"Εργάτη, μπορείς χωρίς αφεντικά"; Πρόχειρες σημειώσεις για το κεντρικό ζήτημα που αντιμετωπίζει το Κομμουνιστικό Κόμμα σήμερα

 "Εργάτη, μπορείς χωρίς αφεντικά"; Πρόχειρες σημειώσεις για το κεντρικό ζήτημα που αντιμετωπίζει το Κομμουνιστικό Κόμμα σήμερα

Δεν έχω αποφασίσει αν είναι για καλό ή για κακό που απ' την αρχή της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, οι "κριτικές" στην τακτική και στρατηγική του ΚΚΕ είναι, στην καλύτερη περίπτωση, βολές στο γαμό του Καραγκιόζη (στη χειρότερη, βέβαια, είναι ασκήσεις στην ιταμότητα και τη συκοφαντία). Πρέπει πάντως να αποτελεί κάποιου είδους ρεκόρ η απόλυτη αδυναμία (ή απροθυμία;) της εξω-ΚΚΕ "αριστεράς" να αναμετρηθεί με στοιχειώδη σοβαρότητα ή συνέπεια με το ερώτημα της σχετικής στασιμότητας του κομμουνιστικού κινήματος σε μια περίοδο τρομακτικής επίθεσης στην εργατική τάξη και τα εργατικά δικαιώματα. 

Θα προσπεράσω εδώ εντελώς τις αυτοκριτικές απαντήσεις που έχει δώσει το ίδιο το κόμμα, και για τις οποίες έχω πει ότι θεωρώ πως είναι μάλλον υπερβολικά αυστηρές σε ό,τι αφορά τα ελείμματα του υποκειμενικού παράγοντα. Κατά την κρίση μου, το αντικειμενικό πρόβλημα είναι και σαφώς σοβαρότερο, και σαφώς δυσκολότερα επιλύσιμο, και καθοριστικής σημασίας σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις του στον υποκειμενικό παράγοντα.

Βρίσκω χρήσιμο ως σημείο εκκίνησης το γνωστό σύνθημα του ΠΑΜΕ "Εργάτη μπορείς χωρίς αφεντικά" και το συνεπακόλουθο ερώτημα: σε ποιον, σε ποια κοινωνικά στρώματα απευθύνεται αυτό το σύνθημα;

Δεν είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό ότι απευθύνεται άμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά, ότι για αυτές και αυστηρά για αυτές έχει νόημα. Η εργατική τάξη (και η αγροτιά) παράγει πλούτο, έχει άμεση εμπειρία του τι σημαίνει αυτό, και συνεπώς είναι η τάξη που μπορεί να κληθεί να φανταστεί πώς θα ήταν η ζωή της αν τον παρήγαγε για τον εαυτό της και όχι για αυτούς που εκμεταλλεύονται την εργατική της δύναμη.

Όμως η εργατική τάξη είναι επίσης η τάξη που χτυπήθηκε βαναυσότερα από την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση. Και πιο συγκεκριμένα, η εργατική τάξη είναι αυτή που είδε τα εργοστάσια να κλείνουν (για αρκετό καιρό πριν την κρίση), τις οικοδομές να σταματούν, τα ναυπηγεία να ρημάζουν, και τον εαυτό της να απολύεται, γιατί η ελευθερία κίνησης του κεφαλαίου του επέτρεψε να αποσυρθεί από τέτοιες επενδύσεις ή να την κοπανήσει για φτηνότερη εργατική δύναμη. Η εργατική τάξη είναι η βασική τάξη που εκπροσωπείται στον "εφεδρικό στρατό" των ανέργων, του οποίου το μέγεθος έχει φτάσει σε τέτοια επίπεδα στην Ελλάδα, ώστε να δικαιούται κανείς να αναρωτηθεί αν πρόκειται πλέον καν για "εφεδρικό στρατό" ή αν αποτελεί σημάδι της εμφάνισης μιας τάσης στον σήποντα καπιταλισμό να κρατάει πλέον μόνιμα ένα σημαντικότατο κομμάτι των παραγωγικών δυνάμεων εκτός παραγωγής, ως πλεονάζον.

Ο άνεργος, είναι, ανάμεσα σε άλλα, ένας άνθρωπος ο οποίος έχει αποκολληθεί από τα παραγωγικά μέσα και από το έδαφος του χώρου εργασίας. Αυτή η αποκόλληση σημαίνει την απώλεια όχι απλώς τμήματος των μέσων διαβίωσής του αλλά και:

α) της καθημερινής επαφής με άλλους εργάτες

β) της καθημερινής επαφής με τη σφαίρα της παραγωγής και τους νόμους που τη διέπουν

γ) των οργανωτικών δυνατοτήτων και δικτύων που κάνει εφικτά το έδαφος του χώρου εργασίας

δ) την υπαρξιακής επαφής με την αίσθηση ότι είναι "χρήσιμος", ότι παράγει πλούτο αντί να καταναλώνει ελεημοσύνη, δηλαδή του ψυχικού υποστρώματος της ίδιας της αίσθησης της "αξιοπρέπειας", όπως την αντιλαμβάνεται μεγάλο τμήμα της εργατικής τάξης.

Ο άνεργος είναι επίσης κάποιος ο οποίος έχει "απελευθερωθεί απ' τα αφεντικά" μόνο με τη μορφή της σαδιστικής παρωδίας, δηλαδή κάποιος που έχει πεταχτεί στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής για να φυτοζωήσει· για αυτόν το σύνθημα "μπορείς χωρίς αφεντικά" έχει ισχυρή δόση ειρωνείας. Στη συνείδηση ενός μεγάλου τμήματος ανέργων, αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα αντί να είναι η λύση: έμειναν χωρίς αφεντικά.

Την ίδια στιγμή που η εργατική τάξη τσακίζεται απ' την ανεργία, και που η ανεργία εξαναγκάζει ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της στην απόσυρση, την ήττα, την απάθεια, την εσωστρέφεια, την απόλυτα κατανοητή αδυναμία να ενισχύσει το κίνημα οικονομικά ή/και με την ενεργό συμμετοχή, το ίδιο αυτό καπιταλιστικό σύστημα σε κρίση συντηρεί:

α) Ένα στρατό ακαδημαϊκών, με τα ευρωενωσιακά ερευνητικά τους προγράμματα, με τη συμμετοχή τους σε δεξαμενές σκέψης, με τα συνέδρια και τις ενώσεις τους, με τα πανεπιστήμια-εκκολαπτήρια επιχειρηματικότητας και "φρέσκων ιδεών" τους, με τις πομπώδεις ενασχολήσεις τους με τη "δημοκρατία" ή τα "κινήματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης", με λίγα λόγια, με την άμεση ή έμμεση ενασχόλησή τους με την ιδεολογική και οικονομική ενίσχυση του μονοπωλιακού κεφαλαίου

β) Τους συνδεόμενους και εξαρτώμενους από τους πρώτους μεταπτυχιακούς φοιτητές, υποψήφιους διδάκτορες, μεταδιδακτορικούς ερευνητές, ερευνητές με εξάμηνο stage, κλπ, οι οποίοι διαβάζουν το έργο των πρώτων, το μεταφράζουν, το διακινούν, το εκλαϊκεύουν, το μιμούνται, και το προωθούν, ακολουθώντας τους, με προσδοκία την "επιτυχία", στις δεσμεύσεις τους προς το κεφάλαιο και προς τα πολιτικά κόμματα που το εκφράζουν

γ) Καλλιτέχνες παντός είδους: σκηνοθέτες, τραγουδιστές, ηθοποιούς, performance artists, κλπ

δ) Δημοσιογράφους, δημοσιολόγους, spinners, φωτογράφους, φωτορεπόρτερ, σκιτσογράφους, παρουσιαστές, επιφυλλιδογράφους, με διάφορες σχέσεις εργασίας και μεγάλη απόκλιση στις αμοιβές

ε) Γραφίστες, web designers,  υπεύθυνους δημοσίων σχέσεων, διακοσμητές, σχεδιαστές,  djs, promoters, κλπ

στ) Στελέχη ΜΚΟ, "επαγγελματίες ακτιβιστές", επιδοτούμενους προαγωγείς "κοινωνικής συνείδησης".

Ο αναγνώστης θα συνειδητοποίησε φαντάζομαι ότι αυτό που μόλις περιέγραψα δεν είναι απλώς μια σειρά κλάδων αλλά η βασική πρωτοπορία της νέας σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα και διεθνώς· οι πρωτεργάτες των φαινομένων "ΣΥΡΙΖΑ", "Podemos", "OWS", κλπ.

Τι νόημα έχει για αυτά τα στρώματα το σύνθημα "εργάτη μπορείς χωρίς αφεντικά";

Πιθανώς, του χιούμορ, διότι άλλο νόημα δεν έχει κανένα. Πρώτον, δεν εκλαμβάνουν εαυτούς ως εργάτες, αλλά δεύτερον και σημαντικότερον, έχουν απόλυτη επίγνωση της πλήρους εξάρτησης της εργασίας τους από "αφεντικά": υπάρχει, για να δώσω ένα παράδειγμα, ακαδημαϊκός που δεν γνωρίζει ότι το βαθυστόχαστο και επιχορηγούμενο απ' το Ινστιτούτο Χ της ΕΕ πόνημά του "Η δημοκρατία των πλατειών και η ενδεχομενικότητα της ρήξης" θα πήγαινε για ανακύκλωση χάρτου σε μια σοσιαλιστική κοινωνία; Ή ότι η ικανότητά του να εξηγεί το "Κεφάλαιο" μέσα από χολυγουντιανές ταινίες θα αμειβόταν χαμηλότερα από το επάγγελμα του οδοκαθαριστή; Αρκετά από τα επαγγέλματα που ανέφερα δεν μπορούν να υπάρξουν εκτός υπεραναπτυγμένου καπιταλισμού, και είναι, είτε απ' τη σκοπιά της μορφής τους, είτε απ' αυτή του περιεχομένου τους (είτε και τα δύο) παντελώς άχρηστα σε μια σοσιαλιστική οικονομία, σε δραματική αντιπαράθεση με τον ηλεκτρολόγο, τον εργάτη στα ορυχεία, τον σοβατζή, τον τορναδόρο και τον οξυγονοσυγκολλητή, που κάνουν δουλειά αντικειμενικά χρήσιμη για κάθε τρόπο παραγωγής. Το σύνθημα που θα ταίριαζε πολύ περισσότερο για αυτά τα στρώματα-διακόσμηση του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού είναι: "νέα εργατική αριστοκρατία, δεν θα υπήρχες χωρίς αφεντικά." Το εργατικό κίνημα μπορεί να περιμένει συμπαράσταση απ' αυτά τα στρώματα όντως μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία: δεν πρόκειται να την έχει ποτέ.

Είπα "νέα εργατική αριστοκρατία." Πρέπει να κάνουμε μια παύση σ' αυτόν τον όρο. Ο Λένιν δεν είχε την παραμικρή ιδέα, όταν τον ανέπτυσσε, ότι ο καπιταλισμός θα έφτανε σε σημεία ανάπτυξης που να του επιτρέπουν να συντηρεί κομμωτές σκύλων ή image consultants. Για αυτόν, η "εργατική αριστοκρατία" ήταν ό,τι έλεγε η φράση: τμήμα της εργατικής τάξης που εξαγοράζεται από το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο και αποσπάται έτσι από το σώμα της για να μεταμορφωθεί σε όπλο εναντίον της. Αλλά αυτό το τμήμα είναι εντελώς ξεχωριστό πράγμα από τα στρώματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω, είναι οι εργατοπατέρες, οι εργοδοτικοί συνδικαλιστές, το προσωπικό που στην Ελλάδα συνδέεται ανεξίτηλα με το Παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ, και οι σύγχρονοί του αντικαταστάτες ή συνεχιστές στη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ. Η "εργατική αριστοκρατία" που ήξερε ο Λένιν ήταν συνδικαλιστικά οργανωμένη και ενεργή, φυσικά σε κατεύθυνση συμφιλίωσης με το κεφάλαιο. Αλλά άλλο αυτό και άλλο αυτό που περιέγραψα ως πρωτοπορία κομμάτων τύπου ΣΥΡΙΖΑ, που στην πλειοψηφία της, ουδεμία σχέση είχε ποτέ με συνδικαλιστική οργάνωση, και που ελάχιστη επαφή είχε ποτέ με συλλογική δράση στους χώρους δουλειάς. 

Το κεντρικό λοιπόν ζήτημα που αντιμετωπίζει το Κομμουνιστικό Κόμμα σήμερα είναι ότι η στρατηγική του περνάει μέσα από έναν δρόμο που τον έχει μπλοκάρει η ίδια η γιγάντωση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και η παγκοσμιοποίησή του: ένα μεγάλο κομμάτι της σάρκας και του αίματός του βρίσκεται πεταμένο από την παραγωγική διαδικασία, περιθωριοποιημένο και απομονωμένο, ενώ η κλασική εργατική αριστοκρατία χαίρει άκρας υγείας και καπιταλιστικής χρηματοδότησης, την στιγμή που ένας στρατός "παραγωγών νοημάτων" κάνει ανενόχλητος πλύση εγκεφάλου για λογαριασμό του ίδιου αυτού κεφαλαίου, ακόμα και με αντίτιμο τα...ψίχουλα.

Μάλιστα, τα ψίχουλα στα οποία το ΚΚΕ καλεί το λαό να μην αρκεστεί. Διότι βεβαίως, κάποιος που κάθεται σπίτι του και πατάει κουμπιά σε ένα πληκτρολόγιο δεν είναι ηλίθιος να έχει απαιτήσεις απ' τον σημερινό καπιταλισμό για κάτι παραπάνω. Οι χαλυβουργοί έλεγαν "δεν λιώνω στο καμίνι για 500 ευρώ" γιατί έλιωναν στο καμίνι. Ο web designer κι ο συμβασιούχος ΜΚΟ τι αναμένεται να πει; Δεν ξαναπιάνω ηλεκτρονικά γραφικά και δεν ξαναφτιάχνω κονκάρδες και δημόσιες σχέσεις για κάτω από τον κατώτατο μισθό; Όχι βέβαια. Στην ανάγκη, θα επινοήσει ένα πολύ ωραίο γραφικό που θα διαφημίζει την "αξιοπρέπειά" του και θα στήσει στο πι και φι κι ένα "κίνημα" παρόμοιων "αξιοπρεπών" στο facebook. Και κάλεσέ τον "να πάρει τα μέσα παραγωγής στα χέρια του" όσο θες. Να τα κάνει τι; Να παράξει "νοήματα" προς κατανάλωση σε μια κοινωνία που θα είναι χειραφετημένη απ' τον ιδεολογικο-σημειολογικό αχταρμά που πουλάει για να ζήσει; Στον τοίχο μιλάς.

Είπα πολλά και με πρόχειρο τρόπο, χωρίς να μπω σε βάθος, γιατί ήθελα να τα βάλω κάτω ως χοντρική εικόνα. Το πρώτο κομβικό ζήτημα που άφησα έξω είναι το ζήτημα της σχέσης της πτωτικής τάσης του κέρδους με την υπερδιόγκωση του τριτογενή τομέα παραγωγής σε ό,τι αφορά, πλέον, την "παραγωγή νοημάτων" ή "σημαινόντων", σφαίρας που ήταν αδύνατο για τους Μαρξ και Λένιν να διανοηθούν, και η οποία κυριαρχεί σήμερα στην συνολική αντίληψη για την πολιτική. Και βεβαίως, όσο κυριαρχεί, τόσο η πολιτική θα είναι θέαμα και σημειολογία, και τόσο θα συνεχίζονται οι απελπιστικά ανόητες κριτικές στο ΚΚΕ για "κακή επικοινωνιακή πολιτική", ωσάν η "επικοινωνιακότητα" να μην είναι οργανικό τμήμα του θριάμβου του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού.

Το δεύτερο, και ακόμα δυσκολότερο, είναι το "τι να κάνουμε" απέναντι στα μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης που έχουν παραγκωνιστεί μέσω της κρίσης, και τα οποία έχουν κλείσει τ' αυτιά και δεν πρόκειται να ακούσουν κανέναν, εκτός απ' αυτόν που βρει τρόπο να τους βάλει φαί στο τραπέζι, ή, πολύ καλύτερα, να τους ξαναδώσει δουλειά και ρόλο στην κοινωνία. Αυτός που καταφέρει κάτι τέτοιο θα έχει ήδη βρει την οδό διαφυγής απ' τον ασφυκτικό κλοιό ενός καπιταλισμού, του οποίου η αντικειμενική αποτυχία ως συστήματος εκφράζεται ακριβώς απ' την παρατεταμένη του αδυναμία να χρησιμοποιήσει τις παραγωγικές δυνάμεις που ο ίδιος ανέπτυξε.