Milan Kohout-«Πιο ελεύθεροι στον κομμουνισμό»

 Milan Kohout-«Πιο ελεύθεροι στον κομμουνισμό»

ακομη και οι πρωην διαφωνουντες.....

 

Από Το Περιοδικό αναδημοσιεύω τη συνέντευξη του Milan Kohout που, όπως μαθαίνω κι εγώ, «μαζί με τον Kundera ήταν οι πιο προβεβλημένοι καλλιτέχνες της Άνοιξης της Πράγας». Δεν θα μπορούσα, βέβαια, να συμφωνήσω με την κάθε λέξη, ίσως ούτε και με την γενική «γραμμή» που προτείνεται για το σήμερα βασισμένη λ.χ. στο επίθετο «δυτικός» δίπλα στη λέξη ιμπεριαλισμός, ή στο ότι το λάθος στρατόπεδο είναι η «Δύση» και όχι ο καπιταλισμός. Δεν θα συμμεριζόμουν, επίσης, την αίσθηση του «παράδοξου» για το γεγονός ότι στα χρόνια του «ψυχρού πολέμου» η «Δύση» προωθούσε σαν ομάδα αντικομμουνιστών μια ομάδα που «στην πραγματικότητα ήταν υποστηρικτές αριστερών αξιών»… Στην πραγματικότητα εκείνα τα χρόνια η «Δύση» χρησιμοποιούσε σαν ιδεολογική αιχμή του αντικομμουνισμού το «αριστερό» σύνθημα «ούτε ΝΑΤΟ ούτε Βαρσοβία», ακόμα και σε περιπτώσεις κρατών όπως η Ρουμανία, η Γιουγκοσλαβία ή και το Ιράκ κ.ά., τα οποία αμέσως μόλις έγινε η δουλειά βρέθηκαν πρώτα-πρώτα στο ιμπεριαλιστικό στόχαστρο. Οπότε και τα όσα περιγράφονται στη συνέντευξη που ακολουθεί δεν είναι παρά καρποί του γεγονότος ότι η «αριστερη» αντιπολίτευση αυτής της κατεύθυνσης έπιασε το πλάνο της κατά 50% μόνο… Όμως πρόσφατα το ξαναείπαμε: Manhattan first…

Κατά τα άλλα, δεν θέλω να είμαι άδικος: Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστηματος στην Ανατολική Ευρώπη κατά τη γνώμη μου δεν προήλθε κατά κύριο λόγο από τους «διαφωνούντες», αλλά μέσα από το ίδιο του το πολιτικό εποικοδόμημα, μέσα από τους κόλπους της κομματικής και της κρατικής ηγεσίας, δηλαδή, κατά μία έννοια, από τους «συμφωνούντες». Κι αν υπήρχαν οι κοινωνικοπολιτικές δικλείδες ώστε τέτοιου είδους «συμφωνούντες» να μην επικρατούσαν στο τιμόνι της εξουσίας των σοσιαλιστικών χωρών, τότε θα ήταν ζήτημα και το αν κάποιες «διαφωνίες» π.χ. γύρω από την «πρόσβαση σε ορισμένες πληροφορίες ή σε ορισμένα πολιτιστικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ταινιών» θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην αντικομμουνιστική στρατηγική του ιμπεριαλισμού ή θα μπορούσαν με όρους αντιπαράθεσης να αποτελέσουν στοιχεία αναπαραγωγής στη σφαίρα της της αισθητικής, της ιδεολογίας, της πολιτικής μέσα στα πλαίσια του σοσιαλιστικού συστηματος.

Διότι όπως αποδείχνεται, όταν η υπεράσπιση του «κύριου» κάποτε γίνεται (αναγκαστικά;) σε βάρος μιας πλειάδας «δευτερευόντων», τότε ενδέχεται να έρθει μια στιγμή που αυτά τα δευτερεύοντα μετατρέπονται από ποσότητα σε ποιότητα και, σαν τέτοια, σε «κύριο». Με το πραγματικά κύριο να παίρνει τη θέση του «δευτερεύοντος» τουλάχιστον για τόσο όσο χρειάζεται ώστε να επισφραγιστεί από «νέες» σχέσεις εξουσίας ο εξοβελισμός του. Μπερδεμένο;

Εν πάση περιπτώσει η αναδημοσίευση αφιερωνεται στην «αριστερά» της «Δύσης», που όχι μόνο αρνείται επίμονα να αποδεχτεί τα «στοιχειώδη» συμπεράσματα που διατυπώνονται στη συνέντευξη, αλλά δεν παραλείπει και να πλειοδοτεί στη συκοφάντηση των κατακτήσεων της εργατικής τάξης που υλοποιήθηκαν από το σοσιαλιστικό σύστημα στην Ανατολική Ευρώπη και την ΕΣΣΔ στη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

******
Διέξοδος

Γράφει: Andre Vltchek. Μετάφραση: Ιωάννα Προκόπη – Γιώργος Μιχαηλίδης – ΑΝΘΡΩΠΟΙ, Συνεντεύξεις – 03/12/2014

O Milan Kohout μαζί με τον Kundera ήταν οι πιο προβεβλημένοι καλλιτέχνες της Άνοιξης της Πράγας. To περιοδικό counterpunch δημοσίευσε μία συνέντευξή του με τον Andre Vltchek*, την οποία μεταφράσαμε και αναδημοσιεύουμε, κυρίως γιατί εκφράζει μια άποψη που δεν είναι εύκολο να διαβάσει κάποιος αλλού.

Ο Milan Kohout είναι στοχαστής, καλλιτέχνης, και καθηγητής. Γεννήθηκε στην Τσεχοσλοβακία, όπου και έζησε πριν από την υπογραφή της «Χάρτας του 77», μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου και έγινε πολιτογραφημένος πολίτης των ΗΠΑ. Ο Kohout απογοητεύτηκε πλήρως με τον καπιταλισμό, και το Δυτικό καθεστώς. Για δεκαετίες κάνει παρουσιάσεις σε όλο τον κόσμο, έρχεται αντιμέτωπος με τον δυτικό ιμπεριαλισμό, τον ρατσισμό, τον καπιταλισμό και όλες τις θρησκείες του κόσμου, ιδιαίτερα τον Χριστιανισμό.

Η συζήτηση έλαβε χώρα στις 12 Οκτωβρίου 2014, στο Klikarov, ένα μικρό χωριό στη Δυτική Βοημία. Ο Vltchek ήρθε στην Τσεχία, προκειμένου να δώσει μία πολιτική διάλεξη στη Σχολή Φιλοσοφίας και Τέχνης στην πόλη του Πίλσεν, όπου ο Kohout διδάσκει. Και οι δύο τους κατευθύνθηκαν σε ένα μικρό και απομακρυσμένο χωριό της Klikarov, στη Δυτική Βοημία, όπου κάθονταν δίπλα σε μια λίμνη, και συνομίλησαν για την τοξικότητα του Δυτικού ιμπεριαλισμού, του καπιταλισμού και της Ευρωπαϊκής/ Αμερικανικής προπαγάνδας.

***

ANDRE VLTCHEK (AV): Είστε από τους λίγους καλλιτέχνες στη Δύση που έχετε ¨δράση¨ κατά του δυτικού ιμπεριαλισμού, του αχαλίνωτου καπιταλισμού, και ενάντια στις θρησκείες. Πώς και πότε επιλέξατε αυτή τη συγκεκριμένη μορφή τέχνης;

MILAN KOHOUT (MK): Προφανώς από τότε που ήμουν μέρος της λεγόμενης «Δεύτερης Κουλτούρας», της Τσεχικής UNDERGROUND, η εποχή που ονομάστηκε από τη Δύση «ολοκληρωτικό σύστημα» ή, τo Τσεχοσλοβακικό Σοσιαλιστικό σύστημα. Η «Δεύτερη Κουλτούρα» ήταν το κίνημα που διαμόρφωσε τη δική μας δημιουργικότητα καθώς και την έννοια της τέχνης. Εκείνες τις ημέρες είχαμε «εκδιωχθεί» από την επίσημη κουλτούρα, ή από την «Πρώτη Κουλτούρα». Γι” αυτό και επαναστατήσαμε. Ήταν ένα βαθύ πολιτικό κίνημα εξ ορισμού, το οποίο παρήγαγε πολιτική τέχνη.

AV: Λέτε συχνά, και πολύ σωστά, ότι όσοι από εσάς υπέγραψαν την «Χάρτα του 77″, και συμμετείχαν στο underground / αντιπολιτευτικό κίνημα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν στην πραγματικότητα σοσιαλιστές, ακόμη και κάποιοι μαρξιστές. Αυτό περιλαμβάνει και εσάς. Σίγουρα είστε ένας αριστερός διανοούμενος. Αυτό είναι παράδοξο: η Δύση σας «πουλούσε», σας προωθούσε σαν ομάδα αντι-κομμουνιστών. Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για αυτό το παράδοξο;

MK: Υπήρξε, βέβαια, αυτό το παράδοξο, ένα μεγάλο παράδοξο, επειδή οι περισσότεροι από το underground κίνημα, της «δεύτερης κουλτούρας», ήταν στην πραγματικότητα υποστηρικτές αριστερών αξιών. Για παράδειγμα, μοιραζόμασταν τα πάντα αντί να συλλέγουμε πράγματα. Πιστεύαμε στην κοινή ιδιοκτησία της περιουσίας και των μέσων παραγωγής. Αλλά ποτέ δεν το σκεφτήκαμε από μια θεωρητική οπτική γωνία – δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ότι φιλοσοφικά οι αξίες μας ήταν πραγματικά αριστερές. Έτσι, ενώ παλεύαμε ενάντια στην λεγόμενη κομμουνιστική κυβέρνηση, ήμασταν στην πραγματικότητα κομμουνιστές! Παρεμπιπτόντως, όταν το λέω αυτό στους συντρόφους/συναδέλφους μου της «Χάρτας του 77» που δεν εγκατέλειψαν ποτέ τη χώρα τσαντίζονται πολύ – δεν θέλουν να το παραδεχτούν.

AV: Ακόμη έχετε πει ότι ο Vaclav Havel, ο οποίος μετά από κάποιο σημείο ξεπουλήθηκε τελείως και άρχισε να υποστηρίζει τον Δυτικό ιμπεριαλισμό – πήγε στην Ουάσιγκτον, όπου έδωσε δουλοπρεπείς ομιλίες με αντάλλαγμα καλύτερα σχόλια από τους εκπροσώπους του καθεστώτος – ακόμα και ο Havel, όταν ήταν μέλος του κινήματός σας, στην πραγματικότητα μοιραζόταν τα ίδια αριστερά ιδεώδη.

MK: Μα φυσικά! Μερικές από τις φιλοσοφικές απόψεις του ήταν πραγματικά μαρξιστικές!

AV: Τι συνέβη λοιπόν; Πώς και άνθρωποι σαν κι αυτόν άλλαξαν πραγματικά;

MK: Μετά την επανάσταση ήμουν πολύ περήφανος για τον Βάτσλαβ Χάβελ, γιατί διακήρυξε δημοσίως ότι δεν επρόκειτο να ζήσει στο προεδρικό μέγαρο. Ζούσε στο σεμνό διαμέρισμά του, οδηγούσε καθημερινά το αυτοκίνητό του στο γραφείο του … ένιωσα ότι είχε γίνει ένα θαυμάσιο πρότυπο…

AV: Οδηγούσε ακόμη και το ποδήλατό του γύρω από το Προεδρικό μέγαρο…

MK: Ναι … Έγινε κάτι σαν αληθινός «λαϊκός ήρωας», ή «Πρόεδρος του λαού». Μετά κάτι άλλαξε στο μυαλό του … Ίσως να ευθύνεται μερικώς το γεγονός ότι ιστορικά ήταν από μια αστική οικογένεια.

AV: Μία από τις πλουσιότερες στην Πράγα …

MK: Ναι, από μια πολύ, πολύ πλούσια αστική οικογένεια … Και φυσικά συνήθιζε να λέει ότι «δεν θέλω να ανακτήσω την περιουσία και την κοινωνική θέση της πρώην οικογένειας μου», αλλά κάτι άλλαξε. Υποθέτω ότι οι σύμβουλοι, αφού έγινε Πρόεδρος, άρχισαν να του «βάζουν» ιδέες ότι αν συνεχίσει να ζει με αυτό τον «αριστερό τρόπο ζωής», θα παρεμβαίνει στην καπιταλιστική κατεύθυνση που κινείται η χώρα. Πιθανότατα να του είπαν ότι θα θεωρηθεί υπονομευτής της «ελευθερίας» και της «οικονομικής ανάπτυξης» … Και, επίσης, η υψηλή πολιτική θέση διαφθείρει… Και έτσι άρχισε να αλλάζει, αργά αλλά σταθερά. Άρχισε να μαζεύει όλες τις πρώην ιδιοκτησίες της οικογένειάς του, από τις λεγόμενες «επιστροφές». Άρχισε να υποστηρίζει την υποστήριξη της ιμπεριαλιστικής εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, γεγονός που βρήκα εξαιρετικά ντροπιαστικό … Στη συνέχεια, κάτι ακόμα πιο παράξενο συνέβη: έχασε την επαφή με την πραγματικότητα: άρχισε να ζει σε ένα θερμοκήπιο των επίλεκτων, ή κάτι τέτοιο.

AV: Και έρχομαι τώρα στο θέμα που συζητήσαμε και νωρίτερα: ανεξάρτητα από τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Τσεχοσλοβακία στη Σοβιετική εποχή, η χώρα ήταν στο πλευρό των καταπιεσμένων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Οι Τσέχοι και Σλοβάκοι μηχανικοί, γιατροί, δάσκαλοι – έκαναν απίστευτη δουλειά για την ανθρωπότητα, για τους ανθρώπους στην Αφρική, την Ασία …

MK: Όπως κάνουν οι Κουβανοί…

AV: Ναι. Αλλά τώρα, κοιτώντας πίσω, κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής εποχής φαίνεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων, στην πραγματικότητα, ονειρευόταν να ενωθεί με την Δύση και έμμεσα ή ακόμα και άμεσα, να γίνει μέρος του παγκόσμιου καταπιεστικού μηχανισμού. Τώρα, όταν τόσοι πρώην προοδευτικοί διαφωνούντες μεταστράφηκαν, όπως έκανε Havel, τώρα που η χώρα χωρίστηκε στα δύο, τώρα που εντάχθηκαν με αποφασιστικότητα στις δυτικές ιμπεριαλιστικές και οικονομικές δομές, είναι προφανές ότι πια η Τσεχία και η Σλοβακία δεν κάνουν απολύτως τίποτα θετικό για τον κόσμο. Είναι οι άνθρωποι ευχαριστημένοι; Είναι αυτό που πραγματικά ήθελαν;

MK: Ακόμη και εδώ, γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις «ξένες επενδύσεις». Πραγματικά δεν καταλαβαίνω τι συμβαίνει στο μυαλό των ανθρώπων εδώ στην Τσεχία. Φυσικά, ορισμένα «επιλεγμένα τμήματα της κοινωνίας», αυτοί που κατέχουν κάτι, οι λεγόμενοι επιτυχημένοι στις επιχειρήσεις, αυτοί που έχουν γίνει πολύ πλούσιοι, είναι φυσικά πολύ ευχαριστημένοι με αυτή την κατεύθυνση. Και αυτοί οι άνθρωποι κατέχουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και προωθούν αυτό το δεξιό σύστημα. Αλλά νομίζω ότι οι φτωχοί άνθρωποι αρχίζουν να ξυπνούν από το όνειρό τους, ότι «εάν μπορούσαν να απελευθερωθούν από το ολοκληρωτικό σύστημα», θα ζούσαν μια «ελεύθερη ζωή», θα ήταν μια «χαρούμενη ύπαρξη». Κανένα από αυτά τα όνειρα δεν έχει πραγματοποιηθεί. Για τους περισσότερους, η ζωή τώρα είναι πολύ πιο φρικτή από ό, τι ήταν στο σοσιαλισμό.

AV: Όταν λέτε φρικτή, πρέπει να θυμόμαστε ότι η Τσεχία εξακολουθεί να είναι μια πολύ πλούσια χώρα. Και αυτό, τουλάχιστον για τους ίδιους τους πολίτες της, προσφέρει ένα είδος Σοσιαλδημοκρατικού στρώματος, ένα μαξιλάρι … Υπάρχει δωρεάν ιατρική φροντίδα σχετικά υψηλής ποιότητας, δωρεάν παιδεία, επιδοτούμενος πολιτισμός, άριστη και φθηνή δημόσια συγκοινωνία σε όλη τη χώρα. Τι άλλαξε προς το χειρότερο;

MK: Πριν από τη λεγόμενη «Βελούδινη Επανάσταση», οι άνθρωποι παραπονιούνταν ότι δεν έχουν πρόσβαση σε ορισμένες πληροφορίες ή σε ορισμένα πολιτιστικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ταινιών. Δεν είχαν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν στο εξωτερικό όποτε ήθελαν και τα λοιπά. Αλλά δεν συνειδητοποιούν ότι η αξιοπρέπεια της ζωής τους ήταν πολύ, πολύ καλύτερη τότε από ό, τι είναι σήμερα. Δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι όταν εισερχόταν ο καπιταλισμός, θα άρχιζαν να αισθάνονται άγχη/αγωνίες, πολύ βαθιές υπαρξιακές αγωνίες… Θα άρχιζαν να τρομοκρατούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους.

Τώρα αναγκάζονται να πουλήσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας τους. Τώρα πρέπει να φιλήσουν τους κώλους των αφεντικών τους, πολύ περισσότερο από ό, τι έπρεπε με τον κομμουνισμό. Είναι πολύ ενδιαφέρον, οι άνθρωποι που είχαν ορισμένα πλεονεκτήματα, τα οποία φυσικά δημιουργήθηκαν, χτίστηκαν και καθορίστηκαν από το σοσιαλιστικό κίνημα σε όλη την ιστορία… κάπως ξεχάστηκαν, αυτές οι αξίες και τα πλεονεκτήματα, ότι…

AV: Τα πήραν ως δεδομένα..

MK: Όντως τα πήραν ως δεδομένα… Δεν συνειδητοποιούν καν ότι είχαν κάποια σπουδαία πράγματα, ότι είχαν καλή ζωή. Ξαφνικά, όταν άρχισαν να τα χάνουν, συνειδητοποίησαν ότι κάτι πηγαίνει τρομερά λάθος. Μερικοί άνθρωποι είναι τώρα πολύ απογοητευμένοι. Πέρασα ένα χρόνο στη Μοραβία με τη σύζυγό μου. Έχει το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα, και μπορείτε να ακούσετε πολλά παράπονα εκεί. Είναι πολύ ενδιαφέρον: αυτή η μετάβαση από ένα σοσιαλιστικό καθεστώς σε ένα καπιταλιστικό σύστημα. Στο σοσιαλισμό, η Τσεχοσλοβακία παρήγαγε κυριολεκτικά τα πάντα, από βελόνες μέχρι αμαξοστοιχίες.

