ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Η τεχνολογία ως «θηλιά»

Σε «μονοκαλλιέργεια» αναδεικνύει η ΕΕ την ψηφιοποίηση των οπτικοακουστικών αρχείων «ευνουχίζοντας» σημαντικό μέρος της δράσης των ταινιοθηκών... λόγω κόστους

«Δάφνις και Χλόη» του Ορέστη Λάσκου (1931). Ενα ακόμη «θαύμα» αποκατάστασης «καρέ» «καρέ» από την Ταινιοθήκη της Ελλάδας

Στην κινηματογραφική κληρονομιά στρέφει για μια ακόμη φορά το «βλέμμα» της η Ευρωπαϊκή Ενωση στο πλαίσιο της προσπάθειας του κεφαλαίου να «εκτονώσει» την κρίση του και στον δυναμικό, με αγοραίους όρους, πολιτιστικό τομέα. Ετσι, νέα έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαπιστώνει ότι τα περισσότερα «ιδρύματα ευρωπαϊκής κινηματογραφικής κληρονομιάς δεν έχουν ακόμη προσαρμοστεί στην ψηφιακή επανάσταση και δεν είναι ακόμη σε θέση να διαφυλάξουν ταινίες σε ψηφιακή μορφή».

Σε σχετική της ανακοίνωση με αφορμή την έκθεση η Επιτροπή σημειώνει ότι «ορισμένες από τις σημερινές ταινίες θα χαθούν για τις μελλοντικές γενεές, όπως συνέβη και με ταινίες της περιόδου του βωβού κινηματογράφου, από τις οποίες διασώθηκε μόνο το 10%». «Ταυτόχρονα, ταινίες της πρώιμης ψηφιακής περιόδου κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα για λόγους μορφοποίησης και διαλειτουργικότητας».

Ομως, «οι νέες τεχνολογίες ανοίγουν τον δρόμο για να μπορέσουν οι θεατές να απολαύσουν ένα εκατομμύριο ώρες ευρωπαϊκών ταινιών, που σήμερα βρίσκονται κλεισμένες σε θήκες στα αρχειοφυλάκια». «Ωστόσο, ποσοστό μόλις 1,5% της ευρωπαϊκής κινηματογραφικής κληρονομιάς είναι εμπορικά ή δωρεάν προσβάσιμη στο κοινό».

Ο «πόνος» της ΕΕ δεν προέρχεται φυσικά από το γεγονός ότι, όντως, το φιλμ - ως «ζωντανό» αντικείμενο - καταστρέφεται με την πάροδο του χρόνου, άρα πράγματι υπάρχει ο κίνδυνος εξαφάνισης αριστουργημάτων της έβδομης τέχνης, αλλά ότι ακριβώς η διαδικασία ψηφιοποίησης αυτού του πλούτου έχει καθυστερήσει με αποτέλεσμα να μην είναι... «εμπορικά προσβάσιμος» στο κοινό. Μόλις το 1,5% της «ευρωπαϊκής κινηματογραφικής κληρονομιάς» είναι ψηφιοποιημένο. Στα εμπόδια που αντιμετωπίζει η ψηφιοποίηση περιλαμβάνονται, σύμφωνα με την ΕΕ, η «πενιχρή εθνική και ιδιωτική χρηματοδότηση και η πολυπλοκότητα της ρύθμισης των δικαιωμάτων (τόσο σε χρόνο όσο και σε χρήμα)». Γι' αυτό η Επιτροπή θεωρεί ότι «χρειάζεται να αναπτυχθούν καινοτόμες τεχνικές χρηματοδότησης» και «πρέπει να βελτιωθούν οι πόροι, οι διευκολύνσεις και οι δεξιότητες για τη διαφύλαξη τόσο των αναλογικών όσο και των ψηφιακών ταινιών». Είναι πράγματι αξιοθαύμαστη η ρητορική με την οποία επενδύεται το ξεπούλημα της πολιτιστικής κληρονομιάς στο κεφάλαιο...

«Αμλετ» (Γερμανία, 1921) των Svend Gade, Heinz Schall

Η ΕΕ ασχολείται έντονα με το θέμα από το 2005, οπότε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο εξέδωσαν «σύσταση για την κινηματογραφική κληρονομιά». Η πρώτη έκθεση για την εφαρμογή της σύστασης δημοσιεύτηκε το 2008 και η δεύτερη το 2010. Η παρούσα είναι η τρίτη έκθεση. Τον περασμένο Γενάρη η Επιτροπή δημοσίευσε μελέτη σχετικά με το «Ψηφιακό θεματολόγιο για την ευρωπαϊκή κινηματογραφική κληρονομιά». Τον Οκτώβρη του 2011, η Επιτροπή εξέδωσε «σύσταση για την ψηφιακοποίηση και την επιγραμμική προσβασιμότητα πολιτιστικού υλικού και για την ψηφιακή διαφύλαξη». Η σύσταση αφορά «την πολιτιστική μνήμη της Ευρώπης, ανεξάρτητα από τη μορφή με την οποία είναι περιβεβλημένη, συμπεριλαμβανομένης της κινηματογραφικής κληρονομιάς». Επιπλέον, σημειώνεται πως «η ευρωπαϊκή κινηματογραφική κληρονομιά πρέπει να είναι προσιτή για μη εμπορικούς εκπαιδευτικούς, ακαδημαϊκούς, ερευνητικούς και πολιτιστικούς σκοπούς σε συμμόρφωση με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας».

«Παράθυρα εκμετάλλευσης»

Βέβαια, τα «σιρόπια» δεν κρατάνε πολύ. Πιο κάτω αναφέρει ότι «η προώθηση της εκμετάλλευσης των ταινιών της κινηματογραφικής κληρονομιάς μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής κινηματογραφικής βιομηχανίας»! Επίσης, «αναγνωρίζει ότι οι επιχειρηματικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την κινηματογραφική κληρονομιά θα μπορούσαν να ενισχύσουν την καλύτερη χρήση των τεχνολογικών εξελίξεων». «Η ψηφιακή επανάσταση προσφέρει νέα παράθυρα για εκμετάλλευση των ταινιών, και ως εκ τούτου, νέες επιχειρηματικές δυνατότητες».

Αλλά κάθε «μπίζνα» θέλει και την «πελατεία» της. Ετσι, στην έκθεση αναφέρεται ότι «η αυξημένη διαθεσιμότητα της κινηματογραφικής κληρονομιάς και η εκπαιδευτική γνώση πάνω στην ευρωπαϊκή κινηματογραφική κουλτούρα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο ενδιαφέρον και ζήτηση των ευρωπαϊκών ταινιών, τόσο των νέων όσο και των παλιών». Επίσης, «οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν τη δυνατότητα στους κατόχους των δικαιωμάτων να διερευνήσουν νέα παράθυρα εκμετάλλευσης και νέα πιθανά έσοδα. Για να επιτευχθούν όλα αυτά χρειάζονται μερικές προφανείς προϋποθέσεις: Καταρχήν, το γνήσιο φιλμικό υλικό πρέπει να διατηρηθεί και, δεύτερον, πρέπει να ψηφιοποιηθεί σε μια αποδεκτή ποιότητα. Τέλος, θα πρέπει να γίνει διαθέσιμο και προσβάσιμο».

Αυτή τη στιγμή στην ΕΕ υπάρχουν πάνω από 100 φορείς διαχείρισης της οπτικοακουστικής κληρονομιάς, με την έκθεση να διαπιστώνει «μεγάλη διαφοροποίηση της χρηματοδότησης και των ανθρώπινων πόρων που διατίθενται για την κινηματογραφική κληρονομιά μεταξύ των κρατών - μελών». Για παράδειγμα, περισσότερα από 400 άτομα εργάζονται στη Γαλλία για τον τομέα αυτό, ενώ σε χώρες όπως η Ιρλανδία, η Σλοβενία και η Ελλάδα, το προσωπικό είναι λιγότερο από 10 άτομα. Στατιστικά και «παρά τη δύσκολη οικονομική κατάσταση» οι προϋπολογισμοί και οι πόροι στον τομέα παρέμειναν σταθεροί (σ.σ. όχι όμως και για την Ταινιοθήκη της Ελλάδας, που αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά οικονομικά προβλήματα λόγω της κρατικής υποχρηματοδότησης). Παρ' όλα αυτά, εκτιμά η έκθεση, «νέες επενδύσεις θα απαιτηθούν προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιακή εποχή». Το... «κάλεσμα» προς τους ιδιώτες είναι σαφές και γίνεται σαφέστερο στη συνέχεια: «Σε γενικές γραμμές, τα ευρωπαϊκά ινστιτούτα κινηματογραφικής κληρονομιάς χρηματοδοτούνται από κρατικούς πόρους». «Στην παρούσα οικονομική κατάσταση μερικά ινστιτούτα ψάχνουν για πρόσθετη χρηματοδότηση. Ενα παράδειγμα είναι η Ιρλανδία. Εκεί ξεκίνησε μια πρωτοποριακή εκστρατεία, προκειμένου να αντληθούν κεφάλαια, μέσω ενός βίντεο στο διαδίκτυο».

Για να «τεκμηριώσει» την «ανάγκη» για ιδιωτικές επενδύσεις, η ΕΕ παραθέτει τα παρακάτω στοιχεία: Πάνω από δύο δισεκατομμύρια ευρώ χορηγήθηκαν από τα κράτη - μέλη της ΕΕ για τη χρηματοδότηση ταινιών το 2009. Την ίδια χρονιά παρήχθησαν 1.185 ταινίες μεγάλου μήκους στην ΕΕ. Η επένδυση που απαιτείται για την ασφαλή διατήρηση όλων των νέων παραγωγών είναι 1,5 εκατομμύριο ευρώ το χρόνο. Το κόστος της ψηφιακής διατήρησης του συνόλου της ευρωπαϊκής κινηματογραφικής κληρονομιάς, αν ήταν εντελώς ψηφιοποιημένο, θα είναι μεταξύ 147 και 263 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι το ετήσιο κόστος της ψηφιακής διαφύλαξης των νέων και ιστορικών ευρωπαϊκών κινηματογραφικών παραγωγών θα είναι 3,25% του ετήσιου κόστους των κρατών - μελών της ΕΕ για την παραγωγή ταινιών.

Στο παραπάνω δεν υπάρχει απάντηση με όρους «αγοράς». Η μοναδική απάντηση είναι η κατάργηση της εμπορευματοποίησης της τέχνης, από τη στιγμή της σύλληψης και δημιουργίας του έργου, μέχρι τη διανομή και την πρόσβαση του κοινού σε αυτό. Δηλαδή, η κατάργηση του καπιταλισμού. Αλλιώς, κάθε υπολογισμός με όρους κόστους - κέρδους στην τέχνη οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην εκμετάλλευσή της από το κεφάλαιο. Οι μεγάλες δυνατότητες που όντως ανοίγονται με τις νέες τεχνολογίες μετατρέπονται, στον καπιταλισμό, σε «θηλιά» δημιουργού, καλλιτεχνικής δημιουργίας και κοινού. Στα συμπεράσματα, για παράδειγμα, η έκθεση σημειώνει: «Ως συνέπεια της ψηφιακής επανάστασης, ο ορισμός της ταινίας έχει καταστεί ανεξάρτητος από τη διαδικασία παραγωγής της, το μέσο καταγραφής και το κανάλι διανομής της (σ.σ. δηλαδή, για παράδειγμα, το πώς γύρισε ο Φριτς Λανγκ το "Μετρόπολις" το 1927 δεν αποτελεί πλέον εμπόδιο για τη σύγχρονη διανομή και προβολή του). Ως εκ τούτου, τα ινστιτούτα κινηματογραφικής κληρονομιάς πρέπει να εξελιχθούν προς την κατεύθυνση δημιουργίας υβριδικών αρχείων, φροντίζοντας τόσο τις αναλογικές συλλογές ταινιών όσο και τις ψηφιακές ή ψηφιοποιημένες συλλογές. Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες για πολιτιστική, εκπαιδευτική και ψυχαγωγική πρόσβαση στην κινηματογραφική κληρονομιά, καθώς και για νέα επιχειρηματικά μοντέλα για εμπορική εκμετάλλευση (...)» (σ.σ. η υπογράμμιση δική μας).

Η «εμμονή» για την ψηφιοποίηση

Το παραπάνω συμπέρασμα της έκθεσης αποκαλύπτει και μια ακόμη πτυχή της «εμμονής» της ΕΕ για την ψηφιοποίηση των ταινιών. Στην ημερίδα που συνδιοργάνωσαν η Ταινιοθήκη της Ελλάδας με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και την Ενωση Ευρωπαϊκών Κινηματογραφικών Αρχείων, το 2007, υπογραμμίστηκε η πενιχρή κρατική χρηματοδότηση της Ταινιοθήκης και του ελληνικού κινηματογράφου και ότι σε χώρες, όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, οι προϋπολογισμοί των ταινιοθηκών είναι μεγαλύτεροι. Ωστόσο, σημειώθηκε ότι από τα μέσα της δεκαετίας του '90 η επιχορήγηση της ΕΕ είναι μειωμένη, καθώς οι προτεραιότητές της προσανατολίζονται σε ψηφιακές εφαρμογές. Αναφέρθηκε επίσης ότι το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «MEDIA» (σ.σ. για τη στήριξη του κινηματογράφου) δεν προβλέπει χρηματοδότηση για συντήρηση κινηματογραφικών αρχείων.

Η πολιτική της ΕΕ στον κινηματογράφο δεν αφήνει περιθώρια ελπίδας για ανάπτυξή του προς όφελος των δημιουργών του και των λαών. Η ψηφιοποίηση, για τους λόγους που προωθείται, αποτελεί δόλωμα προς τα κινηματογραφικά αρχεία να απολέσουν την «ψυχή» τους. Το ΚΚΕ, με παρεμβάσεις του έχει επισημάνει ότι πραγματική λύση και για τα κινηματογραφικά αρχεία είναι η θεσμοθέτηση φορέων που θα ενισχύουν και θα στηρίζουν την ελληνική κινηματογραφία, όπως το ΕΚΚ, η Ταινιοθήκη της Ελλάδας, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας κ.λπ., με τη μορφή δημόσιων κοινωνικοποιημένων φορέων, με συλλογικές μορφές διοίκησης και χάραξης πολιτικής, στις οποίες θα εκπροσωπούνται με αποφασιστικό ρόλο οι συλλογικοί φορείς των δημιουργών, ερμηνευτών, τεχνικών και όλων των άλλων συντελεστών της παραγωγής και διανομής της κινηματογραφικής ταινίας, αλλά και λαϊκοί φορείς. Ταυτόχρονα θα έχουν χρηματοδότηση με πλήρη κάλυψη των εξόδων τους για το σύνολο της δραστηριότητάς τους από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