Αινίγματα για μελλοντικούς ιστορικούς

 Αινίγματα για μελλοντικούς ιστορικούς

Αρχική δημοσίευση, Lenin Reloaded, 6 Νοέμβρη 2013.

Ι. Θυμήσου να ξεχάσεις ότι δεν θυμάσαι τίποτα

Σήμερα, 6 Νοέμβρη, ήταν η μέρα μιας γενικής απεργίας που σημαδεύτηκε από την εξαφάνιση της ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ και την μοναχική επιμονή του ΠΑΜΕ. Χθες, 5 Νοέμβρη, ήταν η παγκόσμια μέρα του κινήματος των τύπων που φοράνε μάσκες Guy Fawkes. Το TVXS, όπου πληροφορήθηκα για το θέμα, έχει αναλυτικό ρεπορτάζ από τις συγκεντρώσεις τους σε διάφορες πόλεις του κόσμου, όπου, όπως γράφει, κατέβηκαν "για να εκφράσουν την αντίθεση τους στο παγκόσμιο πολιτικοοικονομικό σύστημα", το οποίο προφανώς δεν έχει όνομα άλλο από "παγκόσμιο πολιτικοοικονομικό σύστημα", ή, επί το απλούστερον, "σύστημα." Για να γιορτάσει δε με τις δέουσες τιμές το παγκόσμιο κίνημα των τύπων με τις μάσκες Guy Fawkes κόντρα στο σύστημα, το TVXS ανέβασε και ιστορικό ρεπορτάζ για τον ορίτζιναλ Guy Fawkes.

Δεν ξέρω κατά πόσο αυτό φαίνεται στο άρθρο που μετέφρασαν στο TVXS, αλλά ο Guy Fawkes, και ευρύτερα η συνωμοσία της πυρίτιδας στην οποία ενεπλάκη, είχε κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία.

Κατ' αρχάς ήταν κάργα αντιδραστική, καθώς ο στόχος της ήταν η δια της τρομοκρατίας επαναφορά του Καθολικισμού σε μια χώρα όπου είχε προηγηθεί η θρησκευτική Μεταρρύθμιση· με άλλα λόγια, η επιστροφή στο θρησκευτικό καθεστώς της Αγγλίας επί απολυταρχικής μοναρχίας. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια συνωμοσία που βρίσκεται στον αντίποδα ακριβώς των ριζοσπαστικών στοιχείων που θα ερχόντουσαν στην επιφάνεια 35 περίπου χρόνια αργότερα, από τον Προτεσταντικό χώρο που ο Guy Fawkes και η παρέα του θέλησαν να εξαλείψουν απ' την ιστορία: τους Εξισωτές (Levellers), τους Σκαφτιάδες (Diggers), τους Ranters και τους Fifth Monarchists, τον Gerrard Winstanley και τα commons, και τον New Model Army--την προτεσταντική προεικόνιση του Κόκκινου Στρατού, του λαϊκού στρατού ευρύτερα. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν σε μεγάλη εκτίμηση τούτες τις πρώιμες μορφές του αστικού (αλλά όχι μόνο) ριζοσπαστισμού· και όχι τυχαία, ο σπουδαίος μαρξιστής ιστορικός Christopher Hill αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη τους. Με τον Guy Fawkes δεν ασχολήθηκε ποτέ κανένας μαρξιστής, καθώς αποτελούσε, από πολύ νωρίς, όχι απλώς έναν αναγεννησιακό τζιχαντιστή αλλά και κάτι σαν εθνικό ανέκδοτο.

