ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ

Σε λιγότερο από μια εβδομάδα, όπως συμβαίνει συνήθως,  οι καταστροφικές πλημμύρες στην Εύβοια με οκτώ νεκρούς, ελάχιστα απασχολεί την επικαιρότητα, καθώς η νέα έξαρση της πανδημίας, με τις συνέπειές της, μαζί με τις  εντάσεις στο Αιγαίο, με το ερευνητικό πλοίο της Τουρκίας που πλέει πότε σε ελληνική πότε σε Κυπριακή ΑΟΖ να αυξομειώνονται ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, δημιουργούν απειλητικό κλίμα για το μέλλον.

        Και  σε όλα αυτά τα ζητήματα επικαιρότητας των τελευταίων ημερών, είτε τα θεωρήσουμε σαν επακόλουθο μιας μεγάλης ανικανότητας, όπως την πλημμύρα  στην Εύβοια, είτε σαν συνέπεια μιας  καλυμμένης αδιαφορίας για το ανθρώπινο κόστος σε σύγκριση με την οικονομική κερδοφορία, όπως την πανδημία, είτε σαν τμήμα μιας ιμπεριαλιστικής επιχείρησης, όπως τα τεκταινόμενα στο Αιγαίο, τα αποτελέσματα τελικά είναι ίδια: περισσότερα βάσανα  για όλους μας που ήδη για μια δεκαετία έχουμε αντιμετωπίσει μια επιδεινούμενη οικονομική κατάσταση και ένα όλο και πιο αδιέξοδο πολιτικό περιβάλλον. Κι αν οι καταστροφές στην Εύβοια αφορούν περιορισμένες πληθυσμιακά κοινότητες, δεν σημαίνει πως δεν είναι ενδεικτικές για τις προτεραιότητες και τον τρόπο που λειτουργεί ο κρατικός μηχανισμός στον καπιταλισμό, που τον αναγνωρίζουμε σε κάθε δυσμενή κατάσταση και   σε κάθε καταστροφή, ανθρωπογενή ή φυσική.

        Ο κατάλογος των ελλείψεων στον τρόπο αντιμετώπισης της πλημμύρας από την κυβέρνηση μας δίνει σχεδόν και τη λίστα με τις υποχρεώσεις της που δεν εκπληρώθηκαν. Από την ελλιπή ενημέρωση των κατοίκων, με τις σχεδόν παιδαριώδεις δικαιολογίες για την μη ενεργοποίηση του περίφημου τηλεφωνικού αριθμού 112, μέχρι την αποτελεσματικότητα στις καθοδηγήσεις των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης. Και δεν είναι βέβαια μόνο κάποια κακή λήψη αποφάσεων, αλλά και η προσπάθεια απόκρυψης της αδυναμίας της κυβέρνησης να ανταποκριθεί στην καταστροφή, με τη συνεπικουρία των ΜΜΕ, είτε αποδίδοντας ευθύνες στην Μετεωρολογική Υπηρεσία είτε υπερβάλλοντας στην έκταση και ένταση του φαινομένου. Είναι που επειδή  πάντα εστιάζεται η προσοχή σε αυτό που έκανε ή δεν έκανε το κράτος, ο ρόλος του σε περιόδους κρίσης έχει καταστεί σχεδόν ακρογωνιαίος λίθος για τον καθορισμό της νομιμότητας του. Γι’  αυτό σε καιρούς αστικής δημοκρατίας οι πολιτικοί επιδιώκουν να νομιμοποιήσουν το ρόλο τους υποσχόμενοι προστασία σε εκλογείς τους. Η σκέψη  λοιπόν του υφυπουργού Πολιτικής Προστασίας Ν. Χαρδαλιά  «είναι στους ανθρώπους που δεν τα κατάφεραν», ενώ ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης διαβεβαιώνει μετά τα συλλυπητήρια και την οδύνη του στις οικογένειες των θυμάτων πως «Η πολιτεία θα είναι δίπλα τους». Αντίστοιχη συμπεριφορά και δράση εκ μέρους της κυβέρνησης διαπιστώνεται και στο θέμα του κορωνοϊού

      Γενικά πάντως, είναι αλήθεια πως η οικονομική ανάπτυξη, σε συνδυασμό με επιστημονικές και τεχνολογικές καινοτομίες, προφυλάσσει όλο και περισσότερο την ανθρωπότητα από τις αντιξοότητες της φύσης. Μόνο που τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο ακούμε για το αυξανόμενο κόστος των φυσικών καταστροφών και τις θετικές προοπτικές για την αντιμετώπισή τους, αναλόγως του βαθμού που θα επιτραπεί στις δυνάμεις της αγοράς να λειτουργήσουν και σ’ αυτόν τον χώρο. Και θεωρείται πως  μόνο κάτω απ’ αυτό το πρίσμα μπορεί να αναπτυχθεί ένα φάσμα επιλογών για την πρόβλεψη, την πρόληψη και την αντιστάθμιση του κόστους αυτών των φυσικών κινδύνων. Και αν σε μεγάλες καταστροφές θεωρούνται οι κρατικές υπηρεσίες πρωταρχικός παράγοντας για τον μετριασμό των συνεπειών τους, συγχρόνως όμως τροφοδοτούν πιέσεις από ομάδες συμφερόντων για ένα ολοένα μεγαλύτερο μερίδιο  από την πίτα μέτρων ανακούφισης και αποκατάστασης, που μπορεί να  βοηθήσει στη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεών τους, αυξάνοντας και  την προοπτική διαφθοράς.

       Φυσικά φαινόμενα, όπως πλημμύρες ή σεισμοί  αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του πλανήτη που για τον αντίκτυπό τους στις ανθρώπινες κοινωνίες πολλοί παράγοντες είναι υπεύθυνοι. Όλη η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού περιλαμβάνει έναν αγώνα διαφυγής από τις εκδηλώσεις διαφόρων ιδιοτήτων της φύσης: ασθένεια, λιμός, πλημμύρες, ξηρασίες, θερμότητα, κρύο, καταιγίδες, σεισμοί κλπ. Με βελτιωμένες γεωργικές τεχνικές η ανθρωπότητα μπόρεσε να περιορίσει σε σημαντικό βαθμό την αέναη απειλή της ξηρασίας και του λιμού, όπως και  η βελτιωμένη κατανόηση της υγείας και της υγιεινής έχει περιορίσει την απειλή επιδημιών που ήταν οι χειρότεροι δολοφόνοι  των ανθρώπων. Εάν εξακολουθούμε να είμαστε ευάλωτοι  σε πείνα και επιδημίες, σε σεισμούς και πλημμύρες  αυτό οφείλεται περισσότερο στο είδος των πολιτικών που ακολουθούν οι κοινωνίες, και όχι σε κάθε περίεργο φυσικό κίνδυνο. Γι’ αυτό, όταν  δεν είναι η κερδοφορία ο επιδιωκόμενος στόχος, όπως σε σοσιαλιστικές κοινωνίες,  οι δράσεις και οι ενέργειες που κατευθύνονται στο μετριασμό  των συνεπειών από τις φυσικές καταστροφές είναι πιο αποτελεσματικές για το σύνολο του πληθυσμού και όχι μόνο για τμήμα του.
  Σίγουρα όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, τόσο χαμηλότερη είναι η απειλή από τους φυσικούς κινδύνους. Κι’ αν η  αντίληψη της απειλής συνεχίζει να κυριαρχεί στις συζητήσεις για τις φυσικές καταστροφές, είναι γιατί  το μέγεθος  των αποτελεσμάτων που προκαλούν είναι κοινωνικά καθορισμένο. Οι καταστροφές φαίνεται να προκαλούν τις περισσότερες ζημιές στους ήδη φτωχούς και σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι φτωχοί άνθρωποι ζουν σε πιο επικίνδυνες περιοχές και σε πιο δυσμενείς συνθήκες,  σε κτίρια με άθλια δόμηση, ενώ οι φυσικές καταστροφές επιδεινώνουν  αυτή την ανισότητα. Στις ταξικές κοινωνίες και τα αποτελέσματα από τις φυσικές καταστροφές είναι ταξικά,  πάντα δυσμενέστερα για τις υποτελείς τάξεις.

      Και καθώς   είναι αυξανόμενη  η τάση να βασίζεται η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και άλλων μορφών μεγάλης κλίμακας καταστροφών στον ιδιωτικό τομέα χωρίς κανέναν έλεγχο, αυξάνονται και οι αμφιβολίες για την υψηλή προτεραιότητα που μπορεί να δίνεται στα πραγματικά θύματα των μεγάλων καταστροφών, ιδιαίτερα στην περίπτωση που δεν εξασφαλίζεται η κερδοφορία. Το αόρατο χέρι της αγοράς, σε τελική ανάλυση, αποδεικνύεται ελάχιστα ικανό να αντιμετωπίσει τέτοιες ορατές καταστροφές.

      Συνεπώς, ακόμα κι αν το φυσικό μέρος της καταστροφής επηρεάζει τόσο τους πλούσιους όσο και τους φτωχούς, η διαδικασία ανακούφισής τους όμως δεν είναι ίδια. Σε μια κοινωνία διαιρεμένη σε τάξεις οι κυρίαρχες τάξεις μπορούν να πληρώσουν για ιδιωτικές υπηρεσίες, ιατρικές και ανοικοδόμησης, ενώ οι υποτελείς τάξεις θα πρέπει να αρκούνται περισσότερο σε λόγια παρηγοριάς και ψίχουλα φιλανθρωπίας.