Αντόνιο Γκράμσι, ένας αντάρτης χαμένος στη μετάφραση

Κατιούσα

Του Δημήτρη Καντ.

Ένα απεχθές χαρακτηριστικό των αντικομμουνιστών της όποιας αστικής αριστεράς, όπως και πάρα πολλών από αυτούς που στελεχώνουν τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι παλαιόθεν αυτό της πολιτικής εξαπάτησης: ενώ ο στόχος τους ήταν και είναι να επιτεθούν στον κομμουνισμό, επιτίθενται μόνο στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας· ενώ ο στόχος τους ήταν και παραμένει ο Λένιν, επιτίθενται μόνο στον Στάλιν· ενώ ο στόχος τους ήταν να καταλάβουν τα πόστα της αστικής πολιτικής εξουσίας και να κυβερνήσουν, υποκρίθηκαν πως θα ανατρέψουν τα μνημόνια, εξαπάτησαν το λαό και παρέσυραν κάποιους αριστερούς που συνεργάστηκαν μαζί τους, με τελικό αποτέλεσμα να αποκαλυφθούν ως ευτελείς εραστές της εξουσίας και να κυβερνήσουν οι ίδιοι αναίσχυντα μαζί με τους εθνικιστικής κοπής «Ανεξάρτητους Έλληνες», που προσπαθούν να καταστήσουν την Ελλάδα άβουλο εξάρτημα των ΗΠΑ.

Στα πλαίσια της πολιτικής εξαπάτησης δε δίστασαν κάποιες φορές να παραχαράξουν ακόμα και τα επαναστατικά πολιτικά κείμενα κάποιων κλασικών μαρξιστών, με συνέπεια αυτά να αναπαράγονται μέχρι σήμερα και να αναδημοσιεύονται σε διάφορα έντυπα και ιστότοπους «ανανεωμένα» — άλλη παραχαραγμένη λέξη, η «ανανέωση», που την πλασάρουν ακόμα οι «αριστεροί» αντικομμουνιστές στα πλαίσια της πολιτικής εξαπάτησης.

Εν προκειμένω, θύμα της ανανεωτικής παραχάραξης υπήρξε ο Αντόνιο Γκράμσι (Antonio Gramsci), καθώς ένα επαναστατικό του κείμενο, το «Indiferenti» (Αδιάφοροι), δημοσιεύτηκε κάποτε σε παραποιημένη μετάφραση στην εφημερίδα τού πάλαι ποτέ λεγόμενου Κ.Κ.Ε Εσωτερικού «Η Εποχή», που σήμερα έχει καταλήξει ηλεκτρονική φυλλάδα υποστήριξης του κυβερνητικού έργου. Κι εκεί που το σφυροδρέπανο και η εικόνα του Τσε διακοσμούσε την πρώτη σελίδα πλάι στον τίτλο της, τώρα αυτά τα έχουν εξορίσει. Λογική πράξη· αλλιώς, θα μπορούσαν να παρεξηγηθούν αδίκως ως κομμουνιστές και επαναστάτες, και να απολέσουν την αστική τους υπόληψη. Εξακολουθούν όμως να αναφέρουν ως στόχο: «Για την ανανέωση και το σοσιαλισμό». Για την ανανέωση τίνος, αφού έπαψε η αναφορά στον κομμουνισμό; Και για ποιο «σοσιαλισμό;» Προφανώς, γι’ αυτόν που ζούμε σήμερα στην Ελλάδα. Γεγονός που έχει σοβαρές συνέπειες, αν σκεφτεί κανείς ότι η λέξη «σοσιαλισμός» ευτελίστηκε επί ΠΑΣΟΚ και ξεφτιλίζεται σήμερα από εκείνους που σαν τον αρχηγό τους, τον Τσίπρα, «νοσταλγούν το παλιό ΠΑΣΟΚ». Έτσι, με την καταρράκωση του σοσιαλισμού από τους «αριστερούς» και τους «σοσιαλιστές» δυναμώνουν μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα, οι ναζιστές και οι φασίστες. Και η πολιτική εξαπάτηση συνεχίζεται, όπως συνεχίζεται και η αναδημοσίευση του παραχαραγμένου μεταφραστικά κειμένου του κομμουνιστή Αντόνιο Γκράμσι.

Το ιταλικό κείμενο-πηγή «Indiferenti» περιλαμβάνεται σε μια συλλογή κειμένων του Γκράμσι, που φέρει το γενικό τίτλο «La città futura» (Η Μελλοντική Πόλη) και που μπορεί κανείς να το διαβάσει στον ιστότοπο https://www.marxists.org/italiano/gramsci/17/cittafutura.htm#c μαζί με κάποια άλλα κείμενά του. Από το πρωτότυπο κείμενο θα πάρουμε μόνο τα παραχαραγμένα κρίσιμα αποσπάσματα, αυτά που ενδιέφεραν τους ανανεωτές ώστε να διαγράψουν τον σαφή αυτοπροσδιορισμό τού Αντόνιο Γράμσι ως «αντάρτη». Κι’ αυτά βρίσκονται στην αρχή και στο τέλος του κειμένου:

O Αντόνιο Γκράμσι γράφει στην αρχή του κειμένου του: «Odio gli indifferenti. Credo come Federico Hebbel che vivere vuol dire essere partigiani». [Η υπογράμμιση στο πρωτότυπο κείμενο.] Φράσεις που σημαίνουν: «Μισώ τους αδιάφορους. Πιστεύω όπως ο Federico Hebbel ότι το να ζεις σημαίνει να είσαι αντάρτης».

Υπάρχει και μια άλλη μεταφραστική δυνατότητα. Στην ελληνική γλώσσα προσφέρεται ως απόδοση του «partigiano», η λέξη «παρτιζάνος», που ηχητικά και εννοιολογικά μεταφέρει σωστά την ωραία ιταλική λέξη στη γλώσσα μας. (Στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη αναφέρεται σχετικά: «παρτιζάνος ο [partizános]: αντάρτης, ιδίως σε χώρα της Ευρώπης που βρισκόταν υπό την κατοχή των Γερμανών κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο: Οι παρτιζάνοι του Tίτο. Iταλοί παρτιζάνοι συνέλαβαν και εκτέλεσαν το Mουσολίνι.[γαλλ. partisan -ος < ιταλ. partigiano». Κι ο γνωστός για τις προοδευτικές του ιδέες Μπαμπινιώτης δεν αποτολμάει να εξαφανίσει την κύρια σημασία: «παρτιζάνος(ο) ελλην. αντάρτης 1. µέλος γιουγκοσλαβικής ανταρτικής οργάνωσης κατά τη διάρκεια τού Β’ Παγκοσµίου Πολέµου 2. εθελοντής µαχητής που αγωνίζεται υπέρ ενός εθνικού, κοινωνικού, πολιτικού ή θρησκευτικού ιδεώδους ως µέλος µικρής ευέλικτης στρατιωτικής οµάδας, που έχει ως στόχο τη µεγαλύτερη δυνατή φθορά τού εχθρού ΣΥΝ. αντάρτης. — παρτιζάνικος, -η, -ο, παρτιζάνικα επίρρ. [ΕΤΥΜ. Μεταφορά τού γαλλ. partisan < ιταλ. partigiano)]». Η ανανεωτική, όμως, μετάφραση* προτιμάει την παραχάραξη: «Μισώ τους αδιάφορους. Πιστεύω ότι το να ζεις σημαίνει να εντάσσεσαι κάπου»!!! [Υπογράμμιση Δ.Κ.]

Έτσι, μ’ αυτόν τον παραφραστικό ευνουχισμό, ο αντάρτης / παρτιζάνος εξαφανίστηκε από τη «μετάφραση» και η κριτική του Γκράμσι  προς τους «αδιάφορους», ώστε να συμμετάσχουν στον αγώνα συστρατευόμενοι προφανώς με το μέρος των επαναστατών, μεταλλάσσεται σε μια αστική παρότρυνση «ένταξης κάπου». Το «πού» δεν έχει, φυσικά, καμιά σημασία. Καταλαβαίνετε πόσο συκοφαντούν έναν κομμουνιστή σαν τον Γκράμσι, αποδίδοντάς του μια τέτοια παρότρυνση; Πήγαινε στο ΣΥΡΙΖΑ, στη ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, στο ΠΑΣΟΚ, στη ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ, το ζήτημα είναι να ενταχθείς κάπου. Και είναι σημαντικό να σημειώσει κανείς ότι το κείμενο αυτό του Γκράμσι δημοσιεύεται μαζί με τα άλλα τής συλλογής «La città futura» τον Φεβρουάριο του 1917, όταν στη Ρωσία ο λαός εξεγέρθηκε και πραγματοποίησε την πρώτη από τις δύο επαναστάσεις τού 1917. Αυτό ήταν και το κοινωνικοπολιτικό περικείμενο τού «Indiferenti», που πρέπει να λάβει υπόψη του ο μεταφραστής, αν θέλει να το αποδώσει σωστά στη γλώσσα του, εκτός αν επιθυμεί να ευνουχίσει το λόγο ενός κομμουνιστή των επαναστατικών εκείνων ημερών και να τον καταστήσει θεωρητικό της αστικής αριστεράς.

Κι αφού στα ενδιάμεσα του γκραμσιανού κειμένου δεν βρέθηκε κάποια επικίνδυνη γι’ αυτούς λέξη ή φράση για να την κακοποιήσουν ή να την εξαφανίσουν στην μετάφραση, είχαν την ατυχία να κλείνει ο Γκράμσι το κείμενό του, πάλι μ’ έναν επαναστατικό αυτοπροσδιορισμό, ταυτίζοντας και πάλι στην τελευταία παράγραφο του κειμένου τη ζωή με την ανταρσία:

«Sono partigiano, vivo, sento nelle coscienze virili della mia parte già pulsare l’attività della città futura che la mia parte sta costruendo. […] Vivo, sono partigiano. Perciò odio chi non parteggia, odio gli indifferenti». Αυτό το απόσπασμα μεταφράζεται στο κείμενο της «Εποχής» και, φυσικά, σε όλα εκείνα που το αναδημοσιεύουν, ως «Είμαι ενταγμένος, ζω, νιώθω ότι στις συνειδήσεις του χώρου μου ήδη πάλλεται η δραστηριότητα της μελλοντικής πόλης, που ο χώρος μου χτίζει. […] Ζω, είμαι ενταγμένος. Γι’ αυτό μισώ αυτούς που δεν συμμετέχουν, μισώ τους αδιάφορους». [Υπογραμμίσεις Δ.Κ.] Εδώ παρατηρούμε ότι συνέβη κι άλλη μια λογοκρισία. Όχι μόνο κακοποιήθηκε και πάλι το «sono partigiano» (είμαι αντάρτης) «μεταφραζόμενο» ως «είμαι ενταγμένος», αλλά εξαφανίστηκε κι ένας αρσενικός προσδιορισμός, η λέξη «virili» (αρσενικές, αντρίκιες) που χρησιμοποίησε ο Γκράμσι, για να χαρακτηρίσει τις «συνειδήσεις» (conscienze) της κομμουνιστικής του παράταξης. Πιο συγκεκριμένα, ενώ ο Γκράμσι λέει ότι είναι αντάρτης, ζει και νιώθει πως πάλλεται ήδη στις «αντρίκιες συνειδήσεις» (coscienze virili) της παράταξής του η δραστηριότητα της μελλοντικής πόλης, η  «Εποχή» επέλεξε συνειδητά να εξαφανίσει τον αρσενικό προσδιορισμό, καθιστώντας τις συνειδήσεις άφυλες. Κι ενώ καταλαβαίνω την ευαισθησία της που θίχτηκε από ένα τέτοιο προσδιορισμό, θεωρώ ανεπίτρεπτο τον κριτικό ευνουχισμό τού γκραμσιανού κειμένου. Ύστερα, ο Γκράμσι δε δηλώνει «partecipato» ούτε καν «parteggiato», δηλαδή τον συμμέτοχο, αυτόν που παίρνει το μέρος κάποιου σε μια αντιπαράθεση! «Partigiano» δηλώνει ο άνθρωπος. Par-ti-gia-no! Κι αυτή η λέξη φαίνεται πως προκαλεί τρόμο όχι μόνο στην άρχουσα τάξη, αλλά και στους αριστερούς που συνοδοιπορούν μαζί της, γιατί συνδηλώνει ένοπλους αγωνιστές και επαναστατικές ανατροπές. Οπότε, ενώ δεν μπορούν να τους εξαφανίσουν από την Ιστορία, περιορίζονται να τους κακοποιούν και να τους εξαφανίζουν στα κείμενα και στις μεταφράσεις τους.