Τα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου Ενστικτο - συναισθηματικό - νοητικό

Τα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου

Ενστικτο - συναισθηματικό - νοητικό

Ο άνθρωπος είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης εξελικτικής διαδικασίας, που ξεκίνησε πριν από ένα εκατομμύριο (;) χρόνια και συνεχίζεται.

Αυτό γίνεται, γιατί ο νευρικός ιστός - εγκέφαλος είναι ένα εύπλαστο όργανο, που κύρια λειτουργία του είναι η αίσθηση, που στην ανάπτυξη και πολυπλοκοποίησή της (πρώτα νευρικό κύτταρο, μετά νευρική ίνα, νευρικιό δίκτυο, νευρικό γάγγλιο, γαγγλιακός εγκέφαλος, μετά εγκέφαλος σπονδυλωτών), δημιουργεί τη συνείδηση, που μπορεί και "απεικονίζει" τον κόσμο.

Εάν δεν υπήρχε ο νευρικός ιστός - εγκέφαλος, ο κόσμος θα ήταν τέτοιος που είναι, αλλά κανείς δε θα τον "γνώριζε".

Στις τελευταίες χιλιετίες ο άνθρωπος ανέπτυξε το λόγο, που είναι ένα κωδικοποιημένο - ηχητικό συμβολικό σύστημα, που δίνει ένα όνομα (λέξη) στα αντικείμενα, τις ιδιότητές τους, τη σημασία τους, δημιουργεί νοήματα κλπ.

Ι.Το ενστικτικό στάδιο. Ο άνθρωπος αποτελεί ένα σύνολο από ένστικτα - ανάγκες και επιθυμίες, που εγγράφονται στο κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλική βάση και φλοιός), που αποτελούν τον βασικό κινητοποιητικό - ενεργοποιητικό μηχανισμό, που τον σπρώχνει να τα ικανοποιήσει στο κοσμικό και κοινωνικό περιβάλλον. Βέβαια, στα πρώτα στάδια της εξέλιξης, μέχρι πριν από τριάντα (;) χιλιάδες χρόνια, οι ζωικές - βιολογικές ανάγκες ικανοποιούνταν άμεσα από το περιβάλλον (στέγη - τροφή - ένδυση), αλλά, με την κοινωνική εξέλιξη προστέθηκαν άλλες δευτερεύουσες ανάγκες (κοινωνικοποιημένες), όπως διασκέδαση, παιδεία, και σήμερα ηλεκτρικές μηχανές, αυτοκίνητα κλπ.

Ετσι ο άνθρωπος ξεπέρασε το αρχικό ενστικτικό στάδιο και ανέπτυξε τις άλλες δύο διαστάσεις που τον χαρακτηρίζουν και τον συγκροτούν, δηλαδή τη συναισθηματική και τη νοητική, που και οι δύο μαζί αποτελούν τον ψυχοδιανοητικό κόσμο του.

Η θρησκεία πρεσβεύει μια υποδουλωτική σχέση του ανθρώπου προς το θεό, περιφρονώντας το σώμα και επιζητώντας την καθαρότητα μιας "ψυχής", η ψυχανάλυση υποδουλώνει το άτομο στο υποσυνείδητό του, και πιστεύει στη "θεραπεία του" (ακόμα και στην πολιτική) μέσα από "την απελευθέρωσή του" από την παθολογία του με τον ψυχαναλυτικό "διάλογο", σε μια σχέση με τον ψυχαναλυτή, ενώ, ο μαρξισμός διδάσκει την οριστική απελευθέρωση του ατόμου και της ανθρωπότητας, με την ανατροπή της υποδουλωτικής σχέσης των εργαζομένων στο κεφάλαιο, με την κατάκτηση της εξουσίας και τη δημιουργία μιας κοινωνίας της εργασίας, της δικαιοσύνης και της ισότητας για όλους.

Σήμερα ζούμε τη φάση της εξαπόλυσης μιας αποχαλινωμένης επίθεσης της αντεπανάστασης του κεφαλαίου, μετά την κατάρρευση των κατακτήσεων του Οχτώβρη, όπου κυριαρχικό ρόλο προσπαθούν να δώσουν στις δυνάμεις του ενστίκτου και του συναισθηματικού κόσμου, κατευθύνοντας τις δυνάμεις τους στην καθυπόταξη της διάστασης του λογικού, της νόησης και της συνείδησης. Αυτό φαίνεται από την προσπάθεια εξαπόλυσης κάθε μορφής θεοκρατικών αντιλήψεων (φονταμενταλισμός, ορθοδοξία, Ισλάμ κλπ.), των δυνάμεων του σκοταδισμού (σατανιστές, μέντιουμ κλπ.), τονίζοντας - προάγοντας καθετί το ενστικτικό (σεξ χωρίς έρωτα, επιθετικότητα, ρέιβ πάρτι, ναρκωτικά κλπ.). Προσπαθούν να μετατρέψουν τον πλανήτη σε παγκόσμιο "πορνείο" της ελεύθερης αγοράς, του πνεύματος, του σώματος, του χρήματος και της υποδούλωσης της εργασίας, όπου μοναδική διέξοδο στο άτομο άφησαν το θεό και την Ψυχανάλυση.

Ετσι, μόνη διέξοδος παραμένει η οργανωμένη αντίδραση για τη δημιουργία ενός ορθολογιστικά οργανωμένου σοσιαλιστικού κόσμου, που θα συνταιριάζει αρμονικά τις πραγματικές υλικές ανάγκες των ανθρώπων, μέσα από τη χαρά της δημιουργικής εργασίας και του έρωτα, που θα ξαναποχτήσουν τις χαμένες πλευρές τους, που πάει να τους τις αφαιρέσει ο αυτοματισμός, ο καπιταλισμός, η επιθετικότητα (βλέπε Περσικός Κόλπος - βία της TV), ο ξέφρενος ανταγωνισμός, και οι ανεξέλεγκτες ενεργειακές δυνάμεις της φύσης και της επιστήμης.

ΙΙ. Δηλαδή, ο ψυχικός κόσμος είναι το δεύτερο στάδιο που δημιουργήθηκε σε μια βραδεία εξελικτική διαδικασία ενός εκατομμυρίου ετών, πάνω στη βιολογική βάση (ένστικτα - ανάγκες), σαν αποτέλεσμα της εργασίας (γι' αυτό και στους δεξιόχειρες το κέντρο του λόγου βρίσκεται στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο) και της διαπλοκής του ανθρώπου με το περιβάλλον και σαν "απάντηση" - αντίδρασή του στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει ανάγκες.

Αυτό το δεύτερο στάδιο, το ψυχικό - διανοητικό, έχει πάλι δύο διαστάσεις: την καθαρά διανοητική - λογική και την καθαρά συναισθηματική (συγκινήσεις - φόβοι, αγωνία - στοργή - ενθουσιασμός κλπ.), δηλαδή συγκινήσεις - συναισθήματα.

Και αυτά τα δύο σκέλη του ψυχικού οικοδομήματος αποτελούν μια ενιαία διαλεκτική - εξελικτική πορεία, που τα ξεχωρίζουμε για καθαρά διδακτικούς λόγους, αλλά, και σαν ουσία, γιατί η νόηση βρίσκεται πάντα σε ανώτερο σκαλοπάτι - επίπεδο από το συναίσθημα - συγκίνηση.

Πρέπει να τονιστεί εξ αρχής πως στον άνθρωπο ολόκληρος ο ψυχικός κόσμος είναι λογοποιημένος: από τη συνείδηση, μέχρι το φόβο, τη χαρά, τη στοργή κλπ. τη μνήμη κλπ. και ξεχωρίζεται αποφασιστικά από την ψυχική ζωή των ζώων, που γίνεται μόνον με εικόνες (οπτικές, οσφρητικές κλπ.).

Αν θελήσει κανείς, να ξεχωρίσει, να περιγράψει και να αξιολογήσει αυτά τα τρία στάδια - επίπεδα του ανθρώπου στην ιστορική του διαδρομή, μπορούμε να πούμε, πως:

- Το ενστικτικό στάδιο κυριαρχούσε απόλυτα σε ολόκληρη τη διαδρομή του ανθρώπινου είδους, μέχρι πριν μερικές χιλιάδες χρόνια (να πούμε εκατό χιλιάδες;) και δειλά δειλά, με την εμφάνιση του λόγου, αρχίζει να επηρεάζεται από τη νόηση.

Ομως, ακόμη και σήμερα, τα ένστικτα - ανάγκες - επιθυμίες, αποτελούν - κυρίως - την ατμομηχανή της ψυχοδιανοητικής μας ζωής. Και αυτό το γνωρίζουν καλά οι επαναστάτες, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού κινητοποιείται με βάση τα κίνητρα μιας βιωματικής (βιωμένης), ψυχολογίας, που πρέπει να κερδηθεί από το πολιτικό επιτελείο, για να γίνει πρόγραμμα βάσης - δράσης για την κατάκτηση της εξουσίας (ιδεολογία κλπ.).

ΙΙΙ. Η τρίτη συναισθηματική διάσταση αποτελεί μια από τις κύριες διαστάσεις της ανθρώπινης ψυχολογίας (χαρά, ενθουσιασμός, τάση κατάκτησης, απόσυρσης κλπ.) και επηρεάζεται αποφασιστικά, κυρίως από την ικανοποίηση ενστικτικών αναγκών, και σε δεύτερο στάδιο από τη συνείδηση - νόηση (π. χ. Σταχανοφικό κίνημα, πτώση των Σαντινίστας - μια από τις αιτίες της κατάρρευσης του σοσιαλιστικού στρατοπέδου κλπ. υπονόμευση ενός έρωτα κλπ. ).

Επομένως, η ανθρωπότητα προχωρά ανοδικά, κυνηγώντας να ικανοποιήσει ανάγκες πρωταρχικές - βιολογικές και κοινωνικοποιημένες - δευτερεύουσες - και κατευθύνεται, σε μεγάλο βαθμό συνειδητά, από τη νοητική - νοηματική της διάσταση (π.χ. προγράμματα - θεσμοί - ιδεολογίες - επαναστατικά κινήματα), αλλά επηρεάζεται, κυρίως αρνητικά - βλέπε π. χ. τα στάδια του Θερμιδώρ της γαλλικής αστικής επανάστασης, και της Οχτωβριανής Επανάστασης που το ζούμε σήμερα - από το συναισθηματικό της έρμα (απογοήτευση, κόπωση των πρωτοπόρων, προπαγάνδα του αντίπαλου, θρησκευτική συνείδηση κλπ.)

Στη συναισθηματική διάσταση της ανθρωπότητας ανήκουν και οι κάθε είδους θρησκείες (αγάπη, φιλευσπλαχνία, εξιλέωση κλπ.), που αντιστρατεύονται και τη λογική και την ενστικτική πλευρά του ανθρώπου και διαδραματίζουν οπωσδήποτε αρνητικό ρόλο στη συνολική εξέλιξή του.

Μέσα στη νοητική διάσταση ανήκουν και η ψυχανάλυση και ο μαρξισμός. Ομως, ενώ ο μαρξισμός κατευθύνεται από τη νόηση - συνείδηση, η ψυχανάλυση αποτέλεσε το κίνημα της ψυχολογίας που υποστηρίζει πως οι υποσυνείδητες δυνάμεις κατευθύνουν τον άνθρωπο στην ερωτοσεξουαλική ζωή, την καθημερινή πράξη, μέχρι και την τέχνη, τη θρησκεία και την πολιτική, δίνοντας προτεραιότητα στο συναίσθημα, καί στην αιτιοκρατία της ανθρώπινης πράξης και στη θεραπεία της ψυχικής αρρώστιας.

Δρ. Γιάννης ΓΑΛΑΝΟΣ

Ψυχίατρος - Συγγραφέας

Σήμερα ζούμε τη φάση της εξαπόλυσης μιας αποχαλινωμένης επίθεσης της αντεπανάστασης του κεφαλαίου, μετά την κατάρρευση των κατακτήσεων του Οχτώβρη, όπου κυριαρχικό ρόλο προσπαθούν να δώσουν στις δυνάμεις του ενστίκτου και του συναισθηματικού κόσμου, κατευθύνοντας τις δυνάμεις τους στην καθυπόταξη της διάστασης του λογικού, της νόησης και της συνείδησης

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

30/6/2001

 -- Το «Γυάλινο» σπίτι του καπιταλισμού φυτώριο ψυχοπαθολογίας

11/2/2001

 -- Η υλικότητα του κόσμου

1/2/1998

 -- Σταυρός ή σφυροδρέπανο