Η Λαϊκή Εξουσία και ο ΔΣΕ

Ελεύθερη Ελλάδα: Παιδιά μαθαίνουν γράμματα σε υπαίθριο σχολείο (φωτ. Σπύρου Μελετζή)

Στις 6 Απρίλη του 1947, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης πέρασε μυστικά τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα και κατευθύνθηκε προς το Βελιγράδι, όπου βρισκόταν η μόνιμη αποστολή της ΚΕ του Κόμματος, αποτελούμενη από τον Γιάννη Ιωαννίδη, τακτικό μέλος του ΠΓ, και τον Πέτρο Ρούσο, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ. Η κατάσταση πίεζε ασφυκτικά. Ο Δημοκρατικός Στρατός όφειλε να εξαπλωθεί και να αναπτυχθεί γρήγορα, πολύ περισσότερο που ο κυβερνητικός στρατός είχε αρχίσει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που από τη μία μεριά αποσκοπούσαν στην εξόντωση των ανταρτών και από την άλλη στην ερήμωση της υπαίθρου, με τη βίαιη μεταφορά των χωρικών στα αστικά κέντρα, ούτως ώστε ο ΔΣΕ να μην μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του σε ζητήματα επιμελητείας και το σπουδαιότερο να μην βρίσκει μαχητές να στρατολογήσει.

Στις 17 Απρίλη του 1947 ο Ν. Ζαχαριάδης και ο Γ. Ιωαννίδης έστειλαν με ασύρματο στον αρχηγό του ΔΣΕ Μάρκο Βαφειάδη ένα κείμενο απόρρητων οδηγιών στις οποίες περιγράφονταν με απόλυτη ακρίβεια τα καθήκοντα και ο προσανατολισμός του αντάρτικου κινήματος, ο πολιτικο - κοινωνικός χαρακτήρας του ένοπλου αγώνα. «Πολιτικά ο ΔΣΕ σε δύο βασικά ζητήματα πρέπει παντού και πάντοτε να δείχνει έντονα το πρόσωπό του και την καθαρή γραμμή του - στην Εθνική Ανεξαρτησία και στη Λαϊκή Δημοκρατία. (...) Στις περιοχές που ελέγχει ο ΔΣΕ, τα ζητήματα αυτά πρέπει να βρίσκουν πρακτική έκφραση και λύση. Στις περιοχές αυτές η κρατική διάρθρωση πρέπει να παίρνει συγκεκριμένη μορφή, με βάση τις λαϊκές επιτροπές, και ν' αντιμετωπίζονται άμεσα και συγκεκριμένα τα ζωτικά λαϊκά προβλήματα - πρώτα απ' όλα η απονομή της λαϊκής δικαιοσύνης, η φορολογική πολιτική, ο εκπαιδευτικός και πολιτιστικός τομέας, η οργάνωση της νεολαίας και της γυναίκας - σύμφωνα με το πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας, βασισμένο και στη σχετική πείρα της κατοχής. (...). Ο ΔΣΕ πρέπει να έχει συγκεκριμένο πρακτικό πρόγραμμα λαϊκοδημοκρατικής ανασυγκρότησης της περιοχής που ελέγχει. Εδώ σε πρώτη γραμμή προβάλλει το αγροτικό ζήτημα, που η πολιτική του σημασία είναι τεράστια και που ο ΔΣΕ πρέπει να το λύσει σύμφωνα με το πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας και ανάλογα με τις συγκεκριμένες τοπικές συνθήκες».¹

Θέατρο στην Ελεύθερη Ελλάδα

Ο Δημοκρατικός Στρατός αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων, επί τρία ολόκληρα χρόνια, δίνοντας όλες του τις δυνάμεις, το αίμα των καλύτερων μαχητριών, μαχητών και στελεχών του, για να εκπληρώσει την αποστολή του. Κι αυτός του ο αγώνας διατηρεί ακέραιη την αξία του παρ' όλο που, τον Αύγουστο του 1949, κατέληξε σε ήττα, κάτω από το βάρος των υπέρμετρων αντίπαλων δυνάμεων. Ο,τι ο ΔΣΕ έπραξε, ό,τι δημιούργησε, είναι πολυτιμότατη παρακαταθήκη για το παρόν και το μέλλον του λαϊκού - εργατικού, του επαναστατικού κινήματος του τόπου μας. Ξεχωριστή αξία - που φανερώνει και το χαρακτήρα της τρίχρονης εποποιίας των ανταρτών - έχει η προσπάθεια που έκανε ο Δημοκρατικός Στρατός να θεμελιώσει στις περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχό του τη λαϊκή εξουσία. Σ' αυτό το ζήτημα θα σταθούμε αναλυτικότερα.

Οι «Καταστατικές Διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα»

Στο πλαίσιο των Οδηγιών Ζαχαριάδη - Ιωαννίδη αλλά και των συνθηκών που είχε δημιουργήσει ο ένοπλος αγώνας, στις 10 Αυγούστου του 1947 ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας προχώρησε σ' ένα βήμα τεράστιας σπουδαιότητας. Δημοσιοποίησε τις «Καταστατικές Διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα» τον Καταστατικό χάρτη ή αλλιώς το Σύνταγμα που κατοχύρωνε την πολιτική και νομική θεμελίωση της Λαϊκής εξουσίας στις ελεύθερες περιοχές της χώρας.²Επρόκειτο για απλές, αυτονόητες αρχές μιας Δημοκρατίας που θέλει και εννοεί στο πλαίσιό της να είναι κυρίαρχος ο λαός, αρχές που όμως αποκτούσαν επαναστατικό χαρακτήρα, αφού για την επιβολή τους ήταν αναγκαία η ριζική μεταβολή του υφιστάμενου αστικού καθεστώτος και μάλιστα με τη δύναμη των όπλων. Υπό αυτήν την έννοια, οι «Καταστατικές Διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα» ήταν μια επαναστατική διακήρυξη γραμμένη στη φωτιά του αγώνα - όπως όλες οι επαναστατικές διακηρύξεις της Ιστορίας - στην οποία με σύντομο, αλλά απολύτως σαφή τρόπο, αναπτύσσονται οι βασικές και θεμελιώδεις αρχές για τις οποίες όφειλε να αγωνιστεί ο ελληνικός λαός, με κάθε μέσο και τρόπο, και μέσα από τις τάξεις του ΔΣΕ.

Αντάρτες και πολίτες σε χωριό της Ελεύθερης Ελλάδας

Ταυτόχρονα με τις «Καταστατικές Διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα», η ηγεσία του ΔΣΕ δημοσιοποίησε πέντε πράξεις νομικού περιεχομένου που, αντανακλούσαν φλέγοντα κοινωνικοταξικά ζητήματα για τη λύση τους. Οι πράξεις αυτές ήταν:

- Πράξη αριθμός 1: «Για την οργάνωση της Λαϊκής Εξουσίας».³

- Πράξη αριθμός 2: «Προσωρινές διατάξεις για τη Λαϊκή Δικαιοσύνη».⁴

- Πράξη αριθμός 3: «Για μια δίκαιη κατανομή της γης».⁵

- Πράξη αριθμός 4: «Για τη χρήση του δασικού πλούτου».⁶

- Πράξη αριθμός 5: «Για την οργάνωση της Λαϊκής Εκπαίδευσης».⁷

Τα ντοκουμέντα αυτά, πέραν του Δελτίου Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, δημοσιεύτηκαν, τότε, στον αθηναϊκό Τύπο και φυσικά στα έντυπα του ΚΚΕ και του ΕΑΜ που ακόμη κυκλοφορούσαν, τυπικά, νόμιμα. Ας δούμε όμως στο σύνολό τους τις «Καταστατικές Διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα», καθώς και τις βασικές διατάξεις των υπόλοιπων νομοθετημάτων, ούτως ώστε να έχουμε μια πιο σαφή εικόνα για το ζήτημα που εξετάζουμε:

«Το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας - έλεγαν οι «Καταστατικές Διατάξεις» - έχοντας υπ' όψη πως δημιουργήθηκαν στις ελεύθερες περιοχές της Ελλάδας, οι συνθήκες για να οργανωθεί η λαϊκή εξουσία, πάνω σε λαϊκές δημοκρατικές βάσεις και ότι επιβάλλεται πριν απ' όλα, να διατηρηθούν τα βασικά δικαιώματα, ελευθερίες και καθήκοντα του αγωνιζόμενου λαού και έχοντας τις ευθύνες της Κεντρικής Εξουσίας ώσπου να δημιουργηθεί η Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελεύθερης και Δημοκρατικής Ελλάδας.

Νοσοκομείο του ΔΣΕ στην Ελεύθερη Ελλάδα

ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ:

Αρθρο 1ο: Η Ελλάδα είναι χώρα ελεύθερη, ανεξάρτητη και δημοκρατική.

Αρθρο 2ο: Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι η Δημοκρατία. Ο ελληνικός λαός θα αποφανθεί ελεύθερα για το οριστικό πολίτευμα της Ελλάδας.

Αρθρο 3ο: Ολες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν για το Λαό και ασκούνται από το Λαό.

Αρθρο 4ο: Ολοι οι Ελληνες, άνδρες και γυναίκες είναι ίσοι και έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα. Οι εθνικές μειονότητες έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα και έχουν πλήρη δικαιώματα να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τον εθνικό τους πολιτισμό, γλώσσα, θρησκεία, εκπαίδευση και τα λοιπά.

Αρθρο 5ο: Στην Ελεύθερη Δημοκρατική Ελλάδα θεωρείται σαν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και τιμωρείται σαν τέτοιο κάθε ενέργεια που αποβλέπει στο να διωχτούν πρόσωπα ή ομάδες προσώπων για τη θρησκεία, την εθνικότητά τους ή τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Διώκεται σαν έγκλημα κάθε φασιστική θεωρία, όργανο και πράξη.

Αρθρο 6ο: Οι λαϊκές ελευθερίες είναι ιερές και απαραβίαστες.

Αρθρο 7ο: Τα άτομα και ο λαός υπερασπίζονται τα δημοκρατικά τους δικαιώματα ενάντια στον οποιοδήποτε παρανομούντα που επιβουλεύεται αυτά.

Αρθρο 8ο: Η εργασία είναι βασικό κοινωνικό λειτούργημα και δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση όλων των αγαθών της ζωής.

Για τη δίκαιη κατανομή της γης. Δελτίο πράξεων και αποφάσεων του ΔΣΕ 8/10/1947

Αρθρο 9ο: Πρωταρχικός σκοπός και γνώμονας για την άσκηση όλων των εξουσιών είναι ο αγώνας για την υπεράσπιση της ελευθερίας και ανεξαρτησίας της χώρας. Για την απελευθέρωση όλης της Πατρίδας από τους ξένους και ντόπιους πράκτορές τους και κατοχύρωση της ακεραιότητας της χώρας. Καθήκον του κάθε πολίτη είναι να συμμετέχει στον αγώνα αυτόν, να υπερασπίζεται τις λαϊκές ελευθερίες, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Πατρίδας.

Αρθρο 10ο: Ο Δημοκρατικός Στρατός είναι το ένοπλο τμήμα του Εθνους που μάχεται για την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ελλάδας και για τις δημοκρατικές ελευθερίες του ελληνικού λαού.

Αρθρο 11ο: Η Λαϊκή Εξουσία δέχεται και ενθαρρύνει κάθε συνεργασία και βοήθεια από το ξένο κεφάλαιο ή από διεθνείς οργανισμούς που θα συντελούν στην προώθηση της ελληνικής οικονομίας και θα στηρίζονται στην αρχή της ισοτιμίας. Δεν αναγνωρίζει όμως και καταργεί κάθε προνόμιο ή δικαίωμα που έχει παραχωρηθεί σε ξένους, άτομα εταιρίες ή κράτη, ασυμβίβαστο με την εθνική της Ελλάδας ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία. Συμβάσεις κρατικές και προνόμια που παραχωρήθηκαν σε ξένους και που είναι ασυμβίβαστα με το λαϊκό και εθνικό συμφέρον δεν αναγνωρίζονται από τη λαϊκή εξουσία.

Αρθρο 12ο: Ωσπου να σχηματιστεί η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ελλάδας, η Κεντρική Εξουσία ασκείται από το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού.

Το Γενικό Αρχηγείο με πράξεις του παίρνει όλα τα αναγκαία νομοθετικά κυβερνητικά και εκτελεστικά μέτρα.

Ολες οι πράξεις του Γενικού Αρχηγείου θα υποβληθούν στην έγκριση της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης μόλις αυτή συγκληθεί.

10 Αυγούστου 1947

Για το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού

Στρατηγός ΜΑΡΚΟΣ».

Η νομική θεμελίωση της Λαϊκής Εξουσίας - Οι 11 Πράξεις του Γ.Α. του ΔΣΕ

«ΕΞΟΡΜΗΣΗ» Αρ. φύλλου 8 (21/9/1947)

Η 1η Πράξη, όπως έχουμε προαναφέρει, αφορούσε στην οργάνωση της Λαϊκής Εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα. Βασικός φορέας και όργανα λαϊκής εξουσίας ορίζονταν «τα Λαϊκά Συμβούλια σε κάθε χωριό και σε κάθε πόλη» που εκλέγονταν από το λαό (με καθολική ψηφοφορία ανδρών και γυναικών από 18 ετών και άνω) και μέσω αυτών ο λαός ασκούσε την εξουσία του. Η θητεία των Λαϊκών Συμβουλίων ήταν διετής. Κυρίαρχο όργανο στο χωριό και την πόλη οριζόταν «η Γενική Συνέλευση των πολιτών», ενώ στις πόλεις που δεν ήταν πρακτικά δυνατή Γενική Συνέλευση όλων των πολιτών, αυτή συγκροτούνταν «από αντιπροσώπους των πολιτών που εκλέγονται σε αναλογία ένας σε κάθε 10 μέχρι 15 κατοίκους ή και περισσότερους όταν η πόλη είναι μεγάλη». Σύγκληση της Γενικής Συνέλευσης των πολιτών γινόταν υποχρεωτικά κάθε τρίμηνο «ή όταν την καλέσει το συμβούλιο, ή το ζητήσει το 1/4 από τους εκλογείς». Με την πρώτη Πράξη ορίζονταν και άλλες λεπτομέρειες αναφορικά με την οργάνωση και τη δικαιοδοσία των οργάνων της Λαϊκής Εξουσίας. Στην Πράξη αυτή περιεχόταν επίσης η βασική αρχή που χαρακτήριζε όλες τις επαναστάσεις από την εποχή της Κομμούνας του Παρισιού και μετά, δηλαδή η αρχή της άμεσης ανακλητότητας από το λαό όλων των λαϊκών εκπροσώπων του σε όλες τις βαθμίδες της εξουσίας. Στο άρθρο 5 της Πράξης αναφερόταν μεταξύ άλλων: «Το Λαϊκό Συμβούλιο εκλέγει στην πρώτη συνεδρίασή του τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, τον γραμματέα και τον ταμία. Ολοι αυτοί είναι ανακλητοί από το Συμβούλιο καθώς και τα μέλη του Συμβουλίου είναι ανακλητά από τη Γενική Συνέλευση».

Στο ίδιο πνεύμα που διαπερνούσε την 1η Πράξη, με τη 2η Πράξη η Δικαιοσύνη συγκροτούνταν πάνω σε λαϊκή βάση. Σε κάθε πόλη και χωριό συγκροτούνταν λαϊκό δικαστήριο, αποτελούμενο από τρία τακτικά και τρία αναπληρωματικά μέλη, το λαϊκό επίτροπο και τον αναπληρωτή του. Σε πόλεις ή χωριά με περισσότερους από 3.000 κατοίκους μπορούσαν να συγκροτηθούν περισσότερα λαϊκά δικαστήρια. Ολοι οι δικαστές εκλέγονταν από το λαό της πόλης ή του χωριού με καθολική ψηφοφορία, στην οποία συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες από 18 ετών και άνω και με θητεία ένα χρόνο. Σε κάθε περιφέρεια προβλεπόταν η συγκρότηση αναθεωρητικού δικαστηρίου, οι δικαστές του οποίου εκλέγονταν από τη συνέλευση, στην οποία λάμβαναν μέρος όλα τα τακτικά και αναπληρωματικά μέλη των τοπικών δικαστηρίων. Ολοι οι δικαστές, όλων των δικαστηρίων, ήταν ανακλητοί από τους εκλογείς τους ενώ η απονομή δικαιοσύνης από τα δικαστήρια ήταν ανέξοδη.

Η Εφημερίδα της προσωρινής Κυβέρνησης Αρ. 4, 10/2/1948 (Για την εργατική νομοθεσία)

Φλέγον ζήτημα στην Ελλάδα της εποχής του Εμφυλίου ήταν το αγροτικό ζήτημα, η λύση του οποίου για τον ΔΣΕ αποκτούσε ακόμη μεγαλύτερη σημασία λόγω του ότι το αντάρτικο κίνημα εξαπλωνόταν στην ελληνική ύπαιθρο. Ετσι, με την 3η Πράξη του Γενικού του Αρχηγείου ο Δημοκρατικός Στρατός επιχείρησε να οικοδομήσει τις βάσεις της κοινωνικής δικαιοσύνης στο χωριό. «Η γη - προέβλεπε, μεταξύ άλλων η προαναφερόμενη Πράξη - ανήκει στους καλλιεργητές. Η κρατική εξουσία πρέπει να εξασφαλίσει στον κάθε αγρότη ένα ελάχιστο κλήρο, τέτοιο που να του επιτρέπει να ζει αυτός και η οικογένειά του. Τα Λαϊκά Συμβούλια σε κάθε χωριό καθορίζουν με αποφάσεις τους ποιος πρέπει να είναι ο ελάχιστος αυτός κλήρος, παίρνοντας υπόψη τις τοπικές συνθήκες καλλιέργειας, είδη που καλλιεργούνται, κλπ.». Ακόμη προβλεπόταν ότι «ο καλλιεργητής δεν μπορεί να κατέχει σαν ιδιοκτήτης γης και να έχει εμπράγματο δικαίωμα γης σε μεγαλύτερη έκταση από το οχταπλάσιο του ελάχιστου κλήρου που ορίσθηκε από το Λαϊκό Συμβούλιο. Η παραπάνω έκταση από το οχταπλάσιο παραχωρείται από το Λαϊκό Συμβούλιο στους αχτήμονες του χωριού ή σε αγρότες που ο κλήρος τους είναι κάτω από τον ελάχιστο για να συμπληρωθεί ο κλήρος τους».

Με την 4η Πράξη οριζόταν ότι τα δάση είναι λαϊκή ιδιοκτησία ενώ «η διοίκηση, διαχείριση, εκμετάλλευση και αξιοποίηση των δασών, δασικών εκτάσεων και βοσκότοπων ανήκει στα Λαϊκά Συμβούλια». Ακόμη υπογραμμιζόταν με έμφαση ότι τα Λαϊκά Συμβούλια ήταν «υποχρεωμένα να προστατεύουν και να φροντίζουν τα δάση που είναι πια λαϊκή ιδιοκτησία».

Με την 5η Πράξη προβλεπόταν η οργάνωση της Λαϊκής Εκπαίδευσης. Καθιερωνόταν η στοιχειώδης 6χρονη υποχρεωτική δωρεάν εκπαίδευση για όλα τα παιδιά του λαού ενώ η οργάνωση και λειτουργία των σχολείων ήταν υπόθεση του Λαϊκού Συμβουλίου. Επίσημη γλώσσα οριζόταν η δημοτική, στην οποία θα γινόταν η διδασκαλία σε όλες τις τάξεις. Για τα παιδιά που ανήκαν σε μειονότητες τα συμβούλια θα φρόντιζαν να δημιουργήσουν ιδιαίτερα σχολεία και η διδασκαλία προβλεπόταν να γίνεται στη μειονοτική γλώσσα.

Μέχρι και τον Οκτώβρη του 1947, το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ προχώρησε στην έκδοση έξι ακόμη Πράξεων που αφορούσαν: Την οργάνωση της σποράς, την απελευθέρωση των συνεταιρισμών με την κατάργηση όλων των αντιδημοκρατικών νομοθετημάτων του παρελθόντος. Την επισκευή των σχολείων και την αντιμετώπιση των υπαρχόντων προβλημάτων για τη γρήγορη έναρξη της σχολικής χρονιάς 1947-1948. Την τριετή αναστολή εξόφλησης των αγροτικών δανείων προς την ΑΤΕ. Τη συγκρότηση του σώματος Λαϊκής Πολιτοφυλακής και, τέλος, τη συγκρότηση του Σώματος Αξιωματικών του ΔΣΕ.

Παρά το ότι οι 11 Πράξεις του Γενικού Αρχηγείου έθεταν μόνο τις πρώτες βάσεις της νέας, της Λαϊκής Εξουσίας, το γεγονός αυτό καθαυτό ήταν αποφασιστικής σημασίας, από τα μεγαλύτερα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.

