Ριζοσπαστικός κι αμφιλεγόμενος: Μάλκολμ Χ, η ζωή και η δολοφονία του

2

Κατιούσα

Ήταν ένα απόγευμα σαν σήμερα στις 21 Φλεβάρη 1965, όταν έπεφτε νεκρός στη Νέα Υόρκη ο Malcolm X, από σφαίρες πρώην ομοϊδεάτων του στο “Έθνος του Ισλάμ”. Υπήρξε ένας από τους μαχητικότερους και παράλληλα πιο αμφιλεγόμενους ηγέτες του κινήματος χειραφέτησης των Αφροαμερικανών. Αντιμετωπίζεται συνήθως ως ο αντίθετος πόλος στον πασιφισμό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καθώς σε αντίθεση με εκείνον, προέτρεπε τους ομόφυλούς του να αντιπαλέψουν το ρατσισμό “με κάθε απαραίτητο μέσο”. Γεννήθηκε στην Ομάχα το 1925, ενώ από πολύ νωρίς ήρθε σε επαφή με τη ρατσιστική βία. Οι γονείς του Μάλκολμ, ως υποστηρικτές του παναφρικανιστή ηγέτη Μάρκους Γκάρβεϋ, υφίσταντο διαρκείς απειλές από οργανώσεις όπως η Κου-Κλουξ-Κλαν, της οποίας άνδρες είχαν σπάσει τα τζάμια του σπιτιού της στην Ομάχα. Αργότερα ένα από τα σπίτια τους κάηκε από τη “Μαύρη Λεγεώνα”, μια ομάδα που είχε αποσπαστεί από την ΚΚΚ. Η κατάσταση αυτή ανάγκασε την οικογένεια του Μάλκολμ να αλλάζει συχνά πόλη διαμονής. Όταν εκείνος ήταν 6 χρονών, ο πατέρας του χτυπήθηκε από αυτοκίνητο, υπό αδιευκρίνιστες μέχρι σήμερα συνθήκες. Αρκετοί συγγενείς του πάντως είχαν διαπιστωμένα πέσει θύματα ρατσιστικής βίας, όπως ένας θείος του που είχε λιντσαριστεί από λευκούς. Η μητέρα του έκανε αργότερα άλλη σχέση, αλλά ο άνδρας την εγκατέλειψε όταν έμεινε έγκυος. Μην αντέχοντας το πλήγμα, μετά από νευρικό κλονισμό μεταφέρθηκε σε ψυχιατρική κλινική, αφήνοντας απροστάτευτα τον ίδιο και τα έξι του αδέλφια. Αρχικά ο Μάλκολμ έμενε με γείτονες, ενώ αργότερα εστάλη σε κατάστημα κράτησης ανηλίκων στο Μίσιγκαν, όπου φοίτησε σε ένα γυμνάσιο στο οποίο ήταν ο μόνος Αφροαμερικανός.

Παρότι ήταν άριστος μαθητής, ένας καθηγητής  του είπε πως το να γίνει δικηγόρος “δεν είναι ρεαλιστικός στόχος για ένα νέγρο”. Υπό αυτές τις συνθήκες, εγκατέλειψε το σχολείο στα 15 και πήγε να ζήσει με την ετεροθαλή αδελφή του στη Βοστώνη. Εργάστηκε στους σιδηρόδρομους και στα 17 του μετακόμισε στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης.  Από μικρή ηλικία, η φτώχεια τον είχε οδηγήσει σε παραβιάσεις του νόμου, αφού από την ηλικία των 9 ξεκίνησε να κλέβει τρόφιμα. Αργότερα, στη Βοστώνη και τη Νέα Υόρκη μπήκε βαθιά στην παρανομία, ασχολούμενος με το εμπόριο ναρκωτικών, την πορνεία (ως μαστροπός αλλά κατά ορισμένους και προσφέροντας ενίοτε ο ίδιος τις υπηρεσίες του σε άνδρες) και τον τζόγο. Συνελήφθη πρώτη φορά στα 19 του χρόνια, για την κλοπή μιας γούνας της αδελφής του, ενώ ακολούθησαν δυο συλλήψεις για ληστεία με απειλή όπλου και διαρρήξεις. Στη φυλακή, οι συγκρατούμενοι στο κελί του τον φώναζα “Σατανά”, λόγω του ότι συνήθιζε να τριγυρίζει μουρμουρίζοντας κατάρες για το Θεό και τη Βίβλο. Την ίδια περίοδο άρχισε να διαβάζει φανατικά όλα τα βιβλία της φυλακής κι οτιδήποτε άλλο έπεφτε στα χέρια του. Ακολουθώντας το παράδειγμα των αδελφών του, έγινε μέλος της οργάνωσης “Έθνος του Ισλάμ”, που κήρυττε την αυτάρκεια των μαύρων, ευαγγελιζόταν την επιστροφή  των Αφροαμερικανών στην Αφρική, ενώ ισχυριζόταν πως οι λευκοί είναι “γαλανομάτηδες διάβολοι”. Διατηρούσε μάλιστα αλληλογραφία με τον ηγέτη της Elijah Muhammad. To 1950 δημιουργήθηκε φάκελος για εκείνον στο FBI, καθώς είχε γράψει επιστολή στον πρόεδρο Τρούμαν δηλώνοντας “κομμουνιστής” και αντίθετος στον πόλεμο της Κορέας. Η υπηρεσία τον παρακολουθούσε μέχρι το τέλος της ζωής του, δυσκολευόταν όμως να βρει στοιχεία εναντίον του, καθώς όπως ανέφερε ένας πληροφοριοδότης το 1958, μετά την αποφυλάκισή του ήταν ένας άνδρας “αμέμπτου ηθικής”, που “δεν καπνίζει και δεν πίνει”. Την ίδα χρονιά αντικατέστησε το επίθετό του “Λιτλ”, με το Χ, το οποίο συμβόλιζε το άγνωστο αφρικανικό όνομα των προγόνων του.

Με το φίλο του και θρύλο της πυγμαχίας Μωχάμετ Άλυ. Τον είχε προσηλυτίσει στο “Έθνος του Ισλάμ”, ωστόσο μετά τη ρήξη του με αυτό ο Άλυ τον απέρριψε, κάτι που αργότερα χαρακτήριζε το “μεγαλύτερο λάθος της ζωής του”.

Βγαίνοντας από τη φυλακή το 1952, ο Μάλκολμ εγκαταστάθηκε στον αδερφό του στο Ντιτρόιτ, όπου αναμείχθηκε ενεργά στο Έθνος του Ισλάμ. Έγινε ιερέας του κινήματος και ίδρυσε για λογαριασμό του τζαμιά στη Βοστώνη και τη Φιλαδέλφεια, ενώ για χρόνια ήταν επικεφαλής του τζαμιού του Χάρλεμ. Εξέδωσε επίσης την εφημερίδα του κινήματος, έδωσε λόγους σε δεκάδες πανεπιστήμια της χώρας, συνομιλούσε με άλλους ηγέτες του κινήματος των Αφροαμερικανών και συναντήθηκε επίσης με αρχηγούς ξένων κρατών, μεταξύ άλλων τον Νάσερ και τον Φιντέλ Κάστρο, ο οποίος είχε δηλώσει εντυπωσιασμένος από εκείνον και τον προσκάλεσε στην Αβάνα. Χάρη στις ενέργειές του, το Έθνος του Ισλάμ από λίγες εκατοντάδες μέλη έφτασε στις αρχές του ’60 να διαθέτει 75.000. Εκείνη την περίοδο, ο Μάλκολμ Χ κατήγγειλε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και άλλους μετριοπαθείς αφροαμερικανούς ηγέτες ως “μπαρμπά-Θωμάδες”, ενώ την πορεία του τελευταίου στην Ουάσινγκτον όπου έδωσε την περίφημη ομιλία “Έχω ένα όνειρο” τη χαρακτήρισε “Φάρσα της Ουάσινγκτον”.

Η πίστη του στον απόλυτο διαχωρισμό λευκής και μαύρης φυλής άρχισε να κλονίζεται μετά το προσκύνημά του στη Μέκκα το 1964. Παράλληλα, άρχισε να απογοητεύεται από τη συμπεριφορά του μέντορά του Muhammad, ο οποίος ενάντια στις διδασκαλίες του είχε αποκτήσει πολλά εκτός γάμου παιδιά. H οριστική ρήξη μεταξύ των δύο ανδρών, ήρθε το 1963, όταν ο Μάλκολμ Χ ισχυρίστηκε πως η δολοφονία του Κέννεντυ ήταν κάτι σαν αναμενόμενη τιμωρία για τις πράξεις του προέδρου. Λίγους μήνες αργότερα, ο Μάλκολμ Χ ανακοίνωσε την αποχώρησή του από “Έθνος του Ισλάμ”, ασπαζόμενος το παραδοσιακό σουνιτικό Ισλάμ κι υιοθετώντας το όνομα El-Hajj Malik El-Shabazz. Το “Έθνος του Ισλάμ” αντέδρασε βίαια στην αποχώρηση, και, μετά από μήνες απειλών κι εκφοβισμών, στις 14 Φλεβάρη το σπίτι του δέχτηκε επίθεση με βόμβες μολότωφ, την ώρα που ήταν μέσα ο ίδιος, οι τέσσερις κόρες και οι έγκυος συζυγό του. Τότε η οικογένεια γλίτωσε καταφεύγοντας στην αυλή. Ωστόσο μια βδομάδα μετά, ενώ έδινε ομιλία στην αίθουσα δεξιώσεων του Audubon, τρεις άνδρες άνοιξαν πυρ εναντίον του, προκαλώντας το θάνατό του λίγα χρόνια αργότερα, σε ηλικία 39 ετών. Μέχρι σήμερα υπάρχει μεταξύ μελετητών του Μάλκολμ Χ η υπόνοια πως το FBI, γνωρίζοντας κάθε κίνηση του ίδιου, αλλά έχοντας παράλληλα πολλούς πληροφοριοδότες εντός του “Έθνους του Ισλάμ” γνώριζε εκ των προτέρων το σχέδιο δολοφονίας του Αφροαμερικανού ηγέτη και δεν έκανε τίποτε για να το αποτρέψει. Κατά καιρούς ανακινούνται διάφορα σενάρια για τις ακριβείς συνθήκες της δολοφονίας του, δίχως ως σήμερα να έχει δοθεί οριστική απάντηση, δεδομένου ότι και όλοι οι καταδικασθέντες για τη δολοφονία, που έχουν εδώ και χρόνια βγει από τη φυλακή, ορκίζονταν για την αθωότητά τους.