Η «σκακιέρα» των σχέσεων ΗΠΑ - Ρωσίας

Η «σκακιέρα» των σχέσεων ΗΠΑ - Ρωσίας

Πούτιν και Ομπάμα, σε παλιότερες «ευτυχέστερες» στιγμές, τον Ιούνη του 2012 στη Σύνοδο του G20 στο Μεξικό

Στις 11 Δεκέμβρη, η αμερικανική Γερουσία ενέκρινε νομοσχέδιο το οποίο επιτρέπει στον Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα να επιβάλλει επιπλέον κυρώσεις στη Ρωσία και να προσφέρει παραπέρα στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία.
Την ίδια ώρα, στη Μόσχα πραγματοποιούνταν συνάντηση του υφυπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Ριάμπκοφ, με τον Τζορτζ Φρίντμαν, επικεφαλής του αμερικανικού κέντρου αναλύσεων «Στράτφορ» (Stratfor-Strategic Forecasting Inc.). Οπως σημείωσε το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών, κατά τη διάρκεια της συνάντησης εξετάστηκαν η κατάσταση και οι προοπτικές των ρωσο-αμερικανικών σχέσεων, καθώς και σειρά διεθνών και περιφερειακών ζητημάτων, μεταξύ αυτών και η κατάσταση στην Ουκρανία και γύρω απ' αυτήν. Είναι χαρακτηριστικό πως το ειδησεογραφικό πρακτορείο ειδήσεων, αναμεταδίδοντας την είδηση, πρόσθεσε πως το «Στράτφορ» αποκαλείται «σκιώδης CIA», εξαιτίας των επεξεργασιών και αναλύσεων που κάνει για τα ηγετικά κλιμάκια των ΗΠΑ.
Ακολούθησε την περασμένη Κυριακή, 14/12, η τρίωρη συνάντηση του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών, Σ. Λαβρόφ, με τον Αμερικανό ομόλογό του, Τ. Κέρι, στη Ρώμη. Η μόνη πληροφορία που διέρρευσε ήταν ότι ο Σ. Λαβρόφ τόνισε πως «οι πιέσεις στη Ρωσία δεν έχουν καμία προοπτική»
Οι ειδήσεις αυτές δείχνουν, ως ένα βαθμό, από τη μια, τις δυσοίωνες προοπτικές των ρωσο-αμερικανικών σχέσεων και, από την άλλη, την επιδίωξη των δύο πλευρών να βρουν την «ισορροπία» στο «τεντωμένο σχοινί» των σχέσεών τους, πριν αυτό «σπάσει».

Οι συνέπειες των δυτικών μέτρων

Οι οικονομικές κυρώσεις που έλαβαν οι ΗΠΑ μαζί με τους συμμάχους τους (τις χώρες της ΕΕ, την Ιαπωνία, Αυστραλία, τον Καναδά και τη Νορβηγία) κατά της Ρωσίας συνέπεσαν με τη σημαντική πτώση της τιμής του πετρελαίου, που αποτελεί και τη σημαντικότερη «πηγή» εσόδων για το ρωσικό προϋπολογισμό. Είναι χαρακτηριστικό πως ο ρωσικός προϋπολογισμός, για να μην είναι ελλειμματικός, θα πρέπει οι τιμές του πετρελαίου να είναι γύρω στα 90 δολάρια το βαρέλι. Σήμερα αυτό κυμαίνεται στα 60 δολάρια και ήδη έχει ξεκινήσει η συζήτηση για την τροποποίησή του. Ολη αυτή η κατάσταση με τον εμπορικό και χρηματιστικό «πόλεμο» με τη Δύση, έχει οδηγήσει στην υποχώρηση του ρουβλίου, που από το Φλεβάρη 2014 έχει χάσει το 45% της αξίας του έναντι του ευρώ και του δολαρίου, ενώ παρατηρείται και διαφυγή κεφαλαίων από τη Ρωσία, ύψους 110 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Υπολογίζεται πως, ως αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής συγκυρίας, η ρωσική οικονομία μπορεί το 2015 να πέσει σε φάση ύφεσης έως -5%.
Εννοείται πως πλέον οι κυρώσεις αγγίζουν όχι μόνο διάφορα μεγαλεπήβολα σχέδια των ρωσικών μονοπωλίων συνεργασίας με ανάλογες δυτικές εταιρείες, π.χ., στον τομέα εξόρυξης στην Αρκτική, αλλά πλέον αρχίζουν να τις βιώνουν και απλοί Ρώσοι πολίτες, λόγω των ελλείψεων προϊόντων που εισάγονταν από τη Δύση ή της αύξησης των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων και συνολικά του πληθωρισμού.

Η ρωσική αντίδραση

Η Ρωσία απάντησε στις δυτικές κυρώσεις με αντίμετρα και δηλώνει την πρόθεσή της, σε περίπτωση που αυτές οι κυρώσεις ενταθούν, να λάβει ανάλογα αντίμετρα.
Σήμερα η Ρωσία έχει επιβάλει εμπάργκο στις εισαγωγές προϊόντων (κρέατος, γαλακτοκομικών, φρούτων και λαχανικών, αλιείας) από τις παραπάνω χώρες, που έχουν επιβάλει κυρώσεις σε βάρος της.
Αντικειμενικά η όλη αυτή εξέλιξη έχει οδηγήσει τη Μόσχα στην παραπέρα ανάπτυξη των εμπορικών, γενικότερα των οικονομικών, αλλά και πολιτικών της σχέσεων με εκείνες τις χώρες που δεν ακολούθησαν τις αμερικανικές εκκλήσεις για επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία. Τέτοιες χώρες ήταν οι άλλες χώρες των BRICS (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική) αλλά και κοντά σ' αυτές ένας δεύτερος κύκλος χωρών, όπως η Τουρκία, που εμφανίζεται ωφελημένη από την πρόθεση της ρωσικής ηγεσίας να ματαιώσει την κατασκευή του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου «Νότιο ρεύμα», που ήταν να διέλθει μέσω της Βουλγαρίας, και τον προσανατολισμό να διοχετεύσει τώρα αυτό το φυσικό αέριο προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας.
Επιπλέον, υπάρχει κι η προσπάθεια στήριξης ντόπιων καπιταλιστικών συμφερόντων, με στόχο τη δημιουργία βιομηχανικών υποδομών, για την άμβλυνση των συνεπειών από τις δυτικές κυρώσεις.

Τι θα έπρεπε να φοβούνται οι ΗΠΑ

Οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας αποτελούν μέρος της προσπάθειας «συγκράτησης» της ανάπτυξης της Ρωσίας, δήλωσε ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλ. Πούτιν, στο πρόσφατο ετήσιο διάγγελμά του. Ο ίδιος πρόσθεσε πως οι εξελίξεις στην Ουκρανία, η προσχώρηση της Κριμαίας στη σύνθεση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αποτελούν μονάχα την πρόφαση που χρησιμοποιεί η Δύση για την επιβολή των κυρώσεων κατά της χώρας του.
Το σκεπτικό αυτό συνδέεται με εκείνες τις αναλύσεις που θεωρούν πως η κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ - ΕΕ και Ρωσίας έχουν μπει σε ποιοτικά νέα φάση αντιπαράθεσης, με απρόβλεπτες συνέπειες για το μέλλον.
Ωστόσο, η όξυνση των σχέσεων της Ρωσίας με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, με αφορμή τις εξελίξεις στην Ουκρανία, έχει προκαλέσει αντιδράσεις και στο εσωτερικό των ΗΠΑ αλλά και άλλων ισχυρών καπιταλιστικών χωρών, όπως της Γερμανίας και της Γαλλίας.
Οι δυνάμεις αυτές, που τόσο στις ΗΠΑ όσο και στις άλλες καπιταλιστικές χώρες, αντιδρούν στην παραπέρα όξυνση της κατάστασης, εκφράζοντας τμήματα του κεφαλαίου που πλήττονται από την πολιτική των κυρώσεων, θεωρούν πως πρέπει να ακολουθηθεί μια άλλη τακτική έναντι της Ρωσίας. Οι δυνάμεις αυτές θεωρούν πως η Ρωσία δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως «μια κάπως μεγαλύτερη Σερβία», διότι έτσι θα πληγούν τα μακροπρόθεσμα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ και της ΕΕ. Τονίζουν πως η Ρωσία έχει ένα αξιόλογο ανθρώπινο και τεχνολογικό δυναμικό και είναι θεωρητικά η μόνη χώρα που έχει ισχυρό πυρηνικό οπλοστάσιο, που θα μπορούσε να καταφέρει συντριπτικό πλήγμα στη Δύση. Επιπλέον, θεωρούν πως η Ρωσία θα μπορούσε να απαντήσει στη Δύση και μάλιστα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, όπου διακυβεύονται «συμφέροντα» της Δύσης. Τέτοιο παράδειγμα θα μπορούσε, π.χ., να ήταν η διαφοροποίηση της στάσης της Ρωσίας στα ζητήματα της πώλησης όπλων σε Ιράν, Συρία, ΛΔ Κορέας κ.α. Επιπλέον, εκτιμούν πως η πολιτική των κυρώσεων είναι «αντιπαραγωγική», αφού συνοδεύεται με «διαφυγόντα κέρδη» για τα δυτικά μονοπώλια και με τον κίνδυνο απώλειας μεριδίων στη ρωσική αγορά, προς όφελος ρωσικών αλλά και άλλων ξένων μονοπωλίων, κυρίως των χωρών των BRICS, που συνεχίζουν τη δράση τους στη Ρωσία.

Εναλλακτικές στη σημερινή διαχείριση

Οι δυνάμεις αυτές προτείνουν την αποκλιμάκωση της έντασης, κάτι που θεωρούν πως μπορεί να γίνει με την εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας, με την αποσύνδεση της περίπτωσης της Κριμαίας, για την οποία υπάρχει τεράστιο χάσμα απόψεων ανάμεσα στη Ρωσία και σε ΗΠΑ - ΕΕ.
Σε ό,τι αφορά την κατάσταση στην Ανατολική Ουκρανία, ουσιαστικά συμφωνούν με τη ρωσική πρόταση για παραχώρηση διευρυμένης αυτονομίας, με τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.
Προτείνουν, επίσης, η διαδικασία ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στην ΕΕ να γίνει σταδιακά, μέσα από τριμερείς συνομιλίες (ΕΕ - Ουκρανία - Ρωσία), που θα επιδιώξουν να αμβλύνουν τις αντιθέσεις. Καθώς και την παραχώρηση της δέσμευσης προς τη Ρωσία πως η Ουκρανία δε θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Είναι χαρακτηριστικό πως οι παραπάνω προτάσεις, που επί της ουσίας ζητούν από την ηγεσία των ΗΠΑ να περιοριστεί σ' αυτά που μπορεί να εξασφαλίσει σήμερα και να χαμηλώσει τον «πήχη» των στόχων της, παρουσιάζονται σε άρθρο των Ρ. Μπλέκουιλ (στενού συνεργάτη του Χ. Κίσινγκερ, πρώην πρέσβη των ΗΠΑ στην Ινδία, συμβούλου του Τζ. Μπους) και του Ντ. Σάιμς (προέδρου του Κέντρου Εθνικών Συμφερόντων) στο περιοδικό«The National Interest».
Την ίδια ώρα, βέβαια, υπάρχουν και φωνές, όπως του γνωστού Αμερικανού γερουσιαστή Τζ. Μακ Κέιν, που ζητούν την παραπέρα σκλήρυνση της στάσης της αμερικανικής ηγεσίας έναντι της Ρωσίας.
Επιπλέον και οι δύο πλευρές, και αυτοί που ζητούν την «αποκλιμάκωση» της όξυνσης των σχέσεων με τη Ρωσία και αυτοί που ζητούν την σκλήρυνση της αμερικανικής στάσης, εκτιμούν ως προτεραιότητα την ενίσχυση του ΝΑΤΟ, τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες γωνιές του πλανήτη.

Δυσοίωνο κι απρόβλεπτο το μέλλον

Το μέλλον των ρωσο-αμερικανικών σχέσεων στα τέλη του 2014 διαγράφεται δυσοίωνο και απρόβλεπτο. Ο στόχος των ΗΠΑ σαφώς και δεν είναι απλώς η «τιμωρία» της Ρωσίας για την αντίδρασή της στην επέμβαση των ΗΠΑ - ΕΕ στις ουκρανικές εξελίξεις. Η πολιτική των κυρώσεων συνδέεται με την επιδίωξη να δημιουργήσουν το έδαφος για την επιτάχυνση της ευρω-αμερικανικής συνεργασίας, αποδυναμώνοντας, όσο περνά από το χέρι τους, το ρόλο των ρωσικών μονοπωλίων, όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά συνολικά στην ευρωπαϊκή ήπειρο και παραπέρα στον κόσμο.
Βέβαια, ένα παλιό τραγούδι, που τραγουδά ο Πάνος Γαβαλάς, συμβουλεύει «στάσου στο 14 κι ας το 31, γιατί στο λέω θα καείς, μα θα 'ναι αργά για σένα». Ωστόσο, ανάλογες παραινέσεις, μάλλον, δε φαίνεται να κερδίζουν έδαφος στις ΗΠΑ.

Του Ελισαίου ΒΑΓΕΝΑ*
*Ο Ε. Βαγενάς είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων