Η αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου

Η αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου

Οι άνθρωποι, για να μπορούν να ζήσουν, πρέπει να παράγουν διάφορα υλικά αγαθά για την ικανοποίηση των αναγκών τους.

Οπως δεν μπορούν να πάψουν να καταναλώνουν υλικά αγαθά, έτσι δεν μπορούν να σταματήσουν και να παράγουν διάφορα υλικά αγαθά.

Γι' αυτό, το προτσές της παραγωγής επαναλαμβάνεται συνεχώς. Η διαρκής αυτή ανανέωση και επανάληψη του προτσές της παραγωγής είναι n αναπαραγωγή.

Υπάρχουν δύο τύποι αναπαραγωγής: Η απλή αναπαραγωγή και η διευρυμένη αναπαραγωγή.

α) Απλή αναπαραγωγή είναι η επανάληψη του προτσές παραγωγής στις προηγούμενες διαστάσεις του.

Η απλή αναπαραγωγή είναι χαρακτηριστική για τις προκαπιταλιστικές κοινωνίες, όπου οι αγρότες και οι χειροτέχνες παρήγαγαν κάθε χρόνο την ίδια περίπου ποσότητα προϊόντων.

β) Διευρυμένη αναπαραγωγή είναι η επανάληψη του προτσές παραγωγής σε αυξημένες διαστάσεις, όπου η κοινωνία δεν αναπληρώνει απλώς τα υλικά αγαθά που καταναλώθηκαν, αλλά και παράγει επιπλέον Μέσα Παραγωγής και είδη ατομικής κατανάλωσης.

Χαρακτηριστική για τον καπιταλισμό δεν είναι η απλή, αλλά η διευρυμένη αναπαραγωγή.

Το κοινωνικό κεφάλαιο

και το συνολικό προϊόν

Η κεφαλαιοκρατική αναπαραγωγή περιλαμβάνει τόσο το άμεσο προτσές της παραγωγής, όσο και το προτσές της κυκλοφορίας.

Για να πραγματοποιείται η αναπαραγωγή, το κεφάλαιο πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διαγράφει ανεμπόδιστα την κύκλησή του, δηλαδή να περνά από τη χρηματική στην παραγωγική, από τηνπαραγωγική στην εμπορευματική και από την εμπορευματική στη χρηματική μορφή.

Αυτό αφορά όχι μόνο το κάθε κεφάλαιο, αλλά και όλα τα κεφάλαια που υπάρχουν στην κοινωνία.

Κοινωνικό κεφάλαιο είναι η μάζα όλων των ατομικών κεφαλαίων στο σύνολό τους και στην αλληλοσύνδεσή τους.

Ανάμεσα στις διάφορες καπιταλιστικές επιχειρήσεις υπάρχει πολύπλευρη σχέση: Μερικές προμηθεύουν τις άλλες με μέσα παραγωγής, ενώ άλλες παράγουν μέσα συντήρησης που τα αγοράζουν οι εργάτες και οι καπιταλιστές.

Το καθένα από τα ατομικά κεφάλαια είναι αυτοτελές σε σχέση με τα άλλα, και ταυτόχρονα όλα συνδέονται μεταξύ τους.

Η εξέταση αυτών των σχέσεων και συνδέσεων είναι ακριβώς η μελέτη της κύκλησης του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου.

Ολα τα υλικά αγαθά που έχουν δημιουργηθεί με την εργασία πολλών ανθρώπινων γενεών, αποτελούν τονεθνικό πλούτο μιας χώρας.

Αυτός δημιουργείται στη διάρκεια πολλών αιώνων.

Το μέρος του εθνικού πλούτου μιας χώρας που δημιουργείται σε μια καθορισμένη περίοδο, π.χ. μέσα σε ένα χρόνο ονομάζεται συνολικό κοινωνικό προϊόν. Το συνολικό κοινωνικό προϊόν δεν είναι τίποτα άλλο, παρά το κοινωνικό κεφάλαιο (επαυξημένο με την υπεραξία) που βγήκε από το προτσές της παραγωγής με εμπορευματική μορφή.

Για να μπορεί να συνεχίζεται η παραγωγή, το κοινωνικό προϊόν πρέπει να πραγματοποιηθεί, δηλαδή να πουληθεί. Και πραγματοποίηση του κοινωνικού προϊόντος σημαίνει μετατροπή της εμπορευματικής μορφής του, σε χρηματική.

Στην καπιταλιστική κοινωνία, όπως κάθε εμπόρευμα, έτσι και το συνολικό κοινωνικό προϊόν, σύμφωνα με την αξία του, διαιρείται σε τρία μέρη:

Το πρώτο αναπληρώνει το σταθερό κεφάλαιο (σ).

Το δεύτερο αναπληρώνει το μεταβλητό κεφάλαιο (μ).

Και το τρίτο αποτελεί την υπεραξία (υ).

Ετσι, η αξία του συνολικού κοινωνικού προϊόντος είναι ίση με το σταθερό κεφάλαιο συν το μεταβλητό κεφάλαιο συν την υπεραξία, (σ+μ+υ).

Με την πραγματοποίηση των εμπορευμάτων, οι καπιταλιστές πρέπει να εισπράξουν την αξία τους, γιατί μόνο με αυτόν τον όρο μπορούν να ξαναρχίσουν την παραγωγή.

Η διαίρεση του συνολικού κοινωνικού προϊόντος σύμφωνα με την αξία του σημαίνει πως τα διάφορα μέρη του παίζουν διαφορετικό ρόλο στη διαδικασία της αναπαραγωγής.

Το σταθερό κεφάλαιο πρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί στο προτσές της παραγωγής.

Το μεταβλητό κεφάλαιο μετατρέπεται σε μισθό εργασίας, που οι εργάτες τον ξοδεύουν για την κάλυψη των αναγκών τους, δηλαδή πηγαίνει για κατανάλωση.

Η υπεραξία στην απλή αναπαραγωγή, ολόκληρη καταναλώνεται από τους καπιταλιστές, ενώ στη διευρυμένη, εν μέρει καταναλώνεται από τους καπιταλιστές και εν μέρει πηγαίνει για την αγορά πρόσθετων μέσων παραγωγής και εργατικής δύναμης.

Σύμφωνα με τη φυσική του μορφή όλο το κοινωνικό προϊόν αποτελείται από τα μέσα παραγωγής και τα είδη κατανάλωσης.

Κατά την εξέταση της κύκλησης και της κυκλοφορίας του ατομικού κεφαλαίου δεν είχε σημασία τι ακριβώς εμπορεύματα στη φυσική τους μορφή παράγονται στη δοσμένη επιχείρηση.

«... Το ζήτημα πού και πώς θα πουληθεί το προϊόν, πού και πώς θα αγοραστούν τα είδη κατανάλωσης από τους εργάτες... δεν προσφέρει τίποτα σε αυτή την ανάλυση...»¹.

Κατά την εξέταση της αναπαραγωγής και της κυκλοφορίας όλου του κοινωνικού κεφαλαίου η φυσική μορφή των εμπορευμάτων αποκτά ουσιαστική σημασία: Για την αδιάκοπη ανανέωση του προτσές της παραγωγής είναι ανάγκη να υπάρχουν, τόσο τα ανάλογα μέσα παραγωγής όσο και τα ανάλογα είδη κατανάλωσης.

Σχετικά με την αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου ο Λένιν γράφει:

«Τώρα όμως το ζήτημα είναι ακριβώς τούτο: από πού θα πάρουν οι εργάτες και οι κεφαλαιοκράτες τα είδη κατανάλωσης που χρειάζονται; από πού θα πάρουν οι δεύτεροι τα μέσα παραγωγής; με ποιον τρόπο το προϊόν που έχει παραχθεί θα καλύψει όλη αυτή τη ζήτηση και θα δώσει τη δυνατότητα να διευρυνθεί η παραγωγή; Εδώ, συνεπώς, δεν έχουμε μονάχα την "αναπλήρωση της αξίας, μα και την αναπλήρωση της υλικής μορφής του προϊόντος", και γι' αυτό είναι απαραίτητη η διάκριση των προϊόντων που παίζουν τελείως διαφορετικό ρόλο στο προτσές της κοινωνικής οικονομίας»².

Γι' αυτό, όλη η κοινωνική παραγωγή διαιρείται σε δυο μεγάλες υποδιαιρέσεις:

Πρώτη υποδιαίρεση (Ι) - η παραγωγή μέσων παραγωγής (ΜΠ).

Δεύτερη υποδιαίρεση (II) - η παραγωγή ειδών κατανάλωσης = (είδη κατανάλωσης).

Ο χωρισμός αυτός δεν είναι καθόλου τυχαίος. Τα ΜΠ και τα είδη κατανάλωσης παίζουν διαφορετικό ρόλοστο προτσές της αναπαραγωγής.

Τα Μέσα Παραγωγής:

• Προορίζονται για παραγωγική κατανάλωση και όχι για ατομική.
• Ξαναμπαίνουν στο προτσές της αναπαραγωγής.
• Στην πραγματοποίησή τους παίρνουν μέρος μόνο οι καπιταλιστές (οι εργάτες δεν αγοράζουν μηχανές).
• Η αξία των ΜΠ κατά την κατανάλωσή τους δεν εξαφανίζεται, αλλά μεταβιβάζεται στα νέα προϊόντα.

Τα είδη κατανάλωσης:

• Διανέμονται ανάμεσα στους εργάτες και τους καπιταλιστές και των δύο υποδιαιρέσεων.
• Δεν επιστρέφουν στο προτσές της παραγωγής, αλλά καταναλώνονται τελείως από τους ανθρώπους.

Τα ΜΠ λειτουργούν στην παραγωγή σαν κεφάλαιο, τα είδη κατανάλωσης μετατρέπονται σε εισόδημα των διαφόρων τάξεων της κοινωνίας.

1. Β. Ι. Λένιν: «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία». Απαντα, τ. 3, σελ. 39.

2. Β. Ι. Λένιν: «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία». Απαντα, τ. 3, σελ. 39.