Ο λόγος για αυτό δεν ήταν απλώς ότι εκπροσωπούσε μια ιστορικά ξεπερασμένη και οπισθοδρομική προοπτική χωρίς καμία λαϊκή νομιμοποίηση και βάση, αλλά και ότι η συνωμοσία στην οποία ενεπλάκη ήταν μια μαύρη αποτυχία από την πρώτη ως την τελευταία λεπτομέρεια. Όλοι οι εμπλεκόμενοι συνελήφθησαν μετά από ένα όργιο από γκάφες και χωρίς να καταφέρουν τίποτε. Εξ αρχής, κυκλοφόρησαν φήμες ότι η συνωμοσία ήταν τόσο αποτυχημένη που ήταν μάλλον προβοκάτσια με στόχο να ενταθούν οι διώξεις καθολικών. Η όλη υπόθεση εξελίχθηκε ως αιματηρή φάρσα, ο Fawkes --ο οποίος ήταν ένας τυχάρπαστος μισθοφόρος και όχι κάποιου είδους Καλβίνος απ' την ανάποδη-- δεν έβγαλε κανένα παθιασμένο λόγο σε κανένα δακρύζον ακροατήριο, και οι "εγκέφαλοι" του όλου πράγματος ήταν κάποιοι μάλλον κωμικοί καθολικοί αριστοκράτες που πήγαν καλιά τους και end of story.

Ποιος να περίμενε λοιπόν, ότι τέσσερις αιώνες αργότερα, το παγκόσμιο "κίνημα", η συνέχεια του World Social Forum, του Σιάτλ και της Γένοβα, θα ήταν το να βάζεις τη μάσκα ενός αποτυχημένου αντιδραστικού που δεν συνεισέφερε τίποτε στην αγγλική --πόσο μάλλον στην παγκόσμια-- ιστορία εκτός από ένα έθιμο με το κάψιμο του ομοιώματός του και μια εισαγωγική παραπομπή στο (αποκαλυπτικώς τιτλοφορούμενο) "Κούφιοι άνθρωποι" του Τ.Σ. Έλιοτ; Μια περιήγηση στο αγγλόφωνο διαδίκτυο είναι αρκετή για να αποκαλύψει ότι πολλοί άνθρωποι παγκοσμίως αναρωτιούνται πώς διάολο έγινε σύμβολο, γιατί έγινε σύμβολο, και ποιου ακριβώς πράγματος έγινε σύμβολο, ο αντιδραστικός γκαφαδόρος wannabe τρομοκράτης Guy Fawkes. Όλοι φυσικά γνωρίζουν την καθοριστική συνεισφορά της ταινίας των αφων Γουακόφσκι "V for Vendetta", είναι όμως αρκετά δύσκολο για τους περισσότερους να απαντήσουν γιατί το αρχικό κόμικ και κατόπιν η ταινία, επέλεξαν, ως σύμβολο για τη φιγούρα του σύγχρονου ατομικού τρομοκράτη (και δη του virtual τρομοκράτη ή χάκερ), μια τόσο άσχετη με οτιδήποτε πολιτικά προοδευτικό ή σημαίνον φιγούρα. 

Όμως η απάντηση βρίσκεται ήδη στην ερώτηση: ο Guy Fawkes έγινε σύμβολο της μεταμοντέρνας "αριστεράς" και "αντιεξουσίας" ακριβώς επειδή ως φιγούρα δεν ενεργοποιεί απολύτως καμία σημαίνουσα ταξική ή ευρύτερα λαϊκή μνήμη πουθενά στον κόσμο. Συμβολοποιεί την απαγόρευση της ταξικής μνήμης. Ως μορφή δεν έχει καμία οργανική σχέση με οποιαδήποτε μνήμη λαϊκών αγώνων στη γενέτειρά του, και φυσικά έχει λιγότερη από καμία σχέση με τέτοιους αγώνες στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Η απόλυτη κενότητά του είναι το θεμέλιο της οικουμενικής διαθεσιμότητάς του, της δυνατότητάς του να σημαίνει οτιδήποτε, δηλαδή, κατά βάση, τίποτα. Με άλλα λόγια, ο Guy Fawkes δεν είναι τόσο η οικουμενοποίηση του τίποτα όσο το τίποτα ως το πραγματικό περιεχόμενο της μεταμοντέρνας παγκοσμιότητας, το "γενικό ισοδύναμό" της.

Υπ' αυτό το πρίσμα, ο ιστορικός του μέλλοντος θα βρει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τη χρήση του συνθηματικού "Remember, remember", εφόσον αυτό το οποίο καλείται να θυμηθεί ο αποδέκτης του σλόγκαν είναι να μη θυμηθεί τίποτα (ούτε καν το γεγονός ότι δεν θυμάται τίποτα). Διότι ο Guy Fawkes δεν παραπέμπει σε τίποτα ικανό να φέρει συναισθηματική, βιωματική, ψυχική και πολιτικο-ιστορική φόρτιση· τίποτα εκτός από μια ταινία του Χόλιγουντ που μετέφερε ένα κόμικ για κάποιον του οποίου το βασικό προσόν ήταν η αποτυχημένη απόπειρα να κάνει πράξη το "να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η Βουλή." Το "θυμήσου, θυμήσου" λοιπόν είναι μια πρόσκληση στο να θυμηθείς να ξεχάσεις και να συνεχίσεις να ξεχνάς τι ακριβώς παριστάνεις με τη μάσκα του Guy Fawkes, για ποιο λόγο τη φοράς, τι διεκδικείς, από ποιον το διεκδικείς και γιατί το διεκδικείς (συνοπτική απάντηση: είναι κάτι σε μια ταινία). 

Η παγκοσμιοποίηση της 5ης Νοέμβρη που επιτελέστηκε με σχετική επιτυχία χθες είναι η παγκοσμιοποίηση του φόρου τιμής στην μεταμοντέρνα αμνησία, μια ευκαιρία για μαζική συσπείρωση γύρω απ' το πυρηνικό αίτημα "ό,τι να ναι" ή "συμπληρώστε όπως θέλετε το κενό [σημαινόμενο]", το οποίο με τη σειρά του δραματοποιεί το απόλυτο και κατά βάση αυθεντικά καταθλιπτικό αδιέξοδο μιας γενιάς ανθρώπων και των τρόπων με τους οποίους διδάχτηκαν να αντιλαμβάνονται την πολιτική δράση: ατομικίστικα, φαντασιακά, μιντιακά διαμεσολαβημένα, και χωρίς καμία αναφορά σε προγραμματικούς στόχους, οι οποίοι βεβαίως περισσεύουν για όσους χρειάζονται κάποια επέτειο για να θυμηθούν να ξεχάσουν ότι δεν θυμούνται τι είναι αυτό το οποίο ήθελαν ή θα έπρεπε, τέλος πάντων, να θέλουν.

II. Glasgow Smile

Είπαμε ότι η προτροπή του σύγχρονου "κινήματος" που χτίστηκε γύρω από την ταινία "V for Vendetta" για μνήμη είναι μια προτροπή για ιστορική λήθη, και για λήθη αυτής της λήθης. Είναι μια προτροπή για εικονική μνήμη, για προσομοίωση της μνήμης και για μνήμη της αποκομμένης από την ιστορία εικόνας--συγκεκριμένα, της μιντιακής, κινηματογραφικής εικόνας.

Αν όμως το σημαινόμενο "Guy Fawkes" είναι ένα κενό, ένα "κούφιο" σημαινόμενο, το σημαινόμενο του "αχυρανθρώπου" που έγινε ο Guy Fawkes στις λαϊκές τελετουργίες καψίματος του ομοιώματός του, το σημαίνον της μάσκας που υποτίθεται πως παραπέμπει σ' αυτόν δεν εξαντλείται σ' αυτή την παραπομπή.

Ποιο είναι το οργανωτικό χαρακτηριστικό της μάσκας του Guy Fawkes που έκανε κινηματικά δημοφιλή η ταινία των αδελφών Γουακόφσκι; Τι χαρακτηρίζει την οπτική σημειολογία αυτού του νέου τύπου μαζικά παραγόμενου καπιταλιστικού εμπορεύματος;

Νομίζω πως είναι αδύνατο να απαντήσει κανείς κάτι διαφορετικό από το εξής: είναι η μοχθηρή έκφραση της μάσκας, η οποία με τη σειρά της είναι αποτέλεσμα του συντονισμού των ειρωνικά σηκωμένων φρυδιών, των επιμηκυμένων ματιών και του μειδιάματος που τονίζει τα (κόκκινα) μάγουλα, τονίζεται απ' το τσιγκελωτό προς τα πάνω μουστάκι, και ανασηκώνει του μύες του προσώπου γύρω απ' το σαγόνι. Το μειδίαμα αυτό, κεντρικό χαρακτηριστικό του μοχθηρού σαρκασμού που αποπνέει η μάσκα, έχει όνομα, ή, μάλλον ονόματα στα αγγλικά: Cheshire grin (το μειδίαμα της γάτας στο Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων του Λούις Κάρολ)--εκ του οποίου και η ιδιωματική έκφραση "μειδίαμα σαν γάτας Cheshire" (grinning like a Cheshire cat)-- Chelsea grin, Glasgow grin ή Glasgow smile.

Το "χαμόγελο της Γλασκώβης", όπως και αυτό του Τσέλσι όμως, δεν είναι έκφραση ούτε ειρωνείας, ούτε χαράς, ούτε μοχθηρίας. Δεν είναι κανενός είδους έκφραση, είναι μια ψευδοέκφραση που προκύπτει ως συνέπεια της παραμόρφωσης του προσώπου από την βίαιη τομή προέκτασης των χειλιών και την παραμόρωση των μυών στο πρόσωπο έτσι ώστε το ψευδές "χαμόγελο" να μοιάζει να προεκτείνεται ψηλά, ως τα μάγουλα, ή και σχεδόν ως τα αυτιά. 

Το χαμόγελο της Γλασκώβης είναι με άλλα λόγια η διαβολικά σαρκαστική αποτύπωση ενός βασανιστηρίου με όρους ασυγκράτητης ευθυμίας, η εντύπωση στο πρόσωπο μιας πληγής που έχει την πρόθεση να "διαβαστεί" λανθασμένα, ως μόνιμο μειδίαμα του φορέα του προσώπου.

Στα 1869, ο Βίκτωρας Ουγκώ δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα που διάβασα στην παιδική μου ηλικία, με τίτλο "Ο άνθρωπος που γελά" (L' homme qui rit). Επρόκειτο για την φρικαλέα (και μάλλον ακατάλληλη για παιδιά) ιστορία ενός ορφανού παιδιού του οποίου το πρόσωπο είχε μόνιμα παραμορφωθεί με μαχαίρι σε χαμόγελο της Γλασκώβης, και το οποίο έβγαζε τα προς το ζην επιδεικνύοντας την γκροτέσκα του όψη, πού αλλού, σε πανηγύρια στην Αγγλία του 17ου αιώνα από την οποία μας έρχεται κι ο Guy Fawkes. 

Η σύνδεση βέβαια της μάσκας του σύγχρονου "κινήματος" με το εφιαλτικό "χαμόγελο της Γλασκώβης" που διατυπώνω εδώ δεν αφορά απλώς μια ιμπρεσιονιστική αντίληψη οπτικών ομοιοτήτων μεταξύ τους: θυμίζω ότι στο έργο "V for Vendetta", o V φοράει μάσκα για να κρύψει το αποτρόπαια ακρωτηριασμένο του πρόσωπο· ότι στο Batman, το αποτρόπαιο μειδίαμα του Joker είναι αποτέλεσμα παρόμοιου ακρωτηριασμού και, πιο σημαντικά ακόμα, ότι το πρόσωπο που είναι αναγκασμένο να χαμογελά μόνιμα εξαιτίας του φυσικού του ακρωτηριασμού είναι ήδη μάσκα: η μονιμότητα της έκφρασης του μειδιάματος είναι ακύρωση της δυνατότητας του προσώπου για έκφραση, σαρκασμός των εκφραστικών του δυνατοτήτων.

Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια ιδιαίτερα πολύπλοκη μορφή της ειρωνείας: το πρόσωπο που φέρεται να σαρκάζει είναι το ίδιο σαρκαζόμενο, θύμα του σαδιστικού σαρκασμού και όχι φορέας του, ή φορέας του μόνο στο βαθμό που είναι πάντα ήδη θύμα του (αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το ρήμα "σαρκάζω", εκ του οποίου το ουσιαστικό "σαρκασμός", σήμαινε αρχικά "σκίζω τη σάρκα", αυτό δηλαδή ακριβώς που κάνουν οι βασανιστές στο πρόσωπο που μένει παγωμένο σε ένα διαρκές χαμόγελο της Γλασκώβης). Η σαρκαστική έκφραση της μάσκας που φοράει ο V είναι απλώς αποτύπωση του βασάνου του προσώπου του, μαρτυρία της μετατροπής του προσώπου σε μάσκα πόνου.

Μιας όμως και οι λογής οπαδοί της ταινίας και της μάσκας δεν είναι καθόλου πιθανό να αισθάνονται οποιαδήποτε υποκειμενική σύνδεση με τον ανύπαρκτο "λαϊκό ήρωα" Guy Fawkes, είμαστε αναγκασμένοι να ισχυριστούμε ότι η ταύτισή τους με τη μάσκα εμπεριέχει μια ταύτιση με αυτή την αβυσσαλέα διαλεκτική του σαρκασμού, με αυτή την πριμοδότηση του σαρκασμού ως ταυτόχρονα σημάδι και μέσο απόκρυψης μιας χαίνουσας πληγής.

Αλλά ποια είναι η ανοιχτή πληγή που επιδεικνύει σαρκαστικά το παγκόσμιο "κίνημα" των σύγχρονων Guy Fawkes; Είναι η πληγή απώλειας του προσώπου, η πληγή της απώλειας της ατομικότητας εκείνης την οποία υποστασιοποιούν νοσταλγικά μέσω της φιγούρας του αποτυχημένου τρομοκράτη του 17ου αιώνα και μέσω της φιγούρας του μυθοπλαστικού συνεχιστή του. Η μάσκα ούτως ή άλλως αποπροσωποποιεί, σηματοδοτεί δηλαδή το αντίθετο της ατομικότητας, της ενικότητας του προσώπου: η συλλογικότητα την οποία φαντάζεται η ταινία και το εμπνευσμένο απ' αυτή κίνημα είναι στην πραγματικότητα το άθροισμα του ευνουχισμού της ατομικής προσωπικότητας της πολτοποιημένης μάζας. Αυτόν τον ευνουχισμό επιδεικνύουν "στα μούτρα της εξουσίας" οι ψυχικά και οικονομικά τραυματισμένοι μικροαστοί που ελκύονται από την ταύτιση με τον V. Την ίδια όμως στιγμή, το τραύμα της απώλειας της αίσθησης της ατομικότητας, της ατομικής αξίας, που αναπληρώνεται με την ταύτιση με τον μοναχικό εκδικητή, είναι επίσης το τραύμα της καταστατικής λήθης: μέρος αυτού που ξεχνούν επιδεικτικά οι φέροντες τη μάσκα ξεχνώντας να θυμηθούν το λαϊκό και εργατικό κίνημα, είναι ακριβώς το γεγονός ότι ατομικότητα και συλλογικότητα δεν είναι δύο αδρανή αντίθετα αλλά κομμάτια μιας διαλεκτικής, σύμφωνα με την οποία "ο λαός φτιάχνει τους ήρωες" και η συλλογική πολιτική βούληση είναι η προϋπόθεση κάθε ατομικού ηρωϊσμού. Στην περίπτωση την οποία εξετάζουμε εδώ, αντιθέτως, ένας φαντασιακός και ιστορικά ανύπαρκτος ατομικός ηρωϊσμός είναι η μοναδική προϋπόθεση συνάντησης των ευνουχισμένων βουλήσεων της συλλογικότητας ως μαζικά αρθρωμένης ατομικής πληγής.

III. Θεαματική αφάνεια (ή, ο παροξυσμός της εικονικότητας στην εποχή της κρίσης)

Από την συγκέντρωση στην Πλατεία Κοινοβουλίου, Λονδίνο, 5 Νοέμβρη 2013:  Ο "πραγματικός ακτιβισμός" μέσα απ' την μίμηση των θεατών της μίμησης του κινηματογραφικού "ακτιβισμού" 

Ανάμεσα στις πόλεις και τοποθεσίες όπου έλαβε χώρα το από τους "Anonymous" οργανωμένο "Million Mask March" προς τιμή της ψευδοεπετείου της 5ης Νοέμβρη (θυμίζουμε ότι η 7η του ίδιου μήνα είναι η επέτειος της Οκτωβριανής επανάστασης) ήταν και η πλατεία Κοινοβουλίου του Λονδίνου.

Αν το θέαμα μαυροντυμένων με μάσκες Guy Fawkes έξω από το βρετανικό κοινοβούλιο μοιάζει ήδη οικείο, αυτό συμβαίνει επειδή στην πραγματικότητα αποτελεί αναπαράσταση μιας σκηνής της ταινίας "V for Vendetta." Θυμίζω την πλοκή: σχεδιάζοντας να ανατινάξει το κοινοβούλιο, και για να αποφύγει την πρόωρη σύλληψή του από το καθεστώς, ο V διανέμει μέσω ταχυδρομείου χιλιάδες μάσκες πανομοιότυπες με τη δική του και καλεί τους πολίτες έξω από την πλατεία κοινοβουλίου την νύχτα της 5ης Νοέμβρη.

Σκηνή από την ταινία "V for Vendetta" που υποτίθεται πως λαμβάνει χώρο γύρω από το αγγλικό κοινοβούλιο στο Λονδίνο: Η πολιτική ως γιγάντια αίθουσα κινηματογράφου για παθητικές απομιμήσεις του "ακτιβιστή"

Η ομοιότητα ανάμεσα στην "πραγματική" συγκέντρωση και την "εικονική/μυθοπλαστική/κινηματογραφική" συγκέντρωση δεν ήταν αποτέλεσμα σύμπτωσης αλλά αποτέλεσε ενσυνείδητη επιδίωξη των Anonymous. Οι τελευταίοι ανακοίνωσαν ότι στόχος τους ήταν "να αναδημιουργήσουν την συγκεκριμένη σκηνή από την ταινία" προς τιμή του "μεγάλου πολίτη [Guy Fawkes]" [sic], ο οποίος θυσιάστηκε "με την ελπίδα να θυμήσει στον κόσμο πως η ίση μεταχείριση, η δικαιοσύνη και η ελευθερία είναι κάτι περισσότερο από λόγια."

Έχουμε ήδη συζητήσει τον κωμικά στρεβλωτικό χαρακτήρα της σύνδεσης του Fawkes με κάποιο υποτιθέμενο χειραφετητικό κίνημα -- με άλλα λόγια, το γεγονός ότι, σε ό,τι αφορά τον Fawkes, έχουμε να κάνουμε με μια κατασκευασμένη μνήμη της οποίας το περιεχόμενο είναι η λήθη, η ιστορική αμνησία. Και φυσικά αναδείξαμε ότι η δικαιοσύνη και η ελευθερία δεν μπορούν παρά να είναι απλώς λόγια, και μάλιστα καταχρηστικώς χρησιμοποιημένα λόγια, όταν συνδέονται με την πραγματική Συνωμοσία της Πυρίτιδας.

Αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο εδώ είναι η περίπλοκη διαλεκτική του θεάματος και της ανωνυμίας. Ας την ξετυλίξουμε:

Μια ομάδα που αυτοαποκαλείται "Ανώνυμοι" καλεί τους πολίτες να φορέσουν μάσκες Guy Fawkes, αποκρύπτοντας έτσι τα πρόσωπά τους, για να ανακατασκευάσουν μια σκηνή από τη βιομηχανία του θεάματος, τον χολιγουντιανό κινηματογράφο. Με άλλα λόγια, η ανωνυμία και η αφάνεια τίθενται στην υπηρεσία της θεαματικής αναπαραγωγής μιας στιγμής της βιομηχανίας του θεάματος. Ή, για να το θέσουμε με άλλους όρους, οι πραγματικοί άνθρωποι καλούνται να μιμηθούν τη μίμησή τους ως "πλήθους" στον χώρο της κινηματογραφικής μυθοπλασίας, και η πραγματική ιστορία καλείται να μιμηθεί την φαντασιακά στρεβλή αναπαραγωγή της από έναν ήρωα (τον "V") που αποτελεί μυθοπλαστικό εύρημα ο ίδιος. Εν συνόψει, η εργαλειακή ένταξη της ανωνυμίας και της αφάνειας στο θέαμα και την εντυπωσιακή του σκηνογραφία συνοδεύει την μετατροπή της πραγματικότητας αρχικά σε χονδροειδώς στρεβλωτική φαντασιακή ανακατασκευή (o Fawkes ως ηρωικός αγωνιστής της δημοκρατίας, ελευθερίας και ισότητας) και κατόπιν σε πραγματική ανακατασκευή της χονδροειδώς στρεβλωτικής φαντασιακής ανακατασκευής. 

Όμως η σκηνή την οποία θέλησαν να αναδημιουργήσουν με τα υλικά της πραγματικότητας οι "Anonymous" δεν είναι αμέτοχη η ίδια σ' αυτήν την αβυσσαλέα διαλεκτική: αυτό το οποίο λαμβάνει χώρα στην ταινία είναι η ενορχηστρωμένη από τον ίδιο τον "V" αναπαραγωγή του σε χιλιάδες ομοιώματα, τα οποία όμως δεν έχουν κανένα ρόλο άλλο από αυτόν του θεατή των εντυπωσιακών του --κυριολεκτικών και μεταφορικών-- πυροτεχνημάτων.

Όχι άρτος, αλλά θεάματα: Το σώου του "V" για τους θεατές του

Θα πρέπει λοιπόν να επαναδιατυπώσουμε το τι διακυβευόταν στο κάλεσμα της 5ης Νοέμβρη του 2013: αφενός, πραγματικοί άνθρωποι στην πραγματική ιστορία κλήθηκαν να ανακατασκευάσουν μια κινηματογραφική μυθοπλασία της οποίας η πλοκή αφορούσε μια αυθαίρετη ανακατασκευή της ιστορίας· αφετέρου, όμως, αυτό που κλήθηκαν να αναπαραστήσουν ήταν η κινηματογραφική αναπαράστασή τους ως θεατές. Κατά συνέπεια, η ανωνυμία και η αφάνεια των μασκών δεν προδίδεται απλώς από το κίνητρο η συνάθροισή τους να αποτελέσει ένα θεαματικό συμβάν που παραπέμπει σε ένα κινηματογραφικό θέαμα, αλλά και από το γεγονός ότι στο ίδιο το κινηματογραφικό θέαμα, το εντυπωσιακό θέαμα χιλιάδων ανθρώπων με μάσκες αφορά την εικόνα της μαζικής θέασης, της μαζικής υιοθέτησης της θέσης του θεατή.

Θεατές κινηματογράφου με πρώιμα γυαλιά 3D  αντί μασκών: Το πολιτικό ασυνείδητο της σκηνής του "V for Vendetta" που ανακατασκεύασαν ως "κίνημα" οι "Anonymous"

Αυτό βέβαια σημαίνει επίσης ότι το κάλεσμα των Anonymous ήταν κάλεσμα λήψης της θέσης του θεατή, όπως ακριβώς ήταν και το κάλεσμα του "V" στους πολίτες στην ταινία "V for Vendetta." Η "πολιτική" της ταινίας και η "πολιτική" του "κινήματος" που την αναπαράγει είναι θεαματική πολιτική όχι απλώς επειδή η ταινία η ίδια συνιστά θέαμα, αλλά επειδή αυτό το θέαμα αφορά, στο επίπεδο του περιεχομένου του, το θέαμα: το θέαμα του κινηματογράφου, το θέαμα των θεατών του θεάματος, το θέαμα ως υποκατάστατο της πολιτικής, το θέαμα ως δύναμη εκτοπισμού της πολιτικής από την "πολιτική" εντός εισαγωγικών -- από την προσομοίωση της πολιτικής, την εικονική αναπαράσταση της πολιτικής. 

Έχει κρίσιμη σημασία το ότι ο ρόλος του πλήθους στην ίδια την ταινία είναι αυτός του θεατή των εντυπωσιακών, ψευδοπολιτικών πυροτεχνημάτων του "V", ο οποίος καμία άλλη ανάγκη δεν έχει από τον "λαό", παρά ως θεατή των κατορθωμάτων του. Έχει κρίσιμη σημασία, διότι αυτό το γεγονός αποτελεί θεμέλιο της χρήσης του "κινηματισμού" ως εργαλείου αποπολιτικοποίησης: η εντυπωσιακότητα των χιλιάδων μαζεμένων "Guy Fawkes" αποκρύπτει ότι η συνθήκη και προϋπόθεση της σύναξής τους είναι η παθητικότητά τους απέναντι στην πολιτική πραγματικότητα, η αποδοχή εκ μέρους τους της θέσης του θεατή της πάντα ατομικής δράσης του "Ενός", για τον οποίο αποτελούν απλά αυτόπτες μάρτυρες μεγαλείου και συνάμα βολικούς τρόπους συγκάλυψης.

Αλλά παραμένει αιωρούμενο το ζήτημα της ακριβούς θέσης της αφάνειας, της ανωνυμίας, της απόκρυψης του προσώπου σε μια συμβολική οικονομία τόσο ολοκληρωτικά διαποτισμένη από την εμφάνιση, την αναπαράσταση, την εικόνα και το θέαμα. Τι είναι αυτό που ελκύει τόσους ανθρώπους όχι στην αφάνεια, βέβαια, αλλά στη συμμετοχή στο θέαμα της αφάνειας, στην άρνηση δηλαδή αυτού που υποτίθεται πως διαδηλώνουν με την χρήση μασκών ή με την ανταπόκριση με μια ομάδα που αυτοαποκαλείται "Ανώνυμοι";

Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά: γιατί έχει καταστεί απαραίτητο ο πλήρης εγκλωβισμός της πολιτικής στο θέαμα ως συνθήκη της μικροαστικής ιδεολογίας σήμερα να δηλώνεται όχι άμεσα, αλλά μέσα από μια διεστραμμένη διαλεκτική για την οποία το θέαμα στηρίζεται ακριβώς στην οργανωμένη και μαζική επίδειξη της ανωνυμίας και της αντίθεσης στην εμφάνιση, η παθητικότητα εμφανίζεται ακριβώς με όρους ακτιβισμού, η εικονικότητα διεκδικεί ακριβώς το πεδίο της ιστορικά σημαίνουσας δράσης, και ο κόσμος καλείται να αντλήσει απόλαυση κοιτάζοντας τον εαυτό του ως ένα άθροισμα από προσωπεία που κοιτάζουν από μακριά τις χωρίς καμία πολιτική ουσία στρακαστρούκες (είναι μόνο special effects, ηλίθιε!) κάποιου Μεγάλου Άλλου;