ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΛΟ Αντιλήψεις χρήσιμες για το σύστημα

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΛΟ

Αντιλήψεις χρήσιμες για το σύστημα

Κάτω από το γενικό τίτλο «θεωρίες φύλου» συναθροίζονται αστικές και μικροαστικές προσεγγίσεις στο ζήτημα της φυλετικής καταπίεσης, που μπορεί να μη συμπίπτουν απολύτως, έχουν όμως ένα κοινό περίγραμμα: Διαχωρίζουν το «βιολογικό» από το «κοινωνικό» φύλο, δηλαδή τη γενετήσια ταυτότητα από την έμφυλη ταυτότητα, το ρόλο που δίνει στο άτομο η κοινωνία. Αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις που υιοθετούν τις θεωρίες αυτές σε κάποια εκδοχή τους, τις προβάλλουν ως προοδευτικές και σύγχρονες, ως τις μόνες ικανές να δώσουν «απαντήσεις» και να προτείνουν «λύσεις», ενώ την ίδια στιγμή παρουσιάζουν το μαρξισμό - λενινισμό ως κάτι ξεπερασμένο, ως μια θεωρία που είναι αδιάφορη για το φαινόμενο της ανισοτιμίας των γυναικών ή ανεπαρκής να το εξηγήσει.
Οι θεωρίες για το φύλο φέρουν τη σφραγίδα της επίδρασης του φιλοσοφικού ρεύματος του μεταμοντερνισμού. Αφετηριακή για το ρεύμα αυτό θέση είναι η αμφισβήτηση της σχέσης ανάμεσα σε ό,τι μπορούμε να γνωρίζουμε και στον κόσμο που μας περιβάλλει. Η αμφισβήτηση δηλαδή και τελικά η άρνηση της προσπάθειας για σύλληψη και κατανόηση της πραγματικότητας. Η αναζήτηση της αλήθειας και της βεβαιότητας είναι, σύμφωνα με το μετανεωτερισμό, μια πλάνη γιατί η πραγματικότητα είναι ρευστή και διαρκώς μεταβαλλόμενη. Ολα είναι σχετικά, προσωρινά και αβέβαια και οι σταθερές ομαδοποιήσεις, οι κατηγορίες με τις οποίες αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο έχουν διαλυθεί. Στα πλαίσια, λοιπόν, μιας πραγματικότητας ρευστής, σχετικής και μεταβαλλόμενης, δεν υπάρχει χώρος για «κανονικότητες» ούτε όσον αφορά στο φύλο. Το φύλο δεν θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει ένα φυσικό δεδομένο αλλά μια κοινωνική κατασκευή.
Υποστηρίζουν πως «φύλο δεν είναι αυτό που είμαστε αλλά αυτό που επιτελούμε», ένας «ρόλος» κατά κάποιο τρόπο, τον οποίο όμως δεν «παίζουμε» ελεύθερα, γιατί εγκλωβιζόμαστε σε «σενάρια» που κατασκευάζονται από την κοινωνία και τη γλώσσα. Αντίστοιχα, η ομαδοποίηση και ο διαχωρισμός με βάση το φύλο, οι κατηγορίες δηλαδή άνδρας και γυναίκα, αντιμετωπίζονται ως κοινωνικά και γλωσσικά κατασκευασμένες και όχι ως βιολογικά προσδιορισμένες. Στη βάση αυτή, η άποψη πως κάθε άνθρωπος ανήκει, με τρόπο φυσικό και αναπότρεπτο, σε ένα φύλο, όπως και η αντίληψη ότι υπάρχουν δύο μόνο φύλα σαφώς διαχωρισμένα μεταξύ τους, δεν θεωρούνται παρά μια πλάνη.
Ανάλογα ερμηνεύουν τα αίτια της φυλετικής ανισότητας και προτείνουν αντίστοιχες «λύσεις». Η επιβολή ανδρικών και γυναικείων ταυτοτήτων, τα στερεότυπα των φύλων, οι «κοινωνικές και έμφυλες κανονιστικές αρχές» υποδεικνύονται ως αιτίες της φυλετικής καταπίεσης. Η επιβολή της ετεροφυλοφιλίας ως κυρίαρχης αρχής θεωρείται η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται το σύστημα της ανδρικής κυριαρχίας. Ως ζητούμενο τελικά προβάλλεται η χειραφέτηση του «κοινωνικού» φύλου από το «βιολογικό» φύλο. Υποστηρίζεται, δηλαδή, σε γενικές γραμμές πως μέσα από την αντίσταση στις επιβεβλημένες ανδρικές και γυναικείες ταυτότητες, μέσα από την άρνηση κάθε «ταμπέλας» φύλου, την εναντίωση στις καταπιεστικές «κανονιστικές αρχές» και τους κανόνες της σεξουαλικότητας, το άτομο μπορεί να διαφύγει από τα στερεότυπα προς το ιδανικό του αυτοπροσδιορισμού και του σχηματισμού μιας ταυτότητας τελείως προσωπικής.

Στο στόχαστρο η συνείδηση της νεολαίας

Στο στόχαστρο της ιδεολογικής παρέμβασης βρίσκεται ιδιαίτερα η νεολαία. Η κοινωνική πείρα που διαθέτει είναι μικρή, η επαφή της με τη μαρξιστική θεωρία είναι περιορισμένη, ενώ την ίδια στιγμή, μέσα από τη συμμετοχή της στις διαδοχικές βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος, εκτίθεται στην αστική ιδεολογία. Ειδικά το τμήμα της νεολαίας που βρίσκεται στα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, τους χώρους δηλαδή όπου παράγεται και αναπαράγεται η κυρίαρχη ιδεολογία, έρχεται σε επαφή με τις πιο καλά επεξεργασμένες εκδοχές των αστικών θεωριών για το φύλο.
Το φύλο δεν είναι η μόνη ούτε η πρώτη «σταθερή ομαδοποίηση» που οι προσεγγίσεις αυτές έχουν φροντίσει να «διαλύσουν» μέσα στη «ρευστή» πραγματικότητα. Εχει προηγηθεί αυτή της κοινωνικής τάξης. Με τον τρόπο αυτό, ανοίγει ο δρόμος στη λογική ότι η κοινωνία δε χωρίζεται από αγεφύρωτες ταξικές αντιθέσεις, ότι τους εργαζόμενους δεν τους ενώνουν τα κοινά ταξικά συμφέροντα και η θέση που αντικειμενικά κατέχουν στην παραγωγή. Επομένως, η ενότητα μπορεί και πρέπει να οικοδομείται σε άλλη βάση, στο έδαφος, για παράδειγμα, των κοινών ηλικιακών χαρακτηριστικών αλλά και των κοινών αντιλήψεων και πρακτικών σχετικά με το φύλο. Με τον τρόπο αυτό, μένει ελεύθερο το πεδίο στις κάθε λογής αναζητήσεις «νέων» επαναστατικών υποκειμένων και διευκολύνεται η προσπάθεια χειραγώγησης της νεολαίας, με κολακείες και ισχυρισμούς ότι αποτελεί κι αυτή ένα από αυτά, ανεξάρτητα από τη θέση της στην κοινωνικοταξική διάρθρωση της κοινωνίας. Στρώνεται το έδαφος για να παρουσιάζονται η εργατική τάξη, το κίνημά της και το κόμμα της ως ξεπερασμένα, σε αντίθεση με τα «σύγχρονα» και «μοντέρνα» κινήματα, για να διευκολύνονται ο αποπροσανατολισμός και η χειραγώγηση της νεολαίας που ανήκει στην εργατική τάξη και στα άλλα λαϊκά στρώματα.
Προβάλλοντας τα κοινωνικά στερεότυπα και τις κυρίαρχες αντιλήψεις ως αιτίες της φυλετικής ανισότητας, συγκαλύπτουν την ταξική ουσία της. Συσκοτίζουν το γεγονός ότι πηγάζει από τις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής και καλλιεργούν αυταπάτες ότι η ανισοτιμία είναι αποτέλεσμα προσωπικών επιλογών και αντιλήψεων, ότι αρκεί να μεταβληθούν αυτές προκειμένου να εξαλειφθεί. Τελικά, από αυτή την αφετηρία δεν μπορούν ούτε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα συνείδησης όσον αφορά στην ισότητα των φύλων. Επιχειρούν να πείσουν τις γυναίκες και τη νεολαία που ανήκουν στην εργατική τάξη και στα άλλα λαϊκά στρώματα ότι η κοινωνία δεν αλλάζει, ότι δεν έχει νόημα και αποτέλεσμα η πάλη με τον προσανατολισμό αυτό. Οτι το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να αλλάξει ο καθένας τον τρόπο που σκέφτεται, που συμπεριφέρεται, που αντιλαμβάνεται το φύλο. Και μάλιστα αυτή η αλλαγή που υπαγορεύουν ευθυγραμμίζεται πλήρως με την κυρίαρχη ιδεολογία, συμμορφώνεται απολύτως με τις αξίες που αυτή πρεσβεύει. Απαξιώνει τη συλλογική πάλη και προβάλλει το δρόμο της «ατομικής λύσης». Δίνει στην έννοια της ελευθερίας αστικό - μικροαστικό περιεχόμενο και παρουσιάζει ως ιδανικό το μεμονωμένο «ελεύθερο» άτομο, την «απροσδιόριστη» υποκειμενικότητα, την «αυτοδιάθεση» του σώματος. Καλλιεργεί αυταπάτες ότι η ανισοτιμία μπορεί να εκλείψει με την αλλαγή των κυρίαρχων αντιλήψεων και πρακτικών, χωρίς να ανατραπούν οι εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής.

Πάλη για την ισοτιμία, τη λαϊκή εξουσία, το σοσιαλισμό

Η ιδεολογική παρέμβαση της αστικής τάξης και του οπορτουνισμού βρίσκει πρόσφορο έδαφος και λόγω του γεγονότος ότι η κατανόηση της ταξικής ουσίας της φυλετικής ανισότητας προσκρούει σε εμπόδια και δυσκολίες που έχουν και αντικειμενικό, σε ένα βαθμό, χαρακτήρα. Η ανισοτιμία των γυναικών αποτελεί κοινωνικό - ιστορικό φαινόμενο που προϋπάρχει του καπιταλισμού, που γεννήθηκε μαζί με την πρώτη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις και έκτοτε συνόδευσε όλες τις εκμεταλλευτικές κοινωνίες, φτάνοντας ως το καπιταλιστικό σύστημα και τις μέρες μας. Μέσα από τη μακρά αυτή ιστορική διαδρομή, από τη δουλοκτητική κοινωνία μέχρι τον καπιταλισμό, απέκτησε βαθιές ρίζες στη συνείδηση. Οι ρίζες αυτές δημιουργούν το έδαφος ώστε η ανισότητα των δύο φύλων να μοιάζει σαν ένα πρόβλημα αντιλήψεων και στερεοτύπων, να περιορίζεται δηλαδή λανθασμένα στο πεδίο της κοινωνικής συνείδησης και να αποσπάται από το κοινωνικό είναι, από τις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής.
Ατομική διέξοδος και διαφυγή από τη διπλή καταπίεση και την εκμετάλλευση δεν υπάρχει. Ούτε μπορεί να λυθεί το γυναικείο ζήτημα στα πλαίσια του καπιταλισμού, μέσα στα όρια δηλαδή ενός συστήματος που αξιοποιεί την ανισότιμη θέση των γυναικών για να μεγιστοποιεί τα κέρδη του και επομένως έχει κάθε όφελος από τη διαιώνισή της. Γνωρίσαμε προσωρινές κατακτήσεις, ακόμα και την τυπική ισότητα νόμου, όμως ούτε η ζωή ούτε η νοοτροπία άλλαξε ουσιαστικά. Μόνο η ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, η εξάλειψη δηλαδή της υλικής βάσης της ανισοτιμίας, μπορεί να συμπαρασύρει το εποικοδόμημα των αντιλήψεων και πρακτικών που υψώνεται στηριζόμενο πάνω στη βάση της εκμετάλλευσης. Μόνο η επικράτηση, η εδραίωση και η εμβάθυνση των σοσιαλιστικών - κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής μπορούν να επιδράσουν στην κοινωνική συνείδηση, ώστε να διαμορφώσει νέα ήθη και αξίες, να θέσει τις βάσεις για την οριστική εξάλειψη της φυλετικής ανισότητας.