23 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1923 Η αιματηρή καταστολή της απεργίας στο Πασαλιμάνι

23 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1923

Η αιματηρή καταστολή της απεργίας στο Πασαλιμάνι

Μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της ταξικής πάλης στην Ελλάδα, στις αρχές του 20ού αιώνα

Τα φύλλα του «Ριζοσπάστη» στις 22 και 23 Αυγούστου 1923, όπου περιγράφονται τα γεγονότα των ημερών

Μια από τις σημαντικότερες στιγμές του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, είναι η μεγάλη απεργία που έγινε στις 23 Αυγούστου του 1923.
Το απεργιακό συλλαλητήριο στο Πασαλιμάνι, χτυπήθηκε με λύσσα από την «Επαναστατική Κυβέρνηση» των Πλαστήρα - Γονατά, για λογαριασμό της αστικής τάξης. Η βίαιη καταστολή άφησε πίσω της 11 νεκρούς (ανάμεσά τους τέσσερις γυναίκες και έναν 12χρονο μαθητή), 100 τραυματίες, ενώ οι συλλήψεις έφτασαν τις 500.
Η πολιτική κατάσταση της εποχής καθοριζόταν από την ήττα στο Μικρασιατικό πόλεμο. Υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης και υπεύθυνος για τα ζητήματα της εργατικής πολιτικής, ήταν ο μεγαλοβιομήχανος Ανδρέας Χατζηκυριάκος.
Οι καπιταλιστές της εποχής έβλεπαν τη ροή χιλιάδων εξαθλιωμένων προσφύγων σαν μια πρώτης τάξης ευκαιρία να κλιμακώσουν την επίθεση στο προλεταριάτο και να μειώσουν έως και 50% το μεροκάματο. Να πάρουν, δηλαδή, πίσω τις αυξήσεις των ημερομισθίων που είχαν αποσπάσει οι εργάτες τέσσερα χρόνια πριν, μετά την πρώτη επιτυχημένη πανελλαδική απεργία της ΓΣΕΕ.

Σκληρή ταξική αναμέτρηση

Το «νήμα» αυτής της μεγάλης απεργίας πάει πίσω στην Πρωτομαγιά του 1923, που γιορτάστηκε στον Αγιο Γιάννη Ρέντη από το Εργατικό Κέντρο Πειραιά (40 σωματεία) και από 20 σωματεία της Αθήνας.
Βασικά αιτήματα του Πρωτομαγιάτικου γιορτασμού, ήταν η αύξηση με βάση τη μεταλλική δραχμή, η εφαρμογή του 8ωρου και η δημιουργία Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας.
Είκοσι μέρες μετά, η κυβέρνηση απάντησε στη ΓΣΕΕ και στα Εργατικά Κέντρα Πειραιά και Αθήνας ότι δεν πρόκειται να ικανοποιήσει κανένα από τα αιτήματά τους. Ταυτόχρονα, απολύθηκαν εκατοντάδες εργαζόμενοι από τα εργοστάσια λιπασμάτων και τα υαλουργεία.
Στις αρχές Ιούνη, οι καπιταλιστές κλιμακώνουν την επίθεση στους εργάτες. Πολλές επιχειρήσεις έκλεισαν, εκβιάζοντας για μείωση των ημερομισθίων, οι μαζικές απολύσεις συνεχίζονταν, ενώ οι σιδηροβιομήχανοι μείωσαν τα μεροκάματα κατά 30%.
Μπροστά σ' αυτές τις εξελίξεις, η ΓΣΕΕ διοργάνωσε στις 9 Ιούνη κοινή σύσκεψη με το Εργατικό Κέντρο Πειραιά, όπου αποφασίστηκε να γίνει δεκτή η μείωση των ημερομισθίων, με τον όρο το κράτος να μειώσει τις τιμές των ειδών μονοπωλίου και του ψωμιού.
Στις 21 Ιούνη συνήλθε κοινή επιτροπή εργαζομένων και κράτους για το ζήτημα της ανεργίας. Οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης ζήτησαν μείωση των ημερομισθίων 25% - 30%. Οι ναυτεργάτες ξεκαθάρισαν πως δεν πρόκειται να δεχτούν τέτοιες μειώσεις και προειδοποίησαν για απεργιακούς αγώνες. Για να τους εκφοβίσει, η κυβέρνηση τους απείλησε με επιστράτευση.

«Φουντώνει» η σπίθα

Μια σειρά εργατικές κινητοποιήσεις ξεσπούν από τις αρχές του Ιούλη. Οι εργάτες του Λαυρίου απεργούν, με αίτημα το 8ωρο και την αύξηση των ημερομισθίων. Το ίδιο και οι ράπτες, οι οποίοι, στο πλαίσιο της κινητοποίησής τους έραβαν μόνο σακάκια και γιλέκα, όχι παντελόνια.
Η κυβέρνηση σκληραίνει τη στάση της και στις 4 Ιούλη απαντά με αναστολή του νόμου 2112, που απαγόρευε τις μαζικές απολύσεις. Η σπίθα, όμως, αντί να σβήνει, φουντώνει κι άλλο.
Στις 9 Αυγούστου, οι μυλεργάτες του Πειραιά πυροδοτούν τη γενική απεργία, απαιτώντας από τους αλευροβιομήχανους να μην ισχύσει η μείωση 35% στα εισοδήματά τους, να πληρωθούν τα περικομμένα ημερομίσθια, να επαναπροσληφθούν οι απολυμένοι συνάδελφοί τους και να αποζημιωθούν οι τυχόν μη επανερχόμενοι.
Η απεργία γρήγορα επεκτείνεται. Η Ομοσπονδία και τα Σωματεία του Επισιτισμού στις υπόλοιπες πόλεις, κηρύσσουν απεργία. Το Εργατικό Κέντρο Πειραιά και η ΓΣΕΕ καλούν να εκφραστεί και με υλικά μέσα η συμπαράσταση στους απεργούς.
Στις 17 Αυγούστου η σκυτάλη της απεργίας περνάει στους ναυτεργάτες. Το λιμάνι παραλύει. Είκοσι πλοία δεν καταφέρνουν να αποπλεύσουν και το ίδιο απόγευμα στην απεργία μπαίνουν και οι φορτοεκφορτωτές.
Την επομένη, 18 Αυγούστου, από πόλη σε πόλη, η απεργία άρχισε να απλώνεται σε όλη τη χώρα και την Κυριακή, 19 Αυγούστου, έγινε στην Αθήνα συγκέντρωση στο θέατρο «Αλάμπρα». Παντού στους δρόμους κυκλοφορούσαν ομάδες αστυνομικών. Μάλιστα, οι περίπολοι στον Πειραιά έπιασαν ναυτεργάτες και τους μετέφεραν με τη βία στα πλοία.

Κηρύσσεται γενική απεργία

Στις 19 Αυγούστου, συνελήφθησαν μέλη της διοίκησης της Ναυτεργατικής Ομοσπονδίας. Μ' αυτήν την αφορμή, η διοίκηση του Εργατικού Κέντρου Πειραιά αποφάσισε πανεργατική απεργία και παρέπεμψε την κήρυξή της στη ΓΣΕΕ.
Το απεργιακό κύμα συνεχίζει να φουντώνει. Στις 20 Αυγούστου κατέβηκαν σε απεργία οι ηλεκτροτεχνίτες, οι σιδηροδρομικοί του Ηλεκτρικού, οι τροχιοδρομικοί, οι καπνεργάτες, οι εργάτες Τύπου, οι εργάτες του Τελωνείου. Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση, η κυβέρνηση κάλεσε απεργοσπάστες απ' το στρατό και την αστυνομία.
Οι συλλήψεις πέφτουν βροχή. Ολα τα αστυνομικά τμήματα και οι φυλακές γεμίζουν με απεργούς. Περίπολοι του Πολεμικού Ναυτικού συνέλαβαν περίπου 200 ναυτοθερμαστές για να τους βάλουν να δουλέψουν με το ζόρι. Τα πληρώματα των πλοίων με ξένη σημαία που κατέπλεαν στον Πειραιά δήλωναν συμπαράσταση στους απεργούς.
Η κυβέρνηση επεκτείνει τα μέτρα καταστολής και αποφασίζει τη διάλυση των αναγνωρισμένων εργατικών σωματείων. Η ΓΣΕΕ απάντησε με διεύρυνση των απεργιών σ' ολόκληρη τη χώρα, ενώ στον Πειραιά έγινε σύσκεψη του Εργατικού Κέντρου, της Ναυτικής Ομοσπονδίας και των Ομοσπονδιών Σιδηροδρομικών, Ηλεκτροκινήσεως, Επισιτισμού και της ΓΣΕΕ.
Τα κύρια αιτήματα της απεργίας ήταν: Σταθεροποίηση των ημερομισθίων με βάση τον τιμάριθμο. Μέτρα κατά της ακρίβειας και της αισχροκέρδειας. Απόλυση κρατούμενων απεργών. Κατάργηση της λογοκρισίας επί των εργατικών ζητημάτων. Απαγόρευση της εξαγωγής ανεπεξέργαστων καπνών και άλλα. Απ' όλη την Ελλάδα έφταναν στη ΓΣΕΕ τηλεγραφήματα για συμμετοχή στην απεργία.

Οργιο καταστολής

Στις 21 Αυγούστου δεν κυκλοφόρησαν οι εφημερίδες. Σε επιτροπή εργατών, ο Πλαστήρας δήλωσε πως δε δέχεται καμιά συζήτηση με απεργούς και την ίδια ώρα ο Πειραιάς μπλοκάρονταν με στρατό και μηχανοκίνητα, ενώ κατάσχονταν τα αρχεία των εργατικών σωματείων.
Ομάδες εργατών κυνηγιούνται στους δρόμους των συνοικιών του Πειραιά απ' τις αστυνομικές περιπόλους. Σκορπάνε και ξανασμίγουν σε μικρότερες ομάδες, προσπαθώντας να συγκεντρωθούν στην πλατεία του Δημοτικού Θεάτρου. Οι ναυτεργάτες έχουν ορίσει συγκέντρωση στα γραφεία της Ναυτικής Ομοσπονδίας.
Αποσπάσματα του Α' Σώματος Στρατού παίρνουν θέσεις μάχης. Βγαίνουν στους δρόμους τανκς. Αντλίες νερού της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας πιάνουν δουλειά σε βάρος των εργατών. Από κάπου ακούγεται να κροταλίζει ένα πολυβόλο.
Στις 22 Αυγούστου οι απεργοί σπάζουν τις στρατιωτικές ζώνες και ξεχύνονται στο Πασαλιμάνι. «Κάτω η κυβέρνηση των εργοδοτών!», «Αφοπλίστε τους τρομοκράτες!» είναι μερικά από τα συνθήματα που ακούγονται ανάμεσα στις ριπές των όπλων. Τρεις εργάτες πέφτουν νεκροί.
Στις 23 Αυγούστου, στην πλατεία του Πασαλιμανιού, πραγματοποιείται μεγάλη πανεργατική συγκέντρωση από τη ΓΣΕΕ και το Εργατικό Κέντρο Πειραιά. Η κυβέρνηση δίνει εντολή να χτυπηθούν οι απεργοί. Στρατός και αστυνομία επιτίθενται με σφοδρότητα στους συγκεντρωμένους. Απολογισμός: 11 νεκροί εργάτες, 100 τραυματίες, 500 περίπου συλληφθέντες.
Στις 24 Αυγούστου τα τανκς βρίσκονται στους δρόμους και έχει απαγορευτεί η κυκλοφορία. Ολα είναι βυθισμένα στο πένθος και στην πνιγμένη οργή. Μετά τα αιματηρά γεγονότα, η απεργία λύθηκε. Είχε ήδη όμως καταγραφεί στη συνείδηση της εργατικής τάξης σαν μια βαριά παρακαταθήκη για τους ταξικούς αγώνες που ακολούθησαν...