Δυστυχώς, η στενότητα του χρόνου δεν μας επιτρέπει να αναπτύξουμε ικανοποιητικά όλες τις πτυχές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης: τις προκλήσεις της ΝΕΠ, τη διαδικασία της εκβιομηχάνισης, πως αναπτύσσονταν η πρωτοβουλία μέσα από τα Πλάνα, τη λειτουργία της σοβιετικής δημοκρατίας και κοινωνίας, των συνεταιρισμών, κ.α. στοιχεία που παρατίθενται με άγνωστες εν πολλοίς λεπτομέρειες στο βιβλίο.
Αναγκαστικά λοιπόν θα πρέπει να επικεντρώσουμε κάπου. Και αυτό το κάπου δεν είναι άλλο από την κολεκτιβοποίηση, ένα από τα πλέον πολυσυζητημένα κεφάλαια της σοβιετικής Ιστορίας. Γιατί στη κολεκτιβοποίηση; Γιατί αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πτυχές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με έντονο το στοιχείο της ταξικής πάλης, που επηρέασε σίγουρα πολλούς Έλληνες, μιας και στη πλειοψηφία τους ήταν αγρότες. Και γιατί μέσα από τη μελέτη της αναδεικνύεται το μέγεθος της διαστρέβλωσης που επιχειρεί διαχρονικά η αντικομμουνιστική αναθεώρηση της Ιστορίας.
-Καταρχάς, τι ήταν η κολεκτιβοποίηση; Συχνά ακούμε ότι ήταν κάτι το μη-απαραίτητο, μια εμμονή, ένα καπρίτσιο των κομμουνιστών ή του Στάλιν (στον οποίο προσωποποιείται σκόπιμα μια ολόκληρη κοινωνικοπολιτική διαδικασία). Ως γνωστόν, αμέσως μετά την Επανάσταση η σοβιετική εξουσία προχώρησε στην αναδιανομή της γης στους μη-έχοντες. Στη συνέχεια όμως –και μέσα από τις ευνοϊκές συνθήκες της ΝΕΠ- οι κουλάκοι άρχισαν να συγκεντρώνουν και πάλι την αγροτική παραγωγή στα χέρια τους. Οι κουλάκοι δεν ήταν «μεσαίοι αγρότες», αλλά μικροί καπιταλιστές της υπαίθρου, είχαν μέσα παραγωγής, μύλους, αποθήκες, κλπ. Οι μικροί αγρότες, μην έχοντας τη δυνατότητα πολλοί να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους, αναγκάζονταν να νοικιάσουν π.χ. εργαλεία, σπόρους, κλπ. από τους κουλάκους. Μια κακή σοδειά αρκούσε για βρεθούν χρεωμένοι και να «χάσουν» τη γη τους. Σχεδόν το 1/3 των Ελλήνων αγροτών στη περιοχή Σαρτάν για παράδειγμα βρίσκονταν το 1926 και πάλι χωρίς γη.
«Κουλάκοι ενάντια στην κολεκτιβοποίηση: ερείπια ενός αγροτικού σπιτιού στην Βαλμάσκα (Ουκρανία) που ανήκε σε έναν κολχόζνικο αγρότη, το οποίο κάηκε από τους κουλάκους.»
Η συγκέντρωση αυτή της παραγωγής επέτρεψε στους κουλάκους να ασκούν σοβαρές οικονομικές και πολιτικές πιέσεις στη σοβιετική κοινωνία. Μείωναν τη τροφοδότηση των πόλεων απειλώντας τις με πείνα, ασκούσαν έλεγχο στις τιμές των αγαθών κρατώντας τις σκόπιμα υψηλές για να πετύχουν περισσότερο κέρδος, στέκονταν τροχοπέδη στην ανάπτυξη της σοσιαλιστικής βιομηχανίας που είχε ανάγκη το αγροτικό προϊόν, κλπ. Η αντιμετώπιση του προβλήματος λοιπόν ήταν ζωτικής σημασίας για την Σοβιετική Ένωση και την εξέλιξη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Έτσι, αποφασίστηκε η σταδιακή συνένωση των μικρών νοικοκυριών σε μεγάλες παραγωγικές μονάδες.
-«Μα η κολεκτιβοποίηση έγινε απότομα» θα πει κάποιος. Το 1930 πάνω το 50% των αγροτών ήταν σε κολχόζ. Και όμως το πρώτο πεντάχρονο πλάνο προέβλεπε μόνο ένα 10% επί του συνόλου των αγροτών ως το 1932. Η ώθηση επομένως αυτή δεν δόθηκε από τα πάνω. Αν μη τι άλλο η ραγδαία πορεία της δημιουργούσε προβλήματα στον κεντρικό σχεδιασμό, ο οποίος προέβλεπε παράλληλα και την ανάπτυξη των απαραίτητων τεχνικών μέσων. Η κολεκτιβοποίηση εξελίχθηκε σε κίνημα που πολλοί χαρακτήρισαν μια δεύτερη Επανάσταση, μεγαλύτερη ίσως σε σημασία και από ότι του 1917. Ο ενθουσιασμός αυτός οδήγησε στη πρόωρη δημιουργία πολλών κολχόζ, που δεν ήταν στο «Πλάνο».
-«Μα έγινε με το ζόρι, με την άσκηση πίεσης και βίας από πλευράς των κομμουνιστών». Ας δούμε όμως τι γράφει η σχετική ανακοίνωση-οδηγία της ΚΕ του Κόμματος των Μπολσεβίκων: «Δεν πρέπει να ιδρύουμε κολχόζ με τη βία. Αυτό θα ήταν ανόητο και αντιδραστικό. Το κολχόζνικο κίνημα πρέπει να στηρίζεται στην ενεργό υποστήριξη των βασικών μαζών της αγροτιάς…Μπορούμε να πούμε πως η αρχή της εθελοντικής προσχώρησης και του υπολογισμού των τοπικών ιδιομορφιών δεν παραβιάζεται σε μια σειρά περιοχές; Όχι δυστυχώς, δεν μπορούμε να το πούμε…Ποιον ωφελούν αυτές οι διαστρεβλώσεις;…Κανέναν εκτός από τους εχθρούς μας! Που μπορούν να οδηγήσουν…; Στην ενίσχυση των εχθρών μας και στη δυσφήμηση της ιδέας του κολχόζνικου κινήματος.»[i]
-Μα δεν μπορούσε το πανίσχυρο κομμουνιστικό κόμμα που «ήλεγχε» δήθεν τα πάντα, να «ελέγξει» και τις όποιες υπερβολές, αυθαιρεσίες ή λάθη που διαπιστώνονταν κατά τη διάρκεια της κολεκτιβοποίησης; Και όμως, ορισμένοι τείνουν να «ξεχνούν» ότι την εποχή εκείνη Κομματικές Οργανώσεις υπήρχαν μόλις μία ανά τέσσερα χωριά. Η απουσία αυτή των Κομματικών Οργανώσεων από την επαρχία έδωσε στα υπολείμματα του τσαρισμού τη δυνατότητα να ασκούν σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της τοπικής κοινωνίας.
-Πέρασαν λοιπόν στην αντεπίθεση. Όταν καμιά φορά μιλάμε για ταξική πάλη στη Σοβιετική Ένωση μετά την Επανάσταση και ιδιαίτερα την περίοδο της κολεκτιβοποίησης ορισμένοι γελούν. Όμως πως αλλιώς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι 1.678 ένοπλες εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν μόλις τους τρεις πρώτους μήνες του 1930 (χώρια της Ουκρανίας) και συνοδεύτηκαν από δολοφονίες μελών του Κόμματος και των σοβιέτ, κολχόζνικών και ακτιβιστών του κινήματος;
Σύντομα όμως οι δυνάμεις της αντεπανάστασης νικήθηκαν κατά κράτος, κάτι που δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί αν η σοβιετική εξουσία δεν είχε πίσω της την υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού.
Πορεία των μαθητών και των πιονιέρων διαμαρτυρόμενοι για τους φυγόπονους και αδικαιολόγητες απόντες από τη δουλειά στα κολχόζ, χωριό Μπουγκάς της περιοχής Στάλιν, 1932 (Αρχείο Ελληνισμού Μαύρης Θάλασσας)
-Τελικά πέτυχε η κολεκτιβοποίηση; Να τι έγραφε το γνωστό περιοδικό «Economist» στις 15 Οκτωβρίου 1932: «Με μια πρώτη ματιά το κολεκτιβοποιημένο χωριό φαντάζει όμοιο με το παραδοσιακό Ρωσικό χωριό. Στην ουσία όμως πρόκειται για κάτι το τελείως καινούριο. Η ζωή ενός αγρότη σε ένα τέτοιο χωριό διαφέρει σχεδόν ολοκληρωτικά από εκείνη του παραδοσιακού μουζίκου. Αντί να βρίσκεται περιορισμένος σε έναν μικρόκοσμο στον οποίο αναγκαζόταν να καλλιεργεί διάφορα στενά κομμάτια γης που συνέθεταν την ιδιοκτησία του με την βοήθεια ενός και μόνο αλόγου, μετατράπηκε σε συνέταιρος μιας μεγάλης έκτασης γης, χρησιμοποιώντας μεθόδους καλλιέργειας μεγάλης κλίμακας, καθώς και μηχανήματα τα οποία ούτε καν είχε ακουστά στο παρελθόν. Επιπλέον, υπέστη μια κοινωνική, πολιτική και οικονομική αλλαγή. Η συνεισφορά του στην συλλογική προσπάθεια τον δραστηριοποιεί [εντάσσει] σε διάφορες νέες εμπειρίες με τους γείτονές του. Εξ αυτών, η οργάνωση της εργασίας αποτελεί φυσικά την πιο σημαντική.»[ii]
Η διαχείριση του κολχόζ αποτελούσε μια πρωτοφανή για τον αγρότη –μέχρι πρόσφατα δουλοπάροικο- άσκηση δημοκρατίας. Ο προϋπολογισμός και η διαχείριση του πλεονάσματος του κολχόζ αποφασιζόταν από κοινού σε σχετικές συνελεύσεις (με απλή πλειοψηφία, στις οποίες όμως έπρεπε να συμμετέχουν τουλάχιστον τα 2/3 των αγροτών-μελών του κολχόζ): «τι ποσό θα έπρεπε να αξιοποιηθεί για επενδύσεις και τι ποσοστό θα διαμοιραζόταν ως μπόνους σε χρήμα ή σε είδος. Αν θα έχτιζαν έναν νέο αχυρώνα, μια αποθήκη για τα ζώα, ή ένα σιλό. Ή ένα κέντρο διασκέδασης, ένα σύλλογο, ή ένα κινηματογράφο. Έναν παιδικό σταθμό, ένα σπίτι νεότητας, ή μια κλινική…»[iii]
Το ελληνικό κολχόζνικο κίνημα σημείωσε σημαντικές επιτυχίες, κατακτώντας πρωτοπόρες θέσεις, όπως π.χ. στην Ουκρανία (όπου είχαν σχηματιστεί συλλογικά αγροκτήματα πολύ πριν την επίσημη έναρξη της κολεκτιβοποίησης). Πολλοί Έλληνες τιμήθηκαν με τίτλους όπως «Διακεκριμένος Αγρότης» ή «Ήρωας της Σοσιαλιστικής Δουλειάς». Αναδείχθηκαν πανεθνικά σύμβολα του κινήματος, όπως στην περίπτωση της Πάσα Αγγελίνα, που το 1936, κατά την Πανενωσιακή Συνάντηση των Πρωτοπόρων στην Αγροτική Οικονομία, τιμήθηκε με το παράσημο Λένιν. Ήταν μόλις 24 χρονών.
Πολλές μαρτυρίες συνηγορούν στα παραπάνω. Ο Γιώργος Πασαλίδης αναφέρει πως οι Έλληνες διαπρέπανε στο κολχόζ κατακτώντας υψηλό βιοτικό επίπεδο.[iv] Ο δε Χαράλαμπος Καλπακίδης σημειώνει πως με την ένταξή τους στο κολχόζ (1930), το κράτος τους έδωσε σπίτι, καθώς και ένα κομμάτι γης (3 στρέμματα) για ατομική χρήση. Τα προϊόντα που παρήγαν προορίζονταν είτε για ατομική κατανάλωση είτε πωλούνταν στη λαϊκή αγορά. Στο παρελθόν, οι κάτοικοι του χωριού όπου ζούσε –στην πλειοψηφία τους Πόντιοι πρόσφυγες- νοικιάζανε τη γη την οποία καλλιεργούσαν.[v]
Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς πολλών αντικομμουνιστών συγγραφέων, οι ίδιες οι εκθέσεις του ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, αναφέρουν ως μοναδικούς «χαμένους» της αναδιοργάνωσης της αγροτικής παραγωγής μια μικρή μειοψηφία μεγάλων γαιοκτημόνων που αποτελούσαν «εν ύπαιθρω αληθινήν αριστοκρατίαν».[vi]
Αντιπρόσωποι του 3ου Περιφερειακού Συνεδρίου των Σοβιέτ του Ντόνμπας. Στην αριστερή πλευρά η Πάσα Αγγελίνα. (Αρχείο Ελληνισμού Μαύρης Θάλασσας)
Η Πάσα Αγγελίνα (1912-1959) γεννήθηκε στο Σταρομπέσεβο του Ντονέτσκ σε αγροτική οικογένεια. Εντάχθηκε στο κολχόζνικο κίνημα από μικρή ηλικία. Στα 18 της εκπαιδεύτηκε ως οδηγός τρακτέρ στην σχολή του τοπικού Μηχανοτρακτερικού Σταθμού (ΜΤΣ), ενώ 3 χρόνια μετά κατάφερε με δική της πρωτοβουλία να συστήσει αμιγώς γυναικείο συνεργείο οδηγών τρακτέρ (αποτελούμενο εξ ολοκλήρου από νεαρές κοπέλες αγροτικών οικογενειών). Το συνεργείο της Π. Αγγελίνα σύντομα ανέλαβε την καλλιέργεια εφτά κολχόζ όπου πέτυχε εξαιρετικές επιδόσεις. Το 1935 κλήθηκε να συμμετάσχει στο Πανενωσιακό Συνέδριο των Πρωτοπόρων Κολχόζνικων που διεξήχθη στην Μόσχα και το 1936 κλήθηκε και πάλι μαζί με όλο της το συνεργείο προκειμένου να λάβουν μέρος στην Πανενωσιακή Συνάντηση των Πρωτοπόρων στην Αγροτική Οικονομία. Στην τελευταία η ίδια τιμήθηκε με το παράσημο Λένιν (σε ηλικία 24 ετών), ενώ στα υπόλοιπα μέλη του συνεργείου απενεμήθη το παράσημο της Κόκκινης Σημαίας της Εργασίας.
Σύντομα, η Π. Αγγελίνα μετατράπηκε σε πανεθνικό αντιπρόσωπο του πνεύματος πρωτοβουλίας και εφευρετικότητας στην εξερεύνηση, εφαρμογή και μεταλαμπάδευση βέλτιστων τρόπων καλλιέργειας, το οποίο μεταδόθηκε αστραπιαία σε όλη την ΕΣΣΔ. Η συμβολή της έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού επικεντρώθηκε στην ένταξη και ενεργή συμμετοχή των γυναικών στο κολχόζνικο κίνημα. Στο σύνθημα που έριξε η ίδια «Εκατό χιλιάδες φίλες στο τρακτέρ» ανταποκρίθηκαν διακόσιες χιλιάδες!
Το 1940 αποφοίτησε από την Αγροτική Ακαδημία «Τιμιριάζεφ» της Μόσχας, ενώ κατά την διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου ρίχτηκε στην μάχη της αγροτικής παραγωγής στα μετόπισθεν, τελειοποιώντας ακόμα περισσότερο τις τεχνικές καλλιέργειας που είχε εφαρμόσει στο παρελθόν. Για την προσφορά της αυτή τιμήθηκε το 1946 με το Βραβείο Στάλιν (Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ) και το 1947 με τον τίτλο Ηρωίδα της Σοσιαλιστικής Εργασίας (τον οποίο κατέκτησε ξανά το 1958). Ως μέλος του ΚΚΣΕ, εκλέχθηκε επανειλημμένα αντιπρόσωπος από το 18ο ως το 21οΣυνέδριο του Κόμματος, ενώ διετέλεσε επίσης Βουλευτής του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Πέθανε από βαριά ασθένεια στις αρχές του 1959.
[i] Στάλιν Ι Β, «Ίλιγγος από τις επιτυχίες: Ζητήματα του κολχόζνικου κινήματος», Άπαντα, τόμος 12, σελ.218-227
[ii] Farbman M (1932) «Creating a New Agricultural System», στο«Economist», τεύχος 15 Οκτωβρίου
[iii] Webb S & Webb B (1935) σελ.274-275
[iv] Συνέντευξη Ρ41: Πασαλίδης Γιώργος, Πετιγκρόρσκ (ΙΑΠΕ)
[v] Συνέντευξη Ρ67: Χαράλαμπος Καλπακίδης, Γιούρεβιτς, Άντλερ Σότσι Γεωργίας (ΙΑΠΕ)
[vi] Ελληνική Πρεσβεία της Μόσχας, 2 Μαρτίου 1930, Φάκελος Β/8/1/Α, Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών (Συλλογή Ν. Σαλπιστή) και σχετικό έγγραφο πως παρατίθεται στο Τσαλαχούρης Κ (-) «Ο Ελληνισμός της Σοβιετικής Ένωσης» (Αθήνα: Νέα Σύνορα-Α. Α.Λιβάνη) σελ.146-147.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου