ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ.Ερευνα του Ρ

1. Στα ξενοδοχεία κυριαρχούν ισχυρά μονοπώλια

Οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι βγαίνουν κερδισμένοι από τον προσανατολισμό στον εξωτερικό τουρισμό

Στον τομέα των ξενοδοχείων κυριαρχούν ισχυροί μονοπωλιακοί όμιλοι. Στην ιδιοκτησία κάθε ομίλου ανήκουν πολλά ξενοδοχεία. Οι «μεγάλοι» επένδυσαν στον κλάδο του τουρισμού, εκμεταλλευόμενοι τα κίνητρα που δόθηκαν από τις κυβερνήσεις και την ΕΕ, όπως επίσης από τον αναπτυξιακό νόμο, για επενδύσεις εκσυγχρονισμού και δημιουργίας νέων μονάδων υψηλών κατηγοριών.
Παρά τις δυσκολίες και την επίδραση της κρίσης, οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι στον τουρισμό βγαίνουν ακόμα πιο ενισχυμένοι. Αλλωστε, οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να έχουν πιο ευέλικτη τιμολογιακή τακτική, ώστε να αντέχουν με καλύτερες προϋποθέσεις στον ανταγωνισμό και να κυριαρχούν στην αγορά.
Τα τελευταία χρόνια έχει επιταχυνθεί η διαδικασία συγκέντρωσης και μεγέθυνσης της κεφαλαιοποίησης. Το μέσο μέγεθος ανά ξενοδοχειακό κατάλυμα συνεχίζει να αυξάνεται σταθερά από το 2009, όπως και τα προηγούμενα χρόνια. Ετσι, το 2009 ήταν 40,1 δωμάτια και το 2012 ανέβηκε στα 41,3 (+ 1,2). Το συνολικό ξενοδοχειακό δυναμικό συνέχισε να αυξάνεται και το 2012 έφτασε στα 399.966 δωμάτια, με 645.919 κλίνες.
Το 2000 μόνο το 1% των ξενοδοχείων άνηκε στην κατηγορία των 5 αστέρων, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 5,8% των δωματίων. Αντίστοιχα, το 9,7% κατατάσσονταν στην κατηγορία των 4 αστέρων, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 25,3% των δωματίων. Το 2010 το 3,2% (+ 2,2) των ξενοδοχείων άνηκε στην κατηγορία των 5 αστέρων, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 12,9% (+ 7,1 ) των δωματίων, ενώ το 12,7% (+ 3) ανήκε στην κατηγορία 4 αστέρων, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 25,6% (+ 0,3) των δωματίων.
Το 2012 το 3,6% (+ 0,4 σε σχέση με το 2010) των ξενοδοχείων άνηκε στην κατηγορία των 5 αστέρων, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 13,8% (+ 0,9 σε σχέση με το 2010) των δωματίων, ενώ το 12,9% (+ 0,2% σε σχέση με το 2010) ανήκε στην κατηγορία των 4 αστέρων, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 25,1% (- 0,5% σε σχέση με το 2010) των δωματίων. Αντίθετα, μειώνονται σταθερά τα ξενοδοχεία των 2 και 1 αστέρων.
Η εξέλιξη των εσόδων
Με μια επεξεργασία των στοιχείων του IΤΕΠ, τα συνολικά έσοδα που απέσπασαν κατά προσέγγιση οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις το 2011 ανήλθαν στα 5.738.515.200 ευρώ, αυξημένα κατά 9,2% σε σχέση με το 2010. Τα ξενοδοχεία 5 αστέρων είχαν συνολικά έσοδα περίπου 1.505.929.471 ευρώ, αυξημένα κατά 12,3%. Δηλαδή, το 3,6% είχε μερίδιο 26,25% στα συνολικά έσοδα.
Τα ξενοδοχεία 4 αστέρων είχαν συνολικά έσοδα 1.535.668.200 ευρώ, αυξημένα κατά 11,3% σε σχέση με το 2010. Δηλαδή, το 12,9% του ξενοδοχειακού δυναμικού απέσπασε μερίδιο 26,76% των εσόδων. Το 16,5% των ξενοδοχείων απέσπασε το 53,01% των συνολικών εσόδων. Το 83,5%, που είναι τα ξενοδοχεία των υπόλοιπων κατηγοριών, απέσπασε το 46,99% των συνολικών εσόδων. Μάλιστα, τα ξενοδοχεία 2 αστέρων σημείωσαν μείωση εσόδων σε σχέση με το 2010 κατά 3,4% και τα ξενοδοχεία 1 αστέρα κατά 5,6%
.2. Μειώνεται η απασχόληση, αυξάνει η εντατικοποίηση

Η εντατικοποίηση της εργασίας στις τουριστικές μονάδες οδηγεί σε εξάντληση τους εργαζομένους

Η θωράκιση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της καπιταλιστικής ανάπτυξης προϋποθέτουν το τσάκισμα μισθών και δικαιωμάτων. Ο κλάδος του τουρισμού είναι το καλύτερο παράδειγμα, παρά τους διάφορους ισχυρισμούς για το αντίθετο. Η πορεία του κλάδου, που δεν έχει υποστεί μακρόχρονη κρίση, αποδεικνύει ότι η ανάκαμψή του δε συνοδεύεται με βελτίωση της θέσης των εργαζομένων.
Με μια επεξεργασία των στοιχείων, υπολογίζεται κατά προσέγγιση ότι οι εργαζόμενοι που απασχολούνταν στα ξενοδοχεία 5 αστέρων το Μάη του 2012 ήταν 28.085 άτομα (29,76% των απασχολούμενων) και τον Αύγουστο 34.142 (28,47% των απασχολούμενων).
Στα ξενοδοχεία 4 αστέρων απασχολούνταν το Μάη του 2012 31.049 άτομα (32,9% των απασχολούμενων) και τον Αύγουστο 38.060 άτομα (31,74%). Δηλαδή το 3,6% του ξενοδοχειακού δυναμικού, που είναι 5 αστέρων, απασχολούν το 28,47% - 29,76% των εργαζομένων και το 12,9%, που είναι 4 αστέρων, απασχολεί το 31,74% - 32,9%. Το υπόλοιπο 83,5% του ξενοδοχειακού δυναμικού απασχολεί το 37,34% - 39,79%.
Από τα στοιχεία του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) φαίνεται ότι 10,6% - 11,3% των ξενοδοχείων απασχολούν από 51 και πάνω εργαζομένους. Το 2007 (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ) οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις με πάνω από 50 εργαζομένους ήταν το 8,17% και απασχολούσαν το 28,92% των εργαζομένων. Αντίθετα, 12,6% - 17,8% απασχολούν μέχρι 1 εργαζόμενο και 18,9% - 20,2%, 2 - 3 εργαζομένους. Το 2007, οι μονάδες με 1 εργαζόμενο ήταν 6,19%.
Σύμφωνα με το ΙΤΕΠ και τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, υπολογίζεται ότι στις «Υπηρεσίες Παροχής Καταλύματος - Εστίασης» απασχολούνταν το Γ' τρίμηνο του 2008 307.100 άτομα, ενώ το Γ' τρίμηνο του 2012 απασχολούνταν 296.000 άτομα. Η σωρευτική μεταβολή είναι - 11.100 ή - 3,6%. Δικαιολογούν τη μείωση αυτή με το ότι χάθηκαν θέσεις εργασίας κατά κύριο λόγο στον κλάδο της εστίασης, αφού έχουν «κλείσει περίπου 4.500 μικρές επιχειρήσεις στις πόλεις της ηπειρωτικής χώρας».
Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το Α' Τρίμηνο του 2013, υπολογίζεται ότι στις «Υπηρεσίες Παροχής Καταλύματος - Εστίασης» απασχολούνταν 238.900 άτομα. Διαχρονικά, η απασχόληση τα αντίστοιχα τρίμηνα ακολουθεί την παρακάτω εξέλιξη: Α' Τρίμηνο 2010: 288.000, Α' Τρίμηνο 2011: 272.300, Α' Τρίμηνο 2012: 258.200, Α' Τρίμηνο 2013: 238.900.
Η μεγάλη μείωση σε σχέση με το 2009 (- 17%) δεν οφείλεται μόνο στις απολύσεις και σε κλείσιμο επιχειρήσεων, αλλά σε μεγάλο βαθμό και στη μεγάλη αύξηση της ανασφάλιστης - αδήλωτης εργασίας που χαρακτηρίζουν ιδιαίτερα τους δύο αυτούς κλάδους. Η απασχόληση συγκεντρώνεται κυρίως στο Νότιο Αιγαίο (30.850 άτομα) και στην Κρήτη (27.570).
Το 2013, σύμφωνα με τα τελικά στοιχεία, η απασχόληση στον κλάδο του τουρισμού, παρά την έκρηξη των τουριστών και των δισ. ευρώ, ήταν 3,5% λιγότερη σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, με την πλειοψηφία των εργαζομένων να απασχολείται το πολύ έως 6 μήνες. Το ετήσιο εισόδημα μετά και από την περικοπή των Ταμείων Ανεργίας δεν υπερβαίνει τις 4.000 ευρώ για τη μεγάλη πλειοψηφία.

3. Στο γκρεμό οι μισθοί, στα ύψη η «μαύρη» εργασία

Από κινητοποίηση των ξενοδοχοϋπαλλήλων της Αθήνας για την υπογραφή Συλλογικής Σύμβασης

Η καταπάτηση της ΣΣΕ και η μη εφαρμογή της, ιδιαίτερα σε περιοχές με μεγάλη τουριστική κίνηση, είναι γενικευμένη. Οπως γενικευμένο είναι και το φαινόμενο οι εργαζόμενοι να μην πληρώνονται τα δεδουλευμένα τους για μήνες ή ακόμα να τους οφείλονται δεδουλευμένα από το προηγούμενο έτος. Είναι πολλά τα παραδείγματα από Κέρκυρα, Ρόδο, Κρήτη, Ζάκυνθο, Πελοπόννησο, Αττική.
Οι δείκτες του λεγόμενου «κόστους εργασίας» φανερώνουν και αποδεικνύουν την ένταση της εκμετάλλευσης. Στους κλάδους Ξενοδοχείων - Εστίασης, από το Α' Τρίμηνο του 2010 ως το Γ' Τρίμηνο του 2011, το συνολικό «κόστος εργασίας» υποχώρησε κατά 32,5% (!), οι μισθοί και οι αμοιβές συνολικά υποχώρησαν κατά 30,4%, οι τακτικές αποδοχές κατά 26%, ενώ ακόμα μεγαλύτερη μείωση παρουσίασε το λεγόμενο «μη μισθολογικό κόστος», κατά 36,2%.
Με έτος βάσης το 2008, το «κόστος εργασίας» παρουσιάζει την εξής εξέλιξη: Με βάση τα στοιχεία του ΙΤΕΠ για το 2011, το «συνολικό κόστος εργασίας» απορροφούσε το 36,7% των εσόδων των ελληνικών ξενοδοχείων. Στα ξενοδοχεία συνεχούς λειτουργίας, η αναλογία διαμορφώθηκε στο 38,8% και στις μονάδες εποχικής λειτουργίας στο 34,4%.
Η κατάσταση είναι σαφώς χειρότερη για τους εργαζομένους, αφού καλπάζει η ανασφάλιστη «μαύρη» εργασία, ενώ δεν υπολογίζονται οι «καταρτιζόμενοι» και «μαθητευόμενοι». Σύμφωνα με έρευνα της Ειδικής Υπηρεσίας Ελέγχου Ασφάλισης του ΙΚΑ, η αδήλωτη εργασία φτάνει στο 36% πανελλαδικά, ενώ σε ορισμένες περιοχές ανεβαίνει μέχρι και στο 44%. Οι κλάδοι στους οποίους παρατηρείται το μεγαλύτερο ποσοστό ανασφάλιστων εργαζομένων είναι οι τουριστικές εποχιακές επιχειρήσεις, ο κλάδος επισιτισμού και διασκέδασης.
Ιδιαίτερα επικίνδυνο για τους εργατοϋπαλλήλους στον κλάδο του τουρισμού είναι το πρόγραμμα κατάρτισης «Επιταγή Εργασίας» για 10.000 θέσεις με διαχειριστή τον ίδιο το ΣΕΤΕ. Προσφέρει «τσάμπα» εργασία των 400 - 470 ευρώ, επιδοτούμενη από το κράτος και το ΕΣΠΑ. Επιπλέον «προικοδοτεί» με 1.100 ευρώ το άτομο τους μεγαλοεπιχειρηματίες του κλάδου, ως «ανάδοχους κατάρτισης». Στην ουσία, όχι μόνο τσακίζει ακόμα περισσότερο τους μισθούς και τα δικαιώματα, αλλά υπονομεύει παραπέρα τις συλλογικές συμβάσεις και περιορίζει οποιαδήποτε συνδικαλιστική δράση.
Να συνυπολογιστεί ότι με βάση την Κοινοτική Οδηγία Μπολκενστάιν και με την κάλυψη της μαθητείας, γίνεται ήδη δυνατή η πρόσληψη εργαζομένων από άλλες χώρες με μισθούς των 300 ευρώ. Ακόμα, προσλαμβάνονται εργαζόμενοι από δουλεμπορικά Γραφεία Ευρέσεως Εργασίας και σπουδαστές ΙΕΚ - ΤΕΙ σαν «καταρτιζόμενοι». Σύμφωνα με στοιχεία του 2012, οι επιχειρήσεις απασχολούσαν ανασφάλιστους τρεις στους δέκα εργαζομένους, ενώ πάνω από 40.000 δούλευαν «νόμιμα» χωρίς ασφάλιση, με το καθεστώς της «μαθητείας», που σημαίνει ωρομίσθιο μέχρι και ένα (1) ευρώ, 10ωρες βάρδιες, στο όνομα τάχα της πρακτικής άσκησης
.4. Προσανατολισμός στον εξωτερικό τουρισμό και στα υψηλά εισοδήματα

Οι μεγάλοι «tour operators» είναι αυτοί που ελέγχουν τη διακίνηση εκατομμυρίων τουριστών σε όλο τον κόσμο

Τα αυξημένα οικονομικά βάρη, σε συνδυασμό με τη μεγάλη ανεργία και τη συρρίκνωση των εισοδημάτων (21,5% στον ιδιωτικό και 27,1% στο δημόσιο τομέα την περίοδο 2010-2013, σύμφωνα με τις υποτιμημένες εκτιμήσεις της τελευταίας έρευνας του ΙΟΒΕ), στερούν από χιλιάδες εργατικά λαϊκά νοικοκυριά τη δυνατότητα να κάνουν έστω και λίγες μέρες διακοπές.
Με δεδομένο ότι ο εσωτερικός τουρισμός έχει φτάσει στα κατώτερα όρια, η μείωση της εσωτερικής τουριστικής κίνησης αντισταθμίστηκε από το εξωτερικό. Με αυτόν τον τρόπο ωφελήθηκαν οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, κατά κύριο λόγο όσοι έχουν συμφωνίες με «Τοur Operators». Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση δίνει στους μεγάλους του κλάδου ό,τι χρειάζονται για να απευθυνθούν στη μεγάλη αγορά του εξωτερικού και να προσελκύσουν υψηλά εισοδήματα, ώστε να συνεχίσουν την κερδοφόρα πορεία τους.
Σύμφωνα με το ΣΕΤΕ, ο εσωτερικός τουρισμός βρίσκεται στα επίπεδα του 50% (1,5 δισ. ευρώ) σε σχέση με το 2008 (3 δισ. ευρώ), με τάσεις περαιτέρω μικρής μείωσης το 2014. Τα στοιχεία αυτά «ταιριάζουν» με τα αποτελέσματα της τελευταίας πανελλαδικής έρευνας από το ΙΝΚΑ, που δείχνει ότι περισσότεροι από 75 στους 100 Ελληνες θα περάσουν το φετινό καλοκαίρι χωρίς διακοπές.
Από αυτούς που δήλωσαν ότι θα κάνουν διακοπές, το 40% είπε ότι θα είναι ολιγοήμερες, το πολύ πέντε ημερών. Οι λόγοι για τους οποίους οι περισσότεροι δεν θα κάνουν διακοπές, είναι οικονομικοί (75%), επαγγελματική και εισοδηματική αστάθεια (15%), επαγγελματικές υποχρεώσεις και άλλοι λόγοι (10%).
Σύμφωνα με την έρευνα, οι Ελληνες παραθεριστές διαμένουν κυρίως σε φιλικά ιδιόκτητα σπίτια (40%), σε συγγενικό - φιλικό σπίτι (30%) και ξενοδοχεία - ενοικιαζόμενα δωμάτια (30%). Το 40% των παραθεριστών του 2014 θα κάνει διακοπές για 4 μέρες, το 25% για 7 μέρες, το 20% για 10 μέρες, το 13% για 15 μέρες και το 2% για 20 μέρες. Αυτοί που θα ταξιδέψουν εκτός Ελλάδας, θα είναι μειωμένοι φέτος κατά 52%
.Το «άλμα» στον τουρισμό αφορά μια χούφτα επιχειρηματικούς ομίλους

Με αφορμή τα στοιχεία για τις αφίξεις και τις εισπράξεις από τον τουρισμό, που παρουσίασε την Τρίτη η Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), για το πεντάμηνο Γενάρης - Μάης, η κυβέρνηση πανηγύριζε στη Βουλή ότι ο τουρισμός στην Ελλάδα «κάνει άλμα», παρουσιάζοντας τον κλάδο σαν υπόδειγμα ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, οι αφίξεις για το πρώτο πεντάμηνο του 2014 ξεπέρασαν τα 3,5 εκατομμύρια, σημειώνοντας αύξηση 17% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρσι. Το ίδιο διάστημα, οι εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 10,6% και το ταξιδιωτικό ισοζύγιο παρουσίασε πλεόνασμα 1,13 δισ. ευρώ, αυξημένο κατά 6,7% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο πέρσι.

Ποιος ωφελείται από αυτήν την άνοδο της τουριστικής κίνησης στη χώρα μας; Τα στοιχεία που παρουσιάζει σήμερα ο «Ριζοσπάστης» είναι αποκαλυπτικά. Επιβεβαιώνουν ότι από την ανάπτυξη του τουρισμού επωφελούνται κατά κύριο λόγο οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, που δουλεύουν με πρακτορεία - μεγαθήρια του εξωτερικού. Στον αντίποδα, οι εργαζόμενοι βλέπουν τα εισοδήματά τους να συρρικνώνονται, τη μαύρη εργασία να γενικεύεται, την εντατικοποίηση να μεγαλώνει και τις απολύσεις να πληθαίνουν. Ολοένα και πιο μικρό κομμάτι της πίτας καταλήγει στους «μικρούς» επιχειρηματίες του κλάδου, ενώ η εργατική - λαϊκή οικογένεια στερείται ακόμα και λίγες μέρες αναψυχής και διακοπών. Σε τελική ανάλυση, από την εικόνα στον κλάδο προκύπτει το πραγματικό δίλημμα: Ανάπτυξη για τα μονοπώλια ή για το λαό;

Η διέξοδος που προτείνει το ΚΚΕ

Στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και όσο ο τουρισμός παραμένει ένα ακριβοπληρωμένο εμπόρευμα, δεν μπορεί να διασφαλιστεί το δικαίωμα στις διακοπές, στην αναψυχή και στην περιήγηση για όλους τους εργαζομένους. Ακόμα περισσότερο, δε διασφαλίζεται κανένα δικαίωμα στην εργασία σε αυτούς τους κλάδους.
Το δικαίωμα στις διακοπές, που αφορά όλο το λαό, χρειάζεται να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της Λαϊκής Συμμαχίας, με αντικαπιταλιστικό - αντιμονοπωλιακό προσανατολισμό του εργατικού - λαϊκού κινήματος. Να αναπτυχθούν με ευθύνη του κράτους κοινωνικά προγράμματα τουρισμού για όλους τους εργαζομένους, με την ανάπτυξη κρατικών δομών και δικτύων ξενοδοχείων - κατασκηνώσεων - εγκαταστάσεων, με κοινωνικοποίηση όλων των μεγάλων μονάδων, ώστε να ικανοποιηθούν οι λαϊκές ανάγκες.
Απαιτείται η πάλη για ενιαίο αποκλειστικά δημόσιο φορέα στις μεταφορές και συγκοινωνίες, στη ναυσιπλοΐα. Να αναπτυχθούν από ενιαίο δημόσιο φορέα οι υποδομές με κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες. Να γίνουν λαϊκή περιουσία τα λιμάνια, οι σιδηρόδρομοι και τα αεροδρόμια, που θα ανήκουν αποκλειστικά στο κράτος, η γη, τα νησιά, τα δάση, οι ιαματικές πηγές και τα λουτρά, οι ορεινοί όγκοι και οι αιγιαλοί, αποκλείοντας οποιαδήποτε επιχειρηματική δράση. Να αναπτυχθούν αποκλειστικά δημόσιες και δωρεάν τουριστικές σχολές. Να καταργηθούν τα διόδια.
Το ΚΚΕ είναι κατηγορηματικά αντίθετο και αγωνίζεται ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις, το πούλημα νησιών, ιαματικών πηγών, παραλιών και δασών. Είναι ενάντια στην επιχειρηματική εκμετάλλευση, είτε αυτή γίνεται μέσω καπιταλιστών είτε μέσω φορέων της Τοπικής Διοίκησης. Απαιτεί και παλεύει για ελεύθερη είσοδο σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, οργανωμένες πλαζ και σε πολιτιστικές δραστηριότητες. Διεκδικεί να ανήκουν σε ενιαίο δημόσιο φορέα οι ιαματικές πηγές και τα λουτρά, για να αξιοποιούνται δωρεάν για εργαζομένους και συνταξιούχους που τα έχουν ανάγκη.
Το ΚΚΕ στηρίζει και προβάλλει να γίνει βασικό ζήτημα διεκδίκησης και στόχος πάλης το δικαίωμα στη μόνιμη και σταθερή εργασία. Να διεκδικηθούν μισθολογικές αυξήσεις, 8ωρο - 5ήμερο, να αναγνωρίζονται οι εργασίες των απασχολούμενων στον επισιτισμό - τουρισμό ως ανθυγιεινά και επικίνδυνα επαγγέλματα. Να υπάρχει ιδιαίτερη μέριμνα για τις εργαζόμενες γυναίκες, σε συνδυασμό με τα δικαιώματα στην υγεία και την προστασία της μητρότητας.
Σε αυτήν τη βάση, το ΚΚΕ παλεύει με τις δυνάμεις του στο κίνημα να αναπτυχθεί η πάλη των εργαζομένων για διεκδίκηση και τήρηση ΣΣΕ με βάση τις σύγχρονες ανάγκες των εργατοϋπαλλήλων, κόντρα στις συμβάσεις με «ενώσεις προσώπων», στις ατομικές ή επιχειρησιακές. Να απαιτηθεί η πληρωμή των δεδουλευμένων, να οργανωθεί η πάλη ενάντια στην ανασφάλιστη εργασία, να αναπτυχθεί ενιαία δράση και να απαιτηθούν ενιαία δικαιώματα για Ελληνες και αλλοδαπούς, όπως και «καταρτιζόμενους» ή όπως αλλιώς χαρακτηρίζουν τους εργαζομένους.
Το ΚΚΕ αγωνίζεται για να ανέβει η δράση για ουσιαστική προστασία των ανέργων. Να επανέλθει το επίδομα ανεργίας στους εποχικούς και να αυξηθεί, ώστε να καλύπτει βασικές τους ανάγκες. Ο χρόνος της ανεργίας να θεωρείται κανονικός χρόνος στην ασφάλιση. Καλεί τους εργαζομένους να αναπτύξουν την πάλη ενάντια στην τρομοκρατία και τον περιορισμό της συνδικαλιστικής δράσης, ενάντια στις απολύσεις, ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις.
Το ΚΚΕ διακηρύττει ότι μόνο στο πλαίσιο των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής είναι δυνατό να λυθεί προς όφελος του λαού το ζήτημα της ισόρροπης ανάπτυξης του τουρισμού συνδυασμένα με την ανάπτυξη όλων των παραγωγικών δυνάμεων και με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος. Μόνο με την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής θα εξασφαλιστούν ο ελεύθερος χρόνος και ο οργανωμένος κοινωνικός τουρισμός, θα εξαλειφθεί η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής.