ΑΠΟΣΤΟΛΗ «ΡΟΖΕΤΑ» ΣΤΟΝ ΚΟΜΗΤΗ ΤΣΟΥΡΙΟΥΜΟΦ - ΓΚΕΡΑΣΙΜΕΝΚΟ

ΑΠΟΣΤΟΛΗ «ΡΟΖΕΤΑ» ΣΤΟΝ ΚΟΜΗΤΗ ΤΣΟΥΡΙΟΥΜΟΦ - ΓΚΕΡΑΣΙΜΕΝΚΟ

Δεν εντοπίστηκαν μεγάλα μαγνητισμένα υλικά

Πρώτα συμπεράσματα για το σχηματισμό του Ηλιακού Συστήματος. Το σκάφος σταδιακά ανακτά την πλήρη λειτουργικότητά του μετά τα πρόσφατα προβλήματα

Δεκαοχτώ στιγμές από τη δραστηριότητα (εκπομπές αερίων και σκόνης) του κομήτη Τσουριούμοφ - Γκερασιμένκο, από τις 31 Γενάρη ως τις 25 Μάρτη του 2015, όπως τις κατέγραψε η κάμερα της διαστημοσυσκευής «Ροζέτα»

«Ουδέν κακόν αμιγές καλού», λέει το αρχαίο γνωμικό, που φαίνεται να επιβεβαιώνεται στην περίπτωση της ανώμαλης προσεδάφισης που είχε προ μηνών στον κομήτη Τσουριούμοφ - Γκερασιμένκο, η διαστημοσυσκευή «Φιλέ» της αποστολής «Ροζέτα». Τότε, λόγω τεχνικών προβλημάτων, η «Φιλέ» είχε αναπηδήσει επανειλημμένως, παίρνοντας μετρήσεις του μαγνητικού πεδίου όχι μόνο από το προβλεπόμενο σημείο προσεδάφισης, αλλά από τα συνολικά 4 σημεία που ακούμπησε την επιφάνεια του κομήτη, πριν καταλήξει στο αρκετά σκιασμένο σημείο που βρίσκεται σήμερα. Τα επιπλέον δεδομένα που έστειλε το μαγνητόμετρο της «Φιλέ» στο μητρικό σκάφος, μαζί με τα δεδομένα του μαγνητόμετρου της ίδιας της «Ροζέτας», έδωσαν στους επιστήμονες τη δυνατότητα να καταλήξουν με μεγάλη βεβαιότητα, ότι ο Τσουριούμοφ - Γκερασιμένκο δεν έχει μαγνητικό πεδίο, ούτε περιοχές με μαγνητισμένα υλικά.

Μαγνητισμός

Η μελέτη των ιδιοτήτων ενός κομήτη μπορεί να δώσει απαντήσεις σχετικά με το ρόλο, που ενδέχεται να έπαιξαν τα μαγνητικά πεδία κατά το σχηματισμό του Ηλιακού Συστήματος, πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Αρχικά το Ηλιακό Σύστημα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένας τεράστιος δίσκος αερίων και σκόνης. Μετά από μερικά εκατομμύρια χρόνια στο κέντρο του δίσκου άναψε ο Ηλιος, με το υπόλοιπο υλικό να σχηματίζει τελικά τους αστεροειδείς, τους κομήτες, τους πλανήτες και τους δορυφόρους τους.

Στο διάγραμμα απεικονίζονται τα δεδομένα από το μαγνητόμετρο (RPC-MAG) της «Ροζέτας» και από το αντίστοιχο όργανο (ROMAP) της συσκευής προσεδάφισης «Φιλέ», τη στιγμή της δεύτερης επαφής της με το έδαφος, στις 12 Νοέμβρη 2014. Οι εικόνες στα αριστερά δείχνουν τη θέση των οργάνων στα δύο σκάφη. Για να είναι ευκολότερη η σύγκριση, η καμπύλη από τα δεδομένα του RPC-MAG έχει μετατοπιστεί προς τα πάνω κατά 10 νανοτέσλα (nT)

Η αρχική σκόνη περιείχε σημαντικό ποσοστό σιδήρου, ένα μέρος από τον οποίο ήταν σε μορφή μαγνητίτη. Κόκκοι μαγνητικών υλικών διαμέτρου μερικών χιλιοστών συναντώνται σε πολλούς μετεωρίτες, ένδειξη της παρουσίας τους ακόμα και στο πρώιμο Ηλιακό Σύστημα. Το γεγονός αυτό έκανε πολλούς επιστήμονες να θεωρούν ότι τα μαγνητικά πεδία ίσως έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μετακίνηση υλικών, όταν αυτά άρχισαν να συνενώνονται σε μεγαλύτερα σώματα. Ομως, παραμένει ασαφές κατά πόσο τα μαγνητικά πεδία συνέχισαν να παίζουν κρίσιμο ρόλο, στη φάση που τα δομικά στοιχεία του ηλιακού συστήματος περνούσαν από το μέγεθος των χιλιοστών στο μέγεθος των εκατοστών, των μέτρων και των δεκάδων μέτρων, πριν η βαρύτητα αρχίσει να γίνεται η κυρίαρχη δύναμη, δηλαδή πριν φτάσουν να έχουν διάμετρο εκατοντάδων μέτρων ή χιλιομέτρων.
Μερικές θεωρίες που αφορούν τη συσσωμάτωση μαγνητικών και μη μαγνητικών κόκκων σκόνης, δείχνουν ότι τα μεγαλύτερα σώματα που προκύπτουν μπορεί να παραμένουν μαγνητισμένα, επιτρέποντάς τους να συνεχίσουν να επηρεάζονται από τα μαγνητικά πεδία του πρωτοπλανητικού δίσκου. Επειδή οι κομήτες περιέχουν μερικά από τα πιο παρθένα υλικά του Ηλιακού Συστήματος, προσφέρονται ως φυσικό εργαστήριο για να διερευνηθεί αν τα μεγαλύτερα συσσωματώματα μπορεί να παρέμειναν μαγνητισμένα. Αλλά η ανίχνευση του μαγνητικού πεδίου των κομητών αποδείχτηκε πολύ δύσκολη υπόθεση σε προηγούμενες αποστολές, οι οποίες έκαναν κυρίως γρήγορα περάσματα αρκετά μακριά από τον πυρήνα του κομήτη.

Αλλη η πηγή

Χρειάστηκαν η εγγύτητα της «Ροζέτας», του σκάφους του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος που παρακολουθεί σε απόσταση λίγων δεκάδων χιλιομέτρων τον κομήτη Τσουριούμοφ - Γκερασιμένκο και φυσικά οι μετρήσεις της «Φιλέ» πάνω στην ίδια την επιφάνεια του κομήτη, ώστε να υπάρξει η πρώτη λεπτομερής διερεύνηση των μαγνητικών ιδιοτήτων των πυρήνων των κομητών. Οι μετρήσεις από το ROMAP, το μαγνητόμετρο της «Φιλέ», μαζί με μετρήσεις από άλλα όργανα της συσκευής προσεδάφισης, ήταν άλλωστε εκείνες που επέτρεψαν την παρακολούθηση της ανώμαλης πορείας της (σ.σ. των αναπηδήσεων) πάνω στον κομήτη. Εκτός από την πρώτη επαφή με το έδαφος στην Αγκίλκια, τον προδιαγεγραμμένο τόπο προσεδάφισης, η «Φιλέ» ακούμπησε άλλη μια φορά αναπηδώντας, μια τρίτη φορά χτυπώντας ξυστά πάνω σε μια προεξοχή του εδάφους και μια τέταρτη φορά στο σημείο κατάληξής της. Ετσι η επιστημονική ομάδα είχε στη διάθεσή της τις τιμές του μαγνητικού πεδίου πριν από κάθε προσέγγιση και απομάκρυνση από το έδαφος, καθώς και κατά τη διαδρομή από το ένα σημείο στο άλλο.
Το μαγνητόμετρο ROMAP έδειξε ότι το μαγνητικό πεδίο ελάχιστα εξαρτιόταν από το ύψος ή τη θέση της «Φιλέ» πάνω από την επιφάνεια, πράγμα που σημαίνει ότι το ασθενές πεδίο που μετρήθηκε δεν προέρχεται από τον πυρήνα του κομήτη, αλλά πρόκειται για το διαπλανητικό μαγνητικό πεδίο, που δημιουργεί ο ηλιακός άνεμος. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι οι διακυμάνσεις του μαγνητικού πεδίου που κατέγραψε η «Φιλέ» είναι σχεδόν πανομοιότυπες με εκείνες που κατέγραψε το μαγνητόμετρο της «Ροζέτας» 17 χιλιόμετρα μακριά από την επιφάνεια του κομήτη. Αν μεγάλα κομμάτια υλικού του Τσουριούμοφ - Γκερασιμένκο ήταν μαγνητισμένα, τότε η «Φιλέ» θα έπρεπε να είχε καταγράψει επιπρόσθετες διακυμάνσεις. Αρα αν κάτι είναι μαγνητισμένο πάνω στον κομήτη πρέπει να έχει διάμετρο μικρότερη του ενός μέτρου, καθώς αυτή είναι η ακρίβεια του οργάνου ROMAP.
Αν τα υλικά από τα οποία αποτελείται ο κομήτης Τσουριούμοφ - Γκερασιμένκο είναι αντιπροσωπευτικά όλων των κομητών, αυτό σημαίνει ότι οι μαγνητικές δυνάμεις δεν πρέπει να έπαιξαν ρόλο στη συσσωμάτωση δομικών υλικών των πλανητών όταν αυτά ξεπέρασαν το μέγεθος του ενός μέτρου.

Επαναπροσανατολισμός

Κατά τ' άλλα, η «Ροζέτα» σταδιακά ανακτά την πλήρη λειτουργικότητά της, καθώς το ένα μετά το άλλο τίθενται και πάλι σε λειτουργία όλα τα επιστημονικά της όργανα, ύστερα από τα προβλήματα αποπροσανατολισμού που αντιμετώπισε πριν από 20 μέρες, εξαιτίας της σκόνης που εκπέμπει ο κομήτης σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες. Οι ανιχνευτές άστρων, τα κύρια όργανα προσανατολισμού του σκάφους στο χώρο, εξέλαβαν τα φωτιζόμενα από τον Ηλιο σωματίδια σκόνης ως άστρα, με αποτέλεσμα να στραφεί η κεραία επικοινωνίας του αρκετές μοίρες μακριά από την κατεύθυνση της Γης. Ετσι ήταν αναγκαία η απομάκρυνση της «Ροζέτας» εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τον κομήτη και ο επανασχεδιασμός των διαδρομών που θα κάνει γύρω του από δω και πέρα, ώστε να αποφευχθούν ανάλογα προβλήματα, ή έστω να μειωθεί στο ελάχιστο η πιθανότητα να χαθεί το σκάφος στο Διάστημα, ή να παγώσει επειδή δεν θα έχει στραμμένα τα φωτοβολταϊκά του προς τον Ηλιο.
Παρά τη μεγαλύτερη απόσταση από τον κομήτη, η «Ροζέτα» στέλνει τακτικά εντολές προς την επιφάνεια, ελπίζοντας ότι η «Φιλέ», έστω κι αν δεν έχει αρκετή ενέργεια για να απαντήσει, θα μπορέσει να τις «ακούσει» και να προετοιμαστεί καλύτερα για αμφίδρομη επικοινωνία. Αρκεί βέβαια οι ακτίνες του Ηλιου που φτάνουν σ' αυτή να γίνουν κάποια στιγμή αρκετά δυνατές, καθώς ο κομήτης πλησιάζει στο περιήλιο, ώστε να την ενεργοποιήσουν και πάλι.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: http://www.esa.int, http://blogs.esa.int/rosetta/