Οι κοινωνικο-ταξικές αλλαγές στην Ελλάδα (1981 - 1991)

Οι κοινωνικο-ταξικές αλλαγές στην Ελλάδα

(1981 - 1991)

Τα κριτήρια ανάλυσης της ταξικής διάρθρωσης της ελληνικής κοινωνίας είναι ένα ζήτημα πολύ σπουδαίας σημασίας. Είναι το πρόβλημα - κλειδί, γύρω από το οποίο και σήμερα συνεχίζεται η ιδεολογική πάλη ανάμεσα στην αστικο - σοσιαλρεφορμιστική και τη μαρξιστικο - λενινιστική θεωρία. Γι' αυτό και η επιστημονική μελέτη του προβλήματος αυτού βρίσκεται στο κέντρο της προσοχής μας.

Οι εξελίξεις που συντελέστηκαν στην ελληνική οικονομία την τελευταία 15ετία 1980 - 1994, προκάλεσαν τις αντίστοιχες αλλαγές και στην ταξική σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας. Οι ανακατατάξεις αυτές, όμως, δεν ερμηνεύονται αντικειμενικά και σωστά από όλους. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης, της σοσιαλδημοκρατίας και του οπορτουνισμού προσπαθούν να "αποδείξουν" τη δήθεν μείωση της εργατικής τάξης γενικά και στην Ελλάδα ειδικότερα.

Οι οικονομικές και ταξικές αλλαγές, όπως ήταν φυσικό, δεν επέφεραν ριζικές μεταβολές στον καπιταλισμό της χώρας μας ως κοινωνικο - οικονομικού συστήματος. Γι' αυτό και δε βρήκαν τη λύση τους τα σοβαρά προβλήματα και οι αντιθέσεις στην κοινωνικο - οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας.

Στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, κάτω από την επίδραση πολλών παραγόντων εντάθηκε το αντικειμενικά συντελούμενο προτσές της προλεταριοποίησης και του χωρισμού των άμεσων παραγωγών από τα μέσα παραγωγής και της μετατροπής τους σε μισθωτούς εργάτες - προλετάριους.

Η πιο γενική μορφή εμφάνισης των ταξικών αλλαγών στη σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας είναι η αύξηση της μισθωτής εργασίας στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Υπάρχει διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο βαθμό διάδοσης της μισθωτής εργασίας και του αντίστοιχου επιπέδου ανάπτυξης του καπιταλισμού. Η αλληλοεξάρτηση και η αλληλοεπίδραση αυτή είναι ευθέως ανάλογη. Η "βάση του σύγχρονου οικονομικού καθεστώτος είναι η αγοραπωλησία της εργατικής δύναμης" (1). Και "ίσως τη μεγαλύτερη σημασία στο ζήτημα της ανάπτυξης του καπιταλισμού να την έχει ο βαθμός διάδοσης της μισθωτής εργασίας... Η βασική τάση του καπιταλισμού είναι να χρησιμοποιεί στην παραγωγή όλες τις εργατικές δυνάμεις της εθνικής οικονομίας μονάχα ύστερα από αγοραπωλησία τους από μέρους των επιχειρηματιών" (2).

Επιβεβαίωση για την ορθότητα και αυτής της λενινιστικής θέσης είναι η σύγχρονη ελληνική ταξική πραγματικότητα. Η σύγχρονη κοινωνικο - ταξική εικόνα της χώρας μας από τις αλλαγές αυτές είναι η εξής:

Πρώτο:Αυξήθηκε ο συνολικός αριθμός του οικονομικά ενεργού πληθυσμούτης Ελλάδας. Από 3.519.469 άτομα το 1981 έφτασε στα 4.120.611 άτομα το 1991, δηλαδή αυξήθηκε κατά 17,1%.

Σε σύγκριση με τον συνολικό πληθυσμό της χώρας μας, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός αυξήθηκε από 36,17% στο 40,39%.

Δεύτερο: Η ίδια η αυξητική τάση ισχύει και για τη μισθωτή εργασία, η οποία κατά προσέγγιση ανήλθε από 1.987.981 άτομα το 1981, στα 2.571.613 άτομα το 1991. Δηλαδή αυξήθηκε κατά 29,4%. Το δε ειδικό της βάρος στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της χώρας αυξήθηκε αντίστοιχα από 56,4% στο 62,4%.

Τρίτο: Η ταξική διάρθρωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Ελλάδας φαίνεται από το σχετικό πίνακα, που δείχνει ότι:

"Στο βαθμό που αναπτύσσεται η αστική τάξη, δηλαδή το κεφάλαιο, στον ίδιο βαθμό αναπτύσσεται και το προλεταριάτο, η τάξη των σύγχρονων εργατών, που ζουν μονάχα τόσο, όσο βρίσκουν δουλιά και που βρίσκουν τόσο δουλιά, όσο η δουλιά τους αυξάνει το κεφάλαιο. Αυτοί οι εργάτες, που είναι αναγκασμένοι να πουλιούνται κομματάκι κομματάκι...(3).

Οπως φαίνεται από τα στοιχεία του ΠΙΝΑΚΑ Ι οι κοινωνικο - ταξικές αλλαγές προκάλεσαν σημαντικές εξελίξεις στην εργατική τάξη (προλεταριάτο). Με τη λέξη προλεταριάτο εννοούμε την τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργατών που, επειδή δεν κατέχουν καθόλου δικά τους μέσα παραγωγής, είναι αναγκασμένοι να πουλούν την εργατική τους δύναμη για να μπορούν να ζήσουν (4).

Οι παραπάνω αλλαγές είχαν ως αποτέλεσμα την απόλυτη και τη σχετική αύξηση των γραμμών της εργατικής τάξης, που είναι η κυριότερη παραγωγική δύναμη και αντικειμενικά από τη θέση της στην κοινωνική παραγωγή, η επαναστατική τάξη στην Ελλάδα. Από 1.470.080 άτομα ή το 41,7% το 1981 αυξήθηκε στα 2.026.956 άτομα, δηλαδή στο 49,1% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, το 1991. Τα στοιχεία αυτά δίνουν την καλύτερη απάντηση σε όλους εκείνους που προσπαθούν να "αποδείξουν" τον περιορισμό του ρόλου της εργατικής τάξης στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας μας. Η εργατική τάξη είναι εδώ. Υπάρχει, αναπτύσσεται ποιοτικά και ποσοτικά, δυναμώνει τις γραμμές της... και παλεύει. Τα τελευταία χρόνια μεγάλωσε η συγκέντρωσή της στο εμπόριο και στις υπηρεσίες. Παρατηρείται ακόμα και μια σχετική μείωση του εργοστασιακού προλεταριάτου.

Τέταρτο: Οι αλλαγές στην ταξική δομή της ελληνικής κοινωνίας αφορούν και την αστική τάξη, που είναι η κυρίαρχη τάξη της χώρας μας. Με τη λέξη αστική τάξη εννοούμε την τάξη των σύγχρονων καπιταλιστών, που είναι κάτοχοι των κοινωνικών μέσων παραγωγής και που εκμεταλλεύονται ξένη εργασία (5).

Η τάξη αυτή, αν και ελάχιστα, αυξήθηκε απόλυτα από τα 212.345 άτομα το 1981 στα 221.206 άτομα το 1991, δηλαδή κατά 4,17%. Την ίδια περίοδο, όμως, μειώθηκε σχετικά το ποσοστό της στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, από το 6,03% στο 5,37% αντίστοιχα.

Πέμπτο: Σε ό,τι αφορά στους μισοπρολετάριους του χωριού και αυτοί αυξήθηκαν κατά 7,98% και από τα 221.160 άτομα το 1981 έφτασαν στα 238.850 άτομα το 1991. Ταυτόχρονα μειώθηκε αντίστοιχα η ποσοστιαία συμμετοχή τους στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό από 6,28% στο 5,80%.

Εκτο: Σε ό,τι αφορά στα μεσαία κοινωνικά στρώματα πρέπει να τονίσουμε ότι αυτά δε συνιστούν μια ξεχωριστή κοινωνική τάξη. Κατέχουν μια ενδιάμεση θέση ανάμεσα στην αστικήκαι την εργατική τάξη. Με την έννοια αυτή δεν εντάσσονται σε καμιά από τις δύο βασικές κοινωνικές τάξεις του καπιταλισμού. Είναι βασικά μικροϊδιοκτήτες και η οικονομική τους βάση ύπαρξης είναι η απλή εμπορευματική παραγωγή.

Σαν μικρούς ιδιοκτήτες τούς συνδέει με την αστική τάξη το γεγονός ότι είναι ατομικοί ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής (αν και πρόκειται για ιδιοκτησία που βασίζεται στην προσωπική τους εργασία). Με την εργατική τάξη τούς συνδέει το γεγονός ότι ως εργαζόμενοι υφίστανται και αυτοί την εκμετάλλευση του μεγάλου κεφαλαίου στις συνθήκες του μονοπωλιακού καπιταλισμού.

Από τη θέση τους στους διάφορους τομείς της οικονομίας τα μεσαία στρώματα χωρίζονται σε τρεις ομάδες:

1. Τα παλαιά μεσαία στρώματα της υπαίθρου αποτελούνται κυρίως από τη μικρή και μεσαία αγροτιά. Η κατηγορία αυτή συρρικνώθηκε και απόλυτα και σχετικά. Από 668.366 άτομα το1981 μειώθηκε στα 470.021 άτομα το 1991. Περιορίστηκε και το μερίδιό της στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό αντίστοιχα από 19,0% στο 11,4%.

2.Τα παλαιά μεσαία στρώματα της πόλης είναι βασικά οι μικρομεσαίοι (βιοτέχνες, επαγγελματίες, έμποροι, επισκευαστές ψυγείων, τηλεοράσεων, μαγνητοφώνων, εξοπλισμού κουζίνας), αλλά και ελεύθεροι επαγγελματίες γιατροί, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι κ. ά. Η ομάδα αυτή από 648.178 άτομα το 1981 έφθασε τα 850.602 άτομα στο 1991. Αυξήθηκε, επίσης, και το ποσοστό συμμετοχής τους στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό αντίστοιχα από 18,4% στα 20,6%.

3.Τα νέα μισθωτά μεσαία στρώματα αποτελούνται από μισθωτούς, οι οποίοι από την άποψη του ρόλου τους στην οργάνωση της εργασίας, όσο και από το ύψος του εισοδήματός τους, βρίσκονται μεταξύ της αστικής τάξης και της εργατικής τάξης, όπως και τα παλαιά μεσαία στρώματα. Πρόκειται για νέα μισθωτά μεσαία στρώματα, που αποτελούνται από μισθωτούς που υπάρχουν κύρια στις μεγάλες επιχειρήσεις και στον κρατικό μηχανισμό (ΔΕΗ, ΟΤΕ), στα μεγάλα τραπεζικά συγκροτήματα, ασφαλιστικές εταιρίες, π.χ. προϊστάμενοι διαφημίσεων, λογιστηρίων, σύμβουλοι διαφόρων επιχειρήσεων κ.ά.

Υστερα από όλα αυτά είναι εμφανές ότι από την ανάλυση των επίσημων στοιχείων από τις απογραφές του πληθυσμού στην Ελλάδα το 1981 και 1991 διαγράφονται καθαρά δύο βασικές και αντίθετες τάσεις στην εξέλιξη του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας μας. Από τη μια μεριά έχουμε ένα τμήμα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού που αυξήθηκε απόλυτα και σχετικά και από την άλλη μεριά έχουμε τα άλλα τμήματα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, στα οποία σημειώθηκε απόλυτη ή ακόμα και ποσοστιαία μείωση.

Οσον αφορά, δε, εκείνο το μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού που έχει άμεση σχέση με την αύξηση των παλαιών μεσαίων στρωμάτων της πόλης και των νέων μισθωτών μεσαίων στρωμάτων ισχύει απόλυτα η θέση του Β. Ι. Λένιν, σύμφωνα με την οποία:

"Οι μικροπαραγωγοί που καταστρέφονται και οι εργάτες που δε βρίσκουν δουλιά μετατρέπονται (κάποτε προσωρινά) σε μικρεμπόρους, γυρολόγους, υπενοικιαστές δωματίων και κρεβατιών (πρόκειται επίσης για "επιχειρήσεις" που καταχωρούνται από τη στατιστική ισόβαθμα με τις κάθε λογής άλλες επιχειρήσεις!) κλπ..." (6).

Τέλος, οι παραπάνω αλλαγές στην ταξική διάρθρωση της σημερινής ελληνικής κοινωνίας μας δείχνουν ότι οι δύο βασικές κοινωνικές τάξεις - η αστική και η εργατική - αναπτύσσονται και βρίσκονται αντιμέτωπες ανταγωνιστικά η μια προς την άλλη.

Μας δείχνουν ακόμα και την αντιφατική πορεία εξέλιξης των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία από τη μια μεριά ο καπιταλισμός αναπότρεπτα ρίχνει στις γραμμές του προλεταριάτου, και από την άλλη τα ξαναδημιουργεί για να καλύψει τις ανάγκες της μεγάλης βιομηχανίας.

Το ΚΚΕ, που είναι το κόμμα της εργατικής τάξης, μελετώντας αυτές τις αλλαγές στην ταξική σύνθεση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, θα καθορίσει την τακτική του στο επικείμενο 15ο Συνέδριό του, στον αγώνα για τη δημιουργία του αντιμονοπωλιακού και αντιιμπεριαλιστικού δημοκρατικού μετώπου πάλης, για την κατάκτηση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης και των συμμάχων της και την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης, για το πέρασμα στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Γιώργος ΠΟΛΥΜΕΡΙΔΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ: ΑΠΑΝΤΑ, τ. 3, σελ. 614.

2. Στο ίδιο, σελ. 609.

3. Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς: Διαλεκτά Εργα, τ. 1, σελ. 27,

Εκδοτικό "ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ", 1951.

4. Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς: Διαλεκτά Εργα, τ. 1, σελ. 20, Εκδοτικό "ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ", 1951.

5. Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς: Διαλεκτά Εργα, τ. 1, σελ. 19 - 20, Εκδοτικό "ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ", 1951.

6. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ: ΑΠΑΝΤΑ, τ. 4, σελ. 210.