Ιστορία του ΔΣΕ, μέρος 44: Ο αστικός πολιτικός κόσμος την περίοδο 1947-1948 / Για την πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο
Ο αστικός πολιτικός κόσμος τα χρόνια 1947-’48
Θ. Σοφούλης
Οπως θα θυμάται ο αναγνώστης, έχουμε ήδη γράψει για τις κυβερνητικές και άλλες εξελίξεις στο χώρο του αστικού στρατοπέδου, μέχρι και το νόθο δημοψήφισμα του 1946. Στο σημερινό μέρος θα παρουσιάσουμε τις σχετικές εξελίξεις, στην επόμενη περίοδο.
Το φθινόπωρο του 1946 προετοιμάζεται η ιμπεριαλιστική “αλλαγή φρουράς” στην Ελλάδα. Η Αγγλία, που αντιμετώπιζε βαθιά οικονομική κρίση, παραχωρεί τη θέση της στις ΗΠΑ, που δήλωναν ότι θεωρούν την Ελλάδα “ζωτικόν χώρον διά την ασφάλειάν των”.
Με σκοπό να δοθεί κάποια ψευτοδημοκρατική επίφαση στο αυταρχικό, νεοφασιστικό καθεστώς και να φανεί ότι η αμερικανική “βοήθεια” γίνεται αποδεχτή απ’ όλο τον πολιτικό κόσμο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αξιώνει να γίνει κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα. Γι’ αυτό, στις 27 Γενάρη 1947 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τσαλδάρη και ορκίστηκε κυβέρνηση, με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων της τότε Βουλής. Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος, με αντιπροέδρους τους Κ. Τσαλδάρη και Σ. Βενιζέλο. Ο Γ. Παπανδρέου ανέλαβε το υπουργείο Εσωτερικών, ο Στ. Γονατάς το Δημοσίων Εργων, ο Π. Κανελλόπουλος το Ναυτικών και ο Ν. Ζέρβας το Δημοσίας Τάξεως. Ηταν η λεγόμενη επτακέφαλος κυβέρνηση.
Στις 15 Φλεβάρη 1947, ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Μπέβιν, ανακοίνωσε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και στις 12 Μάρτη, ο Τρούμαν εξήγγειλε το περιβόητο “δόγμα” του.
Το ΚΚΕ κατάγγειλε το “δόγμα Τρούμαν” ως ωμή και απροκάλυπτη ιμπεριαλιστική επέμβαση και κάλεσε το λαό να ενωθεί και να παλέψει για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Αντιθέτως, τα αστικά κόμματα, τόσο της Δεξιάς όσο και του Κέντρου, αποδέχτηκαν και χαιρέτισαν θριαμβευτικά το “δόγμα Τρούμαν”.
Η κυβέρνηση Μαξίμου έστρεψε την προσοχή της στην ένταση της φασιστικής τρομοκρατίας, τη συντριβή του λαϊκού κινήματος και στη συγκρότηση και τον εξοπλισμό του στρατού, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις αντάρτικες ομάδες. Στο μεταξύ, τον Απρίλη του 1947 πέθανε ο βασιλιάς Γεώργιος Β` και ανέβηκε στο θρόνο ο αδελφός του, Παύλος Γλύξμπουργκ, σύζυγος της Γερμανίδας Φρειδερίκης.
Οι Αμερικανοί, που ήταν δυσαρεστημένοι από την αποτυχία των “εκκαθαριστικών” επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού, ενάντια στο ΔΣΕ, προσανατολίζονται στο σχηματισμό διευρυμένης κυβέρνησης, με τη συμμετοχή και του Θ. Σοφούλη, αρχηγού του κόμματος των Φιλελευθέρων. Στις 23 Αυγούστου παραιτείται ο πρωθυπουργός Μάξιμος και στις 7 Σεπτέμβρη 1947, ύστερα από απαίτηση των Αμερικανών, ορκίστηκε συμμαχική κυβέρνηση, που την αποτελούσαν οι 10 “φιλελεύθεροι” και 14 “λαϊκοί” υπουργοί, με πρωθυπουργό τον Θ. Σοφούλη και αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών τον Κ. Τσαλδάρη.
Π. Κανελλόπουλος
Το ΚΚΕ, στην απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ (Σεπτέμβρης 1947), τόνιζε ότι η κυβέρνηση Σοφούλη αποτελεί συνέχιση και επέκταση στη μεταδεκεμβριανή πολιτική καταστροφή της πατρίδας μας και ότι η αποστολή του Σοφούλη είναι – δίπλα στη δυναμική πολιτική και τη δολοφονική τρομοκρατία – να χρησιμοποιήσει πιο έντονα το όπλο της ψευτοδημοκρατίας και της απάτης. Σημείωνε δε ότι για μια ακόμη φορά ο Σοφούλης και το κόμμα του πρόδωσαν τη δημοκρατία, το λαό, την Ελλάδα. Η 3η Ολομέλεια κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση, που ο λαός και η Ελλάδα έχουν να δώσουν στους ξένους κατακτητές και τους ντόπιους υποταχτικούς τους και διαπίστωνε ότι ωρίμασαν οι συνθήκες για τη δημιουργία μιας ελεύθερης περιοχής, με δημοκρατική κυβέρνηση. Στις 24 Δεκέμβρη 1947, ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΔΣΕ ανάγγειλε το σχηματισμό της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και με πρόεδρο, τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη.
Η άμεση απάντηση της κυβέρνησης Σοφούλη – Τσαλδάρη στο σχηματισμό της Π. Δ. Κ. ήταν να θέσει στις 8 Γενάρη 1948 και τυπικά εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, με βάση το νόμο 509/47, περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και εξαπόλυσε άγριο διωγμό, στέλνοντας χιλιάδες αγωνιστές στα ξερονήσια και τις φυλακές, γεμίζοντας τα εφιαλτικά στρατόπεδα, όπως της Μακρονήσου, της Γιάρου κ. ά.
“Ιδού ο στρατός σας”!
Υστερα από το “δόγμα Τρούμαν”, που συνοδεύτηκε και με το “Σχέδιο Μάρσαλ”, το οποίο εξαγγέλθηκε στα τέλη του 1947, άρχισε ο εντατικός εξοπλισμός του κυβερνητικού στρατού από τις ΗΠΑ, με σύγχρονα όπλα, αεροπλάνα, τανκς και άλλο υλικό. Τη διοίκηση των κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων ανέλαβε ουσιαστικά ο στρατηγός Βαν Φλιτ, που έφτασε στην Ελλάδα το Φλεβάρη του 1948 ως επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής. Ηταν αυτός, που μερικά χρόνια αργότερα, ο και τότε υπουργός Εθνικής Αμυνας, Π. Κανελλόπουλος, τον προσφώνησε με τα λόγια: “Στρατηγέ, καλώς ήρθατε στο σπίτι σας”! Και δείχνοντας το ελληνικό στρατιωτικό άγημα, πρόσθεσε: “Ιδού ο στρατός σας”!
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, στρατηγός Μάρσαλ, που ήρθε στην Αθήνα, στα τέλη του 1948, αξίωσε το σχηματισμό ευρείας αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης απ’ όλα τα αστικά κόμματα, για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του ΔΣΕ. Μια τέτοια κυβέρνηση δε σχηματίστηκε αμέσως, γιατί ορισμένοι πολιτικοί αρχηγοί αρνούνταν κατ’ αρχάς τη συμμετοχή τους. Αργότερα, όμως, το δεύτερο δεκαήμερο του Γενάρη, υπέκυψαν στις πιέσεις των Αμερικανών και ορκίστηκε νέα κυβέρνηση Σοφούλη, στην οποία πήραν μέρος, εκτός του Κ. Τσαλδάρη, και οι Σ. Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελόπουλος, που αρνούνταν ως τότε. Επίσης πήραν μέρος οι Σπ. Μαρκεζίνης, Κ. Καραμανλής, Στ. Στεφανόπουλος, Κ. Τσάτσος, Ευάγ. Αβέρωφ και άλλοι πολιτικοί παράγοντες. Αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων διορίστηκε ο Αλέξανδρος Παπάγος, που του ανέθεσαν την αποφασιστική αναμέτρηση με το ΔΣΕ και την οριστική συντριβή του. Η άρχουσα τάξη και οι πάτρωνές της ήταν έτοιμοι για την τελική, κρίσιμη μάχη.
Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο
Μια μαρτυρία για τη συγκρότηση και τα πρώτα βήματα των “καταδιωκομένων αγωνιστών” στις βουνοκορφές του Γράμμου
Δημοσιεύουμε σήμερα ένα σημείωμα του αναγνώστη μας Νίκου Ζάγκαλη, σχετικά με τις συνθήκες, μέσα στις οποίες βγήκε η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στο χώρο της Ηπείρου, τη σύνθεσή της και άλλες χρήσιμες ιστορικά πληροφορίες.
“Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας παραδώσαμε τα τιμημένα όπλα μας και γυρίσαμε στα χωριά μας, κάνοντας σχέδια για το μέλλον. Αλλος να ερωτευτεί και άλλος να παντρευτεί, άλλος να πάει να σπουδάσει και άλλος να δουλέψει στα χωράφια του. Αλλος να ψάξει για δουλιά και να ταξιδέψει. Κυρίως το τελευταίο, για μας τους Ηπειρώτες, αφού αυτή ήταν και είναι η μοίρα μας. Η πολιτεία την είχε και την έχει εγκαταλειμμένη την “εύανδρο Ηπειρο”.
Δε μας άφησαν, όμως, να πραγματοποιήσουμε τα σχέδιά μας. Οι συνεργάτες των καταχτητών γρήγορα μετατράπηκαν σε εθνικόφρονες και σε εκτελεστικά όργανα των “συμμάχων” και αμέσως μετά τη Βάρκιζα άρχισαν ενάντιά μας έναν ακήρυκτο εμφύλιο πόλεμο. Εμείς, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, δεν πολεμήσαμε τους φασίστες καταχτητές, για να σκύψουμε το κεφάλι στην άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος, στους Aγγλοαμερικανούς επεμβασίες. Ετσι, άοπλοι και κυνηγημένοι πήραμε πάλι τα βουνά και τα λαγκάδια, για να φυλάξουμε το κεφάλι μας για ένα χρόνο και κάτι. Η αντοχή, όμως, είχε ορισμένα όρια. Ετσι, το καλοκαίρι του 1946, βρεθήκαμε καταδιωκόμενοι στο Δυτικό Γράμμο 17 Ηπειρώτες και αποτελέσαμε την πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο. Μια άλλη ομάδα, που υπήρχε νωρίτερα, με επικεφαλής τον Λεωνίδα Ράφτη εξοντώθηκε, ο δε Λεωνίδας πιάστηκε, πέρασε Στρατοδικείο στα Γιάννινα και εκτελέστηκε.
Η ομάδα αποτελούνταν από τους παρακάτω:
1. Ράφτης Κώστας (Νεμέρτσικας) από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου
2. Κοντοπάνος Φώτης (Αννίβας) από τα Δολιανά Πωγωνίου
3. Παπαδόπουλος Βαγγέλης (Φωκάς) από τα Γιάννινα
4. Σκέβης Σπύρος από το Λιά Φιλιατών
5. Λεπενιώτης Παναγιώτης από τη Βύσανη Πωγωνίου
6. Πέτρου Τάκης από τα Δολιανά Πωγωνίου
7. Καραντάνης Μήτσος από τα Δολιανά Πωγωνίου
8. Λαϊνάς Σπύρος από την Καρδίτσα
9. Ζάγκαλης Νίκος από τις Δρυμάδες Πωγωνίου
10. Κερλεγκίτσης Γιώργος από τη Χρυσόραχη
11. Νάστος Βασίλης από το Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου
12. Ευαγγέλου Βασίλης από την Κόνιτσα
13. Λιόντος Στράτος από τη Ζίτσα
14. Σταβρίδης Βασίλης από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου
15. Βρυσάκης Σιάτρας από τη Ζίτσα
16. Μάτσης Γιώργος από τις Νεγράδες
17. Ενας νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο, που ήρθε σε μας, μια δυο μέρες πριν τραυματιστεί και δε θυμάμαι το όνομά του.
