‘Εντουαρντ Σεβαρτνάτζε: Το πρωτοπολίκαρο της περεστρόικα

Σφυροδρέπανος

Ένα από τα πιο εξέχοντα γκεσέμια του Γκορμπατσώφ και της Περεστρόικα θα συμπλήρωνε σήμερα τα 90 του χρόνια. Πρόλαβε πάντως να ζήσει αρκετά-μέχρι τα 86 του- ώστε να δει να εκπληρώνεται το δικό του έργο ζωής: η διάλυση της εσσδ και η καπιταλιστική παλινόρθωση. Η τελευταία βρίσκει τον ίδιο πρόεδρο της ανεξάρτητης πλέον Γεωργίας από το ’92 ως το 2003, όταν εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, μετά από μια θητεία βουτηγμένη στη διαφθορά και το νεποτισμό. Διάδοχος του γηραιού Γκρομίκο στο υπουργείο εξωτερικών, έγινε ίσως ο πρώτος σοβιετικός πολιτικός που αποκήρυξε ανοιχτά και όχι υπόγεια και συγκαλυμμένα την αρχή της ειρηνικής συνύπαρξης (όχι γενικά, αλλά) ως ειδική μορφή ταξικής πάλης. Θέση που υπήρχε στις αναλύσεις των μπολσεβίκων από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, για να διαστρεβλωθεί σταδιακά μεταπολεμικά και μετά από την οπορτουνιστική στροφή στο 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ. Και είναι μια τραγική ειρωνεία της τύχης και των ιστορικών συγκυριών που αυτή η βασική αρχή ξεθεμελιώθηκε με τον πλέον επίσημο κι εκκωφαντικό τρόπο –σε μια γενική συνέλευση του οηε, αν θυμάμαι καλά- από ένα συμπατριώτη του γεωργιανού συντρόφου με το μουστάκι, ο οποίος (Σεβαρντνάτζε) διακήρυσσε τη «νέα σκέψη» και την «αποϊδεολογικοποίηση» των διεθνών σχέσεων, τονίζοντας την προτεραιότητα των «οικουμενικών πανανθρώπινων αξιών» έναντι των «στενών» ταξικών συμφερόντων.

Το 91’, λίγο μετά από την παραίτησή του από το αξίωμα του υπουργού και λίγο πριν από την τελική εκδήλωση της αντεπανάστασης, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, εκδόθηκε (μεταξύ άλλων και στα ελληνικά από τις εκδόσεις international aquarius) το βιβλίο του Σεβαρντνάτζε «το μέλλον ανήκει στην ελευθερία», που είναι ένα σύντομο, ενδιαφέρον και αρκετά αποκαλυπτικό χρονικό για κάποια αποφασιστικά βήματα προώθησης της Περεστρόικα και της ταξικής της ουσίας. Ο Σεβαρντνάτζε λέει πχ (κι έχει απόλυτο δίκιο) πως η ομόφωνα ψηφισμένη εισήγηση για το 27ο συνέδριο (που ξεκίνησε ακριβώς τριάντα χρόνια μετά το εικοστό και τη μυστική έκθεση του Χρουτσόφ) είχε σαφές πολιτικό στίγμα, για να μην καταλαβαίνουν τι ψηφίζουν αυτοί που διαμαρτύρονταν κι εναντιώθηκαν στην πορεία των πραγμάτων.

“Μα είναι δυνατόν να μη συνειδητοποιούσαν ότι οι ιδέες της εισήγησης συνεπάγονταν την αποσυναρμολόγηση του συστήματος; Τείνω μάλλον να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι πολλοί χειροκροτούσαν εκ βαθέων, συνεπαρμένοι από την επιθυμία των αλλαγών, χωρίς ωστόσο να συνειδητοποιούν ότι οι αλλαγές αυτές θα υπονόμευαν και τη θέση τους.”

Ο Σεβαρντνάτζε καρφώνει τη στάση των στελεχών και των συνέδρων που επιδοκίμαζαν και συμφωνούσαν εθιμοτυπικά με τις θέσεις της εισήγησης, αλλά αποκρύπτει επιμελώς το δισάκι με τις δικές του πολιτικές αντιφάσεις και την ανέλιξή του κατά τη διαβόητη μπρεζνιεφική «περίοδο της στασιμότητας» που στοχοποιήθηκε στα χρόνια της περεστρόικα. Αναγκάζεται ωστόσο να αναφερθεί ακροθιγώς στα γεγονότα, δίνοντας κάποια άκρως αποκαλυπτικά για τη στάση του στοιχεία.

“Την ημέρα που παραιτήθηκα από το υπουργείο Εξωτερικών στα παρασκήνια του Κογκρέσου των Λαϊκών Αντιπροσώπων κυκλοφόρησαν τυπωμένα αποσπάσματα από ομιλίες μου για τον Μπρέζνιεφ.”

Επειδή ο Σεβαρντνάτζε δε μας λέει περισσότερα, μπορούμε να πάρουμε μια γεύση αυτών των ομιλιών από το Γεγκόρ Κουζμίτς Λιγκατσόφ (επικεφαλής της «ύστερης μπρεζνιεφικής αντιπολίτευσης» στην πολιτική περεστρόικα, για να το πούμε έτσι σχηματικά, που παρέμενε-μέχρι πριν λίγα χρόνια τουλάχιστον, παρά τα χρόνια του, πολιτικά ακμαίος, ασκώντας κριτική «εξ αριστερών» στο σύγχρονο ΚΚΡΟ) κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του «το αίνιγμα Γκορμπατσόφ», που αναφέρεται σε έναν τέτοιο λόγο του σεβαρντνάτζε από το μάρτη του 81’.

«Με την εισήγηση του σ. Μπρέζνιεφ ξεδιπλώθηκε μπροστά σε ολόκληρο τον κόσμο το πανόραμα της προόδου που σημειώνει η χώρα μας στους τομείς της οικονομίας, της επιστήμης και του πολιτισμού. Ήταν η ενσάρκωση όλης της δύναμης του Κόμματος, της ενότητάς του, της συσπείρωσής του. Με την εισήγηση αυτή εκφράστηκε η σιγουριά για τη θριαμβευτική πορεία της μεγάλης μας πατρίδας στο μέλλον, προς τις φωτεινές κορυφές του κομμουνισμού… Η κάθε θέση και το κάθε συμπέρασμα της εισήγησης του Λεονίντ Ιλίτς, η κάθε λέξη της εκπέμπει λενινιστική ενεργητικότητα, λενινιστική προσήλωση στο στόχο, λενινιστική αντικειμενικότητα, πνεύμα αυτοκριτικής, αυθεντικά λενινιστική, βαθιά επιστημονική προσέγγιση στην ανάλυση της σύγχρονης εποχής. Στο βήμα στεκόταν ο Λεονίντ Ιλίτς Μπρέζνιεφ, ο τόσο οικείος κι αγαπητός σε όλους μας. Και ο καθένας μας έβλεπε, ένιωθε με όλη τη δύναμη της καρδιάς του ό,τι εκείνος σκεφτόταν και έπραττε στο Συνέδριο».

Ο Σεβαρντνάτζε περιορίζεται σε μια επιβεβαίωση των παραπάνω λέγοντας πως «θα μπορούσαν να έχουν συμπεριλάβει βέβαια κι άλλα σημεία, όπου του έλεγα πολλά δυσάρεστα πράγματα» και πως «αυλοκόλακες διέθετε στο περιβάλλον του [ο Μπρέζνιεφ] και χωρίς εμένα». Για να ομολογήσει λίγο παραπάνω πως «δε μου έμενε κανένα άλλο όπλο από το να αξιοποιήσω τους ίδιους τους κανόνες λειτουργίας του συστήματος και, συγκεκριμένα, να πετύχω την υποστήριξη των χωροδεσποτών».

Θα σταθούμε ενδεικτικά σε δύο ακόμα σημεία. Το ένα έχει να κάνει με τη διαχείριση του πρώτου πολεμικού επεισοδίου στην κρίση του κόλπου και την πλήρη χρεοκοπία της εξωτερικής πολιτικής της περεστρόικα, με τη συναίνεση της εσσδ στα σχέδια των ηπα για στρατιωτική επέμβαση στο Ιράκ. Είναι εντυπωσιακό πως ο νεοταξίτης Σεβαρντνάτζε κάνει λόγο για εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ και (σε ένα παρεμφερές θέμα) εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στο αφγανιστάν (που τερματίστηκε επί των ημερών του) αλλά αποφεύγει συνειδητά και συστηματικά να χρησιμοποιήσει παρόμοιες φράσεις και χαρακτηρισμούς για την αμερικανική επίθεση στο Ιράκ.

Το δεύτερο σημείο αφορά το μίσος του Σεβαρντνάτζε απέναντι στη σοβιετική εξουσία. Στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου του αναφέρεται στην «φεουδαρχική καθετοποίηση» της και τις διώξεις της δεκαετίας του 30’, που θύμιζαν τις πρακτικές της ιεράς εξέτασης (οπότε τοποθετούμαστε χρονικά στο μεσαίωνα). Αλλά πιο πριν έχει κάνει λόγο για «ιμπεριαλιστική εξουσία» (…) «που βασίζεται στο πολιτικό μονοπώλιο» (γιατί ως γνωστόν στον πυρήνα της εμφάνισης του ιμπεριαλισμού βρίσκονται τα μονοπώλια). Προς επίρρωση των παραπάνω, σε μια συνομιλία του με τον Γκορμπατσόφ (πριν ακόμα ο τελευταίος γίνει γγ του ΚΚΣΕ) παρουσιάζει την κατάσταση στη Σοβιετική Ένωση περίπου ως… σοσιαλισμό που σαπίζει. (Σάπισαν όλα. Πρέπει να αλλάξουν άρδην τα πράγματα).

Παρόλα αυτά, ακόμα κι αυτός ο ορκισμένος εχθρός της επανάστασης είναι υποχρεωμένος να αναγνωρίσει κάποιες στοιχειώδεις αλήθειες, που σήμερα ωστόσο, με την εδραίωση και το περαιτέρω ξεδίπλωμα της αντεπανάστασης, μπαίνουν στο στόχαστρο της ιστορικής αναθεώρησης.

“Οι κριτικοί του συστήματος δίνουν έμφαση στο στοιχείο των διώξεων και της βίας και αποσιωπούν παντελώς το ζωντανό «σώμα της ψυχής» που ενέπνεε τις μάζες για την οικοδόμηση της κοινωνίας, την αντίσταση κατά του εισβολέα και την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης χώρας.

Όπως και να είχε η κατάσταση, το αναθεματιζόμενο σήμερα από πολλούς διοικητικό-αυταρχικό σύστημα κατάφερε να κινητοποιήσει εκείνη την τεράστια εφεδρεία και θα ήταν απλώς παράλογο να υποστηρίξει κανείς ότι το μοναδικό του έρεισμα ήταν η βία.”