«Διάλογοι» μουσικής εμπειρίας

«Διάλογοι» μουσικής εμπειρίας

Φόρο τιμής στον Γιάννη Ανδρέου Παπαϊωάννου, έναν από τους πρωτοπόρους δημιουργούς του 20ού αιώνα που έφεραν τις μοντέρνες και σύγχρονες τεχνικές σύνθεσης στην Ελλάδα, ενώ αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στη διδασκαλία νέων συνθετών, αποτελεί το αφιέρωμα «Διάλογοι», το οποίο φιλοξενείται την Τρίτη 27 Νοεμβρίου (ώρα 20:30) στην Αίθουσα Συνεδρίων του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Συμμετέχουν οι σολίστ Μυρτώ Παπαθανασίου (σοπράνο), Γιάννης Ανισέγκος (φλάουτο), Κωστής Θέος και Ηβη Παπαθανασίου (βιολοντσέλο), Κώστας Χάρδας (πιάνο), καθώς και το TrioArundo (Κώστας Γιοβάνης-όμποε, Γραμμένος Χαλκιάς-κλαρινέτο και Ιωάννης Ευαγγελάτος-φαγκότο). Πριν από τη συναυλία θα πραγματοποιηθεί εισαγωγική ομιλία (ώρα έναρξης: 19.45) με ομιλητή τον πιανίστα και μουσικολόγο, λέκτορα στο ΑΠΘ Κώστα Χάρδα: «Το πρόγραμμα της συναυλίας φωτίζει μερικά στιγμιότυπα του διαλόγου του Παπαϊωάννου με το ελληνικό και διεθνές πολιτισμικό περιβάλλον, ενώ η μη χρονολογική σειρά των έργων, αφομοιώνοντας τη σημερινή μεταμοντέρνα εμπειρία, παρουσιάζει έναν ιδεατό διάλογο μεταξύ των διαφορετικών εκφράσεων της καλλιτεχνικής ευαισθησίας του δημιουργού».

Παιδαγωγική η προσφορά του

Ο Γιάννης Ανδρέου Παπαϊωάννου γεννήθηκε στην Καβάλα το 1910 και πέθανε στην Αθήνα το 1989. Η καταγωγή του ήταν από τη Λέσβο. Προερχόταν από οικογένεια με παράδοση στις επιστήμες και τις τέχνες και άρχισε να μελετά πιάνο μόνος του σε ηλικία 6 ετών. Αργότερα σπούδασε στο Ελληνικό Ωδείο από το οποίο αποφοίτησε το 1934 (δίπλωμα πιάνου, θεωρητικών και σύνθεσης). Πάντως, ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του αυτοδίδακτο συνθέτη, παρότι μεταξύ 1928-9 θήτευσε δίπλα στον Αιμίλιο Ριάδη. Με υποτροφία της UNESCO (1949-50) επισκέφθηκε μεγάλα μουσικά κέντρα της Ευρώπης προκειμένου να εξοικειωθεί με τις νεότερες συνθετικές τάσεις. Μάλιστα, είχε την τύχη να εργασθεί επί ένα έτος για τον Αρτύρ Ονεγκέρ στο Παρίσι. Επί μία δεκαετία, δίδαξε ιστορία Μουσικής στο Εθνικό Εκπαιδευτήριο Αναβρύτων (1951-61), ενώ από το 1954 έως το 1976 εργάστηκε ως καθηγητής ανώτερων θεωρητικών και σύνθεσης στο Ελληνικό Ωδείο.

Σύμφωνα με τους μελετητές του έργου του, η παιδαγωγική του προσφορά θεωρείται ανεκτίμητη, καθώς ο Γιάννης Ανδρέου Παπαϊωάννου υπήρξε ο πρώτος συνθέτης στην Ελλάδα -και για μακρά περίοδο ο μόνος- που δίδαξε τις μοντερνιστικές τεχνικές παράλληλα με τις παραδοσιακές. Η συνθετική του πορεία άρχισε το 1932 και ολοκληρώθηκε το 1989. Διακρίνεται σε τέσσερις περιόδους: την ιμπρεσιονιστική (1932-1944), την παραδοσιακή με χρήση στοιχείων της Εθνικής Σχολής και της βυζαντινής μουσικής (περ. 1944-1952), τη δωδεκαφθογγική (1953-1965) και την περίοδο της «εντελώς προσωπικής τεχνικής» (1986-1989), όπως την αποκαλούσε ο ίδιος ο συνθέτης. Εργα του έχουν ερμηνευθεί και μεταδοθεί επανειλημμένως στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Υπήρξε αποδέκτης πολλών βραβείων και διακρίσεων εντός και εκτός ελληνικών συνόρων: Διεθνής Διαγωνισμός «Βασίλισσα Ελισάβετ» του Βελγίου (1953), «Γκότφριντ φον Χέρντερ» του Πανεπιστημίου της Βιέννης (1970) κ.ά. Το 1983 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Αριστείον Καλών Τεχνών και Γραμμάτων. Ο μεγάλος διδάσκαλος και συνθέτης υπήρξε ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Σύγχρονης Μουσικής, του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Σύγχρονης Μουσικής και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών.

Ρυθμοί και χρώματα

Μέσα από το πρόγραμμα του αφιερώματος επιχειρείται να αποτυπωθεί ο συνεχής διάλογος του Γιάννη Ανδρέου Παπαϊωάννου με το περιβάλλον του, μέσα από αναφορές σε διαφορετικές μουσικές τεχνοτροπίες και αισθητικές τάσεις ενσωματωμένες στο δικό του προσωπικό ιδίωμα.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει έργα από διάφορες περιόδους του Παπαϊωάννου. Πρόκειται για τα εξής: Τέσσερα πρελούδια (από τα 24 Πρελούδια για πιάνο), «Ρυθμοί και Χρώματα» για τσέλο, «Ερωτικό» για πιάνο, «Serenade» και «Νησιώτικος Χορός» για τσέλο και πιάνο, «Γεια σας Τριαντάφυλλα» (σε ποίηση Κ. Παλαμά) και «Κεριά» για φωνή και πιάνο (σε ποίηση Κ. Καβάφη), πρώτο μέρος από τη Σονάτα για τσέλο και πιάνο, Τρία πορτρέτα για πιάνο (από τα «14 Παιδικά πορτρέτα»), «Oraculum» επίσης για πιάνο, Τρίο για όμποε, κλαρινέτο και φαγκότο, «Πήγασος» για σόλο φλάουτο και «Στο βάθος του καθρέπτη», για λυρική σοπράνο, φλάουτο και πιάνο.

Οι τιμές των εισιτηρίων είναι 12 ευρώ (Ζώνη Α) και 20 ευρώ (Ζώνη Β). Ειδικές τιμές: 5 ευρώ (φοιτητές, νέοι, άνεργοι, ΑμεΑ), 8 ευρώ (65+, πολύτεκνοι). Πληροφορίες για το κοινό στο τηλέφωνο: 210 72.82.333.

Σ. ΑΔΑΜΙΔΟΥ

    

Ο Γιάνννης Α. Παπαϊωάννου για το έργο του

...«Αν ερευνήσουμε το μηχανισμό της δημιουργικής λειτουργίας του πνεύματος, θα διαπιστώσουμε ότι κάθε συντελεστής της είναι τόσο στενά δεμένος με τον άλλο, που μόνο θεωρητικά μπορούμε να τους διαχωρίσουμε, γιατί στην πραγματικότητα οι συντελεστές αυτοί στο σύνολό τους συγκροτούν μία συνισταμένη. Ωστόσο, ο δημιουργός πολλές φορές και ακούσια ακόμη, αντιλαμβάνεται ότι σε ορισμένα στάδια της εργασίας του ένας από τους συντελεστές αυτούς είναι περισσότερο συνειδητός.

Χωρίς όμως την παρουσία και το φωτισμό της φαντασίας, που με τις απρόοπτες και αλλεπάλληλες εκπλήξεις, τις ιδιοτροπίες της θα έλεγα, η σκέψη μόνη, ακόμη και μ' οποιονδήποτε άλλον παράγοντα και αν συνεργάζεται, είναι αδύνατο να καταλήξει σε αποτέλεσμα ολοκληρωμένο. Η διαίσθηση προτείνει λύσεις, που πολλές φορές στο λογικό φαίνονται ακατόρθωτες, ακόμα μπορεί και παράλογες. Η φαντασία είναι εκείνη που θα φωτίσει το λογικό για να βρει το δρόμο ν' ανακαλύψει αυτό που η διαίσθηση συλλαμβάνει σε νεφελώδη, αόριστη, ομιχλώδη κατάσταση. Πολύ σπάνια απομονώνεται μία από αυτές τις ενέργειες από τις άλλες, κι αυτό φαινομενικά, γιατί η φαντασία ποτέ δεν εγκαταλείπει τη συνείδηση.

Δε θα πρέπει όμως να παραβλέψουμε καθόλου τη σημασία της προσφοράς του απαιτητικού συνεργάτη, εννοώ την Τεχνική, που συχνά προβάλλει αξιώσεις τέτοιες σα να θέλει να υποτάξει όλους τους άλλους συντελεστές... Στην περίπτωση αυτή το έργο θα χαρακτηρίζεται από ιδιότητες που θα το κάνουν να φαίνεται σαν ένας οργανισμός ολοκληρωμένος μεν, αλλά που θα του λείπει η ψυχή. Ακόμα και με τη μεσολάβηση μιας άλλης αισθητικής λειτουργίας που τη λέμε γούστο, καλαισθησία, μόνο στα πιο επιφανειακά στοιχεία του το έργο θα μπορεί κάπως να ενισχυθεί, όχι όμως και στη βαθύτερή του ουσία. Η σκέψη μόνη δεν μπορεί να δημιουργήσει έργο τέχνης. Είναι ένας παράγων που δεν μπορεί να προσφέρει παρά πολύ λίγα... Η αίσθηση αντιλαμβάνεται μόνο τη φυσιολογική πλευρά του ηχητικού φαινομένου. Η ψυχή, το πνεύμα, συλλαμβάνει το περιεχόμενο, την ιδέα. Η ιδέα αυτή με την ηχητική μορφή που πήρε είναι ένας ολοκληρωμένος οργανισμός που λειτουργεί σαν ένας μικρόκοσμος. Μορφή, λοιπόν, είναι η ενσάρκωση της ιδέας σε ηχητικό φαινόμενο προικισμένο με όλα τα συστατικά ενός ζωντανού οργανισμού.

Στη Μουσική συμβαίνει αυτό το θαυμαστό: Η ύλη και η μορφή είναι ένα και το αυτό! Μορφή και περιεχόμενο ταυτίζονται. Ηχος είναι το υλικό της. Δομή από ήχο η μορφή της! - Ο Γκαίτε είχε πει: "Το ύψος της Τέχνης φανερώνεται κατ' εξοχήν στη Μουσική, γιατί σ' αυτήν δεν υπάρχει ύλη που μπορούμε να την αφαιρέσουμε. Είναι καθ' όλα Μορφή και Περιεχόμενο (συγχρόνως δηλαδή ιδέα)".

Κάθε μουσική σύνθεση είναι προϊόν μιας γενεσιουργού ιδέας, δηλαδή ενός πυρήνα, που περιέχει σε εμβρυακή κατάσταση όλα τα χαρακτηριστικά ενός τέλειου οργανισμού... Τη γενεσιουργό αυτή ιδέα την ονομάζουμε μοτίβο. Είναι αυτό που συλλαμβάνεται συχνά υποσυνείδητα και φανερώνεται στη συνείδηση όπως και κάθε άλλου είδους ιδέα, σε κείνη την ιδιάζουσα ψυχολογική κατάσταση, την έμπνευση, και που η διάρκειά της είναι πολύ σύντομη, είναι μία κατάσταση πνευματικής έξαρσης που προϋποθέτει μία τέλεια συγκέντρωση του πνεύματος που δέχεται ένα μήνυμα.

Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του μοτίβου είναι εκείνα που θα χρησιμοποιηθούν σαν πρώτη ύλη για την επεξεργασία που θα οδηγήσει στον τελικό σκοπό... Ασφαλώς δε συντελεί σε τίποτα αν το διάγραμμα είναι εντελώς πρωτότυπο ή τέτοιο που να σχετίζεται με την παράδοση. Σημασία έχει αν το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται από αυθεντική πρωτοτυπία και ενέχει την ιδιότητα της διάρκειας: Της αντοχής στο χρόνο. Ενα διάγραμμα όσο πρωτότυπο και αν είναι, ελάχιστο ρόλο παίζει σε ένα μουσικό έργο, και μόνο το περιεχόμενό του εγγυάται για την ποιότητα, την πνευματικότητα και την αισθητική του αξία» (Θεσσαλονίκη, 23 Απρίλη 1975).