Γράφει ο Θανάσης Αλεξίου* // 
Αυτό που τίθεται ως ιδεολογική και πολιτική προτεραιότητα και «άλλαξαν» οπτική (Παράδειγμα) πολλοί ιστορικοί εντός και εκτός Ελλάδος, είναι ότι στο «τέλος της ιστορίας» ο καπιταλισμός θα πρέπει να εμφανιστεί ως η μοναδική και τελευταία αφήγηση. Ωστόσο ο καπιταλισμός χωρίς τον ιμπεριαλισμό (και τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις) θα ήταν «μια παιδική χαρά», όπως περίπου προβάλλεται σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση από τους θιασώτες της  «Ευρώπης των λαών». Από την άλλη η ίδια η Γερμανία πρέπει να εμφανιστεί στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως ως ηγεμονική δύναμη  με «καθαρό» παρελθόν ώστε να επεμβαίνει με ιμπεριαλιστική «άνεση», όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Μ. Βρετανία στην Γιουγκοσλαβία, στην Ουκρανία, στο Αφγανιστάν, στη Συρία κ.α. Εδώ όμως υπάρχει το πρόβλημα του γερμανικού παρελθόντος. Επομένως αυτό θα πρέπει κατά κάποιο τρόπο να ομαλοποιηθεί για να αποκατασταθεί και το προφίλ της Γερμανίας. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί αν οι λαοί της Ευρώπης υπενθυμίζουν συνεχώς στην αστική τάξη της Γερμανίας τις σφαγές, τις εκτελέσεις, τους απαγχονισμούς και τα άλλα δεινά που υπέστησαν στη διάρκεια της Κατοχής. Αυτή η αποκατάσταση νομιμοποιείται επιστημονικά από την  μεθοδολογική στροφή στην Ιστορία προς τoν αποδομισμό, τις πολλές πραγματικότητες και τις πολλές αναγνώσεις της Ιστορίας. Επομένως μπορεί να ξεκινήσει και η αποδόμηση (απονομιμοποίηση) της Αντίστασης  και του αντιφασιστικού αγώνα. Τι το προσφορότερο από την ταύτιση του Φασισμού με τον Κομμουνισμό (ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μαύρη Βίβλος του Κομμουνισμού, «ο Εμφύλιος αρχίζει το 1943 στη χώρα μας»κ.ο.κ.);
Η αναθεώρηση της ιστορίας ξεκινά στη Γερμανία την δεκαετία του ’80  (Historikerdebatte), μπαίνει όμως στην αποφασιστική της φάση στη δεκαετία του ΄90 (προσάρτηση Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης κ.λπ.), γεγονός που επιτρέπει στη Γερμανία να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια (αναγνωρίσεις Κροατίας, Σλοβενίας, Βοσνίας, διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, βομβαρδισμός της Σερβίας κ.λπ.). Το στρατηγικό εγχείρημα –«κανονικοποίησης» του γερμανικού παρελθόντος (Normalisierung) ξεκινά με τον σημαντικό Γερμανό ιστορικό E. Nolte, από τη δεκαετία του ’60, ο οποίος ισχυρίζονταν πως ο Εθνικοσoσιαλισμός ήταν η απάντηση στον Μπολσεβικισμό. Επομένως, κατά κάποιο τρόπο, ο δεύτερος φταίει για την εμφάνιση του πρώτου. Καμιά κουβέντα για τις κοινωνικές συνθήκες στη Γερμανία: όξυνση της ταξικής σύγρουσης,  επικράτηση του μονοπωλιακού κεφαλαίου (IG Farbe, Deutsche Bank, Siemens κ.ά.) αλλά και την εργώδη προετοιμασία για την επίθεση  κατά της Σοβιετικής Ένωσης (προσάρτηση του «ζωτικού χώρου»). Το 1932 το μονοπωλιακό κεφάλαιο (συγχώνευση βιομηχανικού κεφαλαίου με το χρηματιστικό) ήλεγχε στη Γερμανία τα δύο τρίτα του μετοχικού κεφαλαίου των βιομηχανικών επιχειρήσεων. Εφόσον λοιπόν σε μια πρώτη φάση ο Φασισμός ταυτιστεί με τον Κομμουνισμό και αποσιωπηθεί η αντίσταση των Γερμανών κομμουνιστών στον Ναζισμό, -γιατί υπήρχε και αυτή, όπως και το πέρασμα Γερμανών αντιφασιστών στον ΕΛΑΣ-,η γερμανική αστική τάξη μπορεί να αποσείσει από πάνω της την «συλλογική ευθύνη» (Κollektischuld). Παρόλο που κανείς δεν έθετε το ζήτημα κατ’ αυτόν τον τρόπο, -ήταν όμως η Γερμανική αστική τάξη και κυρίως το μονοπωλιακό κεφάλαιο που ενθάρρυνε και υποστήριξε παντοιοτρόπως τον Εθνικοσιαλισμό (εξάλλου γι’ αυτό μέλη της δικάστηκαν στη δίκη της Νυρεμβέργης)-, η επίσημη Γερμανία για να αποφύγει ενοχλητικά ερωτήματα, που αφορούσαν το ζήτημα της αποναζιστικοποίησης του κράτους και της κοινωνίας στη μεταπολεμική Γερμανία, εγκαλούσε τους ερωτώντες, υπενθυμίζοντας  ότι η απόδοση συλλογικής ευθύνης συνιστά έγκλημα πολέμου. Εφόσον λοιπόν ο Φασισμός ταυτιστεί με τον Κομμουνισμό μπορούμε στη συνέχεια να περάσουμε σε μια δεύτερη φάση που είναι η δυσφήμηση της αντίστασης στο Γερμανό κατακτητή: «Περπάτησα» αναφέρει ο Γερμανός ιστορικός ΗeinzRichter «από την Έδεσσα στα Ιωάννινα από μονοπάτια. Γνώρισα ανθρώπους που μου μιλούσαν για την κατοχή και τον Εμφύλιο. Είδα ερείπια χωριών που είχαν καταστραφεί από τους Ιταλούς, τους Γερμανούς, τους εθνικιστές και τους κομμουνιστές» (Καθημερινή, 5 Δεκεμβρίου 2015). Απλά πράγματα. Οι κατακτητές και οι συνεργάτες τους (δωσίλογοι, γερμανοτσολιάδες κ.ά.) στο ίδιο τσουβάλι με αυτούς που αντιστάθηκαν στο φασισμό, τους κομμουνιστές και τον ΕΛΑΣ.
Σε μια τρίτη φάση επιχειρείται να καταδειχτεί ότι η Βέρμαχτ (Γερμανικός Στρατός) σέβονταν το δίκαιο του Πολέμου και δεν εκτελούσε αιχμαλώτους, αμάχους κ.ο.κ. Σε αυτό «βοηθούσε» λίγο και η «κοινωνική» σύνθεση του Γερμανικού Στρατού και της Luftwaffe (Πολεμικής Αεροπορίας), καθώς το επιτελικό σώμα στελεχώνονταν πρωτίστως από ευγενείς (Junkers) που εμπνέονταν από τον πρωσικό μιλιταρισμό. Επομένως η Γερμανία μπορούσε να ισχυρίζεται πως  άλλο πράγμα η Βέρμαχτ που επιχειρούσε σύμφωνα με  το Δίκαιο του Πολέμου, και άλλο τα Waffen SS (παραστρατιωτική οργάνωση του Ναζιστικού Κόμματος). Όπως όμως έχει καταδειχτεί σε πληθώρα περιπτώσεων η Βέρμαχτ συμμετείχε και μάλιστα με υπερβάλλοντα ζήλο στις εκτελέσεις αμάχων, στο κάψιμο χωριών, στην καταστροφή υποδομών κ.λπ. (Δίστομο, Λυγκιάδες, Κάνδαμος, Καλάβρυτα κ.α.) και φυσικά στη μεταφορά των εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (περίπτωση Waldheim). Ήταν η 117η μεραρχία καταδρομών της Βέρμαχτ που «καθάρισε» στα Καλάβρυτα ενώ η μεραρχία Έντελβαϊς της Βέρμαχτ «καθάριζε» στις Λυγκιάδες, στο Κομμένο και κατέσφαζε τους αιχμαλώτους της ιταλικής μεραρχίας Agui στην Κεφαλονιά κ.α. Ενδεχομένως η Βέρμαχτ να «σεβάστηκε», όπως  ισχυρίζεται ο H. Richter, μέχρι την απόβαση στην Κρήτη (επιχείρηση Ερμής), δυτικούς αιχμαλώτους. Ωστόσο στο ναζιστικό φυλετικό δόγμα οι ανατολικοί λαοί εθεωρούντο «υπάνθρωποι» (Untermenschen). Το ίδιο και οι Εβραίοι, οι Ρόμα κ.ά. εθεωρούντο υποδεέστερες μορφές ζωής, «παράσιτα» (Parasiten) που μπορούσε κανείς να εξοντώσει χωρία κανένα λόγο, χωρίς κανένα ενδοιασμό και χωρίς τιμωρία (άθυτη ζωή). Τα εγκλήματα πολέμου της Βέρμαχτ, κυρίως στο ανατολικό Μέτωπο, αναδεικνύονται με εμπεριστατωμένο τρόπο στις εκδόσεις του Ινστιτούτο Κοινωνικών  Ερευνών του Αμβούργου.
Μέρος αυτού του αναθεωρητικού εγχειρήματος είναι και η εξίσωση της αντίστασης του κρητικού λαού (που αμύνονταν κυριολεκτικά του Πατρίου εδάφους) με την εξόντωση ολόκληρων χωριών από την 1η Μεραρχία αλεξιπτωτιστών της Βέρμαχτ (Κοντομαρί, Κάνδαμος κ.ά.). Παρεμπιπτόντως οι Γερμανοί είναι ο εισβολέας ενώ οι σφαγές των αμάχων δεν γίνονται στη μάχη (που πολλές φορές, ειδικά στην Κρήτη, γίνεταισώμα με σώμα με τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές) αλλά μετά τη μάχη. «Ήταν όταν ξεκίνησαν αυτές οι επιθέσεις και τα αντίποινα» αναφέρει ο H. Richter«που ο πόλεμος έγινε “βρώμικος”» (Καθημερινή, 5 Δεκεμβρίου 2015). Το να ισχυρίζεται κανείς ότι ως τότε ο πόλεμος ήταν «καθαρός» και ότι ο λαός της Κρήτης προκάλεσε με τις «επιθέσεις» του, δηλαδή με την αντίστασή του στον κατακτητή, τα αντίποινα των Γερμανών, μετατρέποντας τον πόλεμο σε «βρώμικο», αυτό ξεφεύγει της ιστορικής ανάλυσης υποσκάπτοντας κάθε αίσθηση αντικειμενικής προσέγγισης («αξιολογική  ουδετερότητα»). Ασφαλώς και η διαμόρφωση μιας ιστορικής συνείδησης δεν είναι ζήτημα των δικαστηρίων. Ωστόσο αν η ιστορική ή, η κοινωνική ανάλυση δεν μπορεί να διακρίνει μεταξύ εισβολέα και αμυνόμενου, μεταξύ θύτη και θύματος, όταν μάλιστα το εθνικοσοσιαλιστικό δόγμα, όπως παραπάνω αναφέραμε,  ταξινομούσε με ακρίβεια ποια ζωή ήταν «γυμνή ζωή» (Homo Sacer) και μπορούσε να θανατωθεί (άθυτη ζωή), αδυνατεί να διακρίνει και το δίκαιο από το άδικο, διάκριση που συγκροτεί όμως τις ανθρώπινες κοινωνίες ως τέτοιες. Αν μη τι άλλο αυτή η διάκριση ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο οφείλει να διαπερνά τουλάχιστον τις επιστημονικές πρακτικές. Τοναζιστικό φυλετικό αξίωμα ότι οι ανατολικοί λαοί, όπως και οι εβραίοι, οι Ρόμα κ.ά. είναι  «υπάνθρωποι» (Untermenschen) και παράσιτα (Parasiten) έδινε το δικαίωμα σε οποιονδήποτε Γερμανό στρατιώτη να αφαιρέσει, όπως θα δούμε στις μαρτυρίες που παραθέτουμε παρακάτω, χωρίς τιμωρία τη ζωή ενός ανθρώπου που ανήκε σε αυτή την ομάδα λαών (άθυτη ζωή). Υπ’ αυτό το πρίσμα λίγη σημασία έχει, όσον αφορά στα αντίποινα,  αν ο κρητικός λαός πρόβαλε ή όχι αντίσταση. Το πραγματικό σχέδιο των κατακτητών ήταν «να ολοκληρώσουν ένα καθεστώς τρόμου, να δημιουργήσουν για τον πληθυσμό τέτοιες συνθήκες, όπου κάθε αίσθημα ασφάλειας θα εξαφανιζότανε και τη θέση του θάπαιρνε ένα άπαυτος, εξαιρετικά οδυνηρός αγχώδης φόβος (…) Όλοι είχαν την αίσθηση ενός ατέλειωτου κινδύνου, οι υπεύθυνοι ενεργητικής αντίστασης, όσο και οι παθητικοί και τρομοκρατημένοι θεατές, γέροι, γυναίκες, παιδιά, άρρωστοι, όλοι ήξεραν πως καμμιά από τις ιδιότητες αυτές δεν μπορούσε να τους σώσει»» (Σκούρας, Χατζηδήμος, Καλούτσης, Παπαδημητρίου 1946, 1991, σελ. 117, σελ. 126).
Για του λόγου το αληθές μπορεί να ανατρέξει κανείς στις μαρτυρίες, οι περισσότερες των οποίων υπάρχουν στο Office National Helleniquedes Criminelsde Guerre: Lesatrocitésdes Quatres envahisseurs dela Grèce, Athénes 1946 και παρουσιάζονται στο βιβλίο: Φ. Σκούρας, Α. Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου, Συμβολή στη μελέτη της ψυχοπαθολογίας, της πείνας, του φόβου και του άγχους. Από το ιατρικό χρονικό της Κατοχής, Αθήνα 1947 (2η έκδοση Αθήνα 1991, Οδυσσέας/ΤΡΙΑΨΙΣ ΛΟΓΟΣ). Αυτό που καθιστά επίσης ενδιαφέρον αυτό το βιβλίο και αναδεικνύεται με πρωτότυπο τρόπο στις σελίδες του είναι ο «επιστημονικός» τρόπος με τον οποίο οι κατακτητές χρησιμοποιήσαν  την πείνα, την τρομοκρατία με τα συνακόλουθα φαινόμενα (μπλόκα, δοσιλογισμός, μαυραγοριτισμός, βασανιστήρια, εκτελέσεις, απαγχονισμοί κ.λπ.) για να εξοντώσουν φυσικά και ψυχικά τον ελληνικό λαό. Στις επόμενες μαρτυρίες (δύο περιγραφές) καταδεικνύεται με σαφήνεια πως η ζωή των ανθρώπων στην κατεχόμενη Ελλάδα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να θανατωθεί, από τον Γερμανό κατακτητή, χωρίς κανένα πρόσχημα:
  • «Στις 15 Ιουλίου, στη Λεωφόρο 3ης Σεπτεμβρίου, μια Γερμανική μοτοσυκλέτα αναποδογυρίζει ένα παιδί 10 χρονών. Ένα γερμανικό φορτηγό, που ακολουθούσε σε απόσταση 60 μέτρων, αντί να σταματήσει και να βοηθήσει το παιδί, περνά από πάνω του και το αποτελειώνει» (σ. 127).
  • «Ο κ. Λ. μας διηγείται το ακόλουθο περιστατικό που το είδε με τα μάτια του τους πρώτους μήνες της κατοχής. Ένας γερμανός αναποδογυρίζει με το αυτοκίνητό τουένα διαβάτη. Ο πληγωμένος φωνάζει ζητώντας βοήθεια. Ο γερμανός κατεβαίνει από το αμάξι του, βγάζει το περίστροφό του, τον εκτελεί, ανεβαίνει πάλι στο αυτοκίνητο και φεύγει» (σελ. 127).
  • «…Δεν ήταν σπάνιο, όταν η φρουρά μιας ομάδας από φυλακισμένους, αντιλαμβάνονταν, πως περνώντας την πόλη μερικοί από τους κρατούμενους είχαν διαφύγει, να συλλαμβάνει τους πρώτους που έβρισκε, για να συμπληρώσει τον αριθμό, που τους έλειπε» (σελ. 127).
  • «Έτσι ο στρατιώτης Joch. Zaben του 862ου τάγματος σκότωσε χωρίς κανένα λόγο στο Βάρβακι της Κρήτης τους Ε.Κ. και Γ.Β. (17 Σεπτεμβρίου 1941. Κατηγορητήριο αριθ.9). Ο στρατιώτης RudiSchultzμεθυσμένος μπαίνει στο σπίτι του Δ.Γ. στο χωριό Μήχος και σκοτώνει χωρίς καμιά αιτία τον Ε.Π., που βρισκόταν κατά τύχη εκεί (8 Απριλίου 1943, Κατηγορητήριο αριθ. 1) (…) Μπορεί να αναφέρει κανείς πλήθος περιστατικά, που δείχνουν πόση αξία είχε η ζωή μας»(σελ.129).
  • Περιγραφή: «Στην περιοχή Νιγρίτας, τον Οκτώβριο του 1941, στο χωριό Άνω Κορδύλλιο, ένας Γερμανός θέλησε να βιάσει μια γυναίκα. Οι κάτοικοι τον μποδίσανε και διαμαρτυρηθήκανε (…)Παίρνοντας αφορμή από αυτό το γεγονός, που το χαρακτήρισαν επαναστατική δράση, και με το πρόσχημα, ότι οι κάτοικοι των διπλανών χωριών (Μεσόβουνο και Στρυμονικό) δεν είχαν δήθεν δώσει όλα τα όπλα τους, η γερμανική διοίκηση έστειλε αποσπάσματα, που στις 17 του Οκτώβρη 1941 περικύκλωσαν το χωριό Α. Κορδύλλιο, μάζεψαν όλους τους άνδρες (138) από 16-80 χρονών και τους θέρισαν με τα αυτόματα μπροστά στις οικογένειές τους (…).Το απόγευμα στο χωριό Κάτω Κορδύλλιο, εφάρμοσαν τα ίδια μέτρα (εκτελέστηκαν 84 άνδρες). Στις 20 Οκτωβρίου πέρασαν από το Καλόκαστρο, όπου κρέμασαν 12 άνδρες. Στις 23 από το Μεσόβουνο, όπου τουφέκισαν 138 άνδρες, και τέλος στις 25 από το Αμπελόφυτο, όπου τουφέκισαν 18 (Κατηγορητήριο αριθμός 486/45) (σελ.130).

* Καθηγητής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου