Η ποσοτική χαλάρωση διώχνει κεφάλαια

Η ποσοτική χαλάρωση διώχνει κεφάλαια

ASSOCIATED PRESS

Το μεγαλύτερο όφελος από τις αγορές κρατικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι η μεγάλη υποτίμηση του ευρώ κατά 22% σε σχέση με το δολάριο. Στη διάρκεια του Μάρτη σημείωσε τα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 12 ετών, διαμορφώνοντας τη μεταξύ τους ισοτιμία 1 ευρώ = 1,05 δολάρια, αναφέρει το «Bloomberg», που εκτιμά ότι «η εξασθένηση του ευρώ είναι, ίσως, το ισχυρότερο μέσο για τη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων της Ευρώπης». Εκτιμούν επίσης ότι μια πτώση του ευρώ κατά 10% έναντι των υπόλοιπων ισχυρών νομισμάτων ενισχύει κατά 0,3% το ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Η υποτίμηση του ευρώ ενισχύει την ανταγωνιστικότητα του ευρωενωσιακού κεφαλαίου στη διεθνή αγορά ενισχύοντας τις εξαγωγές των κρατών - μελών της Ευρωζώνης. Ταυτόχρονα, τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ μειώνουν το κόστος δανεισμού των κρατών - μελών της Ευρωζώνης.
«Η πτωτική πορεία του ευρώ, αν και έχει ενταθεί από τον Ιανουάριο, ξεκίνησε προ αρκετών μηνών, όσο προετοίμαζε η ΕΚΤ τις αγορές για την υλοποίηση των μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης, και το δολάριο, παράλληλα, ενισχυόταν από τα σχέδια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed) να αυξήσει τα επιτόκια, πιθανώς μετά το πρώτο εξάμηνο του έτους» («Καθημερινή», 24/3/2015). Εχει τη σημασία της αυτή η επισήμανση γιατί οι εξελίξεις στην καπιταλιστική οικονομία δεν είναι μονοσήμαντες. Αλλωστε, οι εξελίξεις στην καπιταλιστική οικονομία διακατέχονται από τις αξεπέραστες αντιφάσεις του καπιταλισμού, που σε συνδυασμό με την ολοένα εντεινόμενη αλληλεξάρτηση των οικονομιών έχει ταυτόχρονα θετικές και αρνητικές συνέπειες για το κεφάλαιο. Στην προκειμένη περίπτωση, όπως θα δούμε παρακάτω, μπορεί οι κινήσεις των κεντρικών τραπεζών που διαμορφώνουν τη νομισματική πολιτική να γίνονται με στόχο την τόνωση της καπιταλιστικής οικονομίας ενός κράτους ή μιας διακρατικής ένωσης, όπως η Ευρωζώνη, αλλά αλληλεπιδρούν έτσι που δεν ωφελούνται όλα τα τμήματα του κεφαλαίου. Για παράδειγμα, η ΕΚΤ με την πολιτική χαλάρωσης μέσω της αγοράς ομολόγων έχει όλες τις πιο πάνω θετικές αναφορές ενίσχυσης, όπως λένε, της καπιταλιστικής οικονομίας της Ευρωζώνης, με την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και των εξαγωγών, την άνοδο του πληθωρισμού, τη μείωση του κόστους δανεισμού, την υποτίμηση του ευρώ σε σχέση με το δολάριο, που ανατιμάται επειδή η Fed έχει εξαγγείλει ότι θα αυξήσει τα επιτόκια, αλλά έχει και αρνητικές συνέπειες.

Φυγή κεφαλαίων

Ετσι, σύμφωνα με την «Καθημερινή», 24/3/2015, «εγκαταλείπουν μαζικά τα κεφάλαια την Ευρωζώνη, καθώς έχουν μειωθεί σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα ή και σε αρνητικό πρόσημο τα κέρδη από τα κρατικά ομόλογα και τις ασφαλείς τοποθετήσεις και οι επενδυτές στρέφονται στις ΗΠΑ, όπου προσβλέπουν σε επικείμενη αύξηση των επιτοκίων του δολαρίου.
Καταλυτικό παράγοντα που εξωθεί τα κεφάλαια εκτός Ευρωζώνης και προς τις ΗΠΑ αποτελεί η απόκλιση ανάμεσα στη νομισματική πολιτική στις δύο πλευρές του Ατλαντικού: Η ΕΚΤ εγκαινίασε πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης λίγους μήνες μετά τη λήξη του αντίστοιχου προγράμματος της Fed, ενώ παράλληλα διατηρεί σε μηδενικά επίπεδα τα επιτόκια του ευρώ, όταν η Fed προετοιμάζει διακριτικά τις αγορές για την πρώτη αύξηση των επιτοκίων του δολαρίου από το 2006. Οπως σχολιάζει σχετικό δημοσίευμα της "Wall Street Journal", οι μαζικές εκροές κεφαλαίων από την Ευρωζώνη άρχισαν τον Ιούνιο του περασμένου έτους όταν η ΕΚΤ υιοθέτησε για πρώτη φορά αρνητικά επιτόκια στις καταθέσεις, εξωθώντας τους επενδυτές να στραφούν σε μετοχές και ομόλογα. Κορυφώθηκαν το τελευταίο τέταρτο του 2014 με τα κεφάλαια που εγκατέλειψαν την Ευρωζώνη να φθάνουν στα 124,4 δισ. ευρώ. Η μεγάλη αύξηση των εκροών σχετίζεται με την προθυμία μεγάλων επενδυτών να τροποποιήσουν τα χαρτοφυλάκιά τους αναζητώντας υψηλότερες αποδόσεις στις ΗΠΑ.
Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ δεν έμειναν αλώβητες από την αλλαγή στην κατεύθυνση των ροών κεφαλαίων. Οι μαζικές εισροές κεφαλαίων όχι μόνον οδήγησαν το δολάριο στα ύψη, αλλά προκάλεσαν άνοδο των ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου παρά την προσδοκία για αύξηση των επιτοκίων του δολαρίου πιθανώς μέσα στον Ιούνιο. Στοιχεία της Fed φέρουν τις νέες τοποθετήσεις που έγιναν μέσα στο 2014 σε ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου στα 374,3 δισ. δολάρια και η τάση συνεχίζεται στη διάρκεια του 2015».
Επομένως, η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ ωθεί σε μαζική φυγή χρηματικού κεφαλαίου από την Ευρωζώνη. Αυτό σημαίνει μείωση των κεφαλαίων των τραπεζών, γεγονός που προκαλεί δυσκολίες στη δανειοδότηση επιχειρηματικών ομίλων, άρα εμπόδια στην προώθηση επενδύσεων και στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Να λοιπόν που η πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης έχει και αρνητικές εξελίξεις, αφού συμβάλλει στη φυγή κεφαλαίων, άρα μειώνει τα διαθέσιμα κεφάλαια. Δρα αρνητικά, πρωταρχικά στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στο τραπεζικό κεφάλαιο, αλλά και γενικότερα προκαλεί δυσκολίες στην ανάκαμψη. Βεβαίως υπάρχει και το αντίστροφο, δηλαδή από τις ΗΠΑ να έρχονται κεφάλαια στην ΕΕ, (πχ Τζ.Σόρος). Αυτό έχει σχέση με ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις και στο εσωτερικό κρατών,αλλά η τάση με την ποσοτική χαλάρωση είναι να φεύγουν κεφάλαια.

Ενίσχυση δολαρίου, μείωση ανταγωνιστικότητας

Βεβαίως, αυτή η τάση της φυγής χρηματικού κεφαλαίου από την Ευρωζώνη στις ΗΠΑ με την προσδοκία ότι θα αυξηθούν τα επιτόκια, άρα θα έχουν μεγαλύτερες αποδόσεις, δηλαδή μεγαλύτερα κέρδη, για την ώρα γίνεται επειδή στη Fed συζητούν ότι έρχεται η ώρα για αύξηση των επιτοκίων. Λόγω της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, η Fed, για να αποτρέψει μαζική καταστροφή κεφαλαίων, των τραπεζών και άλλων μονοπωλιακών ομίλων στην παραγωγή, τύπωνε δολάριο, αγόραζε ομόλογα, όπως τώρα η ΕΚΤ, ενισχύοντας μ' αυτό τους επιχειρηματικούς ομίλους διευκολύνοντάς τους επίσης με χαμηλά επιτόκια δανεισμού. Η καπιταλιστική οικονομία των ΗΠΑ πέρασε από την κρίση στην ανάπτυξη. Ετσι μείωσε σταδιακά την αγορά ομολόγων ως το επίπεδο που σταματούσε το τύπωμα δολαρίου. Στη συνέχεια εξήγγειλε ότι ήρθε η ώρα για αύξηση των επιτοκίων. Αυτή η δράση της Fed άρχισε να ενισχύει το δολάριο έναντι του ευρώ και άλλων νομισμάτων, άρχισε να τραβά κεφάλαια στις ΗΠΑ, που επίσης ενισχύουν το δολάριο. Η ενίσχυση του δολαρίου ως διεθνούς νομίσματος δυσκολεύει αφάνταστα τις εξαγωγές των αμερικανικών μονοπωλίων, μειώνει την ανταγωνιστικότητα στη διεθνή αγορά. Και με δεδομένη την κατάσταση, ουσιαστικά στασιμότητας στις πιο πολλές και ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες, που μειώνουν τις εισαγωγές, προκαλεί προβλήματα στην ανάπτυξη της οικονομίας των ΗΠΑ. Αρα, έχουμε και εδώ τα ίδια αντιφατικά φαινόμενα.
Πράγματι, στη Fed συζητούσαν για αύξηση των επιτοκίων στα μέσα του 2015. Φαίνεται όμως ότι τα δεδομένα άλλαξαν. Ετσι η Fed εξετάζει το ενδεχόμενο αύξησης των επιτοκίων αλλά σε περίπτωση που επιβεβαιωθεί παραπέρα βελτίωση στην αγορά εργασίας των ΗΠΑ, ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί προς τον στόχο 2% μεσοπρόθεσμα. Ετσι, θεωρεί πιθανή την αύξηση των επιτοκίων τον Ιούνη, ή στο τέλος του τρίτου τριμήνου/αρχές του τετάρτου.
Τι φοβάται; Την παραπέρα ενίσχυση του δολαρίου μέσω της μαζικής συγκέντρωσης κεφαλαίων στις ΗΠΑ. Γεγονός που θα δυσκόλευε αφάνταστα τις εξαγωγές, με αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη των ΗΠΑ. Αλλωστε, ήδη υπάρχουν εκτιμήσεις της Fed «για ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας για το 2015 και 2016 στο 2,5% (μέση τιμή) και για τα δύο έτη έναντι προηγούμενης εκτίμησης 2,8% και 2,75% αντίστοιχα. Ανάλογες ήταν και οι εκτιμήσεις για τον δομικό δείκτη προσωπικής κατανάλωσης - ενδεικτικός δείκτης για τον πληθωρισμό που παρακολουθεί η τράπεζα - που αναθεωρήθηκε στο 1,35% και 1,7% για το 2015 και 2016 αντίστοιχα έναντι προηγούμενης πρόβλεψης 1,65% και 1,85%» («Καθημερινή», 21/3/2015).

Ενδιαφέρει άμεσα τους εργαζόμενους

Θα ρωτήσει κάποιος: Τι σημασία, τι νόημα έχουν όλ' αυτά για την εργατική τάξη, τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα; Ετσι κι αλλιώς αποκαλύπτουν πως στη δοσμένη φάση οι μορφές διαχείρισης της καπιταλιστικής οικονομίας δεν φέρνουν τα αποτελέσματα που θα ήθελαν οι καπιταλιστές. Οι διεθνείς διακρατικοί καπιταλιστικοί οργανισμοί εκφράζουν φόβους στασιμότητας στην ανάπτυξη με δεδομένες τις προβλέψεις για μείωση των ρυθμών ανάπτυξης των ΗΠΑ, στασιμότητα σε Ιαπωνία και Ευρωζώνη, επιβράδυνση της Κίνας παρά τους μεγάλους ακόμη ρυθμούς, αλλά και των BRICS, με δεδομένη την ύφεση στη Ρωσία και επιβράδυνση στις υπόλοιπες, με εξαίρεση ίσως την Ινδία.
Αυτό αποδεικνύει ότι οι προσδοκίες που καλλιεργούν για ανάπτυξη, η οποία θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα μειώσει την ανεργία, γίνονται «όνειρο» και όχι πραγματικότητα.
Το πρόβλημα έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, εμφανίζεται με μεγάλη οξύτητα, αφού, σύμφωνα με το ΔΝΤ, έχουν χαθεί τριάντα εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην παγκόσμια οικονομία από την εκδήλωση της κρίσης μέχρι σήμερα, τα τρία τέταρτα των οποίων εντοπίζονται σε χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, ένα φαινόμενο που δεν έχει παρατηρηθεί ξανά από την Υφεση του '30, όπως αναφέρει ο Π. Λουνγκάνι, σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), στην περιοδική έκδοση «Finance & Development» του διεθνούς οργανισμού. Πάνω από 200 εκατομμύρια άτομα εργάζονται σε θέσεις μερικής απασχόλησης παγκοσμίως. Εκτιμούν ότι η κατάσταση είναι ιδιαίτερα απαισιόδοξη στην Ευρώπη, όπου η ανεργία των νέων από 15 έως 24 ετών αντανακλά την υποτονική ανάπτυξη των οικονομιών, ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό Νότο, σύμφωνα με την Α. Μπανέρτζι, στέλεχος του ΔΝΤ. Προτείνει δε για την αντιμετώπιση της ανεργίας εφαρμογή πολιτικής τόνωσης της ζήτησης γιατί θα ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα και έτσι θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Μέχρι τον Ιούνη του 2014, ο αριθμός των ανέργων στην Ευρωζώνη υπολογίζεται στα 18 εκατ. άτομα, όσο είναι ο πληθυσμός της Ολλανδίας.
Αλλά η αύξηση της ζήτησης σημαίνει αύξηση μισθών, άρα μείωση κερδών. Είναι άλλη μια αντίφαση του καπιταλισμού. Αλλωστε, στις ΗΠΑ, που η οικονομία βγήκε από την κρίση, ούτε οι μισθοί αυξήθηκαν ούτε η φτώχεια μειώθηκε. Απ' αυτή την άποψη βεβαίως και ενδιαφέρει άμεσα την εργατική τάξη και τους συμμάχους της. Γιατί κατανοώντας ότι έτσι εξελίσσεται ο καπιταλισμός πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι ακόμη και αν βελτιωθεί, έστω ελάχιστα, η θέση, η ζωή κάποιων τμημάτων τους, αυτό θα είναι προσωρινό, ενώ η χειροτέρευση της ζωής στο σύνολό τους γίνεται καθολικό και μόνιμο φαινόμενο. Που σημαίνει ότι δεν αρκεί ο αγώνας αναχαίτισης της χειροτέρευσης της ζωής τους, αλλά πρέπει να συνδέεται με τον αγώνα για κάλυψη όλων των σύγχρονων αναγκών τους. Οι κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνικής, το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων μπορούν να το εκπληρώσουν. Η καπιταλιστική ιδιοκτησία είναι το φρένο. Αρα η πάλη πρέπει να είναι αντιμονοπωλιακή - αντικαπιταλιστική, μέχρι την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, την εγκαθίδρυση εργατικής, λαϊκής εξουσίας για την αντικατάσταση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας με την κοινωνική.