ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ

Στα αφιερώματα της δημόσιας τηλεόρασης τόσο στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τους γερμανούς ναζί, όσο και στην επέτειο του ΟΧΙ, σε φιλμ και φωτογραφίες της εποχής κυριαρχούσε το μέγα πλήθος που με μεγάλο πάθος ξεχύνεται στους δρόμους είτε για να εκδηλώσει με ενθουσιασμό την απόφασή του να υπερασπιστεί την πατρίδα του είτε για να  γιορτάσει την απελευθέρωση. Οι δρόμοι της Αθήνας κατειλημμένοι από πλήθη που δεν φοβούνται τον πόλεμο, με  αντάρτες, στα φιλμ της απελευθέρωσης,  που παρελαύνουν περήφανα. Η πόλη δεν είναι ένα απλό σκηνικό, ένας άδειος καμβάς όπου ξεδιπλώνονται οι λαϊκές κινητοποιήσεις, η πόλη αποτελεί συστατικό αυτών των κινητοποιήσεων. Είναι η πόλη  με τους δρόμους όπου έγιναν οι πρώτες διαδηλώσεις κατά των κατακτητών, με τις συνοικίες όπου στις πλατείες τους  προετοιμάζονταν και εκτελούνταν ναζιστικά εγκλήματα με τις συγκεντρώσεις του πληθυσμού, με κρησφύγετα όπου σφυρηλατήθηκαν δεσμοί αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους όπως στα πεδία των μαχών.

          Τέτοιοι δεσμοί δημιουργούνται κάθε φορά που η πόλη καταλαμβάνεται από τους κατοίκους της για να γιορτάσουν, να διαδηλώσουν και να διαμαρτυρηθούν, να οικοδομούν κοινές εμπειρίες.  Σ’ όλο τον κόσμο κάθε φορά διαδηλωτές καταλαμβάνουν κεντρικές περιοχές των πόλεων όταν  διαδηλώνουν στους δρόμους τους για ισότητα κι ελευθερία σε όλες τις εκδοχές τους.

               Οι πόλεις βέβαια δεν είναι μόνο επίκεντρο διαμαρτυριών, αλλά είναι και πεδίο λαμπρό άσκησης ελέγχου, όπου νέες κυβερνητικές μέθοδοι, για να προστατεύσουν την κυρίαρχη εξουσία και να παράγουν την πολιτική τάξη, εισάγουν τρόπους ρύθμισης  και ελέγχου της κοινωνικής ζωής. Οι δρόμοι της πόλης συγκεντρώνουν κοινωνική και συμβολική εξουσία γίνονται  αγωγοί  συλλογικής μνήμης, οι οποίοι εκτείνονται πολύ πέρα από τα εδαφικά τους όρια.

              Στο μακρινό Σαντιάγκο της Χιλής, τους κατειλημμένους δρόμους από την ανθρωποθάλασσα που διαδηλώνει επιχείρησε ο πρόεδρος Σεμπαστιάν Πινιέρα να «καθαρίσει», αλλά το ένα εκατομμύριο των ανθρώπων που βγήκαν στους δρόμους απαιτώντας κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, καθιστώντας επίκαιρη τη λαϊκή ρήση «φωνή λαού, οργή θεού», φόβισε τον πρόεδρο της χώρας που προσπαθεί να φανεί διαλλακτικός.

               Συγκεντρωμένοι, με τη διαδικασία της αστικοποίησης,  σε αχανείς πόλεις εκατομμύρια εργαζόμενοι ανά τον καπιταλιστικό κόσμο, χρησιμοποιούνται για να επεκταθούν κερδοφόρες καπιταλιστικές δραστηριότητες. Και στις προηγούμενες φάσεις, αλλά και στην πρόσφατη επέκταση της αστικής διαδικασίας  οι μεταμορφώσεις του τρόπου ζωής είναι απίστευτες. Η ποιότητα της αστικής ζωής έχει γίνει ένα εμπόρευμα που εξασφαλίζεται από  όσους έχουν τα χρήματα, σε έναν κόσμο όπου οι βιομηχανίες, οι εταιρείες,  ο καταναλωτισμός, ο τουρισμός, ο πολιτισμός η ίδια η γνώση, όλα ανάκατα,  έχουν γίνει σημαντικές πτυχές της αστικής πολιτικής οικονομίας. Μάλιστα, η τάση για ενθάρρυνση δημιουργίας θέσεων της αγοράς, τόσο στις αστικές επιλογές του τρόπου ζωής όσο και στις καταναλωτικές συνήθειες και πολιτιστικές μορφές, περιβάλλει τη σύγχρονη αστική εμπειρία με την αύρα της ελευθερίας επιλογής στην αγορά, εφόσον βέβαια υπάρχουν χρήματα. Τα εμπορικά κέντρα, τα πολυκαταστήματα τα καφέ και εστιατόρια γρήγορου φαγητού πολλαπλασιάζονται, και οι κάτοικοι της πόλης συναντώνται σε καφέ και αγορές για να καταναλώσουν. Διαμορφώνεται ένας κόσμος όπου ο ατομικισμός και το συναφές της, η πολιτική της απόσυρσης υποστήριξης για συλλογικές μορφές δράσης, γίνεται το πρότυπο για την κοινωνικοποίηση. Κι από κοντά,  η υπεράσπιση των αξιών της ιδιοκτησίας αποκτά πρωταρχικής σημασίας πολιτικό ενδιαφέρον, αφού μπορεί να γίνει εφαλτήριο πολιτικής αντίδρασης και συμμαχία με την κυρίαρχη εξουσία, και ακόμα πιο ακραίο, προπύργιο για ανάπτυξη  φασισμών της γειτονιάς.

Ζώντας σε διαιρεμένες, κατακερματισμένες και σε κρίση πόλεις η οπτική μας για τον κόσμο, ο καθορισμός των δυνατοτήτων μας εξαρτάται από ποια πλευρά της πόλης είμαστε, σε ποια είδη καταναλωτισμού έχουμε πρόσβαση. Όλο και περισσότερο οι πόλεις γίνονται πόλεις οχυρωμένων θραυσμάτων, περιθωριοποιημένων περιοχών, περιφραγμένων κοινοτήτων, ιδιωτικοποιημένων δημόσιων χώρων με συνεχή  επιτήρηση, όπου η εγκληματική δραστηριότητα απειλεί την ατομική ασφάλεια σε κάθε στροφή, κάνοντας  δημοφιλή τα αιτήματα για καταστολή της από την αστυνομία.  

Πια, ακόμα  και η ιδέα ότι η πόλη μπορεί να λειτουργήσει ως συλλογικό πολιτικό σώμα με κατευθυνόμενες και οριοθετημένες δράσεις, μέσα από τις οποίες θα μπορούσαν να προέλθουν  κοινωνικά κινήματα, φαίνεται όλο και λιγότερο πιθανό. Όσο πιο διαχωρισμένα, πολλές φορές χωρίς να συνδέονται μεταξύ τους, χωρίς ταξικό πρόσημο αναπτύσσονται τα κινήματα στις πόλεις, π.χ. για τη μόλυνση, για το κυκλοφοριακό κλπ. τόσο δεν συντονίζουν το βηματισμό τους για να διεκδικηθεί η πόλη που έχει χαθεί, πάει να πει έχει παραδοθεί, με τη συναίνεσή μας, στην καπιταλιστική αναδιάρθρωση. Άλλωστε σε δράσεις, χρηματοδοτούμενες από εταιρικά κεφάλαια και επιχειρήσεις, που δίνουν την εντύπωση πως επιδιώκουν να ξεπεράσουν διαχωρισμούς και απομονώσεις, όπως οι αναρίθμητοι μαραθώνιοι, δεν υπάρχει κανένα κοινωνικό κίνημα.

            Οι δρόμοι από θεμελιώδεις κοινόχρηστοι δημόσιοι χώροι, σήμερα επιδιώκεται να  συνδέονται μόνο με την ιδέα πως είναι ζώνες για αυτοκίνητα, για στάθμευση ή μεταφορά εμπορευμάτων κι ας τους ονομάζουμε με τους πεσόντες ήρωες μας, σε ανάμνηση ηγετών και λογοτεχνών, εξακολουθώντας να διαμορφώνουν τα φυσικά αλλά και τα πνευματικά μας τοπία.  

               Κάθε φορά όμως που πλημμυρίζουν οι δρόμοι από ανθρώπους με κοινές προσδοκίες και οράματα ζωής,  που διαδηλώνουν και  διεκδικούν, ο δρόμος ξαναποκτά την κοινωνική και πολιτική του σημασία ως ισχυρό σύμβολο του δημόσιου  χώρου. Παύουν να είναι απλώς χώροι όπου διακινούνται εμπορεύματα ή οδηγούν σε εμπορεύματα, γίνονται χώροι για  εορτασμούς και  για διαμαρτυρίες. Γίνονται τόποι για συγκέντρωση, για να εκφραστεί η δημόσια διαφωνία, για να δημιουργηθούν σχέσεις αλληλεγγύης.

           Μπορούν να γίνουν και χώροι εξέγερσης.