ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΡΟΚΟΣ Ακάματος «υλοποιητής» κοινωνικών ονείρων

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΡΟΚΟΣ

Ακάματος «υλοποιητής» κοινωνικών ονείρων

Ο Κ. Ρόκος σε συμπόσιο γλυπτικής στην Ορσα της Σουηδίας (2003)

«99% Σχέδια και 1 γλυπτό ζητούν ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ ΤΩΡΑ». Με αυτή την κοινωνικά υπονοηματική και καυστική φράση τιτλοδότησε την πρόσφατη έκθεσή του ο σπουδαίος, πολυβραβευμένος γλύπτηςΚυριάκος Ρόκος, εκφράζοντας την επείγουσα ανάγκη για «αποτοξίνωση» από όσα και όσους μας θέλουν -ατομικά και συλλογικά- «ναρκωμένους» και άβουλους για να διαιωνιστεί ο εφιάλτης του καπιταλισμού.

Μετά το στρατό ο Κυριάκος Ρόκος, παρουσίασε στις «Νέες Μορφές» την πρώτη ατομική του έκθεση (1972). Ηταν σχέδια - «κραυγή» ενάντια στη φασιστική Χούντα, φιλοτεχνημένα «εν κρυπτώ» στο στρατό. Στην ίδια γκαλερί (σήμερα «Εκφραση»), παρουσίασε τα σχέδια της τωρινής του καταγγελίας. Και με αφορμή αυτά συζητήσαμε μαζί του.

Η υπογράφουσα θυμάται τον Κ. Ρόκο, από τα πρώτα Φεστιβάλ της ΚΝΕ και τους αγώνες των εικαστικών για αλλαγή του νόμου για το Επιμελητήριό τους. Το 1979, καλύπτοντας το ρεπορτάζ μιας μονοήμερης «εξόρμησης» της Ελληνικής Επιτροπής Διεθνούς Υφεσης και Ειρήνης (ΕΕΔΥΕ), σε συνεργασία με εικαστικούς - μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, για τη δημιουργία τοιχογραφιών σε δημόσιους χώρους της Αθήνας, με θέμα την Ειρήνη, εντυπωσιάστηκε με την εκπληκτική ταχύτητα αλλά και την εικαστική ποιότητα των δύο τεράστιων γκράφιτι που φιλοτέχνησε ο Κ. Ρόκος, στη μάντρα ενός σχολείου και σε μια δεξαμενή, στη Ν. Ιωνία.

«Οι ζευγάδες φεύγουν η σπορά μένει(...)». Περίοπτο γλυπτό φιλοτεχνημένο στο Συμπόσιο Γλυπτικής του Δήμου Καρδίτσας, επί δημαρχίας Χρήστου Τέγου (2005), εμπνευσμένο από τη «Διαθήκη» του Χαρίλαου Φλωράκη, οι πρώτες φράσεις της οποίας είναι χαραγμένες στο μάρμαρο, στην κορυφή του μνημειώδους έργου (επάνω δεξιά)

Γεννημένος το 1945 στα Γιάννενα, από πατέρα τηλεγραφητή και μάνα μοδίστρα, εγγονός του πρώτου κομμουνιστή στα Γιάννενα -του μπάρμπα Γούσια Μπαρμπούρη, που μέχρι τα 90 χρόνια του «χόρτασε φυλακές, εξορίες και βασανιστήρια»- ο Ρόκος, από παιδάκι σχεδίαζε και σκάλιζε. Ο πατέρας τον ήθελε τηλεγραφητή, η μάνα γεωπόνο. Μόνο δυο δάσκαλοι ενθάρρυναν το ταλέντο του. Η οικογένεια μετακομίζει στην Αθήνα. Οι γονείς ούτε να ακούσουν για καλλιτεχνία. Συμφώνησαν για την Αρχιτεκτονική, όπου απέτυχε. Κρυφά, όμως, έδωσε εξετάσεις και στη Σχολή Καλών Τεχνών. Για μια μονάδα λιγότερο στο ελεύθερο σχέδιο απορρίφθηκε. Κρυφά, πάλι, παρακολουθεί τη Σχολή σαν παρατηρητής.

«Τότε στη Σχολή πλήρωνες για να σπουδάσεις. Για να πληρώνω τα δίδακτρα δούλευα κρυφά στη Λαχαναγορά, από τις 3 τα χαράματα. Γύριζα στο σπίτι και παρίστανα τον κοιμισμένο. Από την κούραση η δουλειά μου στη σχολή έπεσε. Ο δάσκαλός μου, ο γλύπτης Γιάννης Παππάς, ρωτά "τι σου συμβαίνει;" Ομολόγησα ότι δουλεύω. "Σταμάτα. Θα πληρώνω εγώ το δίδακτρα", μου είπε». Ο δάσκαλος του είπε και κάτι άλλο: «Αν θέλεις να γίνεις γλύπτης, μάθε πρώτα να σκουπίζεις». Ενα εξάμηνο ο Ρόκος σκούπιζε το εργαστήρι Γλυπτικής... «Τον επόμενο χρόνο πέρασα πρώτος στη Σχολή. Καθότι πρώτος, πήρα υποτροφία. Τότε ο Παππάς, κάλεσε τους γονείς μου και τους είπε: "Πάρτε το απόφαση. Πήρε υποτροφία. Καλλιτέχνης θα γίνει". Μόλις μπήκα στη σχολή άρχισε η ζωή μου. Σα να γεννήθηκα 20 χρονών», λέει ο Κυριάκος Ρόκος.

Υποτροφία για το Παρίσι

Το 1969 ο Κ. Ρόκος αποφοιτά από την ΑΣΚΤ και στρατεύεται. Απολύεται και «ονειρεύεται» σπουδές, με υποτροφία -αλλιώς δε γινόταν- στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Με άλλους δεκαπέντε υποψήφιους εξετάζεται από τους μεγάλους γλύπτες Αντώνη Σόχο και Μιχάλη Τόμπρο. Οι υποψήφιοι εξετάζονταν και στα γαλλικά. Επρεπε να μεταφράσουν ένα γαλλικό κείμενο. Ο Ρόκος δεν ήξερε γρι γαλλικά. Πάει σπουδαία στο σχέδιο, αλλά πάτος στα γαλλικά. «Και τότε γίνεται η εξής ιστορία, που την έγραψα στο βιβλίο με τα διηγήματά», θυμάται ο Ρόκος. «Κοιτάνε την κόλλα οι δύο υπερήλικες γλύπτες. Και ρωτά ο Σόχος "Μιχάλη μου, θυμάσαι την Ωντίλ;" "Αν τη θυμάμαι! Μια φορά κοιμόταν μαζί σου, μια μαζί μου... Ετσι δεν μάθαμε τα γαλλικά;" λέει ο Τόμπρος. "Ναι, έτσι τα μάθαμε". «Ε, τι παιδεύουμε τώρα το παιδί, αφού πήγε τόσο καλά στο σχέδιο;" Και μου δώσανε την υποτροφία για το Παρίσι».

«Η μοναχική πορεία του κόσμου»

Σπουδάζοντας στο Παρίσι, στο εργαστήρι του γλύπτη Σεζάρ, πραγματοποιήθηκε και ένα άλλο «όνειρό» του. Δούλεψε σαν βοηθός του διωκόμενου -μετά το ματωμένο Δεκέμβρη του 1944- ΕΑΜίτη, διεθνούς φήμης, γλύπτη Κώστα Κουλεντιανού. «Η ζωή τα έφερε να τον γνωρίσω και να του πω ότι θέλω να γίνω βοηθός του, χωρίς χρήματα. "Οποιος δουλεύει πρέπει να αμείβεται", απάντησε ο Κουλεντιανός. Εγινα βοηθός του. Ηταν εξαιρετικός άνθρωπος. Απλός, σεμνός, φίλος με όλους. Τον αγαπούσαν όλοι, κι αυτός τα έδινε όλα για τους άλλους. Δούλεψα ένα χρόνο μαζί του. Στα διαλείμματα δούλευα δικά μου έργα. Μια μέρα κατάλαβα πως έφτιαχνα ό,τι έφτιαχνε εκείνος, και του είπα "Κώστα φεύγω. Σ' ευχαριστώ για όλα όσα έκανες για μένα, αλλά φεύγω γιατί φτιάχνω ό,τι φτιάχνεις εσύ". Προσπάθησε να με πείσει να μην στεναχωριέμαι, ότι αυτό είναι φυσικό, ότι το ίδιο του συνέβαινε όταν ήταν βοηθός του Λοράν. Αλλά εγώ έφυγα. Εμαθα πολλά από τον Κουλεντιανό. Κυρίως από αυτό που έλεγε: "Δεν μπορείς να κάνεις στο υλικό ό,τι σου καπνίζει. Πρέπει να πηγαίνεις με τα νερά του"».

Ανατρέχοντας στις επιρροές που δέχτηκε, ο Κ. Ρόκος σημείωσε την «προσφορά του Γιάννη Παππά, με μαθήματα που έκανε βάσει κειμένων ξένων κορυφαίων καλλιτεχνών, για την επιμονή του "πρώτα από όλα η σπουδή και μετά όλα τα άλλα". Ο άλλος δάσκαλός μου, ο Θανάσης Απάρτη, χάρηκε που μπήκα πρώτος στη σχολή, αλλά μου είπε ένα μυστικό: "Οσο θα είσαι στη σχολή θα κάνεις ό,τι σου λέμε και τίποτε άλλο. Οταν φθάσεις στο 5ο έτος να καταστρέψεις ό,τι σου μάθαμε για να βρεις τον εαυτό σου". Αυτό το σπουδαίο μάθημα το κρατάω μέχρι σήμερα. Ο Σόχος και ο Τόμπρος με δίδαξαν ότι δεν πρέπει να μένουμε στους τύπους. Οτι πρέπει να "παρανομήσεις", αν ξέρεις ότι αυτό που κάνεις είναι το σωστό».

«Η Ανατολή του Κόσμου»

Στο ερώτημα για τη σημερινή κατάσταση των εικαστικών σπουδών, ο γλύπτης απάντησε: «Ο Παππάς έλεγε "διαμαρτύρεστε που σας πιέζουμε για περισσότερη δουλειά. Οταν φύγουμε εμείς, εσείς θα είστε βασιλικότεροι του βασιλέως". Γίναμε βασιλικότεροι του βασιλέως, αλλά απ' την ανάποδη... Αγωνιστήκαμε για να υπάρχουν δημοκρατικότερες διαδικασίες, αλλά δεν τις τηρούμε. Αλλάξαμε -διεκδικώντας το και με απεργία πείνας- το νόμο για το Επιμελητήριο και για τις αναθέσεις έργων. Αλλά φτάσαμε στο σημείο να νοσταλγούμε το παρελθόν... Η κατάσταση είναι χαοτική. Και στις σπουδές και στις αναθέσεις δημόσιων καλλιτεχνικών έργων. Και με άχρηστες εκθέσεις. Η κατάσταση έφτασε στο σημείο, ώστε ακόμη και το Μουσείο Μπενάκη -ένας καταπληκτικός εκθεσιακός χώρος- προκειμένου να μπορέσει να εκθέσουν έργα τους ακόμη και σημαντικοί καλλιτέχνες, να τους ζητά να καλύψουν εκείνοι όλα τα έξοδα της έκθεσης».

Μνημειώδη περίοπτα γλυπτά, διάσπαρτα στην Ελλάδα

Από το 1972, κυρίως από το 1976, οπότε επέστρεψε στην Ελλάδα, ο Κυριάκος Ρόκος έχει στο ενεργητικό του: 32 ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα. Αρκετές ατομικές εκθέσεις και 23 συμμετοχές σε διεθνείς ομαδικές εκθέσεις σε πολλές χώρες στην Ευρώπη και στη Ν. Υόρκη. Συμμετοχή σε όλα τα συμπόσια γλυπτικής που διοργάνωσαν δήμοι στην Ελλάδα -θεσμό που σκέφθηκαν και ξεκίνησαν το 1996, τρεις Ηπειρώτες γλύπτες- Θόδωρος Παπαγιάννης, Γιώργος Χουλιαράς, Κυριάκος Ρόκος. Στη διάρκεια των συμποσίων δημιουργήθηκαν γλυπτά που κοσμούν δημόσιους χώρους των δήμων: Κόνιτσας, Ιωαννίνων, Καλαμάτας, Καρδίτσας, Κατερίνης, Αμαλιάδας, Ερεσσού Λέσβου, Χίου, τους δήμους της Αθήνας: Αγίας Παρασκευής, Διονύσου, Ανοιξης, Πειραιά και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συμμετοχή σε διεθνή συμπόσια γλυπτικής (δύο στη Σουηδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Λεμεσό Κύπρου). Γλυπτά του υπάρχουν σε πολλά μουσεία, συλλογές οργανισμών, δήμων και συλλογές ιδιωτών, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αξίζει να θυμίσουμε ότι ένα χωριουδάκι της Νάξου, το Αμπράμι, κοσμείται μόνιμα, με δέκα γλυπτά που φιλοτέχνησε εκεί, στις καλοκαιρινές διακοπές του, χωρίς αμοιβή, με μάρμαρο που του εξασφάλιζαν οι κάτοικοι. Εχει φιλοτεχνήσει 12 μετάλλια και πλακέτες. Εχει διακριθεί με 13 βραβεία (Α' και Β' στην Ελλάδα και ένα διεθνές στην Αλβανία). Στο ενεργητικό του υπάρχουν και 7 εκδόσεις και η θητεία του ως καθηγητής στο Τμήμα Συντήρησης Εργων Τέχνης στα ΤΕΙ Αθηνών. Πριν δέκα μήνες βγήκε στη σύνταξη. Πλην, σύνταξη δεν έχει δει...

«Συντριβή της προηγούμενης μέρας»

Μεγάλος ο «πλούτος» και πολύ το κάλλος της -διάσπαρτης σε περισσότερες από είκοσι περιοχές της Ελλάδας- γλυπτικής δημιουργίας του Κυριάκου Ρόκου. Εχει μετρήσει πόσα είναι τα μεγάλων διαστάσεων έργα του, πόσα τα μικρότερα και τα μικρογλυπτά του; «Δε νομίζω ότι έχω κάνει πολλά. Δεν τα έχω μετρήσει. Αν τα μετρήσω, φοβάμαι μη σταματήσω να δουλεύω», απάντησε. Ακάματος, πραγματικός χειρώνακτας, παλεύει με το μάρμαρο, με σληρότερους λίθους, ακόμη και με σμυριδόλιθο. Συνεχίζει να δουλεύει καθημερινά. «Αυτό μου έμαθε ο Παππάς. Και στα 85 του ήταν ανεβασμένος στη σκαλωσιά. Τον έβλεπα, ενθουσιαζόμουν κι έλεγα: μακάρι κι εγώ στα 85 μου να είμαι εκεί επάνω».

Το τραγικό σήμερα

Στη σημερινή κατάσταση, με την καπιταλιστική κρίση, μπορεί να ζήσει η Τέχνη, ο καλλιτέχνης;

«Οχι. Ο Καντίσκι έλεγε "πολλοί νομίζουν ότι ο καλλιτέχνης είναι το αγαπημένο παιδί της ζωής"»,απαντά ο Ρόκος. «Αυτή την εντύπωση έχουν πολλοί και σήμερα. Κανείς δεν αναρωτιέται πώς ζουν οι καλλιτέχνες.Υπάρχουν συνάδελφοι πεινασμένοι, άστεγοι, που κοιμούνται στο δρόμο, αλλά από αξιοπρέπεια δεν το λένε. Ισως, έπρεπε το Επιμελητήριο να ανοίξει για να κοιμούνται εκεί. Κάποιοι πάνε αλλού για να ζήσουν, κάνουν οποιαδήποτε δουλειά, αν βρουν δουλειά. Το κράτος δεν ενδιαφέρεται για την Τέχνη και τους καλλιτέχνες. Γιατί ο καλλιτέχνης είναι "επικίνδυνο" πράγμα. Ούτε με δικτατορία, ούτε με απαγορεύσεις πετυχαίνεις να τον κάνεις ακίνδυνο. Το πετυχαίνεις μόνο με τη διάβρωση. Με το να καθιερώνεις διάφορα "τίποτα". Ως "αξίες", έργα σε εκθέσεις συλλεκτών σαν αυτή του κ. Δασκαλόπουλου, έργα που πολυεθνικές ψευδώς λένε ότι αγοράζουν με πολλά λεφτά, τα πολυδιαφημίζουν και τα πουλούν πιο ακριβά σε άλλες πολυεθνικές και ούτω καθεξής...».

«Μεταμορφέας αναμνήσεων»

Ο συνομιλητής μας έκφρασε τη βαθιά θλίψη του για το αυξανόμενο φαινόμενο των αυτοκτονιών. Την αγωνία του για το πού οδηγείται ο λαός μας, αλλά και ο πολιτισμός μας. Τον πόθο του να «σωθούμε από αυτή την τραγική κατάσταση». Να ξαναβρεθεί «η πηγή του λαού μας», όπως πιστεύει ότι είναι και χαρακτηρίζει τοΚΚΕ, «στην πρώτη γραμμή του αγώνα». «Να σμίξει το ΚΚΕ, με όλο το λαό», με το «να ξαναγίνει η πρωτοπορία για το καλό του τόπου και του λαού. Πρωτοπορία παντού. Και στον πολιτισμό. Γιατί ο πολιτισμός μπορεί να επηρεάσει, να βοηθήσει στη συνειδητοποίηση των ανθρώπων».

Η κουβέντα μας με τον Κ. Ρόκο τέλειωσε με μια «νότα» αισιοδοξίας. «Είμαστε μια οικογένεια εικαστικών. Ζωγράφος η Ρουμπίνα, γλύπτης εγώ, ζωγράφοι οι δυο γιοι μας. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες, είμαι χαρούμενος γιατί αισθάνομαι ότι τα παιδιά μας είναι πολύ καλύτεροι καλλιτέχνες από εμάς. Είναι πραγματικά ταλέντα, πράγμα που αμφισβητούμε και η γυναίκα μου και εγώ για τον εαυτό μας. Στα παιδιά βλέπουμε τι σημαίνει ταλέντο. Δεν το βάζουν κάτω. Αγωνίζονται και, πάντα, όταν αγωνίζεσαι υπάρχει και η ανταμοιβή».

Προφανώς το διδάχθηκαν από εσάς, παρατηρούμε. «Διδάχθηκαν, αλλά όχι με λόγια. Με τη στάση, τον τρόπο ζωής μας. Και κατάλαβαν, ότι δεν κάνουν "Τέχνη για την Τέχνη". Οτι αυτή η δουλειά είναι το επάγγελμά τους και πρέπει να αμείβονται για να ζήσουν».

Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