AV: Πυρηνικούς αντιδραστήρες, αεροπλάνα, μεγάλα ποταμόπλοια…

MK: Ναι! Τα πάντα … Από πυρηνικούς αντιδραστήρες μέχρι ρούχα: τα πάντα παράγονταν εδώ. Τα τρόφιμα παράγονταν εδώ. Ήταν μια αυτοσυντηρούμενη χώρα.Τώρα όλα έχουν αλλάξει! Όλες οι εθνικές βιομηχανίες έχουν φύγει. Έχουν πωληθεί ή κλαπεί από εκείνους…

AV: … ή υποβαθμιστεί. Η αεροπορική βιομηχανία έχει φύγει. Εργοστάσια πουχρησιμοποιούνταν για την εξαγωγή μηχανών σε όλο τον κόσμο έχουν αγοραστεί απότη Δυτικές πολυεθνικές και παράγουν τώρα βαγόνια…

MK: Ναι… Τα πάντα έχουν φύγει, και αφού έχουν ιδιωτικοποιηθεί, η παραγωγή μεταφέρθηκε στα ανατολικά, και η λεγόμενη Δυτική «επένδυση» εγκαταστάθηκε στη χώρα, δημιουργώντας «εργάτες-σκλάβους» και τεράστιες αίθουσες παραγωγής όπου οι άνθρωποι εργάζονται όπως στις ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν, όπως στην ταινία «Μοντέρνοι Καιροί». Και είναι στ” αλήθεια κρίμα που οι άνθρωποι δεν κατανόησαν τι σημαίνει η λέξη “ελευθερία”.

AV: Υποστηρίζετε ότι υπήρχε περισσότερη ελευθερία εδώ, 30 χρόνια πριν απ” ότι τώρα;

MK: Εξαρτάται για ποιον. Αλλά συνήθιζα να λέω στους φοιτητές μου στο πανεπιστήμιο Tufts στη Βοστόνη, όταν με ρωτούσαν “πότε ένιωθα πιο ελεύθερος”…λοιπόν, πάντοτε τους έλεγα: “Κατά τη διάρκεια του “ολοκληρωτικού συστήματος” στην Τσεχοσλοβακία!”

AV: Ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, κατά τη διάρκεια του επονομαζόμενου ολοκληρωτικού συστήματος… Βλέπουμε τα ίδια στην Κίνα, τώρα. Εσείς δώσατε παραστάσεις στην Κίνα και η δουλειά μου επίσης, προβάλλεται συχνά εκεί. Υπό πολλές έννοιες, οι καλλιτέχνες εκεί είναι πιο ελεύθεροι απ” ότι στη Δύση. Στο Πεκίνο, οι καλλιτέχνες καταπιάνονται με αρκετά πιο σημαντικά ζητήματα και έχουν τεράστια επίδραση στην κοινωνία, σε σχέση με αυτούς που δουλεύουν στο Λονδίνο ή τη Νέα Υόρκη.

MK: Ναι, το γνωρίζω αυτό κι από τη δική μου εμπειρία. Ήμουν επιμελητής σε ένα μεγάλο φεστιβάλ τεχνών του θεάματος στο Πεκίνο πριν 4 χρόνια. Είχα μείνει έκπληκτος με το πόσο κριτικό ήταν μέρος των όσων παρουσιάστηκαν εκεί. Ταυτόχρονα διάβαζα στα δυτικά μήντια ότι η κομμουνιστική Κίνα λογοκρίνει, στέλνει ανθρώπους στη φυλακή εξαιτίας των κριτικών τους φωνών κλπ. Όλα αυτά ήταν αρκετά διαφορετικά απ” αυτά στα οποία έγινα μάρτυρας εκεί.

AV: Επίσης, απ” την εμπειρία μας στην Τσεχοσλοβακία… προσπαθώ να ενώσω αυτά τα κομμάτια… Στην Τσεχοσλοβακία, όπως επισημάνατε νωρίτερα, οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν ότι μερικά είδη πληροφορίας δεν ήταν διαθέσιμα. Αλλά επίσης, την ίδια στιγμή, η πληροφορία στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία είχε σημασία. Τη σημερινή ημέρα, στη φιλο-δυτική και καπιταλιστική Τσεχική Δημοκρατία, η πληροφορία σημαίνει πολύ λίγα και οι άνθρωποι μπορούν στην πραγματικότητα ν αλλάξουν πολύ λίγα, ακόμα κι αν έχουν πρόσβαση στην πληροφορία.

MK: Στον σοσιαλισμό, που η Δύση ονόμαζε “ολοκληρωτικό σύστημα” οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν… Εμείς διαμαρτυρόμασταν… Αλλά πάντοτε βρίσκαμε έναν τρόπο να βρούμε τις πληροφορίες που ψάχναμε. Και ήμαστε πολύ ενεργητικοί στη λήψη πληροφοριών. Κι έπειτα δίναμε αξία σ” αυτό που λαμβάναμε. Στ αλήθεια μελετούσαμε την πληροφορία, την επεξεργαζόμασταν στ” αλήθεια. Κι είχαμε άφθονο χρόνο. Είχαμε την αληθινή πολυτέλεια του χρόνου, στο σοσιαλιστικό σύστημα. Κι έτσι μπορούσε ν απολαύσεις την ανάγνωση βιβλίων, την ακρόαση μουσικής, την παρακολούθηση ταινιών…

AV: Μερικές φορές ακόμα και στον χώρο εργασίας -γιατί απ ό,τι φαίνεται κανείς δεν εργαζόταν πολύ σκληρά.

[Γέλια κι απ’ τους δυο]

MK: Λοιπόν, το νόημα της ζωής δεν είναι κάποιου είδους εργασία τύπου σκλαβιάς, έτσι δεν είναι; Θεωρητικά, ήταν κομμάτι εκείνου του σοσιαλιστικού ή κομμουνιστικού συστήματος – να ανεβάσει το επίπεδο της ζωής. Έτσι, όλα ήταν περί της ποιότητας της ζωής, αλλά όχι απαραίτητα για την ποσότητα των αγαθών που καταναλώνονταν. Από την άλλη πλευρά, το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα βασίζεται στις “αγορές”. Οι ιδεολόγοι του λένε ότι ένα τέτοιο σύστημα παρέχει περισσότερα αγαθά. “Πράματα”, ξέρετε… Ναι, μόνο που το τίμημα είναι ότι η ποιότητα της ζωής μειώνεται δραματικά.

AV: Και τότε έχει 3 αμάξια, 5 τηλέφωνα αλλά δεν τα χρειάζεσαι πραγματικά.

MK: Δεν τα χρειάζεσαι, και δεν έχεις χρόνο για να ζήσεις. Είσαι μονίμως τρομοκρατημένος μη χάσεις τη δουλειά σου ή πολλά άλλα πράγματα.

AV: Κι έτσι πολεμάς όλα αυτά τα πράγματα, και χρησιμοποιείς την τέχνη σου, τις παραστάσεις σου για να επιτεθείς στην ανοησία της ζωής στον καπιταλισμό. Επίσης, επιτίθεσαι στα θρησκευτικά δόγματα τα οποία συνδέονται πολύ στενά με όλο αυτό -με την εξουσία, την εκμετάλλευση, την καταπίεση… Και επιτίθεσαι στον ιμπεριαλισμό. Τι ανταπόκριση παίρνεις απ” όλη την υφήλιο, επειδή δεν δίνεις παραστάσεις μόνο εδώ, αλλά επίσης στις ΗΠΑ, σε όλη την Ευρώπη, την Κίνα, το Ισραήλ και πολλά άλλα μέρη. Γεμίζεις ένα κενό; Νιώθεις ότι οι άνθρωποι προσδοκούν μια τέτοια τέχνη, τέτοιες πολιτικές και “ταμένες” παραστάσεις;

MK: Έτσι νομίζω. Έχω πάρει πολλές θετικές ανταποκρίσεις, ένα γεγονός που βασικά μου δίνει την ώθηση για να συνεχίσω. Μερικές φορές οι άνθρωποι απλά με πλησιάζουν στο δρόμο και λένε: “Η τέχνη σου είναι σπουδαία. Διευρύνει την αντίληψή μας σχετικά μ' αυτή και μ' εκείνη την ανοησία!” Ούτε που ξέρω πόσοι άνθρωποι επηρεάζονται απ' τα κομμάτια μου…

Οι παραστάσεις μου, η τέχνη μου, είναι επίσης αποτέλεσμα της επονομαζόμενης “δεύτερης κουλτούρας”. Είναι μια μορφή τέχνης, που δεν απαιτεί μεγάλη χρηματοδότηση. Δεν απαιτεί μόνιμους τόπους, όπως θέατρα, όπου να προβάλλεται. Είναι μια μορφή τέχνης, η οποία χρησιμοποιεί κυρίως το ίδιο σου το θέμα, κι έχεις το σώμα σου διαθέσιμο για σένα πάντα. Η παράσταση δίνεται στο πλαίσιο της ίδιας της ζωής: στους δρόμους ή σε σιδηροδρομικούς σταθμούς. Έτσι, είσαι μέρος αυτής της ζωής και δημιουργείς καταστάσεις, ευαισθητοποιείς σχετικά με κάτι, επικρίνεις κάτι άλλο, και μετά οι αληθινοί άνθρωποι αρχίζουν ν' αντιδρούν… οι άνθρωποι γύρω σου μετατρέπονται σε συμμετέχοντες… Ενώ στο αληθινό θέατρο, υπάρχει ο θεατής κι υπάρχει και το κοινό κι υπάρχει κι αυτός ο “πέμπτος τοίχος” όπως τον αποκαλούν. Κατά τη διάρκεια των παραστάσεών μου, δεν υπάρχει κανένας τοίχος. Είναι μια άμεση τέχνη. Είναι σαν μία συγχώνευση της τέχνης και της ζωής.

Πάντα λέω: στο θέατρο, ο ηθοποιός υποκρίνεται ότι πονάει ενώ ο εκτελεστής/performer σαν εμένα στ' αλήθεια νιώθει τον πόνο. Η τέχνη τύπου performance είναι στ” αλήθεια υπέροχη. Υπάρχει από τις απαρχές του ανθρωπίνου είδους.

AV: Μίλαν, αναλαμβάνεις άμεση δράση σε πολλά μέρη του κόσμου. Επιτίθεσαι στο Ισραήλ για την αντιμετώπιση των Παλαιστινίων. Επιτίθεσαι στους Τσέχους για την αντιμετώπιση των Ρομά. Σχεδόν μόνος σου βοήθησες να κατεδαφιστεί αυτό το τείχος της ντροπής που είχε ανεγερθεί στο Usti nad Labem, προκειμένου να χωρίσει τους Τσέχους από τους Τσιγγάνους/Ρομά… Πετάς ωμό κρέας στους παπάδες στις εκκλησίες, για να τονίσεις τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν απ' τον χριστιανισμό. Μπουκάρεις στα πολυκαταστήματα και τα mall, υποκρινόμενος ότι προσεύχεσαι στον Θεό του Μαμμωνά. Κάνεις πολλά πράγματα που άλλοι άνθρωποι δεν θα τολμούσαν να κάνουν ποτέ. Συλλαμβάνεσαι ποτέ, εκφοβίζεσαι ή σου επιτίθενται;

MK: Α ναι, πολλές φορές! Έχω συλληφθεί πολλές φορές. Με πήγαν ακόμα και στα δικαστήρια, όταν έκανα εκείνο το διάσημο μια παρέμβαση στη Βοστόνη, στο ξεκίνημα του σκανδάλου με τα στεγαστικά δάνεια. Όταν οι τράπεζες πουλούσαν αυτά τα δάνεια κι οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να τα πληρώσουν και κατέληγαν ν' αυτοκτονούν. Κι έτσι αποφάσισα να δώσω μια παράσταση μπροστά στα κεντρικά γραφεία της Τράπεζας της Αμερικής, το οποίο ήταν ένα απ' τα πιο απαίσια, αηδιαστικά ιδρύματα εκείνη την εποχή, που εξαπατούσε τους ανθρώπους… Έτσι, τοποθέτησα μια σειρά θηλιές μπροστά απ' την τράπεζα κι έβαλα μια υπογραφή: “Θηλιές προς πώληση”. Το μήνυμά μου ήταν: “Αν έρθεις εδώ να αιτηθείς ένα δάνειο, αγόρασε και μια θηλιά.”

AV: Απλά στην περίπτωση που…

MK: Μόνο στην περίπτωση που! Αλλά ήρθε η αστυνομία, με συνέλαβαν, το πήραν πάρα πολύ σοβαρά… Η πόλη μού έκανε καταγγελία κι έπρεπε να πηγαίνω σε δικαστικές ακροάσεις για αρκετούς μήνες. Η υπόθεση ήταν “Πόλη της Βοστόνης εναντίον Milan Kohout”. Και ανακάλυψαν έναν νόμο 150 ετών που έλεγε ότι δεν μπορείς να πουλάς κάτι μπροστά από μια τράπεζα. Αυτός ο νόμος έχει εφαρμοστεί μόνο μια φορά σε αυτά τα 150 χρόνια. Αλλά ήταν ξεκάθαρο ότι προσπαθούσαν να βρουν κάτι να μου προσάψουν… Στο τέλος αθωώθηκα. Η υπόθεσή μου τράβηξε τεράστια προσοχή από τα ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένου και του Δημόσιου Εθνικού Ραδιοφώνου.

AV: Μίλαν, ταξιδεύουμε κι οι δυο μας εντατικά σε όλο τον κόσμο. Βλέπεις ξεκάθαρα τον κίνδυνο που προέρχεται από τον δυτικό ιμπεριαλισμό. Λαμβάνεις αυτή την απειλή σοβαρά; Συμφωνείς ότι ο δυτικός ιμπεριαλισμός ελέγχει όλο και περισσότερο τον πλανήτη, ένα γεγονός που θα μπορούσε να έχει εξαιρετικά τραγικές επιπτώσεις;

MK: Απολύτως! Έχω ζήσει στις ΗΠΑ επί 26 έτη, κι έτσι έχω γίνει μάρτυρας της περιόδου που η εξουσία των ΗΠΑ έγινε ιδιαίτερα επιθετική. Και συνειδητοποίησα ότι ήταν πολύ λογικό και συνδεδεμένο με την αποσύνθεση του Ανατολικού Μπλοκ. Μετά την πτώση του Κομμουνιστικού μπλοκ, η Δύση ξαφνικά δεν είχε κανένα εμπόδιο και γέμισαν το κενό άμεσα με τα επιθετικά τους επιχειρηματικά συμφέροντα, γιατί είναι ξεκάθαρο ότι στην “κορυφή της πυραμίδας” υπάρχει μια οικονομική δικτατορία. Ξαφνικά υπήρξε μια τρομερή ευκαιρία να υποδουλώσουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Και το έκαναν!

AV: Κι αυτή η χώρα – η Τσεχική Δημοκρατία – απ” όπου συζητάμε για τον κόσμο αυτή τη στιγμή, είναι ξαφνικά μέρος του Δυτικού καθεστώτος… Συνεργάζεται μαζί του ξανά.

MK: Μα φυσικά…

AV: Δεν είναι ένα θύμα, πλέον, όπως ήθελε να τη βλέπουν κατά το παρελθόν… Είναι κομμάτι του club των καταπιεστών. Το συνειδητοποιούν αυτό οι άνθρωποι; Υπάρχει καμία συζήτηση, καμία δημόσια συζήτηση γύρω απ” αυτό το ζήτημα;

MK: Είμαι χαρούμενος να πω ότι μερικοί άνθρωποι, των ακαδημαϊκών συμπεριλαμβανομένων, αρχίζουν να το συνειδητοποιούν. Όμως αυτή είναι μια πολύ πρόσφατη εξέλιξη. Εν τω μεταξύ,αυτό το επιθετικό καπιταλιστικό καθεστώς έχει καταλάβει όλα τα μέσα παραγωγής, όπως και τα ΜΜΕ. Και κάνουν πλύση εγκεφάλου στους ενήλικες, όπως και στα νεαρά παιδιά. Τους τρομοκρατούν μονίμως με απόλυτα ψέμματα για την εποχή του Κομμουνισμού, κι αυτοί οι νεαροί εγκέφαλοι φυσικά πιστεύουν αυτά που τους λένε γιατί αυτή η πληροφόρηση τους δίνεται. Και έχουν κάνει τέτοια, μα τέτοια πλύση εγκεφάλου, σ” αυτά τα νεαρά παιδιά, που είναι σχεδόν απίστευτο! Η προπαγάνδα έχει δημιουργήσει μερικά Οργουελικά δόγματα όπως ότι “τις μέρες του Κομμουνισμού όλοι οι άνθρωποι φόραγαν γκρι ρούχα και περπατούσαν στους δρόμους αργά σαν ζόμπι” …Απόλυτες ανοησίες! Δεν ήταν καθόλου έτσι! Γιατί πολλές πτυχές της ζωής στον Κομμουνισμό ήταν πολύ πιο ελεύθερες απ' ότι τώρα!

AV: Κι ήταν και πολύ πιο διασκεδαστικά…

MK: Πολύ πιο διασκεδαστικά! Η ποιότητα ζωής, όπως αναφέραμε, ήταν πολύ υψηλότερη, ειδικά άμα τη συγκρίνουμε με αυτή την καπιταλιστική σκλαβιά!

AV: Τώρα όμως υπάρχει μια παγκόσμια αντιπολίτευση, μία συμμαχία κρατών που αντιστέκεται στις υποδείξεις της Δύσης: υπάρχει η Λατινική Αμερική, η Ρωσία, η Κίνα, η Νότια Αφρική, το Ιράν, ακόμα και μερικές μικρές χώρες όπως η Ερυθραία. Κι αυτή η αντιπολίτευση γίνεται πολύ ισχυρή, γιατί μετρούν αρκετά σπουδαία μυαλά και ΜΜΕ που διαρκώς δυναμώνουν. Κι οι δυο μας ανήκουμε σ' αυτή την αντιπολίτευση. Οι άνθρωποι εδώ, στην Τσεχική Δημοκρατία, συνειδητοποιούν ότι κατέληξαν στο λάθος στρατόπεδο παίρνοντας το μέρος της Δύσης;

MK: Μερικοί άνθρωποι μάλλον ναι, ήδη, αλλά όχι ακόμα η πλειονότητα.

Όμως ας γυρίσουμε στην τέχνη: το μεγάλο της καθήκον είναι οι καλλιτέχνες να δημιουργήσουν μια τέτοια ευαισθητοποίηση. Οι καλλιτέχνες πρέπει να διδάξουν τους ανθρώπους. Να πάει να γαμηθεί όλο αυτό το αισθητικό, εμπειρικό, εννοιολογικό προφίλ των έργων τέχνης! Ας γυρίσουμε πίσω στην στρατευμένη, πολιτική τέχνη, γιατί υπάρχει μια τρομακτική ανάγκη γι” αυτή, στις μέρες μας. Υπάρχει ακόμα ελπίδα ότι αυτή η καταστροφή που λαμβάνει χώρα τα τελευταία 30 χρόνια μπορεί ν” αντιστραφεί. Για μας, το να παλέψουμε τώρα σημαίνει να παλέψουμε για την ίδια την επιβίωση της Γης!

Πηγή: http://www.counterpunch.org/2014/10/24/freest-under-czech-communism/ (έκδοση 24-26 Οκτώβρη, 2014)

* Οι φωτογραφίες από performance art του Milan Kohout έχουν προστεθεί από το Lenin Reloaded.