Διοίκηση της ομάδας ήταν ο Νεμέρτσικας και ο Αννίβας, οι δε Φωκάς και Σκέβης ήταν ομαδάρχες.
Λίγο αργότερα, στην περιοχή της Ηπείρου, εμφανίστηκαν οι ομάδες του Πετρίτη, του Παλιούρα και του Κίρλα.
Η πρώτη μάχη
Στις 15 Σεπτέμβρη 1946 ένα απόσπασμα χωροφυλάκων και Μάυδων επέδραμαν στο χωριό Αετομηλίτσα (Ντέντσικο) και άρπαξαν αρκετούς κατοίκους του χωριού (Βλάχους) και τους πήγαν στην Πυρσόγιαννη, όπου και τους φυλάκισαν. Σ’ εμάς, που ήμασταν κάπου στην Αρένα, ήρθε σύνδεσμος από το χωριό και μας ενημέρωσε. Γρήγορα αποφασίσαμε να χτυπήσουμε την Πυρσόγιαννη, για να απελευθερώσουμε τους φυλακισμένους, πριν τους πάνε στην Κόνιτσα. Παράλληλα, ήρθαμε σε επαφή με τον Γιαννούλη, που είχε ένα τμήμα μεγαλύτερο από το δικό μας. Πάρθηκε απόφαση ο Γιαννούλης, να πιάσει πλαγιοφυλακές κι εμείς να κάνουμε επίθεση στο σταθμό.
Ολη τη νύχτα, 15 προς 16 Σεπτέμβρη 1946, κάναμε γρήγορα πορεία προς την Πυρσόγιαννη. Τα χαράματα βρεθήκαμε στο ύψωμα του Αη Λιά, κοντά στο χωριό. Ομως, γίναμε αντιληπτοί από το σταθμό χωροφυλακής και άρχισαν να μας βάλλουν με αυτόματα και οπλοπολυβόλα. Για μας ήταν η πρώτη μάχη, μετά τις μάχες στον ΕΛΑΣ, όμως τα 3/4 της ομάδας ήταν αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Ετσι, με μαστοριά ριχτήκαμε στην επίθεση 17 άτομα ενάντια σε 50 περίπου οχυρωμένους. Με άλματα φτάσαμε μέχρι την εκκλησία της Πυρσόγιαννης και καλυμμένοι από τον αυλόγυρο χτυπούσαμε το σταθμό, που ήταν κάτω από την εκκλησία και μας χώριζε ένας χωριάτικος δρόμος. Στη διάρκεια της μάχης σκοτώθηκε από σφαίρα στο μέτωπο ο Κερλεγκίτσης Γιώργος και ύστερα από λίγο τραυματίστηκε στον ώμο ο νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο.
Οι απώλειες αυτές μας έκαναν πιο αποφασιστικούς και ρίχνοντας μια σειρά χειροβομβίδες ορμήσαμε πάνω στο σταθμό. Οι χωροφύλακες δεν άντεξαν την επίθεσή μας και εγκατέλειψαν το σταθμό, τρέχοντας τον κατήφορο προς τον Σαραντάπορο. Εκεί, όμως, τους περίμενε πλαγιοφυλακή του Γιαννούλη, οπότε εμείς από πάνω και του Γιαννούλη το τμήμα από κάτω, τους αποδεκατίσαμε. Δε θυμάμαι ακριβώς τι απώλειες είχαν. Ξέρω, όμως, ότι εκεί σκοτώθηκε ο διοικητής τους Κούρκουλας.
Ανοίξαμε το υπόγειο και απελευθερώσαμε τους Ντεντσικιώτες. Η χαρά τους δεν περιγράφεται. Τους ξεπροβοδίσαμε για το χωριό τους και τους δώσαμε και τον τραυματία μας. Υστερα, θάψαμε με ομοβροντίες τον σκοτωμένο σύντροφό μας, Καρλαγκίτση Γιώργο.
Ετσι, ξεκίνησε την πολεμική της δραστηριότητα η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο, που μετέπειτα αναπτύχθηκε σε Αρχηγείο Ηπείρου και τελικά σε VIII Μεραρχία του ΔΣΕ.
Η κατοπινή πορεία των πρωτεργατών
Από την πλευρά μου, θα ήταν ασέβεια να μην πω τι απέγιναν αυτοί οι πρωτεργάτες της ένδοξης VIII Μεραρχίας, της μεραρχίας της Μουργκάνας, που πολλές φορές ο αντίπαλος – με κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις – προσπάθησε να την εξοντώσει ή τουλάχιστον να τη διαλύσει. Ομως, πάντα έσπαγε τα μούτρα του, με τεράστιες γι’ αυτόν απώλειες. Ενας μόνο τέλειωσε άδοξα, ο Αννίβας. Φαίνεται, πως δεν ήταν έτοιμος για μεγάλες θυσίες, γιατί ύστερα από λίγες μέρες από τη μάχη της Πυρσόγιαννης, πέφτοντας σε ενέδρα, δεν άντεξε και σήκωσε τα χέρια, ενώ δυο παλικάρια, ο Πέτρου Τάκης και ο Σταβρίδης Βασίλης πολέμησαν, ώσπου σκοτώθηκαν. Ολοι οι άλλοι, με συνέπεια κουβάλησαν το σταυρό του Γολγοθά, που εκφράζονταν σε τρία χρόνια ένοπλης πάλης, σε δεκαετίες πολιτικής προσφυγιάς, σε επαναπατρισμό στα γεράματα, με τεράστια προβλήματα επιβίωσης.
Ο Νεμέρτσικας και ο Φωκάς, συνταγματάρχες του ΔΣΕ, έγιναν κατά περιόδους διοικητές της Μεραρχίας. Και οι δυο τους πέθαναν στην προσφυγιά. Τιμώντας τη μνήμη τους λέω ότι πέθαναν κομμουνιστές, αν και βρέθηκαν έξω από το Κόμμα, εξαιτίας των ιδιόμορφων καταστάσεων, που είχαν δημιουργηθεί στη δεκαετία του ’50.
Ο Σκέβης Σπύρος, διοικητής ταξιαρχίας, σκοτώθηκε συνταγματάρχης και τιμημένος στο Γράμμο, το 1949. Ο Λεπενιώτης Παναγιώτης ήταν πολιτικός επίτροπος της Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχης. Τώρα ζει στη Μόσχα, σε μεγάλη ηλικία. Ο Καραντάνης Μήτσος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, ήταν στο επιτελείο της Μεραρχίας. Τώρα ζει στο χωριό του, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Λαϊνάς Σπύρος, λοχαγός του ΔΣΕ, διοικητής λόχου πέθανε πριν μερικά χρόνια στην Τασκένδη. Ο Ζάγκαλης Νίκος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, διοικητής των τμημάτων σαμποτέρ της Μεραρχίας. Ζει στην Αθήνα και αυτός, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Νάστος Βασίλης, λοχαγός – διοικητής λόχου σκοτώθηκε στο Γράμμο το 1949. Ο Λιόντος Στράτος, πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ, ζει σήμερα στο χωριό του, Ζίτσα. Δεν ξέρω τι έχουν απογίνει, οι Ευαγγέλου Βασίλης, που ήταν στην Τασκένδη και οι Βρυσάκης Σ. και Μάτσης Γ.
Αυτοί οι απλοί άνθρωποι, που ήταν δάσκαλοι, αγρότες, εργάτες, μαθητές μπήκαν μπροστά και έδωσαν και δίνουν – όσοι είναι ακόμη ζωντανοί – ό,τι είχαν και δεν είχαν για την κοινωνική δικαιοσύνη”.
Νίκος ΖΑΓΚΑΛΗΣ
ΥΓ. Εάν υπάρχει κάποια ανακρίβεια σε ό,τι έγραψα, δεν έγινε από πρόθεση, αλλά απλά, ο χρόνος αδυνατίζει τη μνήμη
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του “Ρ”
Περιεχόμενα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου