ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ (1884-1973)
Ο «Νέστορας» των Ελληνικών Γραμμάτων στον 20ό αιώνα
 |
«Σ' αυτό τον τόπο, που η φωνή
πνίγεται μέσα στο λαρύγγι,
τη λέξη θέλω, ζητάω τη λέξη σάλπιγγα
που ρίχνει τα τείχη της Ιεριχώς
και ξυπνάει τους κεκοιμημένους (...)».
Ο Μάρκος Αυγέρης χαρακτηρίστηκε «Νέστορας» των Ελληνικών Γραμμάτων στον αιώνα μας. «Νέστορας», όπως θα λέγαμε «πατέρας». Ενας χαρακτηρισμός, που αποδόθηκε στην παρουσία του Αυγέρη ως συμβόλου και οροσήμου για τα γράμματα και την προοδευτική σκέψη στον αιώνα μας, καθώς ο Αυγέρης δεν ήταν μόνο αρχαιομαθής, γλωσσομαθέστατος, αλλά και εξαίρετος ποιητής. Υπήρξε, όμως, και πρωτοπόρος - και ιδιοφυής - όπως χαρακτηρίστηκε, θεωρητικός και κριτικός της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, καθώς είχε μαθητεύσει με το πνεύμα του «θεμελιωτή» της θεωρίας και κριτικής της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του Μπελίνσκι.
Μακρύ «ταξίδι» ζωής - δημιουργίας
Γιος φαρμακοποιού στην Καρίτσα της Ηπείρου, ο Αυγέρης γεννήθηκε στα Γιάννενα, στις 18/2/1884. Γεώργιος Παπαδόπουλος ήταν το όνομά του στα επίσημα χαρτιά, αλλά ως Μάρκος Αυγέρης θα «ζει» για πάντα στα Ελληνικά Γράμματα, στην αγωνιστική ιστορία του λαού μας και στα τιμητικά «κατάστιχα» του κόμματός του, του ΚΚΕ. Και, μάλιστα, θα «ζει», όπως ποιητικά ο ίδιος «προφήτευσε»:
«Μέσα στους αγνώστους αδελφούς που έρχονται
θα ζήσω λάμποντας κι όλο λάμποντας,
μέσα στις γενιές θα πορεύομαι
και θα υψώνω ολοένα το ανάστημά μου».
Ο Μάρκος Αυγέρης, μετά τα γυμνασιακά του χρόνια στη φημισμένη «Ζωσιμαία Σχολή», έρχεται το 1901 στην Αθήνα και εισάγεται στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, από το οποίο αποφοιτά το 1907. Φοιτητής ακόμα εργάζεται στην παθολογική και χειρουργική κλινική του Πολιτικού Νοσοκομείου. Μετά την αποφοίτησή του αρχίζει να εργάζεται στην Πολυκλινική και σε ιδιωτική κλινική. Ο «γιατρός», όπως τον έλεγαν μέχρι τέλους οι φίλοι του, φοιτητής ακόμα κάνει τη λογοτεχνική εμφάνισή του, δημοσιεύοντας ποιήματα στο σπουδαίο περιοδικό της εποχής «Νουμάς». Μεταξύ αυτών των πρώτων ποιημάτων του ήταν και το περίφημο «Η βάβω η Τασιά». Ενα ποίημα, που σε καιρούς σκληρών μαχών του σκοταδισμού ενάντια στο Κίνημα του Δημοτικισμού, με τη «βροντόλαλη μούσα» του, «αναβίωνε» το δημοτικό τραγούδι:
-«Πού πας; πού; χρυσογέρακα με τα φτερά βαμμένα;
-Πάγω στα σπίτια μου ψηλά, τα μαρμαροχτισμένα.
-Και τι κρατάς στα χέρια σου, άξιε μου κυνηγάρη;
-Τη νια την καλοπλέξουδη, την άσπρη περιστέρα».
Τη μεγαλειώδη, πολύπλευρη, πρώιμα ριζοσπαστική και αργότερα στρατευμένη για την πρόοδο του λαού πνευματική δημιουργία του προοιωνίζεται, το 1904, το δίπρακτο δράμα του «Μπροστά στους ανθρώπους», που ανεβάζει η πρωτοπόρα «Νέα Σκηνή» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου και το οποίο υμνείται, μεταξύ άλλων, από τον «πατριάρχη» του θεάτρου μας Γρηγόριο Ξενόπουλο. Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα δημοσιεύει ποίηση και άλλα κείμενα στα περιοδικά «Ακρίτας», «Παναθήναια». Και στα 1907 στο «Ηγησώς», «ψυχή» του οποίου είναι ο τότε «ανθός» των Γραμμάτων: Γρυπάρης, Βάρναλης, Καρβούνης, Λαπαθιώτης, Κουμαριανός, Γιώργος και Φώτος Πολίτης, Φιλύρας κ. ά.
Πλήθος τα σπουδαία λογοτεχνικά περιοδικά, με τα οποία συνεργάστηκε από τότε και σ' όλη του ζωή ο Μ. Αυγέρης, μεταξύ των οποίων τα «Νεοελληνικά Γράμματα», τα «Ελεύθερα Γράμματα», η «Επιθεώρηση Τέχνης» και οι εφημερίδες, μεταξύ των οποίων ο παράνομος κατοχικός «Ριζοσπάστης» και ο νόμιμος «Ρίζος της Δευτέρας» και αργότερα η «Αυγή».
Πολύμορφο έργο
Από τα 1910 αρχίζει να ερευνά, να μελετά και να γράφει, θέτοντας συστηματικά κοινωνικά κριτήρια για το ρόλο της λογοτεχνίας, αλλά και της κριτικής της, μνημειώδους αξίας θεωρητικά έργα για την ξένη και ελληνική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα μεταφράζει Αριστοφάνη, Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Γκαίτε, Ιψεν, Λάτσκο, Ουγκό, Μάιτερλιγκ. Τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας ο μέγιστος δάσκαλος του λαού μας, ο Δημήτρης Γληνός, του αναθέτει την επιμέλεια των πρώτων διδακτικών βιβλίων της δημοτικής γλώσσας.
Αυτή τη δεκαετία το ιατρικό του κύρος μεγεθύνεται: Λόγω των πρωτοποριακών για την εποχή σπουδών του περί Υγιεινής της Εργασίας στο Παρίσι, διορίζεται Επιθεωρητής Υγιεινής της Εργασίας στο υπουργείο Εργασίας (1926-1947). Ακολούθησαν μελέτες του στη Γερμανία για το θεσμό της Κοινωνικής Ασφάλισης, από τις οποίες προέκυψε και το έργο του «Η Κοινωνική Ασφάλισις και η Δημόσια Υγεία», με το οποίο ο Αυγέρης συνέβαλε τα μέγιστα στη θεμελίωση του θεσμού στην Ελλάδα, έχοντας παράλληλα την ιδιότητα του μονίμου συνέδρου στο Τμήμα Εργασίας της «Κοινωνίας των Εθνών».
Και μόνο η παράθεση των τίτλων του τεράστιου - και σε όγκο - ποιητικού, θεωρητικού, αισθητικού, κριτικού (για τους Ελληνες και ξένους λογοτέχνες και τον Δ. Σολωμό, για τον οποίο έγραψε δύο μελέτες), πεζογραφικού έργου του θα απαιτούσε αρκετές σελίδες του «Ρ». Πολλές σελίδες θα απαιτούσαν και η ιδρυτική συμβολή του στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Η αγωνιστική και πολύτροπη πνευματική δράση του. Η ζωή του μέσα στη συγγραφική οικογένεια των Αλεξίου και με τη γυναίκα του Γαλάτεια Καζαντζάκη (η πρωτοκόρη του Στυλιανού Αλεξίου, που λογοτεχνικά έμεινε γνωστή με το όνομα του πρώτου άνδρα της, του Νίκου Καζαντζάκη). Η συμβίωσή του, όταν πέθανε η Γαλάτεια, με τη συμπαραστάτρια σε όλα του τα βάσανα, αδελφή της, Ελλη Αλεξίου.
Αταλάντευτος μαρξιστής
Είναι απαραίτητο, όμως, να σημειώσουμε ότι το έργο του από νωρίς «ζυμώθηκε» με τις μαρξιστικές ιδέες, θέλοντας σαν ποιητής να υπηρετήσει τον άνθρωπο του λαού: «Θα μελετήσω όπως στα ιερά βιβλία/ τον καθημερινό σου μόχθο/ και το έργο των χεριών σου θ' ανυμνήσω».
Οι μαρξιστικές ιδέες, που από νέος εγκολπώθηκε ο Αυγέρης, «γιγαντώθηκαν» με τη στρατολόγησή του - από τον Κώστα Καραγιώργη - στο ΕΑΜ, του οποίου διατέλεσε Γενικός Γραμματέας (όταν έφυγε ο Νίκος Καρβούνης στο Βουνό) και βέβαια με την ένταξή του στο ΚΚΕ, στο οποίο εντάχθηκε το 1944 (κατά μαρτυρία της Ελλης Αλεξίου), και στο οποίο παρέμεινε πιστός μέχρι το θάνατό του (8/6/1973).
Βάδισε το βήμα της ιστορίας
Υποδειγματικά σεμνός αυτός ο μέγας διανοούμενος - για τον οποίο ο Νίκος Εγγονόπουλος είχε πει ότι «Οσο θα περνά ο καιρός, τόσο θα τρανεύει το όνομα του Μάρκου Αυγέρη, τόσο πιο πολύ θα φανερώνεται η μεγάλη σημασία της δουλιάς του μέσα στο πνευματικό ελληνικό στερέωμα» και ο Γιάννης Τσαρούχης, όταν στα χρόνια της δικτατορίας ήταν στο εξωτερικό, ότι «ήταν ένας από τους λίγους ανθρώπους που μ' έκαναν να νοσταλγώ την Ελλάδα, που δεν πρέπει να 'ναι μόνο φως και ουρανός...». Ενας αγωνιστής και δημιουργός, που θα διδάσκει πάντα με το ιδεολογικό και ανθρώπινο ήθος του. Ηθος, που αποκαλύπτεται με το παρακάτω αυτοβιογραφικό κείμενό του:
«Μπήκα στις αγωνιζόμενες τάξεις του λαού. Ετσι συντόνισα το βήμα μου με το βήμα της ιστορίας. Μέσα στις τάξεις του λαού γνώρισα την ψυχική του έξαρση και την ηθική του μέθη. Σ' αυτόν τον αγώνα πήρα περισσότερα απ' όσα έδωσα. Η ζωή μου σαν πνευματικού ανθρώπου δικαιώθηκε και απόκτησε νόημα. Βέβαια, εγώ δεν είχα στο ενεργητικό μου κανένα πνευματικό κεφάλαιο, όμως, θα μπορούσα να καυχηθώ, όπως ο Αισχύλος, πως πολέμησα στο Μαραθώνα κι είναι αυτό η μόνη μεγάλη μου αρετή. Ετσι θα μπορούσε και για μένα να γραφτεί στον τάφο μου "Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση" και αυτό θα 'ταν αρκετό για την ευθανασία ενός ανθρώπου».
Την τελευταία αυτή επιθυμία του, με τη χάραξη αυτής της φράσης στον τάφο του, εκπλήρωσε η Ελλη Αλεξίου, ενώ η συναγωνίστριά και ομότεχνη του Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη την έκανε επιτάφιο ποίημα:
«Σαν τον Αισχύλο, τ' αστόχησες κι εσύ,
το έργο, της ζωής σου το στεφάνι,
κι είπες μια φράση μόνο αν χαρακτή,
στην πλάκα που σε κλείνει, αυτό σου φτάνει.
* * *
Κάτω από το μυρωδάτο γιασεμί,
που το λεπτό του μύρο σε μεθούσε,
"Ητανε στην Αντίσταση" αν γραφτεί
είναι αρκετό κι αυτό θα σε τιμούσε.
* * *
"Ητανε στην Αντίσταση"! Μ' αυτή
όλα τα κλείνει η φράση: ιδέες, δράση.
Αντίσταση ήταν όλη σου η ζωή
κι ύμνος της Λευτεριάς ό,τι έχεις πλάσει».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου