Το πλέγμα των δικαιωμάτων στο θαλάσσιο χώρο

Το πλέγμα των δικαιωμάτων στο θαλάσσιο χώρο

Για την καλύτερη κατανόηση του πλέγματος των δικαιωμάτων που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο στο θαλάσσιο χώρο αξίζει να επισημάνουμε τα παρακάτω:

Χωρικά ύδατα και υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ

Ως υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ ορίζεται το αποκλειστικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του θαλάσσιου χώρου και αφορά στο υπέδαφος (π.χ. πετρέλαιο, φυσικό αέριο), το βυθό (π.χ. σφουγγάρια και μεταλλεύματα), τα υπερκείμενα ύδατα (π.χ. αλιεία), την επιφάνεια (παραγωγή ενέργειας από τα κύματα) και τον αέρα πάνω από τη θάλασσα (π.χ. πλωτές ανεμογεννήτριες).

Σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν. μίλια, λόγω της διασποράς αλλά και του φυσικού σχηματισμού των ελληνικών νησιών (διάταξη τείχους απέναντι από τα τουρκικά παράλια), θα έκλεινε το μεγαλύτερο μέρος του Αιγαίου ως ελληνική επικράτεια και αυτόματα θα συρρικνώνονταν η προς διανομή εναπομένουσα υφαλοκρηπίδα (ΑΟΖ) των διεθνών υδάτων.

Σε κάθε περίπτωση, ανεξαρτήτως εύρους χωρικών υδάτων, ο θαλάσσιος χώρος σχεδόν όλου του Αιγαίου, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας, αποτελεί ελληνική υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ με εξαίρεση το τμήμα της θάλασσας που βρίσκεται νοτιοανατολικά της Λήμνου, στην προέκταση των Στενών (περιοχή Ιμβρου και Τενέδου), από ένα πολύ μικρό τμήμα βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά της Χίου και ακόμα ένα άλλο τμήμα μεταξύ Ρόδου και Καστελόριζου.

Η Τουρκία, πάντως, τόσο στη Μαύρη Θάλασσα όσο και στις νότιες ακτές της στη Μεσόγειο, έχει ορίσει χωρικά ύδατα πλάτους 12 ν. μιλίων, παρότι δεν έχει προσχωρήσει στη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Ανεξάρτητα από το αν μια χώρα έχει προσχωρήσει, η εν λόγω συνθήκη αποτελεί διεθνές έθιμο (Εθιμικό Δίκαιο) και κατά συνέπεια δεσμεύονται όλες οι χώρας. Υπάρχει και σχετικό δεδικασμένο, καθώς, σύμφωνα με τη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, για την «υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας» το 1969, ο ορισμός της υφαλοκρηπίδας, με βάση την τότε ισχύουσα Συνθήκη του 1958 για την υφαλοκρηπίδα, αποτελεί διεθνές έθιμο και δεσμεύει όλα τα κράτη του κόσμου, ανεξάρτητα από το αν έχουν προσχωρήσει σε αυτήν τη συνθήκη ή όχι.

Υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ και FIR

Το δικαίωμα στην ΑΟΖ ορίζεται συγκεκριμένα με βάση την ισχύουσα Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 στο Μοντέγκο Μπέι, που καθιερώνει τις θαλάσσιες ζώνες και συγκεκριμένα την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), πλάτους μέχρι 200 ν. μιλίων από τις ακτές και τις ευθείες γραμμές - βάσεις που κλείνουν τους κόλπους ανοίγματος μέχρι 24 ν. μιλίων.

Στην υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ, η ναυσιπλοΐα και η αεροπλοΐα είναι ελεύθερες και ισχύει η ελευθερία των θαλασσών, εκτός από τη Συνορεύουσα Ζώνη πλάτους έως 12 ν. μιλίων πέρα από το όριο των εθνικών χωρικών υδάτων και του εθνικού εναέριου χώρου(συνολικά φθάνει στα 24 ν. μίλια η ζώνη χωρικών υδάτων και η συνορεύουσα ζώνη). Στη Συνορεύουσα Ζώνη, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας, το παράκτιο κράτος μπορεί να ασκεί έλεγχο για την πρόληψη παραβάσεων των τελωνειακών, φορολογικών, μεταναστευτικών και υγειονομικών κανονισμών του, όπως επίσης έλεγχο και προστασία της υποβρύχιας πολιτιστικής κληρονομιάς (αρχαιολογικά και ιστορικά αντικείμενα) για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας.

Επισημαίνεται ότι η ΑΟΖ των μεσογειακών χωρών σχεδόν συμπίπτει γεωγραφικά με τηζώνη ελέγχου των πτήσεων, το γνωστό FIR (εδώ η χώρα ευθύνης έχει ένα ρόλο τροχονόμου των αεροσκαφών), καθώς και τα δύο - ΑΟΖ και FIR - οριοθετούνται στη βάση της μέσης απόστασης από τις ακτές της απέναντι χώρας. Βέβαια, πρόκειται για τελείως διαφορετικά πράγματα, γιατί στην ΑΟΖ ασκούνται κυριαρχικά δικαιώματα αποκλειστικής οικονομικής εκμετάλλευσης, ενώ στο FIR ασκείται η αποκλειστική αρμοδιότητα ελέγχου των πτήσεων, ο οποία έχει δοθεί στη χώρα από το διεθνή οργανισμό αεροπλοΐας, τον ICAO.

Επίσης, επί της ίδιας γεωγραφικής περιοχής των διεθνών υδάτων, ασκείται και το δικαίωμαέρευνας και διάσωσης. Η περιοχή αυτή συμπίπτει και με την περιοχή επιχειρησιακού ελέγχου που και αυτή είναι αντικείμενο αμφισβήτησης από την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟικού καταμερισμού. Για όλες τις θαλάσσιες ζώνες υπάρχει τουρκική αμφισβήτηση όσον αφορά στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο.