“Τόσο μεγάλος που ό,τι να πω, φοβάμαι μην τον φτωχύνω”

Κατιούσα

Ξεφυλλίζουμε το αρχείο του Ριζοσπάστη από το Νοέμβριο του 1990, όταν πέθανε ο Γιάννης Ρίτσος, και σταχυολογούμε κάποια κείμενα από το φύλλο της 14ης Νοέμβρη, που καλύπτει το ρεπορτάζ από την κηδεία του μεγάλου ποιητή στον τόπο που γεννήθηκε, τη Μονεμβασιά. Τον αποχαιρετούν άνθρωποι του πνεύματος, πολιτικοί, προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και η σύνταξη του Ριζοσπάστη.

Καθώς ο κόσμος πλήθαινε, καθώς το χειροκρότημα δυνάμωνε, συμπύκνωνε μυριάδες συναισθήματα του καθένα κι όλων μας, καθώς το βουβό πλήθος άρχισε να σιγοτραγουδά “αιώνια η μνήμη σε σας αδελφοί”, ο Γιάννης Ρίτσος έφευγε παίρνοντας όλα τα μυστικά μας μαζί του.
Μας άφηνε “γυμνούς”, κρατώντας στις ζεστές, πάντα υγρές γαλάζιες λίμνες των ματιών του, τα όνειρα του εργάτη, του ερωτευμένου, της κοπελιάς, της μάνας, των παιδιών. Μας γνώριζε περισσότερο από ό,τι εμείς. Μας τραγούδησε, μας μάλωσε τρυφέρα σαν πατέρας, περισσότερο από ό,τι εμείς. Μας κοίταξε έντιμα, ίσια ως τα κατάβαθα της ψυχής και της σκέψης μας, περισσότερο από ό,τι εμείς. Μας αγάπησε περισσότερο από ό,τι εμείς…
Και το ξέρουμε εμείς, που απλώς κάτι προλάβαμε να πάρουμε από το φως των ματιών του, “το αίμα και τη σάρκα του”.
“Μας άφησε τη μεγαλοσύνη του” είπε ο Μάριος Πλωρίτης στον 902. “Στο χέρι μας είναι να κρατήσουμε και να συνεχίσουμε κάτι από αυτήν τη μεγαλοσύνη”.

Σήμερα ο ωκεανός πέθανε, μα τα κύματά του θα βαφτίζουν παντοτινά τα όνειρά μας
Μάριος Πλωρίτης

Το είπαν κι άλλοι. Επώνυμοι κι ανώνυμοι, όσοι μπορούσαν να αρθρώσουν εκείνες τις λέξεις, που προσπαθούν να περιγράψουν το μέγεθος, αλλά αποδέχονται ελάχιστες.
“Είμαστε φτωχότεροι. Πολύ φτωχότεροι” κατόρθωσε να πει ο συνομιλητής μας. Κι όλοι, ηλικιωμένοι, μεσήλικες, νέοι, ένα είχαν να πουν. “Ήταν ένας μεγάλος εθνικός ποιητής. Και προ πάντων Άνθρωπος”.
“Και τώρα σε ποιον θα λέω τα μυστικά μου;” ήταν το συγκλονιστικό ερώτημα της Αλέκας Παΐζη.
“Είμαι εργαζόμενη. Δε θα ξεχάσω ποτέ την αγάπη που είχε ο Γιάννης Ρίτσος για τους εργαζόμενους” συμπλήρωσε μια κοπέλα.
Κι η Μαλαίνα Ανουσάκη: “Ήταν πολύ μεγάλος ποιητής, ανεπανάληπτος, ήταν πάνω από όλα μεγάλος Έλληνας”. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος: “Ο Γιάννης Ρίτσος έκλεισε τον κύκλο της ζωής του μέσα στην αγαπημένη του ποίηση και στους αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη. Μέσα στο φως του ελληνισμού που ποτέ του δεν αρνήθηκε όση παγκοσμιότητα κι αν γνώρισε.

“Τόσο μεγάλος που ό,τι να πω, φοβάμαι μην τον φτωχύνω”
Χαρίλαος Φλωράκης

Ο Τίμος Περλέγκας: “Είμαι πολύ “μικρός” για να μιλήσω για το Γιάννη Ρίτσο, τον κατ’ εξοχήν ποιητή της εργατικής τάξης. Η τιμή, η υπόληψη και το ήθος του θα μας συντροφεύουν”.
“Ήταν παράδειγμα ήθους” είπε κάποιος άλλος. “Εύχομαι να βρεθούν μιμητές”.
Το μαγνητόφωνο έκλεισε. Εμείς που απλά κάτι προλάβαμε να πάρουμε από το φως, “τη σάρκα και το αίμα” του Γιάννη Ρίτσου. Έχουμε ακόμα καιρό. Κι εμείς κι αυτοί που έρχονται…

Τετάρτη 14 Νοέμβρη 1990

Απεσταλμένοι Αγγελική Κώττη, Γρηγόρης Πουλόπουλος

Εμείς πενθούμε
(σημείωμα της σύνταξης της εφημερίδας από τη στήλη “από Μέρα σε μέρα” στο ίδιο φύλλο)
Εμείς εδώ στο “Ριζοσπάστη” πενθούμε πολλαπλά το χαμό του Γιάννη Ρίτσου. Γνωριζόμαστε μαζί του από το 1932. Το είχε πει άλλωστε και ο ίδιος σε εκείνη τη μνημειώδη συνέντευξη με το προσωπικό του “Ριζοσπάστη” το Μάρτη του 1987. “Πολλά από τα ποιήματά μου δημοσιεύτηκαν πρώτα σε αυτόν (σ.σ. το “Ρίζο”). Όπως τα “Γράμματα από το Μέτωπο” και τα “Γράμματα για το μέτωπο”. Και μάλιστα οι σύντροφοι τότε, επειδή δεν είχε βγάλει ακόμα βιβλίο, τα έκοβαν, τα αποστήθιζαν και τα διάβαζαν σε διάφορες συγκεντρώσεις που έκαναν. Κι εγώ ένιωσα την πρώτη βαθιά συγκίνηση της επαφής μου με τον κόσμο με το Ριζοσπάστη”.
Σ’ αυτόν το Ριζοσπάστη λοιπόν, που είναι δικός του και δικός σας, εμείς πενθούμε για πολλά. Για όλα τα χρόνια της γνωριμίας μας που έφυγαν χωρίς να το καταλάβουμε.
Ας είμαστε πολλοί καινούργιοι -σχεδόν αμεταχείριστοι- στην τριβή της ιστορίας. Ο Γιάννης Ρίτσος μας το είχε πει. Ο ποιητής -είχε πει- σιγά-σιγά περιενδύεται όλες τις ηλικίες. Έτσι και οι κομμουνιστές που επιμένουν να περιενδύονται όλες τις ηλικίες της ποιητικής του μέλλοντος. Περιενδύονται την ηλικία του κομμουνιστικου κινήματος κι ακόμα πιο πέρα: την οπτική του.
Από το 1932 που γνωρίσαμε το Γιάννη Ρίτσο, αποχαιρετήσαμε πολλούς. Και πολλοί μας αποχαιρέτησαν. Θελημένα ή αθέλητα. Όμως ο Γιάννης Ρίτσος ήταν πάντοτε εδώ. Ο “Ριζοσπάστης” ήταν πάντοτε εδώ. Κι έτσι θα συνεχίσει.