Δεκέμβρης του '44: Μια κρίσιμη ταξική σύγκρουση

Δεκέμβρης του '44... Τριάντα τρεις ηρωικές μέρες. Συνέχεια της πάλης του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ στην Κατοχή, του απελευθερωτικού κινήματος στο οποίο ηγήθηκε το ΚΚΕ. Και προοίμιο, επίσης, της τρίχρονης εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), της κορυφαίας ταξικής σύγκρουσης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα.
Με το ΚΚΕ, που, αν και χτυπημένο άγρια από τη δικτατορία Μεταξά, ανασυγκροτήθηκε γρήγορα, έσωσε το λαό από την πείνα, συνέβαλε με τον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ στην Αντιφασιστική Νίκη. Μια νίκη που δεν πρόλαβε να τη χαρεί ο λαός. Μια από τις πρώτες πράξεις του τότε πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, με τον ερχομό του στην Ελλάδα, ήταν η απαίτηση να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ, ενώ την ίδια ώρα ενίσχυε τον Ιερό Λόχο και την Ορεινή Ταξιαρχία, τον στρατό, δηλαδή, της αστικής τάξης που συγκροτούνταν για να σώσει την εξουσία της, αφού είχε φροντίσει ήδη να εγκλωβίσει τον αντίπαλό της πρώτα με τη συμφωνία του Λιβάνου (συμμετοχή του ΚΚΕ σε μια αστική κυβέρνηση) και ύστερα με τη συμφωνία της Καζέρτας (υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής).
Η συνέχεια γνωστή: Ο Σκόμπι διατάσσει τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, ενώ την ίδια ώρα συγκροτούνται τα τάγματα εθνοφυλακής με τους ταγματασφαλίτες. Και έρχεται η ματωμένη Κυριακή της 3ης του Δεκέμβρη του 1944, με μια γιγάντια διαδήλωση απ' όλες τις γειτονιές της Αθήνας στο κέντρο της πόλης. Και το χτύπημά της: 21 νεκροί και 140 τραυματίες.
Στο Φάληρο έχουν φτάσει, στο μεταξύ, οι πρώτοι 6.000 Αγγλοι στρατιώτες. Ο λαός στο δρόμο, μετατρέπει την κηδεία των θυμάτων σε νέα διαδήλωση με το σύνθημα στα πανό να γράφει: «Οταν ο λαός βρίσκεται αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα». Νέο χτύπημα, 40 νεκροί και 70 τραυματίες. Κι ακολουθεί η εποποιία των 33 μερόνυχτων. Με δυο εγγλέζικες μεραρχίες να καταφτάνουν στην Ελλάδα για να πνίξουν το λαϊκό κίνημα.
Η λαϊκή ένοπλη πάλη τον Δεκέμβρη υπήρξε φαινόμενο μοναδικό σε όλη την καπιταλιστική Ευρώπη μετά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως μοναδικός υπήρξε και ο αγώνας του ΔΣΕ.
Στις μάχες των 33 ημερών, πρωταρχικά αναδείχτηκαν η μαζική λαϊκή οργάνωση και αυτενέργεια, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη και η πολιτική επαγρύπνηση, μαζί με την αυτοθυσία σ' έναν αγώνα που δόθηκε με πρωταγωνιστές την εργατική τάξη και το κόμμα της, το ΚΚΕ.
Στην μπροσούρα «Οι Ανατολικές Συνοικίες το Δεκέμβρη του 1944» διαβάζουμε ανάμεσα στ' άλλα: «Πίσω από κάθε μαχητή παραμόνευε και ένας άμαχος για να πάρει τη θέση του. Το Σύνταγμα των Ανατολικών Συνοικιών, που είχε τις πρώτες μέρες του Δεκέμβρη 1.300 μαχητές, είχε απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες οκτακόσιους! Και στην τελευταία μέρα του Δεκέμβρη βρέθηκε με δύναμη 1.800! Εκείνο που δημιουργούσε έναν τεχνικό διαχωρισμό ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και το λαό ήταν η έλλειψη όπλων. Αν υπήρχαν όσα όπλα ζητούσε ο λαός, τότε το ΙΙ Σύνταγμα θα μεταβαλλότανε σε Στρατιά!».

Η στρατηγική

Στο ερώτημα αν μπορούσαν το ΕΑΜ - ΚΚΕ να καταλάβουν την εξουσία τις μέρες της απελευθέρωσης της Αθήνας (12 Οκτώβρη 1944) ώστε να μην έρθει ο «Δεκέμβρης», η απάντηση μπορεί να δοθεί και πάλι μόνο με ένα «αν», παρότι η Ιστορία δεν γράφεται με υποθετικά σχήματα: Η κατάκτηση της εργατικής εξουσίας προϋπέθετε διαχωρισμό των ΕΑΜικών δυνάμεων από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους των «συμμάχων» και της κυβέρνησης Παπανδρέου, γεγονός που θα όξυνε πολύ περισσότερο την ταξική πάλη.
Προϋπέθετε, ακόμα, αναδιάταξη των συμμαχιών μέσα στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ σε βάση επαναστατική και μετατροπή των φύτρων εξουσίας (Λαϊκός Στρατός, Λαϊκή Δικαιοσύνη) σε όργανα της επαναστατικής δράσης. Ακόμα: Επρεπε να προετοιμαστούν το Κόμμα και ισχυρές λαϊκές δυνάμεις για την εφαρμογή σχεδίου κατάληψης της Αθήνας, μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Αυτό, σε συνδυασμό με αντίστοιχη δράση και συγκέντρωση δυνάμεων για την κατάληψη και άλλων βασικών κέντρων της χώρας, ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης.
Το Κόμμα μας ήταν ιδεολογικά - πολιτικά ανέτοιμο για να διαμορφώσει τέτοιες εξελίξεις. Το στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, που είχε χαράξει η 6η Ολομέλεια της ΚΕ, το Γενάρη του 1934 (και επικύρωσε λίγο αργότερα το 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ), αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία προσαρμόστηκε η στρατηγική του «αντιφασιστικού μετώπου», που υιοθέτησε το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (8 Δεκέμβρη 1935), σύμφωνα με τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ (Ιούλης - Αύγουστος 1935).
Η στρατηγική των αντιφασιστικών μετώπων πάλης στηριζόταν στην ανάλυση ότι «...οι εργαζόμενες μάζες σε μια σειρά καπιταλιστικές χώρες είναι υποχρεωμένες σήμερα να διαλέξουν συγκεκριμένα όχι ανάμεσα στη δικτατορία του προλεταριάτου και στην αστική δημοκρατία, αλλά ανάμεσα στην αστική δημοκρατία και το φασισμό».
Αμέσως μετά το 7ο Συνέδριο της ΚΔ και πριν το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ, η 4η Ολομέλεια της ΚΕ (27 - 28 Σεπτέμβρη 1935) αποφάσισε ότι «...το ΚΚΕ συνεργάζεται όχι μόνο με τα σοσιαλιστικά και αγροτικά κόμματα (...) αλλά και όλα τα άλλα κόμματα (...) που στέκονται σε μια ελάχιστη δημοκρατική - αντιφασιστική βάση (...) όπως των Φιλελευθέρων». Η ουσία του 6ου Συνεδρίου, όπως και της 4ης Ολομέλειας, ήταν: Μέσα από την πάλη κατά του μοναρχοφασισμού, στη δημοκρατική επανάσταση και μετά στο σοσιαλισμό.
Το ΚΚΕ αντιμετώπισε και τον Δεκέμβρη με βάση αυτήν τη στρατηγική.

Η πραγματική αντίφαση

Η πολιτική της «εθνικής ενότητας», που βρισκόταν πίσω και από το στάδιο της λεγόμενης αστικοδημοκρατικής επανάστασης, ήταν γενική γραμμή του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στα χρόνια του πολέμου και στα πρώτα μεταπολεμικά κι αυτή υλοποιήθηκε και στις χώρες που αποσπάστηκαν τελικά από το ιμπεριαλιστικό σύστημα (Πολωνία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία κ.λπ.).
Με μια μεγάλη διαφορά: Οτι σε αυτές τις χώρες υπήρχε η άμεση παρουσία του Κόκκινου Στρατού, ενώ ταυτόχρονα ασκούσε γενικότερη επίδραση ο αποτρεπτικός στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης. Για παράδειγμα, ο Τίτο έφτασε στο Βελιγράδι στις 27 Οκτώβρη 1944, αφού προηγουμένως, στις 20 του ίδιου μήνα, ο Κόκκινος Στρατός είχε απελευθερώσει τη γιουγκοσλαβική πρωτεύουσα, μαζί με παρτιζάνικο στρατό. Αντίθετα, στην Ελλάδα υπήρχε ο βρετανικός στρατός.
Μια σειρά επικριτές του Δεκέμβρη και του ΚΚΕ ισχυρίζονται ότι η πολιτική γραμμή του Κόμματος ήταν αντιφατική, επειδή, όπως λένε, κινούνταν ανάμεσα στην πολιτική λύση και τον ένοπλο αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας με τη βία.
Ομως το βαθύτερο αντιφατικό γεγονός ήταν ότι το ΚΚΕ, όντας καθοδηγητής της ένοπλης λαϊκής πάλης, συμμετείχε σε μια αστική κυβέρνηση με πολιτικό στόχο την ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη ως μεταβατική στην πάλη για το σοσιαλισμό. Τέτοια εξέλιξη ήταν ανεδαφική. Η ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων, όπως είχε διαμορφωθεί προς το τέλος της Κατοχής, προϋπέθετε ταξική σύγκρουση, αιματηρή τρομοκρατία εκ μέρους της αστικής τάξης, ανεξάρτητα πόσο το συνειδητοποιούσε το ίδιο το Κόμμα.
Το ΚΚΕ αντιμετώπισε τον ένοπλο αγώνα των 33 ημερών ως μέσο επίτευξης ενός στόχου που δεν έβγαινε από το πλαίσιο της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ομως η ταξική πάλη έχει τους δικούς της αδήριτους νόμους. Για λογαριασμό της αστικής τάξης, συνόψισε τους νόμους της ταξικής πάλης ο Γ. Παπανδρέου:
«Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος μπορεί να θεωρηθή "δώρον του Υψίστου". Αλλά, διά να υπάρξη ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να είχωμεν έλθει εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνο με την συμμετοχήν και του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν, δηλαδή με τον Λίβανον. Και διά να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι διά την Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχεν υπογραφή το Σύμφωνον της Καζέρτας. Και διά να γίνη Στάσις - "το δώρον του Υψίστου" - έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήση την Στάσιν, υπό συνθήκας όμως πλέον, αι οποίαι ωδήγουν εις την συντριβήν του. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια».

Επίκαιρα συμπεράσματα

Η ιδεολογικοπολιτική διαπάλη, για τον ηρωικό ένοπλο αγώνα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, τον Δεκέμβρη του 1944, εναντίον του βρετανικού στρατού στην Ελλάδα και των εγχώριων συμμάχων του, υπήρξε σκληρή και συνεχίζεται αμείωτη, παρά το γεγονός ότι μας χωρίζουν περισσότερα από εβδομήντα χρόνια από εκείνα τα γεγονότα. Μάλιστα, ανάλογα και με την κάθε φορά πολιτική συγκυρία, η διαπάλη αποκτά πιο οξυμένο χαρακτήρα. Δείχνει και αυτό με τον δικό του τρόπο, πόσο επίκαιρα είναι μια σειρά βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από εκείνον τον μεγάλο λαϊκό αγώνα.
Η πείρα κι εκείνης της περιόδου διδάσκει ότι η συμμετοχή στις αστικές κυβερνήσεις - σε πείσμα των πιο καλών προθέσεων - γίνεται φραγμός στη λαϊκή πάλη και οδηγεί σε πισωγύρισμα με αρνητικές επιπτώσεις και για πολλά χρόνια.
Στο πλαίσιο της συμμετοχής σε αστική κυβέρνηση δεν είναι δυνατό να υπάρξουν αμοιβαία επωφελείς συμβιβασμοί, από τη στιγμή που το ΚΚ έχει κάνει ήδη την πρώτη και θεμελιώδη υποχώρηση, προκειμένου να συμμετάσχει σε αυτήν την κυβέρνηση: Εχει παραιτηθεί από την πάλη για την εργατική εξουσία και συνεπώς από τον στόχο της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής και έτσι έχει προσχωρήσει εξ αντικειμένου στη διαχείριση του καπιταλιστικού συστήματος. Από εκείνη τη στιγμή, αρχίζουν να υλοποιούνται υποχωρήσεις, οι οποίες από πρώτη ματιά ίσως και να ξενίζουν.
Το Κόμμα μας δεν αντιμετώπισε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ως κρίκο για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, αλλά αυτονόμησε την πάλη ενάντια στους κατακτητές από την πάλη για την ανατροπή της αστικής εξουσίας.
Επιβεβαιώθηκε, κυρίως, ότι ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό δεν υπάρχει ενδιάμεσο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, άρα δεν μπορεί να υπάρξει και ενδιάμεση πολιτική εξουσία. Η επανάσταση ή θα είναι σοσιαλιστική ή δεν θα γίνει. Αυτό είναι σε τελευταία ανάλυση και το κριτήριο της αυτοτέλειας κάθε Κομμουνιστικού Κόμματος.
Το αβάσιμο της άποψης που λέει ότι η συμμετοχή του ΚΚ σε κυβέρνηση συνεργασίας αποτελεί σκαλοπάτι για να προχωρήσει το κίνημα σε πιο προωθημένους στόχους, αποδείχτηκε περίτρανα και πριν το Δεκέμβρη του 1944. Παρά το γεγονός ότι ο λαός είχε και τα όπλα, έγινε ουρά των εξελίξεων που το άρμα τους έσυραν οι αστικές πολιτικές δυνάμεις.
Σημείωση: Τα υλικά για το σημερινό σημείωμα πάρθηκαν κατά κύριο λόγο από την έκδοση «Δεκέμβρης του '44: Κρίσιμη ταξική σύγκρουση», που επιμελήθηκε το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.