Ταινιοκριτικές: American Sniper και Imitation Game

πηγη/ 2310net

Τώρα που ο Ομπάμα έχει γίνει φιλέλληνας και αι ΗΠΑ ξαναπήραν τη θέση που τους αξίζει στην καρδιά μας, είναι ευκαιρία να λουστούμε με λίγη αμερικανοπληξία χολιγουντιανή, πασπαλισμένη με αγγλοσαξωνική ανωτερότητα. Ας μιλήσουμε για δύο ταινίες, που ήταν υποψήφιες για όσκαρ, που παίζονται αυτές τις μέρες, προσπαθώντας να διεισδύσουμε στα πολιτικά μηνύματα που εκπέμπουν.

The imitation game

Πρόκειται για την αποτύπωση της αληθινής ιστορίας του Alan Turing, μαθηματικού, εφευρέτη των πρώτων υπολογιστών που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων των Ναζί. Πρωταγωνιστής είναι αυτός με το παράξενο όνομα που έπαιζε και στη σειρά Σέρλοκ. Πολύ ταλαντούχος ομολογουμένως, δεν φταίει αυτός που έπεσε θύμα κακών σκηνοθετικών επιλογών. Η ταινία φαίνεται να ακολουθεί από την αρχή ένα μοτίβο εύκολης και εγγυημένης συγκίνησης, ανακατεύει πολλά σε ένα μπλέντερ και παρουσιάζει μια ταινία από αυτές που λατρεύει ο θείος Οσκαρ.

Σε σκηνοθετικό επίπεδο δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει τις κλασικές κλισέ σκηνές, που λες και είναι βγαλμένες από φτηνιάρικο σκηνοθετικό εγχειρίδιο, εμφανίζονται στο 99% των ταινιών. Παραθέτω ορισμένα μόνο παραδείγματα: ο πρωταγωνιστής πηγαίνει για συνέντευξη και είναι σχεδόν αυθάδης μπροστά στον Ανώτερο Αξιωματικό. Εκείνος αντί να τον διώξει αποδέχεται την πρόκληση να τον προσλάβει. Συμβαίνει άλλωστε κάθε μέρα να πας σε μια συνέντευξη για δουλειά και να προσληφθείς από αυτός που πρόσβαλες δυο λεπτά νωρίτερα επειδή τον προκάλεσες.
Αργότερα, ο ίδιος ο αξιωματικός ανακαλεί την απόλυση του Τιούρινγκ επειδή οι υπόλοιποι που δεν χώνευαν τον Τιούρινγκ στοιχήθηκαν ξαφνικά, εμφανιζόμενοι στο πλάνο από το πουθενά -αλήθεια πως άκουσαν τη συνομιλία αφού δεν ήταν στον χώρο;-, για να δηλώσουν την διάθεσή τους να παραιτηθούν μαζί του. Αυτό κι αν συμβαίνει. Πόσες και πόσες φορές δεν έμφανίζεται κάποιος από το πουθενά, μπαίνει σε ένα χώρο και απαντάει πάνω σε αυτό που οι άλλοι λένε, σαν να έχει κληρονομικό χάρισμα και μαντεύει τη συζήτηση που προηγήθηκε όταν αυτός δεν ήταν εκεί. Αλλά και το “αν απολύσεις τον Άλαν θα φύγω κι εγώ” είναι κάτι που σκηνοθετικά έχει επαναληφθεί άπειρες φορές. Στη συγκεκριμένη ταινία είναι ακόμα πιο άκυρο γιατί έρχεται σε μια στιγμή που οι σχέσεις μεταξύ τους είναι κακές, η δουλειά του Τιούρινγκ δεν έχει αποτελέσματα και γενικά δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας λόγος για να το κάνουν αυτό οι συνάδελφοί του. Θέλετε κι άλλα; Μιλάει ο Άλαν σε ένα μπαρ με μια κοπέλα και ξαφνικά λύνει τον γρίφο μέσα απο μια τυχαία κουβέντα που λέει αυτή. Πόσες και πόσες φορές δεν έχουμε δει την ίδια σκηνή; Πόσα εγκλήματα ή αινίγματα δεν ξεδιαλύνθηκαν σε ένα δευτερόλεπτο όταν ο πρωταγωνιστής είδε ή άκουσε κάτι;

Εκτός από τα πάμπολλα σκηνοθετικά κλισέ έντονη είναι και η αμηχανία του σκηνοθέτη να αναδείξει το σύνολο της προσωπικότητας του Τιούρινγκ. Η ομοφυλοφιλία του υπονοείται, λέγεται, αλλά δεν δείχνεται. Βλέπουμε δηλαδή έναν άνθρωπο ο οποίος είναι ομοφυλόφιλος σε εποχή που αυτό απαγορεύεται, κατηγορείται και συλλαμβάνεται γι’αυτό, η σεξουαλική του επιλογή αποτελεί έναν από τους λόγους της απομόνωσής του και εντέλει της αυτοκτονίας του όμως παρόλα αυτά ο σκηνοθέτης αποφεύγει να δείξει οτιδήποτε έχει σχέση με αυτό, σαν να φοβάται να δώσει τέτοια χαρακτηριστικά σε έναν ήρωα του πολέμου.

Ο σκηνοθέτης παραλαμβάνει έναν αντικοινωνικό, ασπεργκεριανό, ομοφυλόφιλο, ιδιοφυή, εφευρέτη και τον παρουσιάζει σε ένα επίπεδο που θέλει όλα τα -πέρα από το ήρωας πολέμου- χαρακτηριστικά του απλά να υπάρχουν, να αναφέρονται λίγο, απλά και μόνο για να βγει η υποχρέωση, μέχρι να κερδίσουν οι σύμμαχοι τον πόλεμο.

Σε πολιτικό επίπεδο η ταινία είναι μια ακόμα από αυτές που προσπαθούν να εντοπίσουν την πραγματική αιτία στην νίκη επί των Γερμανών και των συμμάχων τους. Εδώ εμφανίζεται η μηχανή του Τιούρινγκ που αποκωδικοποιούσε τα μηνύματα του ναζιστικού στρατού ως ο παράγοντας που έκρινε την αναμέτρηση. Η εξυπνάδα των Βρετανών και η κατασκοπεία τους έδωσαν την νίκη. Ο,τι άλλο ήταν δευτερεύων ή προέκυπτε πάλι από τους ίδιους, όπως το γεγονός ότι η επιτυχία της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο με τους Γερμανούς οφείλεται στις πληροφορίες που τους έδινε η Μ. Βρετανία.

Κατά τα άλλα η ταινία ήταν απλά μέτρια, τίποτα που δεν έχουμε ξαναδεί. Αν κάτι αξίζει είναι η ερμηνεία του πρωταγωνιστή που κατάφερε να δώσει ενδιαφέρον σε ένα άχρωμο σκηνοθετικά χαρακτήρα. Το υπόλοιπο καστ θα το χαρακτήριζα από καρικατούρες έως απλά υποφερτούς.

The American Sniper

Εντάξει, δίκιο θα έχει ο αναγνώστης να σκεφτεί ότι από τον τίτλο και μόνο δεν μπορείς να περιμένεις τίποτα περισσότερο από μια αμερικανιά. Ιδιαίτερα όταν μαθαίνεις ότι αυτή η ταινία είναι αληθινή ιστορία ενός ελεύθερου σκοπευτή που πολέμησε για χρόνια σπάζοντας το ρεκόρ δολοφονιών στην ιστορία του αμερικάνικου στρατού. Έπεσα θύμα του τρέηλερ, το ομολογώ. Σε αυτό ο πρωταγωνιστής σημαδεύει μια γυναίκα με ένα μικρό παιδί που μάλλον κουβαλάνε μια οβίδα. Το τρέηλερ σε αφήνει χωρίς να ξέρεις τι έγινε, δίνοντάς σου παράλληλα υποψίες ότι η ταινία ασχολείται με τα ψυχολογικά προβλήματα που ανακύπτουν στους στρατιώτες, στην πίεση που αισθάνονται, στις ενοχές τους όταν πρέπει να εκτελέσουν απάνθρωπες εντολές, στην αποξένωση από τους δικούς τους, στην εγκατάλειψη των τραυματιών και των ανάπηρων πολέμου κτλ.

Σε καμία περίπτωση δεν περιμένεις να δεις αυτή την υπερπατριωτική σάχλα που μας παρουσιάζει ο Κλιντ Ίστγουντ. Τα πάντα ξεκινάνε όταν ο πρωταγωνιστής βλέπει να πέφτουν οι δίδυμοι πύργοι. Τότε αποφασίζει να καταταγεί στο στρατό και να πολεμήσει. Είναι τόσο καλός στο σημάδι που τον κάνουν ελεύθερο σκοπευτή. Πηγαίνει στον πόλεμο -ο σκηνοθέτης δεν μας λέει σε ποια χώρα γίνεται αυτός ο πόλεμος- και σκοτώνει άραβες. Τόσο πολλούς ώστε να γίνει θρύλος. Παράλληλα η γυναίκα του γεννάει τα δύο παιδιά τους. Κάθε φορά που γυρίζει πίσω στο σπίτι το μόνο που σκέφτεται είναι να επιστρέψει να σκοτώσει κι άλλους Άραβες, ιδιαίτερα έναν τύπο, τον Βασίλι Ζάιτσεφ της Μέσης Ανατολής, ο οποίος θέλει να του πάρει το κεφάλι. Τελικά τον σκοτώνει και γυρίζει στην πατρίδα. Αφιερώνει τον χρόνο του απασχολώντας ανάπηρους πολεμιστές ώσπου ένας από αυτούς τον σκοτώνει. Τραγική ειρωνία; Όχι, η εικόνα που μας δίνει ο σκηνοθέτης είναι πολύ πιο επίπεδη: ο δολοφόνος του ήταν τρελός και σκότωσε έναν ήρωα, που ήταν απόλυτα λογικός όταν σκότωνε εκατοντάδες άραβες.

Η ταινία βρίθει πατριωτικών μηνυματων. Αν την παρακολουθήσεις περιμένοντας να δεις μια αντιπολεμική ή έστω μια -με κριτική ματιά- ταινία θα απογοητευτείς καθώς θα περνούν τα λεπτά και δεν θα βλέπεις την αναμενόμενη έκρηξη του πρωταγωνιστή που υπόσχεται το τρέηλερ. Θα δεις ότι τα ψυχολογικά του προβλήματα δεν προήλθαν από την φρίκη του πολέμου που έζησε, ούτε από τύψεις για ό,τι ο ίδιος προκάλεσε, αλλά γιατί δεν πρόλαβε να σκοτώσει όσους θα ήθελε ή θα έπρεπε, δεν μπόρεσε μόνος του να σώσει τον ελεύθερο κόσμο από την απειλή των αράβων τρομοκρατών. Μάλιστα, η ταινία περνάει πολύ έντονα το μήνυμα: καλύτερα να τους πολεμήσω εκεί παρά στην backyard μου.

Ο Μπράντλει Κούπερ παίζει πολύ καλά, η Σιένα Μίλερ επιλέχθηκε γιατί είναι όμορφη και οι υπόλοιποι ήταν εκεί απλά για να φάνε μια σφαίρα κάποια στιγμή. Η σκηνοθεσία μέτρια. Γενικά πρόκειται για μια ταινία που δεν έχει τίποτα να δώσει σε οποιονδήποτε πέρα από τους εθνικόφρονες, στρατολάτρες αμερικανούς που ερεθίζονται πατριωτικά βλέποντας τον στρατό τους να επικρατεί.

Ο κινηματογράφος έχει πολύ συχνά χρησιμοποιηθεί για να υπηρετήσει τις ανάγκες της εθνικιστικής συνείδησης που θέλει να καλλιεργήσει ένα κράτος. Ακόμα πιο συχνά οι πιο “πολιτικές” ταινίες είναι εκείνες που δεν είναι πολιτικές. Η εθνική ανωτερότητα των αμερικάνων έρχεται πάντα να αποτυπωθεί με εικόνες οικογενειακής ζωής, χαράς, ελευθερίας και αναγνώρισης. Είκονες πολύ διαφορετικές από αυτές της πραγματικής Αμερικής με τους εκατοντάδες χιλιάδες άστεγους, τους φτωχούς, τους άνεργους, τους εξαθλιωμένους, τους δολοφονημένους από την αστυνομία. Κάθε που πλησιάζουν τα όσκαρ η αντίφαση αυτή γίνεται και πιο δυνατή και δεν αρκεί να κρυφτεί κάτω από το κόκκινο χαλί, ούτε να εξαγνιστεί στον συγκινητικό λόγο κάποιου αστέρα που θα μιλήσει για αγάπη, δημοκρατία ή ελευθερία. Αλλά για να είμαστε δίκαιοι, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μέσα στο βάλτο της χολιγουντιανής μαζικής κουλτούρας, μπορεί κανείς να εντοπίσει και διαμάντια.