«Paradise papers»: Ποιος αποκαλύπτει για ποιον;

Για μια ακόμα φορά, τα οικονομικά σκάνδαλα «πλούσιων και διάσημων», αυτήν τη φορά μέσα απ' τα λεγόμενα «Paradise papers», έγιναν αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αξιοποίησε αυτές τις αποκαλύψεις αφενός για να κατηγορήσει τη ΝΔ για διαπλοκή, αφετέρου για να καταγγείλει την κοινωνική μάστιγα της φοροδιαφυγής, των φορολογικών παραδείσων, των «offshore» που «αναδεικνύουν πολύ σημαντικές πτυχές του μηχανισμού αναπαραγωγής των κοινωνικών ανισοτήτων».
Γιατί, όμως, γίνονται αυτές οι αποκαλύψεις; Αξίζει, ακολουθώντας τις συμβουλές του Λένιν, να αναρωτηθούμε: Ποιος ωφελείται απ' τις «αποκαλύψεις;».

Ενας ακόμα κρίκος σε μια αλυσίδα αποκαλύψεων

Στο ίδιο μήκος κύματος με τα προπέρσινα «Panama papers», τα «Paradise papers» είναι ένας όγκος εγγράφων μιας δικηγορικής εταιρείας με έδρα στις Βερμούδες, τα οποία δημοσίευσε μερικές μέρες πριν η γερμανική εφημερίδα «Suddeutsche Zeitung» και «αποκαλύπτουν» ένα διεθνές πλέγμα επιχειρήσεων και κατάλληλων πρακτικών, με τις οποίες εταιρείες, διασημότητες, πολιτικοί από διάφορες χώρες του κόσμου, απ' τις ΗΠΑ μέχρι τη Ρωσία, υπουργοί της κυβέρνησης Τραμπ, ακόμα και η βασίλισσα της Αγγλίας, διοχετεύουν κεφάλαια σε φορολογικούς παραδείσους σ' ολόκληρο τον κόσμο.
Παράλληλα, η τακτική των «αποκαλύψεων» δεν αφορά μόνο οικονομικές σχέσεις. Πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο είχαν οι αποκαλύψεις των «Wikileaks» του Assange που δημοσίευσαν και δημοσιεύουν ένα μεγάλο αριθμό από απόρρητα αμερικανικά έγγραφα, αλλά και οι αποκαλύψεις Snowden που έφεραν στο προσκήνιο το πραγματικό εύρος παρακολούθησης των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών.

Οξυμένες ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις

Σήμερα, οι διαρροές «Paradise papers» «έχουν στόχο», μεταξύ άλλων, στελέχη της κυβέρνησης Τραμπ και της βρετανικής άρχουσας τάξης. Οι προηγούμενες διαρροές Snowden και «Wikileaks» είχαν ουσιαστικό ρόλο στο να κηλιδωθεί η δημόσια εικόνα του Προέδρου Ομπάμα και έπαιξαν ρόλο στην έκβαση της εκλογικής μάχης Τραμπ - Κλίντον. Τα σεξουαλικά σκάνδαλα στο Χόλιγουντ επιδρούν άμεσα στην εικόνα δημόσιων προσώπων και έμμεσα στη διαπάλη για το περιεχόμενο των ταινιών του.
Παράλληλα, και ορισμένες τεχνικές πλευρές του τρόπου των αποκαλύψεων παραπέμπουν σε συνεργασία, τουλάχιστον, με οργανωμένες υπηρεσίες πληροφοριών.
Σε τελευταία ανάλυση, αν θέλει κανείς να αποτιμήσει τις κάθε λογής διαρροές δεν μπορεί παρά να τις εντάξει στις οξυνόμενες αντιθέσεις ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικά κέντρα και μερίδες του κεφαλαίου στο εσωτερικό των ιμπεριαλιστικών συνασπισμών αλλά και στο εσωτερικό των κρατών. Η πλανητικών διαστάσεων σύγκρουση ανάμεσα στο λόμπι πετρελαίου και χάλυβα και στο λόμπι νέων τεχνολογιών - πράσινης Ενέργειας μέσα στις ΗΠΑ, σύγκρουση που αποκαλύφθηκε ξεκάθαρα στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ως σύγκρουση Τραμπ - Κλίντον, και οι γεωπολιτικές προβολές και διασυνδέσεις της είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Γενεσιουργός αιτία αυτών των αντιθέσεων είναι η τεράστιας κλίμακας υπερσυσσώρευση κεφαλαίου και η αδυναμία ελεγχόμενης καταστροφής του. Μπροστά σ' αυτό το πρόβλημα, μονοπωλιακοί όμιλοι, τμήματα του κεφαλαίου, χώρες και ιμπεριαλιστικοί σχηματισμοί αντιπαλεύουν μεταξύ τους και προετοιμάζονται για όξυνση της αντιπαράθεσης, αξιοποιώντας κάθε δυνατό μέσο.

Υπάρχει ηθικός καπιταλισμός;

Η «αποκάλυψη» της εκτεταμένης φοροδιαφυγής οδήγησε ήδη, σε ολόκληρο τον κόσμο, σε δηλώσεις καταδίκης της φοροδιαφυγής ως γενεσιουργού αιτίας των κοινωνικών ανισοτήτων, ενώ ήδη προκρίνονται μέτρα καταπολέμησής της.
Ομως, η άσφαιρη κριτική αυτή τελικά περιορίζεται στους «παράνομους» ή «ανήθικους» πλούσιους, που μεταφέρουν τα κεφάλαιά τους, με διάφορους τρόπους, σε φορολογικούς παραδείσους για να αποφύγουν τη φορολογία.
Η εύκολη αυτή κριτική είναι πέρα για πέρα υποκριτική.
Η εύκολη κριτική βγάζει βολικά έξω απ' το κάδρο της αντιπαράθεσης τον καπιταλισμό ως σύστημα. Οι καπιταλιστές διαχωρίζονται σε ηθικούς, που φορολογούνται, και σε ανήθικους που αποφεύγουν τη φορολογία. Λέει χαρακτηριστικά ο ΣΥΡΙΖΑ: «Οι συνέπειες της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής είναι εξαιρετικά οδυνηρές για τις κοινωνίες των χωρών - μελών της ΕΕ». Με τον τρόπο αυτό, καλλιεργείται η αντίληψη πως η ανθρώπινη δυστυχία, οι ανισότητες, η φτώχεια δεν οφείλονται στην εκμεταλλευτική φύση του καπιταλισμού, αλλά στην ασυδοσία, στην ανηθικότητα, στην ελλειπή εφαρμογή κανόνων από ορισμένους επιχειρηματίες.
Η θέση αυτή κρύβει την πραγματικότητα. Συγκαλύπτει το πραγματικό πρόβλημα που είναι η κυριαρχία των μονοπωλιακών ομίλων στην κοινωνία και την παραγωγή.
Συγκαλύπτει τη νόμιμη κλοπή του παραγόμενου πλούτου απ' τους ομίλους, μέσα από τη μισθωτή σκλαβιά. Συγκαλύπτει το χαρακτήρα του αστικού κράτους και του κρατικού προϋπολογισμού, που δεν είναι ένας «κοινός κουμπαράς» για τις ανάγκες όλων, αλλά ένας μηχανισμός αναδιανομής προς όφελος του κεφαλαίου.
Συσκοτίζει τη νόμιμη φοροαποφυγή των μονοπωλιακών επιχειρήσεων σ' ολόκληρο τον κόσμο που καταβάλλουν ελάχιστη φορολογία.
Είναι χαρακτηριστικό πως οι μονοπωλιακοί όμιλοι στην Ελλάδα καταβάλλουν λιγότερο από το 5% του συνόλου των κρατικών εσόδων, με τα υπόλοιπα να καταβάλλονται από μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους. Στην ΕΕ, οι επιχειρήσεις φορολογούνται με 2,7% του ΑΕΠ όταν τα φορολογικά έσοδα βρίσκονται στο 40% του ΑΕΠ.
Η μη φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου πριμοδοτείται με μυριάδες διαφορετικούς τρόπους. Οι εφοπλιστικοί όμιλοι απολαμβάνουν πλήρους φορολογικής ασυλίας, οι βιομηχανικοί όμιλοι με τους αναπτυξιακούς νόμους, τα αφορολόγητα αποθεματικά, την επανεπένδυση και άλλους τρόπους τελικά καταβάλλουν ελάχιστους φόρους. Ετσι, η φορολογική επιβάρυνση πέφτει σε μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους.
Το κεφάλαιο γενικά δεν στηρίζεται κυρίως στους φορολογικούς παραδείσους για να λειτουργεί. Γι' αυτό, άλλωστε, και οι φορολογικοί παράδεισοι, ακόμα και αν δεχτούμε «αμάσητα» το σύνολο των εκτιμήσεων του Forbes, φιλοξενούν μόλις το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ, όταν το σύνολο των τραπεζών διεθνώς φιλοξενεί πάνω από 200% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Δηλαδή, οι φορολογικοί παράδεισοι φιλοξενούν μόλις το 5% του συνόλου των καταθέσεων.
Η εύκολη κριτική συγκαλύπτει πως η διαφοροποίηση ανάμεσα στο λεγόμενο «παρασιτικό κεφάλαιο» και στο παραγωγικό βιομηχανικό κεφάλαιο είναι επίπλαστη, απ' τη σκοπιά των εργαζομένων. Οι καταθέσεις στους φορολογικούς παραδείσους, όπως και οι καταθέσεις στις τράπεζες δεν παραμένουν σ' αυτούς, αλλά χρησιμοποιούνται για να δανειοδοτήσουν επενδύσεις σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Ετσι, το κεφάλαιο από κοινού και στο σύνολό του εκμεταλλεύεται τον συλλογικό εργάτη. Απέναντι στην εργατική τάξη, το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι εξίσου σάπιο και αποκρουστικό με το τραπεζικό. Η κατάσταση φυσικά διαφοροποιείται στις σχέσεις μεταξύ μερίδων του κεφαλαίου. Πιστωτικό και βιομηχανικό κεφάλαιο ή τα κεφάλαια διαφορετικών κρατών βρίσκονται συχνά σε μια συνεχή διαπάλη μεταξύ τους για το πώς θα μοιράσουν τη λεία που κλέβουν απ' τους εργαζόμενους. Την ίδια ώρα, κυριαρχούν οι όμιλοι όπου εκφράζεται η σύμφυση βιομηχανικού και πιστωτικού κεφαλαίου, όμιλοι του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Ετσι, δεν προκαλεί ιδιαίτερες εντυπώσεις πως η τελευταία διαρροή για τους οικονομικούς παραδείσους γίνεται απ' τη Γερμανία και χτυπά δυσανάλογα τον τραπεζικό τομέα της Βρετανίας που έχει ιδιαίτερα στενές σχέσεις με ορισμένους φορολογικούς παραδείσους.
Η εύκολη κριτική συγκαλύπτει, τέλος, το γεγονός πως στον καπιταλισμό κριτήριο κάθε επένδυσης είναι το ποσοστό κέρδους. Κάθε κάτοχος κεφαλαίου αποφασίζει τι θα το κάνει με βάση την απόδοσή του. Και μπορεί να αποφασίσει να το επενδύσει στην παραγωγή, να το καταθέσει σε μια τράπεζα, ή να το στείλει σε μια τράπεζα του εξωτερικού, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα, σε κάθε περίοδο. Ετσι, οι «ανήθικοι» καπιταλιστές που στέλνουν τα κεφάλαιά τους σε φορολογικούς παραδείσους, δεν κινούνται με διαφορετικά κίνητρα, δεν έχουν διαφορετικά κριτήρια, απ' αυτούς που τα τοποθετούν άμεσα στην παραγωγή. Η μεγάλη τοποθέτηση κεφαλαίων απ' την Ελλάδα στο εξωτερικό δεν εναντιώνεται με το κίνητρο του κέρδους. Γίνεται εξαιτίας του.

Ενταση φοροεπιδρομής

Ομως, οι αποκαλύψεις για τη φοροδιαφυγή και την έκτασή της δεν γίνονται μόνο για επικοινωνιακούς λόγος, αθώωσης του καπιταλισμού και προώθησης ενός τάχα «ηθικού καπιταλισμού».
Μαζί μ' αυτόν τον επικοινωνιακό στόχο, η καταγγελία της φοροδιαφυγής θα αξιοποιηθεί για την προώθηση δρακόντειων μέτρων, απ' το κράτος, εναντίον μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων.
Η φοροαπαλλαγή του μεγάλου κεφαλαίου είναι «δικαιολογημένη», αφού είναι ήδη θεσμοθετημένη με νόμους και άρα νόμιμη, και τελικά απαραίτητη γιατί είναι αναπτυξιακή και «παράγει δουλειές». Ομως, η φοροαποφυγή μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων είναι παράνομη, επαχθής και προάγει ανισότητες, ακόμα και όταν αφορά υπέρογκους φόρους που εξανεμίζουν το λαϊκό εισόδημα.
Ετσι, αξιοποιώντας ως πρόσχημα τις διάφορες λίστες μεγαλο-φοροφυγάδων, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ σε απόλυτη συμφωνία με την ΝΔ θα εντείνει την επίθεση σε μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους, διαμορφώνοντας ένα θεσμικό και τεχνικό πλαίσιο, με το οποίο θα υποχρεωθούν σε νέα πρόσθετη φοροαφαίμαξη.
Παράλληλα μ' αυτό, η καλλιέργεια ενός κλίματος συνεχούς παρακολούθησης κάθε δραστηριότητας απ' το κράτος και η αποδοχή της δυνατότητας το σύστημα να «σε βγάζει στα μανταλάκια» παραβλέποντας το ποιος συνέλεξε τα στοιχεία, ποια στοιχεία έχουν συλλεχθεί, για ποιον λόγο και με ποιον τρόπο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη.
Και αυτό γιατί τις λίστες με τις «βρωμιές» τις έχει στα χέρια του το αστικό κράτος, οι ιμπεριαλιστικές ενώσεις και οι μηχανισμοί τους. Και επιλέγουν ποιον θα χτυπήσουν κάθε φορά, με τα δικά τους κριτήρια, τις δικές τους αντιθέσεις.

Γραμμή αντεπίθεσης

Κανείς δεν πρέπει να εκπλήσσεται απ' τη «διαφθορά» που καταγράφεται στους φορολογικούς παραδείσους. Αυτή παράγεται απ' το κυνήγι του κέρδος, τον πυρήνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Κεντρικό όμως ζήτημα είναι να μη δεχτούμε τη στάχτη που προσπαθεί το σύστημα να μας ρίξει στα μάτια.
Κεντρικό ζήτημα είναι να επιμείνουμε πως η διαφθορά και η αδικία του καπιταλισμού παράγονται απ' τη νόμιμη ανελέητη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης απ' τους ομίλους, εκμετάλλευση που συνεχώς διευρύνεται. Πως η κοινωνική ανισότητα οφείλεται στην κυριαρχία των μονοπωλιακών ομίλων στην κοινωνική παραγωγή, αποτέλεσμα των οποίων είναι η ποικιλόμορφη φοροαπαλλαγή των μονοπωλιακών ομίλων, στην οποία περιλαμβάνονται και οι φορολογικοί παράδεισοι.
Καθήκον μας σήμερα είναι να φωτίσουμε τις πραγματικές αιτίες της εξαθλίωσης των εργαζομένων, την κυριαρχία των μονοπωλίων στην κοινωνική παραγωγή, τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, να διευρύνουμε τη γραμμή ρήξης και σύγκρουσης με αυτόν τον πραγματικό αντίπαλο. Απέναντι στις κραυγές που περιορίζουν την κριτική στους φορολογικούς παραδείσους, να ανοίξουμε την αντιπαράθεσή μας με ένα ριζοσπαστικό πλαίσιο πάλης που μεταθέτει τα βάρη της κρίσης στο μεγάλο κεφάλαιο, παλεύει για ονομαστικοποίηση των μετοχών, απαγόρευση των εξωχώριων εταιρειών, άρση του τραπεζικού και εμπορικού απορρήτου, κατάργηση όλων των φοροαπαλλαγών για το κεφάλαιο και φορολόγηση του συνόλου των κερδών με 45%, διεκδικεί κάλυψη των αναγκών των εργαζομένων και συγκεντρώνει δυνάμεις για την αποφασιστική αναμέτρηση με τον πραγματικό αντίπαλο, τους μονοπωλιακούς ομίλους, το κράτος τους, την ΕΕ και το ΝΑΤΟ που τους στηρίζουν. Οι αντιθέσεις του καπιταλισμού συνεχώς οξύνονται. Είναι καθήκον της εργατικής τάξης να μη στοιχηθεί πίσω από καμιά πλευρά του αντιπάλου και να τις αξιοποιήσει, να βάλει τη σφραγίδα της στις εξελίξεις.

Του
Γρηγόρη ΛΙΟΝΗ*
* Ο Γ. Λιονής είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