ΙΑΠΩΝΙΑ Τόνωση στο κεφάλαιο με αναδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων

ΙΑΠΩΝΙΑ

Τόνωση στο κεφάλαιο με αναδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων

Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Aμπε

Υποχρεωτική μείωση των ωρών εργασίας στην Ιαπωνία; Τέτοια ρεπορτάζ εμφανίστηκαν πρόσφατα στον αστικό Τύπο. Σύμφωνα με την «Καθημερινή» 9/4/2015, «σχετικό ρεπορτάζ των Financial Times αναφέρει πως ο οίκος συναλλαγών Itochu ευελπιστεί να προσελκύσει πτυχιούχους θεσπίζοντας ωράρια εργασίας που θα αρχίζουν αργότερα και θα λήγουν νωρίτερα. Παράλληλα, η βιομηχανία εκτυπωτών Ricoh απαγορεύει την εργασία μετά τις οκτώ το βράδυ, και η εταιρεία Fast Retailing, που διαχειρίζεται την αλυσίδα ειδών ένδυσης Uniqlo, σκοπεύει να εισαγάγει τετράωρη ημέρα εργασίας για όσους εργαζομένους ενδιαφέρονται για περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Στελέχη των εταιρειών επιμένουν, άλλωστε, πως ακόμη κι αν μειωθούν σημαντικά οι ώρες εργασίας, προτίθενται να πληρώνουν καλύτερα όσους εργαζομένους αποδίδουν περισσότερο. Οι ριζικές αλλαγές εντάσσονται στο πρόγραμμα του Ιάπωνα πρωθυπουργού για αλλαγή της αγοράς εργασίας και τόνωση της ανάπτυξης.
Στο σχέδιο αναδιάρθρωσης της ιαπωνικής αγοράς εργασίας εντάσσεται, άλλωστε, και η προτεραιότητα που έχει θέσει ο κ. Αμπε για αύξηση του αριθμού των εργαζόμενων γυναικών. Οπως αναφέρει άλλο ρεπορτάζ της ίδιας εφημερίδας, τα εξοντωτικά ωράρια μέχρι αργά το βράδυ και η παράδοση των νυχτερινών εξόδων με παρέες συναδέλφων λειτουργούν απαγορευτικά για τις περισσότερες γυναίκες, που αδυνατούν να συνδυάσουν την εργασία με τις οικογενειακές υποχρεώσεις.
Πολλές επιχειρήσεις σκοπεύουν να αμείβουν τους υπαλλήλους όχι βάσει των ωρών που απασχολούνται, αλλά βάσει της απόδοσής τους, επισημαίνουν οι FT».

Αναδιάρθρωση εργασιακών σχέσεων...

Τι φαίνεται από το συγκεκριμένο ρεπορτάζ; Επιδίωξη αναδιάρθρωσης των εργασιακών σχέσεων και μεγαλύτερη ευελιξία. Αλλά η ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις είναι ένας παράγοντας αύξησης των κερδών τους. Δέλεαρ έχει το ότι θα είναι σε όφελος των εργαζομένων, αφού προσδοκά, λέει, να αμβλύνει συνέπειες από τη δουλειά ενός υπερβολικά μεγάλου ημερήσιου εργάσιμου χρόνου, από προβλήματα υγείας μέχρι και θανάτους.
Αλλά σύμφωνα με την αλλαγή στις αμοιβές, σημαίνει είτε λιγότερο μισθό, είτε αύξηση της εντατικοποίησης της δουλειάς, ως κίνητρο για μεγαλύτερο μισθό με μειωμένες ώρες εργασίας. Αυτό σημαίνει «αμοιβή με βάση την απόδοση των εργαζομένων και όχι τις ώρες εργασίας». Η μείωση των ωρών εργασίας και μάλιστα με νόμο, πρέπει να συνδυάζεται με διευθέτηση του χρόνου εργασίας και κατανομή του ανάλογα με τις ανάγκες των επιχειρηματικών ομίλων. Ας μην ξεχνάμε ότι η ιαπωνική καπιταλιστική οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα. Αλλωστε, η αλλαγή της αγοράς εργασίας εντάσσεται στην τόνωση της ανάπτυξης, σύμφωνα με την κυβέρνηση.

...με πρώτα θύματα τις γυναίκες

Ταυτόχρονα, θέλει ευέλικτες εργασιακές σχέσεις για τις γυναίκες, ώστε να αυξηθεί η συμμετοχή τους στην παραγωγή (το χρειάζεται η καπιταλιστική οικονομία, γιατί αυτή η συμμετοχή αυξάνει την υπεραξία άρα και τα κέρδη, ενώ αποτελεί και μέσο συμπλήρωσης του εργατικού οικογενειακού εισοδήματος για να μην κάνουν οι καπιταλιστές αυξήσεις στους μισθούς, που ο Σ. Αμπε τους προτρέπει για 2% αύξηση), προωθώντας «εργασιακό μοντέλο» που να βολεύει το συνδυασμό εργασίας με οικογενειακές υποχρεώσεις, ώστε να μη φορτώνεται ο κρατικός προϋπολογισμός με δαπάνες, σε σχέση με μια σειρά κοινωνικές υποχρεώσεις που ο καπιταλισμός ανάγει τη λύση τους σε ατομικές - οικογενειακές, όπως τα παιδιά λόγω έλλειψης παιδικών σταθμών, ή η ενασχόληση με την τρίτη ηλικία.
Πολλά ζευγάρια αποφασίζουν να μην αποκτήσουν παιδιά λόγω της μεγάλης φορολογίας και των μικρών σχετικά μισθών που παραμένουν σταθεροί εδώ και χρόνια. Στην Ιαπωνία είναι δύσκολο για τη γυναίκα να κρατήσει τη δουλειά της ενώ έχει παιδί, αφού δεν υπάρχει κρατικό μέριμνα γι' αυτό, οπότε αρκετές επιλέγουν να μην κάνουν παιδιά για να συνεχίσουν να εργάζονται. Σύμφωνα με στοιχεία του 2012, το ποσοστό γονιμότητας βρίσκεται στα 1,39 παιδιά ανά γυναίκα. Επίσης, περισσότερα από 10 εκατομμύρια άτομα ηλικίας μεταξύ 20 και 34 συνεχίζουν να ζουν με τους γονείς τους. Δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένεια.
Σύμφωνα με το «Associated Press» η 36χρονη Ερικο Σεκιγκούτσι θα μπορούσε να είναι περιζήτητη φίλη και σύντροφος. Ομως, επειδή ζει στην Ιαπωνία, εργάζεται πάνω από 14 ώρες την ημέρα σε μια σημαντική εμπορική εταιρεία, με επιπλέον πρωινές συναντήσεις πρωί και υπερωρίες, ενώ την υπόλοιπη μέρα επικοινωνεί διαδικτυακά με τους πελάτες. Η ίδια χρησιμοποίησε από τις συνολικά 20 πληρωμένες μέρες άδειας που δικαιούται, μόνο τις 8, κι αυτές επειδή είχε αρρωστήσει.
Σε άρθρο του Ιάπωνα πρωθυπουργού Σ. Αμπε στο «Bloomberg» που αναδημοσίευσαν «Τα Νέα» 27/4/2015, αναφέρεται σχετικά με την ένταξη των γυναικών στην εργασία: «Οταν ανέλαβα πρωθυπουργικά καθήκοντα το 2012 ήμουν αποφασισμένος να προαγάγω μια κοινωνία όπου όλες οι γυναίκες θα έχουν την ευκαιρία να λάμψουν. Η Ιαπωνία δεν μπορεί να ευημερήσει στον 21ο αιώνα εάν όλοι οι πολίτες της δεν αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους. Τα τελευταία δύο χρόνια ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών έχει αυξηθεί κατά 800.000, ξεπερνώντας τα 27 εκ. Πρέπει να κάνουμε περισσότερα. Για να διατηρήσουμε περισσότερες γυναίκες στο εργατικό δυναμικό της Ιαπωνίας πρέπει να τους παράσχουμε μεγαλύτερη στήριξη έξω από τους χώρους εργασίας. Αυτή η ανάπτυξη είναι σημαντική εάν η Ιαπωνία θέλει να αντιμετωπίσει την πρόκληση πολλών ανεπτυγμένων χωρών: τη γήρανση του πληθυσμού και τη σημαντική μείωση των γεννήσεων».
Αρα η κοινωνική πολιτική για τις εργαζόμενες γυναίκες είναι μηδενική. Οι ευκαιρίες σημαίνουν ότι δε θα κάνουν παιδιά ή αν κάνουν δε θα μπορούν να δουλέψουν. Υπόσχεται παροχή στήριξης έξω από τη δουλειά (δε διευκρινίζει αν θα είναι κρατική), αλλά αν είναι κρατική εμποδίζεται στο μεγάλο κρατικό χρέος που πρέπει να αποπληρώνεται ή θα σημαίνει αύξηση φορολογίας. Αν εννοεί στήριξη από τις επιχειρήσεις, αυτό θα το περιμένουν οι γυναίκες στη Δευτέρα Παρουσία, αφού αντίκειται στην αύξηση της κερδοφορίας. Αυτά συνηγορούν στο ότι η λύση είναι η χρησιμοποίηση της γυναικείας εργασίας με ευέλικτες μορφές.

Ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και εργασιακή ανασφάλεια

Ποιες είναι οι εργασιακές συνθήκες στην Ιαπωνία; Το 22% των Ιαπώνων εργάζονται περισσότερες από 49 ώρες τη βδομάδα, σε σύγκριση με το 16% των Αμερικανών, και το 11% των Γάλλων και των Γερμανών. Αυτή η πραγματικότητα συνοδεύεται με την απροθυμία των ζευγαριών να κάνουν και να μεγαλώσουν παιδιά.
Οι επιχειρηματικοί όμιλοι είναι ιδιαίτερα απαιτητικοί ζητώντας από νεότερους υπαλλήλους να πραγματοποιούν μέχρι και 100 ώρες υπερωρία το μήνα.
Η δουλειά κυριολεκτικά μέχρι θανάτου είναι μια τραγωδία τόσο κοινή στην Ιαπωνία ώστε έχει επινοηθεί ένας όρος για αυτή, «Karoshi». Η κυβέρνηση εκτιμά ότι καταγράφονται περίπου 200 θάνατοι Karoshi ετησίως από αιτίες όπως η καρδιακή προσβολή ή η εγκεφαλική αιμορραγία μετά από πολλές ώρες εργασίας. Παράλληλα, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ψυχικής κατάθλιψης και αυτοκτονιών από υπερκόπωση που όμως δεν υπολογίζονται ως Κaroshi.
Ερευνα του υπουργείου Εργασίας της Ιαπωνίας το 2013 αποκάλυψε ότι οι εργαζόμενοι έπαιρναν μόνο 9 από τις 18,5 μέρες άδειας που δικαιούνται για διακοπές. Τις άλλες τις χαρίζουν στον εργοδότη. Μία άλλη δημοσκόπηση, της εφημερίδας «Japan Times» βρήκε ότι ένας στους έξι εργαζόμενους δεν παίρνει καθόλου άδεια μετ' αποδοχών.
Πώς πάει η κυβέρνηση να το αντιμετωπίσει; Δεν επιβάλλει να παίρνουν την άδειά τους οι εργαζόμενοι. Το ιαπωνικό κοινοβούλιο συζητά νόμο, σύμφωνα με τον οποίο θα είναι παράνομο να μην παίρνει κανείς τουλάχιστον πέντε μέρες άδεια όλο το χρόνο! Λες και πέντε μέρες άδεια θα αντιμετωπίσουν το «Karoshi».
Επίσης, οι Ιάπωνες εργαζόμενοι κάνουν πολλές και απλήρωτες υπερωρίες. H Ιαπωνία είναι μεταξύ των χωρών με τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονιών στον κόσμο.
Βεβαίως, όλα τα παραπάνω τα αποδίδουν τάχα στην εργασιομανία των Ιαπώνων εργαζομένων, ενώ αποτελούν καθεστώς που έχουν επιβάλει τα μονοπώλια, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητά τους και οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται να υποκύψουν και λόγω εργασιακής ανασφάλειας.
Ολ' αυτά είναι ένα δείγμα της εργασιακής ζούγκλας της Ιαπωνίας.

«Δίκαιος μισθός σε δίκαιη εργάσιμη μέρα», ή «κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής»;

Πώς εκφράζεται η εργασιακή ανασφάλεια; Υπάρχουν σχέσεις εργασίας με μισθό και με ωρομίσθιο. Οι εργαζόμενοι που πληρώνονται με ωρομίσθιο έχουν αποδοχές 25% λιγότερες απ' αυτούς που πληρώνονται με μισθό. Φαίνεται ότι το ωρομίσθιο κυριαρχεί, γι' αυτό δουλεύουν πολλές ώρες. Ταυτόχρονα, ενώ οι μισθοί φαίνεται να αυξάνονται, ουσιαστικά μειώνονται. Ετσι, οι βασικοί μισθοί αυξήθηκαν κατά 0,4% τον Οκτώβρη του 2014 σε σχέση με ένα χρόνο πριν, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Υγείας, Εργασίας και Πρόνοιας. Αλλά τον ίδιο μήνα, ο τελευταίος για τον οποίο υπάρχουν στοιχεία, οι πραγματικοί μισθοί υποχώρησαν κατά 1,8% ετησίως. Η αύξηση του φόρου κατανάλωσης την 1η Απρίλη του 2014 αύξησε τις τιμές και οδήγησε σε μια άμεση πτώση τους πραγματικούς μισθούς, που σημαίνει ότι η πρόσφατη ανοδική τάση στους ονομαστικούς μισθούς, δεν έχει μεταφραστεί σε αυξημένους πραγματικούς μισθούς. Και αυτό μόνο το τελευταίο χρονικό διάστημα.
Να σημειώσουμε επίσης ότι αυτή η ονομαστική αύξηση μισθών, που δεν είναι πραγματική, έρχεται μετά από συνεχή πτώση τους στο διάστημα των τελευταίων δύο δεκαετιών.
Επομένως, ένας παράγοντας που ωθεί τους Ιάπωνες εργαζόμενους να δουλεύουν πολλές ώρες είναι ότι οι μισθοί δεν φτάνουν να καλύψουν στοιχειώδεις ανάγκες.
Την ίδια ώρα, στην εργασιακή ανασφάλεια επιδρά και η ανεργία. Ετσι το τελευταίο τρίμηνο του 2014, παρά τη μείωση της ανεργίας (ο αριθμός των απασχολούμενων μειώθηκε κατά 40.000 σε σχέση με το προηγούμενο έτος), ο αριθμός των εργαζομένων με μερική απασχόληση αυξήθηκε κατά 420.000, σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Εσωτερικών Υποθέσεων και Επικοινωνιών. Επιπλέον, ο αριθμός των νέων θέσεων εργασίας σημείωσε μείωση κατά 0,7% τον Αύγουστο σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα. Μόνο που μερική απασχόληση σημαίνει και «μερικό» μισθό, δηλαδή ακόμη λιγότερο απ' αυτό που δε φτάνει να ικανοποιήσει στοιχειώδεις ανάγκες. Αρα η λεγόμενη εργασιομανία των Ιαπώνων εργαζομένων είναι η ανάγκη κάλυψης στοιχειωδών αναγκών τους.
Τέλος, γίνεται φανερό ότι η ιαπωνική κυβέρνηση προσαρμόζει τις εργασιακές σχέσεις στις σημερινές ανάγκες τόνωσης των κερδών των μονοπωλίων και όχι βεβαίως, για να ανακουφίσει τους εργαζόμενους. Αλλωστε, η πολύωρη δουλειά δε σημαίνει και ανάλογη απόδοση. Η αδυναμία αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης έχει αρνητικές επιπτώσεις στα κέρδη. Ακόμη και αν υπάρξει μικρή άμβλυνση στα βάσανα των εργατών αυτά θα συνεχίζονται. Αρκεί για την εργατική τάξη η διεκδίκηση σταθερού ημερήσιου εργάσιμου χρόνου , 8ωρου ή 7ωρου, και μισθού για ικανοποίηση όλων των σύγχρονων αναγκών; Ναι, δεμένο όμως με την πάλη για ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου. Μόνο τότε μπορεί να υπάρξουν κάποιες κατακτήσεις. Την Πρωτομαγιά του 1881 ο Ενγκελς έγραψε σε άρθρο του, ότι το σύνθημα των εργατών του Λονδίνου για «δίκαιο μισθό σε δίκαιη εργάσιμη μέρα», πρέπει να αντικατασταθεί από το σύνθημα «κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής». Σήμερα είναι υπερώριμο.