Στον αντίλογο που πολλές φορές ορθώνεται ή επιχειρείται να ορθωθεί ότι δεν υπήρξε ποτέ Λαϊκή Εξουσία στην Ελλάδα του Εμφυλίου επειδή η έκταση της χώρας που έλεγχε ο ΔΣΕ δεν ήταν μεγάλη ή αυξομειωνόταν με τελικό αποτέλεσμα την ήττα των ανταρτών, νομίζουμε πως αξίζει να παραθέσουμε την απάντηση που δόθηκε εκείνη την εποχή μέσα από τις σελίδες του θεωρητικού περιοδικού του ΚΚΕ «Κομμουνιστική Επιθεώρηση». Στην απάντηση εκείνη μεταξύ άλλων αναφερόταν⁸: «Τα νομοθετήματα της νέας Εξουσίας έχουν μέσα τους τη δύναμη να ισχύουν σ' όλη την Ελλάδα. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι η νέα Πολιτική Εξουσία εκφράζει τη θέληση της πλειοψηφίας του Ελληνικού Λαού και μάχεται για την απελευθέρωση όλης της Ελλάδας. Προς τη "θέση" αυτή είναι άσχετο το αν θα μπορεί να εφαρμόζονται σ' όλη την Ελλάδα. Αυτό είναι ζήτημα εντελώς σχετικό και εξαρτιέται από το άπλωμα της επικράτησης του Δημοκρατικού Στρατού, αλλά και από την αντίσταση των Ελλήνων εκεί όπου δεν επικρατεί ο Δημοκρατικός Στρατός. Οπωσδήποτε δεν πρέπει να γίνει σύγχυση ανάμεσα σε δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα: α) Στη χωρική έχταση που ελέγχει η νέα Πολιτική Εξουσία, η οποία έχταση πρέπει βέβαια να υπάρχει, αλλ' η οποία μπορεί απεριόριστα σχεδόν να αυξομειώνεται (στα χρόνια της Επανάστασης του '21 τα εδαφικά όρια πολλές φορές περιοριστήκανε στο ελάχιστο) και β) στη δύναμη εφαρμογής των προσταγών της νέας Εξουσίας, που τίποτα δεν εμποδίζει να ξεπερνάει τα μεταβαλλόμενα εδαφικά όρια (στην περίοδο της άλλης κατοχής οι αποφάσεις των Λαϊκών δικαστηρίων πολλές φορές ίσχυαν και για κατοίκους κατεχομένων πόλεων, όπως στο Βόλο και αλλού)».

Ας περάσουμε τώρα να δούμε πώς οργανωνόταν η Λαϊκή Εξουσία στην πράξη.

Η Λαϊκή Εξουσία στην πράξη

Αμέσως μόλις δημοσιεύτηκαν οι «Καταστατικές Διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα» και οι πέντε πρώτες Πράξεις του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, στις ελεύθερες περιοχές της χώρας άρχισε η οργάνωση της Λαϊκής Εξουσίας με την εκλογή των Λαϊκών Συμβουλίων. Η εφημερίδα του Γ.Α. «Εξόρμηση» καταγράφει το κλίμα των πρώτων ημερών: «Ο λαός με ενθουσιασμό ρίχτηκε στο έργο κι άρχισε να εφαρμόζει στη ζωή τις σχετικές διατάξεις. Ανδρες και γυναίκες, νέοι και νέες πάνω από 18 χρόνων, στις ελεύθερες περιοχές, με γιορτές και συγκεντρώσεις οργανώνουν εκλογές για την ανάδειξη των οργάνων της Λαϊκής Εξουσίας, των Λαϊκών Συμβουλίων, των Λαϊκών Δικαστηρίων κτλ. Ετσι στο χωριό Περιβόλι των Γρεβενών, στις 31 Αυγούστου - μέρα Κυριακή - μέσα σε εκδηλώσεις χαράς, συμφιλίωσης και αδελφοσύνης των κατοίκων γίνανε εκλογές. Οι χωρικοί χωρίς πια το χωροφύλακα του Ζέρβα, τον τραμπούκο χίτη, τον παλαιοκομματικό παράγοντα και εκβιαστή, ελεύθερα και δημοκρατικά με την ψήφο τους ανέδειξαν τους πιο άξιους του χωριού για το Λαϊκό Συμβούλιο και το Λαϊκό Δικαστήριο. Σε 32 χωριά της επαρχίας Κόνιτσας (Ηπειρος) γίνανε συγκεντρώσεις του λαού όπου αναλύθηκαν οι βασικές διατάξεις των Πράξεων του Γ.Α. του ΔΣΕ. Ο λαός με εκδηλώσεις χαράς και ενθουσιασμού υποδέχτηκε και επιδοκίμασε τις διατάξεις του Γ.Α. του ΔΣΕ και ζήτησε τη γρήγορη εφαρμογή τους. Αμέσως άρχισαν προετοιμασίες για τη διενέργεια εκλογών. Στις συγκεντρώσεις αυτές έγιναν προτάσεις για την εφαρμογή μέτρων για ορισμένα τοπικά ζητήματα»⁹.

Ο Τύπος του Δημοκρατικού Στρατού έχει πλήθος πληροφοριών γύρω από το ζήτημα της συγκρότησης των οργάνων της Λαϊκής Εξουσίας στις ελεύθερες περιοχές, που ασφαλώς δεν είναι δυνατό να τις παραθέσουμε. Θα σταθούμε σε μερικές: «Από την Κρήτη μέχρι τη Θράκη - έγραφε η "Εξόρμηση" το Νοέμβρη του '47 - ο λαός με την ελεύθερη ψήφο του αναδείχνει δημοκρατικά και ανεξάρτητα απ' τα φρονήματά του τους εκλεχτούς του. Τον τελευταίο καιρό αρχίζει να εκλέγει τα δευτεροβάθμια διοικητικά του όργανα, όπου οι ανάγκες επιβάλλουν και υπάρχουν οι προϋποθέσεις»¹⁰. Οντως στις 4 του Νοέμβρη του 1947 στην έδρα ενός προωθημένου τάγματος του ΔΣΕ συγκλήθηκε η συνέλευση των αντιπροσώπων των Λαϊκών Συμβουλίων του Νομού Καστοριάς. Στη συνέλευση εξετάστηκαν η δράση, τα προβλήματα και οι αδυναμίες των Λαϊκών Συμβουλίων ενώ στο τέλος εκλέχτηκε το πρώτο Επαρχιακό Συμβούλιο στο Νομό Καστοριάς¹¹. Ενας ελλιπής απολογισμός, που δημοσιεύτηκε στον Τύπο του ΔΣΕ αναφορικά με την οργάνωση της Λαϊκής Εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα, εμπεριέχει τα παρακάτω στοιχεία: Εκλογές για την ανάδειξη λαϊκών οργάνων εξουσίας έγιναν: Στο Αρχηγείο Ρούμελης, τουλάχιστον σε 120 κοινότητες. Στο Αρχηγείο Θεσσαλίας, τουλάχιστον σε 20 κοινότητες. Στο Αρχηγείο Μακεδονίας, τουλάχιστον σε 90 κοινότητες. Στο Αρχηγείο Ηπείρου, τουλάχιστον σε 20 κοινότητες και στο Αρχηγείο Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης, τουλάχιστον σε 20 κοινότητες. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι στις 7 του Φλεβάρη του 1948 πραγματοποιήθηκε η Γενική Συνέλευση των Λαϊκών Συμβουλίων Φλώρινας- Καστοριάς με την παρουσία του υπουργού Εσωτερικών της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, Γ. Ιωαννίδη, του υπουργού Δικαιοσύνης, Μ. Πορφυρογένη, και του υπουργού Υγιεινής και Πρόνοιας, Πέτρου Κόκκαλη, όπου εξετάστηκε η δράση των Λαϊκών Συμβουλίων. Μία μέρα νωρίτερα είχε πραγματοποιηθεί η Γενική Συνέλευση των λαϊκών δικαστών Φλώρινας - Καστοριάς, παρουσία των υπουργών Μ. Πορφυρογένη και Π. Κόκκαλη, όπου συζητήθηκε το έργο της Λαϊκής Δικαιοσύνης και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε¹².

Η ιστορική έρευνα ασφαλώς, στο μέλλον, θα διαφωτίσει ακόμη περισσότερο το ζήτημα της οργάνωσης και δράσης της Λαϊκής Εξουσίας. Εχει πάντως σημασία να αναφερθεί ότι η Λαϊκή Εξουσία εκεί που συγκροτήθηκε και κατάφερε να λειτουργήσει ασχολήθηκε με όλα τα λαϊκά προβλήματα. Μοίρασε τη γη στους αγρότες, οργάνωσε την καλλιέργειά της, έφτιαξε σχολεία και έθεσε σε λειτουργία τα υπάρχοντα, έφτιαξε νοσοκομεία και λειτούργησε αυτά που υπήρχαν, οργάνωσε τον επισιτισμό του λαού, προχώρησε σε έργα ανοικοδόμησης, κ.ο.κ.

Δεν πρέπει βεβαίως να μας διαφεύγει ότι μιλάμε για Λαϊκή Εξουσία σε εμπόλεμη κατάσταση, που δρούσε με τους περιορισμούς και τα προβλήματα που ο πόλεμος δημιουργούσε. Ενας πόλεμος που κανείς δεν αμφιβάλλει πως ήταν σκληρός και αδυσώπητος και αδιάκοπα μετέβαλλε τις καταστάσεις. Η Λαϊκή Εξουσία στον Εμφύλιο δεν έπαψε να αναπτύσσει ειρηνικό δημιουργικό έργο ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες, όταν η εδαφική της έκταση ήταν απελπιστικά περιορισμένη. Αλλωστε, το έργο της απευθυνόταν στο σύνολο του εργαζόμενου λαού είτε ζούσε σε ελεύθερες περιοχές είτε ζούσε σε περιοχές τις οποίες έλεγχε ο αστικός στρατός. Αδιάψευστος μάρτυρας αυτής της αλήθειας είναι η ζωή και το έργο της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση και το έργο της

Στις 23 του Δεκέμβρη του 1947, συγκροτήθηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα η πρώτη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση¹³.

Στην ιδρυτική της πράξη, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση διακήρυττε, ανάμεσα σε άλλα, ότι σκοπός της ήταν: «Να συνεχίσει και να εντείνει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυνάμεις του λαού τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και των οργάνων τους, για την αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας, για την επικράτηση και τη νίκη της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και για την κατοχύρωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ελληνικού λαού. Να κυβερνήσει τη χώρα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις παίρνοντας όλα τα μέτρα για την ανάπτυξη των λαϊκοδημοκρατικών θεσμών και μεταρρυθμίσεων, όπως των Λαϊκών Συμβουλίων, της Λαϊκής Δικαιοσύνης, της αγροτικής μεταρρύθμισης, της λαϊκής Παιδείας κλπ. και για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών του λαού στις ελεύθερες και στις απελευθερωμένες περιοχές»¹⁴.

Επίσης, στο διάγγελμά της η ΠΔΚ ανέφερε μεταξύ άλλων: «Η διακυβέρνηση των ελεύθερων περιοχών πάνω σε λαϊκοδημοκρατικές βάσεις και η παραπέρα ανάπτυξη των θεσμών των Λαϊκών Συμβουλίων και της Λαϊκής Δικαιοσύνης, που αποτελούν την πρώτη βάση για τη δημοκρατική αναδημιουργία, θα είναι ένα από τα κύρια καθήκοντά μας. Το ίδιο η εθνικοποίηση των ξένων εταιρειών, των μεγάλων τραπεζών και της βαριάς βιομηχανίας. Η εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, η αντιμετώπιση των επισιτιστικών αναγκών του λαού. Η αναδιοργάνωση της εθνικής οικονομίας και του κρατικού μηχανισμού πάνω σε λαϊκές δημοκρατικές βάσεις»¹⁵.

Από το σχηματισμό της και έως το τέλος του εμφυλίου πολέμου η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση εξέδωσε 24 νόμους, οι οποίοι σε τίτλους ήταν: «Για την τροποποίηση της Πράξης 11 του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ για τη συγκρότηση του σώματος αξιωματικών του ΔΣΕ». «Για την υπαγωγή της Λαϊκής Πολιτοφυλακής στο υπουργείο Εσωτερικών». «Για την αμνηστία κοινών και πολιτικών εγκλημάτων». «Για την ακύρωση αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής». «Για το διορισμό κυβερνητικών αντιπροσώπων στις περιοχές». «Για τη ρύθμιση των εργατικών ζητημάτων». «Στρατιωτικές διατάξεις». «Για τις επιτάξεις». «Για την οργάνωση της στρατιωτικής Δικαιοσύνης». «Για την εισφορά στην παραγωγή». «Για την ανταλλαγή καταδίκων προδοτών με δημοκρατικούς πολίτες ή στρατιωτικούς». «Συμπλήρωση της πράξης αρ. 1 του Γενικού Αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού για την οργάνωση της Λαϊκής Εξουσίας». «Για την απονομή ηθικών αμοιβών». «Για την απονομή ηθικών αμοιβών στη Λαϊκή Πολιτοφυλακή». «Για την έκδοση εσωτερικού κανονισμού του Σώματος Λαϊκής Πολιτοφυλακής». «Για τις συντάξεις στα θύματα των εθνικών απελευθερωτικών αγώνων». «Για τη δημιουργία Ανώτατου Πολεμικού Συμβουλίου». «Στρατολογικές διατάξεις». «Συμπληρωματικές διατάξεις στο Νόμο 9/1948». «Καθιέρωση μεταλλίου "Ελεύθερη Ελλάδα"». «Μετάλλια και τιμητικές διακρίσεις». «Για τη γενική αμνηστία πολιτικών και κοινών εγκλημάτων». «Συμπληρωτικές διατάξεις στο νόμο 7/1948». «Ερμηνευτικές και συμπληρωματικές διατάξεις στο νόμο 18/1949»¹⁶.

Είναι αυτονόητο πως όλο αυτό το νομοθετικό έργο δεν είναι δυνατό να παρουσιαστεί και να αναλυθεί στο παρόν κείμενο. Εχει όμως σημασία να παραθέσουμε εκτενή αποσπάσματα από μια συνέντευξη στην «Εξόρμηση» του υπουργού Δικαιοσύνης Μιλτιάδη Πορφυρογένη, αναφορικά με το νομοθετικό αυτό έργο, που δόθηκε με τη συμπλήρωση ενός χρόνου από τη συγκρότηση της ΠΔΚ. «Η ΠΔΚ - λέει ο Πορφυρογένης¹⁷- έχοντας ως κύριο έργο της τη διεξαγωγή και την καθοδήγηση του ένοπλου αγώνα απέφυγε να παρουσιάσει ένα πλούσιο νομοθετικό έργο. Αυτό δεν έγινε τυχαία. Ο πόλεμος ακόμα βρίσκεται στο κέντρο κάθε δουλιάς. Οι ελεύθερες περιοχές με τα Λαϊκά Συμβούλια μπόρεσαν να διοικηθούν χωρίς να 'χουν ανάγκη από πολλούς νόμους. Η νομοθετική λοιπόν δουλιά περιορίστηκε σε νόμους που οι περισσότεροι αφορούν την οργάνωση του ΔΣΕ. Ωστόσο, για βασικά θέματα που είχαν ανάγκη να ρυθμιστούν νομοθετικά δημοσιεύτηκαν νόμοι. Θα μπορούσε να αναφέρει κανένας σαν σπουδαιότερους: α) Το νόμο της αμνηστίας. Επρόκειτο για μια γενναιόφρονη χειρονομία της ΠΔΚ που έδινε συγκεκριμένη μορφή στην πολιτική συμφιλίωσης που υποσχέθηκε να ακολουθήσει και ακολούθησε με τόση συνέπεια. Εκατοντάδες εγκληματίες, τρομοκράτες ή κατάσκοποι απολύθηκαν. Ο λαός εκτίμησε καλά τη χειρονομία αυτή της ΠΔΚ και πολλοί ΜΑΥδες κατέθεσαν τα όπλα. Είναι χαρακτηριστικό πως πολύ λίγοι απ' αυτούς που αμνηστεύτηκαν συνέχισαν την εγκληματική τους δράση. β) Το νόμο για την ακύρωση των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής. Η ΠΔΚ ρύθμισε νομοθετικά το ζήτημα αυτό που ενδιαφέρει εκατοντάδες χιλιάδες βιοπαλαιστών σ' όλη τη χώρα κατά τρόπο που και οι φτωχοί και οι μεσαίοι πωλητές ικανοποιούνται και οι φτωχοί και οι μεσαίοι αγοραστές δε ζημιώνονται. Είναι ένας νόμος που επιτρέπει στον καθένα να δει πόσο δίκαια μπορούν να λυθούν και τα πιο πολύπλοκα ζητήματα όταν επικρατήσει ένα λαϊκό δημοκρατικό πνεύμα. γ) Ο νόμος για την εισφορά στην παραγωγή. Για πρώτη φορά καθιερώθηκε η άμεση προοδευτική φορολογία και ικανοποιήθηκε έτσι η παλιά λαϊκή απαίτηση. δ) Ο νόμος για τις εργατικές διατάξεις που δίνει το μέτρο της εργατικής πολιτικής που ακολουθεί η ΠΔΚ και ικανοποιεί όλες τις βασικές απαιτήσεις της εργατιάς. "Η εργασία είναι βασική κοινωνική λειτουργία και δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση όλων των αγαθών της ζωής" λέει το πρώτο άρθρο του νόμου. Επιβάλλει το σεβασμό της ανεξαρτησίας των συνδικάτων, προστατεύει την απεργία, καθιερώνει την ισοτιμία της γυναίκας στην αμοιβή, τις άδειες κάθε χρόνο, τις εργοστασιακές επιτροπές, τις κοινωνικές ασφαλίσεις και μια σειρά άλλα δικαιώματα. Το πνεύμα που χαρακτηρίζει όλους τους νόμους είναι λαϊκο-δημοκρατικό. Αυτό φαίνεται σε όλους τους νόμους, απ' τους πιο ουσιαστικούς ως τους πιο τυπικούς. Η ΠΔΚ βάζει σήμερα τις βάσεις για την αυριανή λαϊκοδημοκρατική αναδημιουργία της Ελλάδας. Οι βάσεις αυτές είναι στέρεες και αποτελούν εγγύηση για το μέλλον».

Η κληρονομιά της Λαϊκής Εξουσίας, όπως αυτή μπόρεσε να οικοδομηθεί στα χρόνια της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και κατοπινά στον εμφύλιο πόλεμο, αποτελεί μια παρακαταθήκη τεράστιας σημασίας για το επαναστατικό κίνημα. Η μελέτη της είναι σίγουρο όπλο, επιβεβαίωση της αλήθειας ότι μια άλλη κοινωνία χωρίς εκμεταλλευτές, με το λαό αφέντη και οικοδόμο της, είναι κάτι περισσότερο από ρεαλιστική κι αδιαμφισβήτητη εγγύηση ότι το μέλλον της ανθρωπότητας έχει λαμπρή συνέχεια πέραν του καπιταλισμού.

Σημειώσεις:

1. «Η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ 1946-1949», Εκδόσεις «Ριζοσπάστης» - «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 616-620 και «Ριζοσπάστης» 13/12/1996

2. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, αρ. 1, 10/8/1947

3. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, αρ. 2, 10/8/1947

4. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, αρ. 3, 10/8/1947

5. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, αρ. 4, 10/8/1947

6. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, αρ. 5, 10/8/1947

7. Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, αρ. 5, 10/8/1947

8. ΤΟ ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ: Αρθρο του Ι. Ι., δημοσιευμένο στην ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ του Σεπτέμβρη 1947.

9. «Εξόρμηση», αρ. φύλλου 8, 27/9/1947

10. «Εξόρμηση», αρ. φύλλου 11, 15/11/1947

11. «Εξόρμηση», αρ. φύλλου 11, 15/11/1947

12. «Εξόρμηση», αρ. φύλλου 18, 15/2/1948

13. «Εξόρμηση», αρ. φύλλου 15 1/1/1948

14. «Εφημερίδα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης», αριθ. φύλλου 1, 28/12/1947 και «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος 6ος, σελ. 452 - 454

15. Ολόκληρο το Διάγγελμα: «Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα», τόμος 6ος, σελ. 455 - 457 και «Εφημερίδα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης», αριθ. φύλλου 1, 28/12/1947

16. Ολοι οι νόμοι της ΠΔΚ είναι δημοσιευμένοι: «Εφημερίδα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης», αριθμός φύλλων 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 16, 19, 35, 36, 38, 52 και 65

17. «Εξόρμηση», αρ. φύλλου 42 24/12/1948

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