάφορες υπηρεσίες, αποκλειστικό και μόνο στόχο έχει την απόσπαση αξίας, και μάλιστα αξίας μεγαλύτερης από αυτή που έχει επενδυθεί από τον κεφαλαιοκράτη. Αν στο τέλος του κύκλου, η αξία, που έχει στα χέρια του με τη μορφή χρήματος ο κεφαλαιοκράτης, είναι ίση ή μικρότερη από την αξία που έχει προκαταβάλει, η διαδικασία συσσώρευσης του ατομικού αυτού κεφαλαίου έχει αποτύχει, ο κεφαλαιοκράτης οδηγείται μοιραία σε χρεοκοπία, οι εργαζόμενοι που απασχολεί, στο δρόμο.

Δε χρειάζεται να προσθέσουμε ότι η διεύρυνση του προκαταβλημένου κεφαλαίου στην παραγωγική σφαίρα, η μεγέθυνσή του από αξία Α σε αξία Α' προϋποθέτει την παραγωγή μιας πρόσθετης επιπλέον αξίας, μιας υπεραξίας, την οποία μπορεί να δημιουργήσει μόνο το «ειδικό» εμπόρευμα που κυκλοφορεί ανάμεσα στο σωρό των χιλιάδων άλλων εμπορευμάτων, το εμπόρευμα «εργατική δύναμη», που έχει την αξιοθαύμαστη ιδιότητα να δημιουργεί αξία μεγαλύτερη από την αξία χρήσης του. Με λίγα λόγια, καταλήγουμε στο γνωστότατο συμπέρασμα ότι το καπιταλιστικό κέρδος δημιουργείται από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, η οποία σε συνθήκες «παγκοσμιοποίησης» έχει πάρει άγριες και βάρβαρες διαστάσεις. Αν όσοι φωνάζουν «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» εννοούν ότι ο καπιταλισμός θα πρέπει να «εξανθρωπιστεί» να μην είναι τόσο άγριος, δολοφόνος και αδίστακτος, τότε απλώς παραγνωρίζουν ότι η λειτουργία του συστήματος δεν υπακούει σε φωνές που ζητούν το μετριασμό των οδυνηρών του επιπτώσεων, υπακούει σε εσωτερικές νομοτέλειες, ανεξάρτητες από την ανθρώπινη θέληση, οι οποίες εξωτερικά παίρνουν τη μορφή του ανταγωνισμού των κεφαλαίων και ωθούν τον κάθε ξεχωριστό κεφαλαιοκράτη να στύβει μέχρι μυελού των οστών την εργατική δύναμη που έχει προσωρινά αγοράσει.

Με λίγα λόγια, οι οπαδοί του συνθήματος «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη», δε ζητούν την κατάργηση του καπιταλισμού, δεν αμφισβητούν αυτό καθ' εαυτό το κέρδος, άρα και το όλο σύστημα παραγωγής του κέρδους, απλώς ζητάνε έναν ...πιο ανθρώπινο καπιταλισμό, αίτημα το οποίο δεν είναι παρά μια καθαρή ανοησία και ολοφάνερος παραλογισμός. Στο παρελθόν, οι θέσεις του Οουεν (άνθρωπος καλών προθέσεων και, αν και επιχειρηματίας, οπαδός του ουτοπικού σοσιαλισμού) για την έκδοση χρήματος που δε θα χρησίμευε σαν μέτρο των αξιών, αλλά για να μετρά το χρόνο εργασίας του κάθε ατομικού παραγωγού, είχαν προκαλέσει τα ειρωνικά σχόλια του Μαρξ. «Το χρήμα - εργασία, έγραφε ο Μαρξ, είναι τόσο λίγο χρήμα, όσο ένα εισιτήριο θεάτρου». Αυτό που ειρωνευόταν στον Οουεν, ήταν η πίστη του τελευταίου ότι μπορούσε να εξαλείψει τα αποτελέσματα της εμπορευματικής καπιταλιστικής παραγωγής, χωρίς να χρειαστεί να εξαλείψει και τις εμπορευματικές καπιταλιστικές σχέσεις... Ετσι και οι του Κοινωνικού Φόρουμ φωνάζουν ότι παλεύουν για μια κοινωνία που θα σέβεται τον άνθρωπο, χωρίς όμως και να θέτουν θέμα κατάργησης του συστήματος εκείνου που προϋποθέτει και στηρίζεται στις σχέσεις εκμετάλλευσης μεταξύ των ανθρώπων, τη μετατροπή των πολλών σε μισθωτούς σκλάβους των λίγων.

Φυσικά, πίσω από τα συνθήματα για εξανθρωπισμό του καπιταλισμού, γίνεται μια συνειδητή προσπάθεια εξαπάτησης όλων εκείνων που αμφισβητούν την καπιταλιστική «παγκοσμιοποίηση». Με τέτοιες άθλιες μεθόδους οι σοσιαλδημοκράτες, που βρίσκονται πίσω από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ, επιχειρούν να ελέγξουν το ογκούμενο κίνημα της καπιταλιστικής αμφισβήτησης, να το περιχαρακώσουν μέσα σε... ανεκτά και ακίνδυνα για το ίδιο το σύστημα όρια. Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που οι σοσιαλδημοκράτες προσφέρουν πραγματικά πολύτιμες και ανεκτίμητες υπηρεσίες στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Ηταν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας, το γνωστό SPD, που έπνιξε στο αίμα τη γερμανική προλεταριακή επανάσταση το 1919, ήταν το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Πορτογαλίας που διέσωσε τον καπιταλισμό στη χώρα αυτή, από την «Επανάσταση των γαριφάλων» το 1974. Σήμερα, σε ρόλο χαμαιλέοντα, φορώντας τη μάσκα του φίλου των λαών που καταδυναστεύονται από την «παγκοσμιοποίηση» προσπαθούν να τους πείσουν ότι το πρόβλημα δεν είναι η ανατροπή του συστήματος, αλλά ο ...εξανθρωπισμός του.