Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (REPUBLIK) ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ


Είναι δύσκολο να πούμε ποια από τις δύο έχει πέσει χαμηλότερα τα τελευταία τρία χρόνια, η μοναρχία ή η δημοκρατία. Η μοναρχία -τουλάχιστον στην ευρωπαϊκή ήπειρο- προσλαμβάνει παντού όλο και πιο γρήγορα την τελική της μορφή, τον Καισαρισμό1. Απατηλή συνταγματικότητα (Scheinkonstitutialismus) με καθολικό δικαίωμα ψήφου, υπερμεγέθης στρατός ως στήριγμα της κυβέρνησης, εξαγορά και δωροδοκία ως βασικά μέσα διακυβέρνησης, πλουτισμός μέσω της διαφθοράς και απάτη ως μοναδικοί σκοποί της διακυβέρνησης· όλ’ αυτά υποσκάπτουν παντού με ακαταμάχητο τρόπο όλες τις όμορφες συνταγματικές εγγυήσεις, εκείνη την τεχνητή ισορροπία ισχύος2 την οποία φαντασιώθηκε η αστική μας τάξη στις ειδυλλιακές μέρες του Λουδοβίκου Φίλιππου3, όταν ακόμα και οι πιο διεφθαρμένοι ήταν άγγελοι αθωότητας μπροστά στους σημερινούς «μεγάλους άντρες». Οσο η αστική τάξη χάνει καθημερινά το χαρακτήρα της ως τάξη απαραίτητη στην εποχή μας για τον κοινωνικό οργανισμό, αποβάλλοντας τις ιδιαίτερες κοινωνικές της λειτουργίες για να μετατραπεί σε μια απλή συμμορία απατεώνων, τόσο το κράτος της μετατρέπεται σε ένα θεσμό για την προστασία όχι της παραγωγής, αλλά της ανοιχτής ληστείας των προϊόντων. Αυτό το κράτος όχι μόνο φέρει μέσα του την ίδια του την καταδίκη, αλλά έχει ήδη καταδικαστεί από την ιστορία στο πρόσωπο του Λουδοβίκου Ναπολέοντα4. Αυτή αποτελεί επίσης την τελευταία δυνατή μορφή της μοναρχίας. Ολες οι άλλες μορφές της μοναρχίας είναι φθαρμένες και ξοφλημένες. Μετά από αυτήν, η μοναδική δυνατή μορφή κράτους που απομένει είναι η δημοκρατία.
Η δημοκρατία, ωστόσο, δεν είναι καθόλου καλύτερη. Από το 1789 μέχρι το 1869 αποτελούσε το ιδανικό ενθουσιωδών μαχητών της ελευθερίας, οι οποίοι πάντα φιλοδοξούσαν να την πετύχουν μέσ’ από σκληρό, αιματηρό αγώνα· και κάθε φορά που πλησίαζαν να την πετύχουν, αυτή δραπέτευε και πάλι. Από τη στιγμή που ένας βασιλιάς της Πρωσίας5 κατάφερε να δημιουργήσει μια γαλλική δημοκρατία, όλ’ αυτά άλλαξαν. Από το 1870 -και αυτό αποτελεί πρόοδο- οι δημοκρατίες δε γίνονται πια από δημοκράτες, ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν πια καθαροί δημοκράτες, αλλά από βασιλικούς απελπισμένους από τη μοναρχία. Για ν’ αποφύγει τον εμφύλιο πόλεμο η μοναρχικά σκεπτόμενη αστική τάξη εδραιώνει τη δημοκρατία στη Γαλλία και την διακηρύσσει στην Ισπανία6 - στη Γαλλία επειδή υπάρχουν πολλοί υπερασπιστές της7, στην Ισπανία επειδή ο τελευταίος πιθανός βασιλιάς είναι σε απεργία.
Εδώ βρίσκεται μια διπλή πρόοδος.
Πρώτο, η μαγεία που περιέβαλλε μέχρι τώρα τ’ όνομα της δημοκρατίας διαλύθηκε. Μετά από τα γεγονότα στη Γαλλία και την Ισπανία μόνο ένας Karl Blind8 μπορεί να παραμείνει προσκολλημένος στη μεταφυσική πίστη στα θαυματουργά οφέλη της δημοκρατίας. Η δημοκρατία εμφανίζεται επιτέλους και στην Ευρώπη ως αυτό που είναι σύμφωνα με τη φύση της και ως αυτό που αποτελεί πραγματικότητα στην Αμερική - ως η πιο τελειοποιημένη μορφή της εξουσίας της αστικής τάξης. Λέω «επιτέλους και στην Ευρώπη», γιατί δημοκρατίες σαν την Ελβετία, το Αμβούργο, τη Βρέμη, το Λίμπεκ και την πρώην ελεύθερη πόλη της Φρανκφούρτης9 -ας αναπαύσει ο Θεός την ψυχή της- είναι άσχετες εδώ. Η σύγχρονη δημοκρατία, που είναι και η μόνη με την οποία ασχολούμαστε εδώ, είναι η πολιτική οργάνωση των μεγάλων λαών και όχι ο επαρχιακός πολιτικός θεσμός μιας πόλης, ενός καντονιού ή μιας ομάδας καντονιών που έχει κληρονομηθεί ιστορικά από το Μεσαίωνα, λαμβάνοντας περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικές μορφές κι αντικαθιστώντας στην καλύτερη περίπτωση την εξουσία των αριστοκρατών (Patrizierherrschaft) με την ελάχιστα καλύτερη εξουσία των χωρικών (Bauernherrschaft). Η Ελβετία υπάρχει εν μέρει λόγω της ανοχής και εν μέρει λόγω των αντιπαραθέσεων (Eifersucht) των μεγάλων γειτόνων της. Κάθε φορά που αυτοί ενώνονται, είναι υποχρεωμένη να καταπιεί τις ρεπουμπλικανικές της φράσεις και να υπακούσει σε διαταγές. Τέτοιες χώρες υπάρχουν μόνο όσο δεν προσπαθούν να παρέμβουν στο ρου της ιστορίας· εκεί οφείλεται το γεγονός ότι είναι ουδετεροποιημένες, ακριβώς αυτήν την παρέμβαση αποτρέπουν με αυτόν τον τρόπο. Η εποχή των αληθινών ευρωπαϊκών δημοκρατιών χρονολογείται από την 4η Σεπτέμβρη ή μάλλον από τις μέρες του Σεντάν10, ακόμα κι αν δεν μπορεί ν’ αποκλειστεί ένα σύντομο καισαρικό πισωγύρισμα, ανεξάρτητα από ποιον διεκδικητή. Και με αυτήν την έννοια, μπορεί να ειπωθεί ότι η δημοκρατία του Θιέρσου αποτελεί την τελική πραγματοποίηση της δημοκρατίας του 179211, της δημοκρατίας των Ιακωβίνων χωρίς τις αυταπάτες των Ιακωβίνων12. Από ’δώ και στο εξής η εργατική τάξη δεν μπορεί να έχει πια αυταπάτες για τη φύση της σύγχρονης δημοκρατίας ως τη μορφή του κράτους στην οποία η εξουσία της αστικής τάξης επιτυγχάνει την τελική, την πιο τελειοποιημένη της έκφραση. Στη σύγχρονη δημοκρατία η πολιτική ισότητα, η οποία σε όλες τις μοναρχίες υπόκειται ακόμα σε κάποιες εξαιρέσεις, επιβάλλεται επιτέλους πλήρως. Και αυτή η πολιτική ισότητα τι άλλο μπορεί να είναι πέρα από τη διακήρυξη της θέσης ότι οι ταξικές διαφορές δεν αφορούν το κράτος, ότι η αστική τάξη έχει στον ίδιο βαθμό το δικαίωμα να είναι αστική τάξη όπως και οι εργάτες να είναι προλετάριοι;
Ομως ακόμα και αυτή η τελική, η πιο τελειοποιημένη μορφή της αστικής εξουσίας, η δημοκρατία, εισάγεται από την ίδια την αστική τάξη με τη μεγαλύτερη διστακτικότητα· η ίδια η δημοκρατία επιβάλλει τον εαυτό της σ’ αυτούς. Προς τι αυτή η περίεργη αντίφαση; Γιατί η εισαγωγή της δημοκρατίας συνεπάγεται τη ρήξη με ολόκληρη την πολιτική παράδοση, γιατί απαιτεί την αιτιολόγηση της ύπαρξης κάθε πολιτικού θεσμού, γιατί, κατά συνέπεια, όλες οι παραδοσιακές επιρροές που υποστηρίζουν οι μοναρχικές δυνάμεις παραμερίζονται. Με άλλα λόγια: Αν η σύγχρονη δημοκρατία δεν είναι στην ουσία τίποτε άλλο από την πιο τελειοποιημένη μορφή της αστικής εξουσίας, είναι επίσης και εκείνη η μορφή του κράτους που απελευθερώνει την ταξική πάλη από τα τελευταία της δεσμά και προετοιμάζει το πεδίο μάχης γι’ αυτήν. Η σύγχρονη δημοκρατία δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτε άλλο παρά αυτό το πεδίο μάχης. Και αυτή είναι η δεύτερη πρόοδος. Από τη μία μεριά, η αστική τάξη διαισθάνεται ότι το τέλος της πλησιάζει μόλις το έδαφος της μοναρχίας χάνεται κάτω από τα πόδια της και μαζί του όλη η συντηρητική εξουσία που εδραζόταν στη μεταφυσική πίστη των αμόρφωτων λαϊκών μαζών, ιδιαίτερα στην επαρχία, στην παραδοσιακή ανωτερότητα των βασιλικών οίκων - ανεξάρτητα από το αν αυτή η προκατάληψη προσκυνάει το βασίλειο της θείας χάρης, όπως στην Πρωσία, ή το μυθικό αυτοκράτορα των χωρικών Ναπολέοντα, όπως στη Γαλλία. Από την άλλη μεριά, το προλεταριάτο διαισθάνεται ότι το θανάσιμο μοιρολόι της μοναρχίας αποτελεί ταυτόχρονα το εγερτήριο σάλπισμα για την αποφασιστική μάχη με την αστική τάξη. Η σύγχρονη δημοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο παρά το έδαφος που έχει καθαριστεί για την τελευταία μεγάλη ταξική σύγκρουση στην παγκόσμια ιστορία - κι αυτό είναι που της προσδίδει τεράστια ιστορική σημασία.
Για ν’ αποφασιστεί, ωστόσο, αυτή η ταξική σύγκρουση ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο, πρέπει αυτές οι δύο τάξεις να έχουν αναπτυχθεί επαρκώς στις σχετικές χώρες, τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις. Στην Ισπανία αυτό έχει γίνει σε συγκεκριμένα μόνο σημεία της χώρας. Στην Καταλονία η μεγάλη βιομηχανία είναι αρκετά αναπτυγμένη σε σχέση με άλλες περιοχές. Στην Ανδαλουσία και σε κάποιες άλλες περιοχές κυριαρχεί η μεγάλη ιδιοκτησία γης και η αγροτική παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα - οι ιδιοκτήτες γης και οι μισθωτοί εργάτες. Στο μεγαλύτερο τμήμα της χώρας κυριαρχούν οι μικροί αγρότες στις αγροτικές περιοχές και η μικρή βιομηχανία στις πόλεις. Κατά συνέπεια, οι συνθήκες για μια προλεταριακή επανάσταση είναι ακόμα σχετικά λίγο ανεπτυγμένες και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο υπάρχουν ακόμα πολλά να γίνουν στην Ισπανία για μια αστική δημοκρατία. Πάνω απ’ όλα, η αποστολή της εδώ είναι να καθαρίσει το έδαφος για την επικείμενη ταξική σύγκρουση.
Πρωταρχική αναγκαιότητα γι’ αυτήν την αποστολή είναι η κατάργηση του στρατού και η εισαγωγή της λαϊκής πολιτοφυλακής (Volkswehr).13 Γεωγραφικά, η Ισπανία είναι τόσο ευνοϊκά τοποθετημένη, που μπορεί να της επιτεθούν μόνο από μία πλευρά και ακόμα και σ’ αυτήν την περίπτωση μόνο από το στενό πέρασμα των Πυρηναίων, ένα πέρασμα που δεν είναι ούτε το ένα όγδοο της συνολικής του περιμέτρου. Επιπλέον, οι συνθήκες του εδάφους στη χώρα είναι τέτοιες, ώστε δυσχεραίνουν την κίνηση μεγάλων στρατών και τα μεγάλα μέτωπα σύγκρουσης, ενώ στον ίδιο βαθμό διευκολύνουν το μη τακτικό λαϊκό πόλεμο (unregelmä-ßiger Volkskrieg). Το είδαμε αυτό με τον Ναπολέοντα, ο οποίος κατά καιρούς έχει αποστείλει περίπου 300.000 άντρες στην Ισπανία, αλλά πάντα ηττούνταν από την αποφασισμένη λαϊκή αντίσταση.14 Το έχουμε δει αυτό αμέτρητες φορές από τότε και το βλέπουμε μέχρι τις μέρες μας στην ανικανότητα του ισπανικού στρατού ν’ αντιμετωπίσει τις λίγες ομάδες Καρλιστών15 στα βουνά. Μια χώρα σαν αυτή δεν μπορεί να έχει κανένα πρόσχημα για στρατό. Επίσης, από το 1830 ο στρατός στην Ισπανία αποτελεί απλώς το εκτελεστικό όργανο όλων των μηχανορραφιών των στρατηγών που ανάτρεπαν με στρατιωτική ανταρσία την κυβέρνηση κάθε λίγα χρόνια για ν’ αντικαταστήσουν τους παλιούς κλέφτες με νέους.16 Η διάλυση του ισπανικού στρατού σημαίνει την απελευθέρωση της Ισπανίας από τον εμφύλιο πόλεμο. Αυτή μετά θα ήταν η πρώτη απαίτηση που θα έπρεπε να έχουν οι Ισπανοί εργάτες από τη νέα κυβέρνηση.
Αφότου καταργηθεί ο στρατός, εξαφανίζεται και η βασική αιτία για την οποία οι Καταλανοί ιδιαίτερα απαιτούν ομοσπονδιακή κρατική οργάνωση. Η επαναστατική Καταλονία, η αποκαλούμενη μεγάλη εργατική γειτονιά της Ισπανίας, όπως ήταν, κρατιέται μέχρι στιγμής υποταγμένη από μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις, ακριβώς όπως ο Βοναπάρτης και ο Θιέρσος κρατούσαν υποταγμένο το Παρίσι και τη Λιόν.17 Γι’ αυτό οι Καταλανοί απαιτούσαν τη διαίρεση της Ισπανίας σε ομοσπονδιακά κράτη με ανεξάρτητη διοίκηση. Αν εξαφανιστεί ο στρατός, τότε εξαφανίζεται και η βασική αιτία αυτής της απαίτησης. Θα είναι δυνατό να επιτευχθεί η ουσιαστική ανεξαρτησία χωρίς την αντιδραστική καταστροφή της εθνικής ενότητας και χωρίς την αναπαραγωγή μιας Ελβετίας σε μεγαλύτερη έκταση.
Η οικονομική νομοθεσία της Ισπανίας όσον αφορά τόσο την εσωτερική φορολογία όσο και τους τελωνειακούς δασμούς είναι παράλογη από την αρχή μέχρι το τέλος. Μια αστική δημοκρατία μπορεί να κάνει πολλά και σ’ αυτό το ζήτημα. Το ίδιο ισχύει με την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας της γης της Εκκλησίας που έχει απαλλοτριωθεί πολλές φορές, αλλά πάντα ξανασυσσωρεύεται. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, είναι η κατασκευή δρόμων που πουθενά δεν είναι σε χειρότερη κατάσταση από εδώ.
Μερικά χρόνια ειρηνικής αστικής δημοκρατίας θα προετοίμαζαν το έδαφος για την προλεταριακή επανάσταση μ’ έναν τρόπο που θα εξέπληττε ακόμα και τους πιο πρωτοπόρους Ισπανούς εργάτες. Ας ελπίσουμε ότι οι Ισπανοί εργάτες, αντί να επαναλάβουν την αιματηρή φαρσοκωμωδία της προηγούμενης επανάστασης18, αντί να παλεύουν απομονωμένοι, θ’ αξιοποιήσουν τη δημοκρατία για να ενώσουν τις δυνάμεις τους ακόμα περισσότερο και να οργανωθούν ενόψει της επανάστασης που πλησιάζει· μια επανάσταση στην οποία αυτοί θα κυριαρχήσουν. Η αστική κυβέρνηση της νέας δημοκρατίας αναζητεί απλά μια πρόφαση για να καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα και να εκτελέσει τους εργάτες, όπως ο ρεπουμπλικάνος Φαβρ και η παρέα του έκαναν στο Παρίσι. Μακάρι οι Ισπανοί εργάτες να μην τους προσφέρουν αυτήν την πρόφαση!


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε ως άρθρο της Σύνταξης στο δημοσιογραφικό όργανο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας «Der Volksstaat», τ. 18, 1 Μάρτη 1873, χωρίς ν’ αναφέρεται ο συντάκτης του. Σύμφωνα με τη σχετική υποσημείωση της αγγλικής έκδοσης Απάντων των Μαρξ-Ενγκελς «Marx Engels Collected Works», το κείμενο γράφτηκε από τον Φρ. Ενγκελς, μετά από πιθανή συζήτηση του περιεχομένου του με τον Κ. Μαρξ. Σύμφωνα με την αντίστοιχη υποσημείωση της συλλογής Απάντων των Μαρξ-Ενγκελς στην πρωτότυπη γλώσσα «Marx Engels Gesamtaus-gabe» (MEGA I, τ. 24, Apparat, σελ. 715), τόσο το περιεχόμενο όσο και ο τρόπος παρουσίασης αποδεικνύουν ότι οι συντάκτες είναι οι Μαρξ και Ενγκελς, μετά από ενδεχόμενη από κοινού εργασία τους. Το άρθρο γράφτηκε λίγες μέρες μετά την ανακήρυξη της δημοκρατίας στην Ισπανία, στις 11 Φλεβάρη 1873. Η μετάφραση του αρχικού γερμανικού κειμένου έγινε από τη συλλογή Απάντων των Μαρξ-Ενγκελς «Marx Engels Gesamtausgabe» I, τ. 24, σελ. 130-133, λαμβάνοντας υπόψη και τη μετάφραση του κειμένου στην αγλλική έκδοση Απάντων των Μαρξ-Ενγκελς «Marx Engels Collected Works», τ. 23, σελ. 417-421.
1. Ο όρος Καισαρισμός (Cäsarismus) συνήθως αναφερόταν στη γαλλική και γερμανική βιβλιογραφία της εποχής, στη βοναπαρτική μοναρχία. Ωστόσο οι Μαρξ και Ενγκελς δε συνήθιζαν να χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο.
2. Σ.μ.: Εδώ εννοείται η δήθεν ισορροπία ισχύος μεταξύ των διάφορων τάξεων, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μέσω του κράτους.
3. Βασιλιάς της Γαλλίας από το 1830 μέχρι το 1848, κατά τη διάρκεια της λεγόμενη Ιουλιανής Μοναρχίας.
4. Γνωστός και ως Ναπολέων Γ΄, ανιψιός του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, Πρόεδρος της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας (1848-1852) και Αυτοκράτορας της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας (1852-1870).
5. Αναφέρεται στον Γουλιέλμο Α΄ του Οίκου των Χοεντσόλερν, ανώτατο διοικητή των πρωσικών και βορειογερμανικών δυνάμεων στο γερμανογαλλικό πόλεμο του 1870-1871. Μετά τη νίκη του στο Σεντάν (1η Σεπτέμβρη 1870) συνελήφθη ο Ναπολέων Γ’ και στις 4 Σεπτέμβρη 1870 ανακηρύχτηκε η γαλλική δημοκρατία.
6. Το Σεπτέμβρη του 1868 ξεκίνησε στην Ισπανία η πέμπτη αστική επανάσταση που διήρκεσε μέχρι το 1874. Η επανάσταση αποτέλεσε ένα ισχυρό πλήγμα στις απολυταρχικές αντιδραστικές δυνάμεις που υποστήριζαν την επιβίωση της φεουδαρχίας στη χώρα. Η Βασίλισσα Ισαβέλλα Β΄ δραπέτευσε και στην εξουσία ήρθαν οι φιλελεύθεροι που υποστήριζαν τη συνταγματική μοναρχία. Το 1870 ο Αμαντέο, αντιπρόσωπος της Δυναστείας της Σαβοΐας, εκλέχτηκε στο θρόνο. Η θέση του, ωστόσο, αποδείχτηκε πολύ ασταθής στο πλαίσιο μιας όλο και πιο βαθιάς εσωτερικής κρίσης, με αυξανόμενες τις φιλοδημοκρατικές διαθέσεις στις μάζες και με συνεχείς επιθέσεις από αντιδραστικά μοναρχικά στοιχεία. Στις 9 Φλεβάρη 1873 ο Αμαντέο παραιτήθηκε από το θρόνο και στις 11 Φλεβάρη διακηρύχτηκε η δημοκρατία στην Ισπανία.
7. Οι μοναρχικοί, οι οποίοι αποτελούσαν την πλεοψηφία στην Εθνοσυνέλευση των Βερσαλλιών, διαιρούνταν στους Νομιμόφρονες, τους Ορλεανιστές και τους Βοναπαρτιστές. Καθεμιά από αυτές τις ομάδες είχε το δικό της διεκδικητή του θρόνου. Επειδή δεν μπορούσαν να καταλήξουν σ’ έναν κοινό υποψήφιο, η Εθνοσυνέλευση τάχθηκε υπέρ της δημοκρατίας, στη συνεδρίαση της 29ης Νοέμβρη 1872.
8. Οπαδός της δημοκρατίας, που κράτησε σοβινιστική στάση στο γερμανογαλλικό πόλεμο.
9. Οι Ελεύθερες Πόλεις Αμβούργο, Λίμπεκ και Βρέμη ήταν ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανικής Αυτοκρατορίας με δικό τους Σύνταγμα. Η πρώην Ελεύθερη Πόλη Φρανκ-φούρτη προσαρτήθηκε το 1866 από την Πρωσία, μετά τη νίκη της τελευταίας στον πόλεμο με τη Αυστρία.
10. Στις 2 Σεπτέμβρη 1870 έλαβε χώρα στην πόλη Σεντάν η παράδοση του γαλλικού στρατού υπό τον MacMahon και η αιχμαλωσία του αυτοκράτορα Ναπολέοντα ΙΙΙ από τους Πρώσους κατά τη διάρκεια του γαλλοπρωσικού πολέμου του 1870-1871. Ωστόσο η Γαλλία συνέχισε τον πόλεμο μέχρι τη μάχη του Μετς, όπου το Φλεβάρη του 1871 υπογράφηκε η συνθηκολόγηση της Γαλλίας μεταξύ του Γάλλου πρωθυπουργού Αδόλφου Θιέρσου και του πρωθυπουργού της Πρωσίας και μετέπειτα καγκελάριου Οτο Φον Μπίσμαρκ. Η καταστροφή πάντως που υπέστησαν οι Γάλλοι στο Σεντάν επίσπευσε την κατάρρευση της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας κι οδήγησε στη διακήρυξη της δημοκρατίας στη Γαλλία στις 4 Σεπτέμβρη 1870.
11. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου σταδίου της Γαλλικής Επανάστασης η Εθνοσυνέλευση που είχε συγκληθεί με το καθολικό δικαίωμα ψήφου, στις 21 Σεπτέμβρη 1792, αποφάσισε την κατάργηση της βασιλείας. Την επόμενη μέρα ξεκίνησε το «Ετος Ι» της Γαλλικής Δημοκρατίας.
12. Η επαναστατική-δημοκρατική δικτατορία των Ιακωβίνων (2 Ιούνη 1793 - 27 Ιούλη 1794), των εκπροσώπων του επαναστατικού τμήματος της μεσαιας και μικρής αστικής τάξης, ήταν το τρίτο και ταυτόχρονα πιο προοδευτικό στάδιο της Γαλλικής Επανάστασης. Οι Ιακωβίνοι στηρίζονταν στις πληβειακές αγροτικές λαϊκές μάζες (Ξεβράκωτοι). Η «δημοκρατία της ισότητας» που επιδίωκαν απέτυχε, λόγω των εσωτερικών αντιφάσεων της δικτατορίας τους. Οι Ιακωβίνοι δεν ήταν αντικειμενικά σε θέση να επιφέρουν την κοινωνική και πολιτική εμβάθυνση της επανάστασης που απαιτούσαν οι Ξεβράκωτοι. Ετσι μπόρεσαν ν’ αποτελέσουν μόνο ένα ενδιάμεσο στάδιο στη διαδικασία της διαμόρφωσης και εδραίωσης της αστικής κοινωνίας στη Γαλλία.
13. Στο γράμμα του στον José Mesa, στις 23 Φλεβάρη 1873, ο Ενγκελς αιτιολογεί την αναγκαιότητα πολιτικών αιτημάτων του εργατικού κινήματος κατά τη διάρκεια των επαναστατικών εξεγέρσεων στην Ισπανία, μεταξύ αυτών και του αιτήματος της κατάργησης του υπάρχοντος στρατού. Το γράμμα αυτό δεν έχει διασωθεί (βλ. Γράμμα του José Mesa στον Ενγκελς, στις 11 Μάρτη 1873).
14. Με την εξέγερση της Μαδρίτης στις 2 Μάη 1808 ξεκίνησε ο εξάχρονος απελευθερωτικός αγώνας του ισπανικού λαού ενάντια στη Ναπολεόντια ξένη κυριαρχία. Μέχρι το καλοκαίρι του 1810 η ισχύς των γαλλικών στρατευμάτων στην Ισπανία προσέγγισε τους 300.000 άντρες.
15. Οι Καρλιστές ήταν οπαδοί του κληρισμού και του απολυταρχισμού και υποστήριζαν τη διεκδίκηση του ισπανικού θρόνου από τον Δον Κάρλος, αδελφό του βασιλιά Φερδινάνδου Ζ΄, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Στηριζόμενοι στους αντιδραστικούς στρατιωτικούς κύκλους και τον καθολικό κλήρο, καθώς και στην καθυστερημένη αγροτιά των ορεινών περιοχών της Ισπανίας, εξαπέλυσαν έναν εμφύλιο πόλεμο το 1833 ο οποίος διήρκεσε μέχρι το 1840 (ο πρώτος πόλεμος των Καρλιστών). Οταν ο Δον Κάρλος πέθανε το 1855, οι Καρλιστές υποστήριξαν την υποψηφιότητα του εγγονού του, Δον Κάρλος του νεότερου. Το 1872, κατά τη διάρκεια της πολιτικής κρίσης, οι Καρλιστές αύξησαν την ενεργητικότητά τους κι αυτό οδήγησε σ’ έναν ακόμα εμφύλιο πόλεμο (το δεύτερο πόλεμο των Καρλιστών), ο οποίος τελείωσε το 1876.
16. Στις δεκαετίες μετά το 1830 σημαντικό ρόλο έπαιξαν κυρίως πέντε στρατηγοί: Οι Joaquín Baldomero Fernández Espartero, Ramón María Narváez και ο Leopoldo O’ Donnell, οι οποίοι μέχρι το 1868 ανέτρεψαν επανειλημμένα κυβερνήσεις με συνομωσίες και ανταρσίες και οι στρατηγοί Francisko Serrano y Domínguez και Juan Prim y Prats που καθόριζαν τις κυβερνητικές υποθέσεις μετά την ανατροπή της Ισαβέλλας Β΄.
17. Ο Ναπολέων Α΄, οι Βουρβόνοι που επέστρεψαν στη Γαλλία το 1814 και οι Ορλεανιστές που κυβέρνησαν απ’ το 1830, συγκέντρωναν στρατεύματα κοντά στο Παρίσι και σε άλλα αστικά κέντρα για ενδεχόμενη αξιοποίησή τους στην καθυπόταξη των λαϊκών μαζών. Κατά τη διάρκεια των ναπολέοντιων πολέμων δεν αξιοποιήθηκαν αυτά τα στρατεύματα. Ομως τον Νοέμβρη του 1831 και τον Απρίλη του 1834 ο Λουδοβίκος Αδόλφος Θιέρσος αξιοποίησε τα τακτικά στρατεύματα για την καταστολή της εξέγερσης των υφαντουργών στη Λιόν. Ο Θιέρσος έφερε επίσης την ευθύνη για την αιματοχυσία των εργατών και μικρών αστών του Παρισιού στη Rue Transnonain τον Απρίλη του 1834.
18. Στις 28 Ιούνη 1854 ξεκίνησε με την εξέγερση στη Μαδρίτη μια στρατιωτική ανταρσία στα ανάκτορα, η οποία εξελίχθηκε σε πλατύ λαϊκό επαναστατικό κίνημα. Αυτή η επανάσταση, η τέταρτη στην Ισπανία, έγινε ακριβώς στη βάση της αντιπαράθεσης ανάμεσα στη φιλελεύθερη συντηρητική αντιπολίτευση, δηλαδή τους ηγετικούς κύκλους της αστικής τάξης και το «εκσυγχρονισμένο» τμήμα των μεγάλων γαιοκτημόνων, και τις ρεπουμπλικανικές δυνάμεις που αποτελούνταν από τη μικρή αστική τάξη των πόλεων, τους εργάτες και τους αγρότες. Η απουσία ενότητας της ηγεσίας των ρεπουμπλικανικών και δημοκρατικών δυνάμεων επέτρεψε στους υποστηρικτές της φιλελεύθερης-συντηρητικής πτέρυγας να οργανώσουν την αντεπανάσταση και να καταστείλουν τις εξεγέρσεις του λαού το καλοκαίρι του 1856.