Μάχη «εκ παρατάξεως»

Μάχη «εκ παρατάξεως»

Από το Αρχείο του ΚΚΕ χειρόγραφος χάρτης της περιοχής όπου έγινε η μάχη της Φλώρινας (περιέχει τα ονόματα των τοποθεσιών όπως τότε αναφέρονταν)

Η μάχη της Φλώρινας πέρασε στην Ιστορία όχι τόσο γι' αυτήν καθαυτήν τη στρατιωτική πλευρά της, αλλά για τη φρίκη που αναδίδεται από το γεγονός ότι μετά τη μάχη ο αστικός στρατός έθαψε σ' έναν λάκκο έξω από τη Φλώρινα πεθαμένους και τραυματίες μαχητές του ΔΣΕ, φροντίζοντας όσο μπορούσε να εξαφανίσει τα ίχνη τους. Εως και το 1995 πολύ λίγα ήταν γνωστά ακόμα και για τον ακριβή τόπο ταφής τους.

Η Μάχη της Φλώρινας (11 - 14 Φλεβάρη 1949) συμπίπτει με την εποχή της μεγαλύτερης ανάπτυξης του ΔΣΕ. Είναι η εποχή των μεγάλων «εκ παρατάξεως» αναμετρήσεων του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας με τον αστικό στρατό.
Οι επιχειρήσεις αυτές εντάσσονταν σε ένα γενικότερο σχέδιο του ΔΣΕ για προσβολή αστικών κέντρων με τριπλό σκοπό: 1) Να προκαλέσουν ταραχή και αποπροσανατολισμό στις δυνάμεις του αστικού στρατού και την κυβέρνηση, 2) Να αποσπάσουν δυνάμεις του αστικού στρατού από το ανοιχτό μέτωπο του Γράμμου, ώστε οι δυνάμεις του ΔΣΕ εκεί να ανακουφισθούν, 3) Να προσδώσουν στον ΔΣΕ πολύτιμο έμψυχο και πολεμικό υλικό όπως και εφόδια που, από τις αρχές του 1949, είχαν αρχίσει να σπανίζουν επικίνδυνα.
Η πόλη της Φλώρινας ήταν σημαντικό στρατιωτικό και πολιτικό κέντρο. Ο πληθυσμός της είχε πολλαπλασιαστεί με την εγκατάσταση στις παρυφές της πλήθους εκτοπισμένων αγροτών από την ευρύτερη περιφέρεια. Ως κέντρο στρατιωτικών επιχειρήσεων διέθετε σημαντικές αποθήκες εφοδίων, στρατιωτικών ή επισιτισμού και ξένης βοήθειας. Διέθετε αεροδρόμιο και από αυτήν ξεκινούσε ένα ευρύ δίκτυο εφοδιασμού, μεταφορών και διανομών. Πολλές κρατικές υπηρεσίες είχαν έδρα τους την πόλη. Η πολιτική της σημασία πολλαπλασιαζόταν από τη στρατηγική γεωγραφική θέση της και από το ρόλο της ως προπυργίου των κυβερνητικών δυνάμεων στο στρατιωτικό αλλά και στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο. Καμία από τις πόλεις που είχε προηγουμένως προσβάλει ο ΔΣΕ δεν είχε το μέγεθος και τη σημασία της Φλώρινας του Φλεβάρη του 1949.

Το εξώφυλλο ειδικής έκδοσης που πρόκειται να κυκλοφορήσει από την Επιτροπή Περιοχής Δυτικής Μακεδονίας του ΚΚΕ για τους μαχητές του ΔΣΕ που έπεσαν στη μάχη της Φλώρινας

Πριν από τη μάχη της Φλώρινας είχαν προηγηθεί σειρά πολεμικών γεγονότων που άρχισαν το καλοκαίρι του 1948 στο Γράμμο και συνεχίστηκαν με τον επιτυχημένο ελιγμό και την αντεπίθεση στο Βίτσι, τη νίκη του ΔΣΕ στο Μάλι - Μάδι. Είχε γίνει η επιχείρηση για την κατάληψη της Καρδίτσας με σχετική επιτυχία, η θριαμβευτική κατάληψη της Νάουσας για τρεις μέρες και η κατάληψη και διατήρηση από τον ΔΣΕ του Καρπενησίου για 18 μέρες.

Ανιση αναμέτρηση

Η μάχη της Φλώρινας έγινε με διαταγή του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ και σύμφωνα με το σχέδιο προέβλεπε επιθετικές κινήσεις όλων των τμημάτων που θα ενεργούσαν προς 6 διαφορετικές κατευθύνσεις. 1) Η 18 ταξιαρχία προς το ανατολικό τμήμα της πόλης. 2) Η 103 ταξιαρχία συν ένα τάγμα της 108 ταξιαρχίας κατά των υψωμάτων νότια της πόλης. 3) Η 107 ταξιαρχία κατά των υψωμάτων που βρίσκονται βόρεια και βορειοδυτικά της πόλης. 4) Η 14 ταξιαρχία από Αλωνα κατά μήκος του δημόσιου δρόμου να διεισδύσει στην Φλώρινα. 5) Τμήμα της 108 ταξιαρχίας προς την Σκοπιά. 6) Τμήμα Καϊμακτσαλάν και ιππικού προς Αμύνταιο. Σε υποστήριξη αυτών των δυνάμεων διατέθηκαν 14 πυροβόλα. Επιπλέον μια ταξιαρχία της 9ης Μεραρχίας, τη Σχολή των Αξιωματικών, τρεις λόχους σαμποτέρ και μια διλοχία κυνηγών αρμάτων. Επιτελικά, στην επιχείρηση συμμετείχε και ένα τάγμα μεταφορέων και ένα τραυματιοφορέων. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ συγκεντρώθηκαν αρχικά στο Βίτσι και από εκεί χτύπησαν την πόλη της Φλώρινας.
Αντίστοιχα, οι κυβερνητικές δυνάμεις στη Φλώρινα απαρτίζονταν από το σύνολο της 2ης Μεραρχίας του κυβερνητικού στρατού (με 3 ταξιαρχίες πεζικού), ένα τάγμα ορειβατικού πυροβολικού και ένα σύνταγμα πεδινού πυροβολικού. Επίσης, έναν ουλαμό θωρακισμένων, καθώς επίσης και τις τοπικές δυνάμεις Χωροφυλακής, ΜΑΥ - ΜΕΑ. Πρόσθετα σ' αυτές τις δυνάμεις στάλθηκαν για ενίσχυσή τους: Το 105 ΤΠ της 77ης Ταξιαρχίας, το 615 ΤΠ της 31ης Ταξιαρχίας, το 514 ΤΠ της 32ης Ταξιαρχίας, το 556 και 517 ΤΠ μείον Διλοχία, Ιλη Αρμάτων και Ιλη Θωρακισμένων από Κοζάνη προς Φλώρινα, Ιλη Θωρακισμένων από Καστοριά προς Φλώρινα, μία Πυροβολαρχία του 102 ΣΠ από Καστοριά προς Φλώρινα, μια Πυροβολαρχία του 107 ΣΠΠ από Εδεσσα προς Φλώρινα.

Σκίτσο από το επιτελείο του αστικού στρατού για τις κινήσεις των μονάδων του ΔΣΕ που πήραν μέρος στη μάχη της Φλώρινας

Ο αριθμητικός συσχετισμός δυνάμεων ήταν σε βάρος του ΔΣΕ. Οι ταξιαρχίες του ΔΣΕ ήταν μειωμένης σύνθεσης και αποτελούσαν μόνο κλάσμα αυτών του κυβερνητικού στρατού. Η αριθμητική δύναμη του κυβερνητικού στρατού ήταν περίπου 10.000 άνδρες και προς το τέλος της μάχης πλησίασε τις 15.000, ενώ η συνολική δύναμη του ΔΣΕ δεν υπερέβαινε τους 7.000 μαχητές και μαχήτριες μαζί με τις βοηθητικές υπηρεσίες. Αυτά χωρίς να συνυπολογίσουμε την υπεροχή του κυβερνητικού στρατού σε πυροβολικό και μέσα πυρός, σε αεροπορία και τελικά σε τεθωρακισμένα.
Η επίθεση του ΔΣΕ υπήρξε σφοδρή και κεραυνοβόλα, αλλά είχε χαθεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού, καθώς η έναρξη της μάχης αναβλήθηκε κατά μία μέρα κι ενώ ο αστικός στρατός ήδη γνώριζε πως επίκειται χτύπημα.
Παρότι στις 11 και 12 Φλεβάρη δόθηκαν σκληρές και με επιτυχία για τον ΔΣΕ μάχες γύρω και μέσα στην πόλη, οι δυνάμεις του ΔΣΕ χρειάστηκε τελικά στις 13 Φλεβάρη να υποχωρήσουν. Στις 13 Φλεβάρη και ενώ οι μάχες συνεχίζονταν, η αεροπορία βομβάρδισε με πρωτοφανή ένταση και ανεξέλεγκτα την πόλη, προκαλώντας μεγάλες υλικές ζημιές αλλά και φθορές στις τάξεις του ΔΣΕ. Αποτέλεσμα του βομβαρδισμού ήταν και οι απώλειες σε αμάχους.
Την νύχτα της 13ης Φλεβάρη με την 14η Ταξιαρχία να έχει πληγεί καίρια, ο ΔΣΕ ξεκινά τη στρατηγική του υποχώρηση. Η υποχώρηση που συνεχίζεται και το πρωί της επομένης γίνεται στόχος για ακόμη μια φορά της αεροπορίας. Τελικά, ο μεγαλύτερος όγκος του ΔΣΕ καταφέρνει να διαφύγει. Σε έναν πόλεμο οι μάχες κερδίζονται ή χάνονται. Στη Φλώρινα η επιχείρηση του ΔΣΕ απέτυχε με απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες.

Το μεγάλο έγκλημα

Κατά τη διάρκεια και μετά τη λήξη της μάχης διαπράχτηκε ένα μεγάλο έγκλημα από αξιωματικούς του κυβερνητικού στρατού στη Φλώρινα. Εκτελούνταν, επιτόπου, οι τραυματίες του ΔΣΕ, παραβιάζοντας αποτρόπαια κάθε στρατιωτική δεοντολογία και τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις. Υπολογίζεται ότι εκτελέστηκαν περί τους 350 τραυματίες του ΔΣΕ. Οι νεκροί του ΔΣΕ και πολλοί βαριά τραυματισμένοι μαχητές του, που κείτονταν στα πεδία της μάχης γύρω από την πόλη αλλά και μέσα της, περί τους 700 συνολικά μεταφέρθηκαν με φορτηγά χωρίς καμία διάκριση και συγκεντρώθηκαν σε ένα χωράφι κοντά στην εκκλησία του Αγ. Θωμά. Εκεί έσκαψαν ένα λάκκο και με μπουλντόζες έριξαν μέσα τα πτώματα. Ανάμεσα στα πτώματα υπήρχαν και μαχητές του ΔΣΕ που ήταν ακόμα ζωντανοί, ημιθανείς!
Σήμερα ο «λάκκος της Φλώρινας» αλλάζει όνομα. Στη θέση του στέκει το Μνημείο των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ που έπεσαν στη Μάχη της Φλώρινας. Μνημείο αντάξιο της προσφοράς και της θυσίας όσων έπεσαν για να θριαμβεύσει η ζωή. Οι συγγενείς και οι απόγονοι απέκτησαν το μνήμα των δικών τους, οι νέες γενιές αγωνιστών έναν φάρο που εκπέμπει τα αθάνατα ιδανικά του ΔΣΕ και οι μελλοντικές γενιές μια πυξίδα για να προσανατολίζονται, όταν θα τίθεται το ερώτημα «υποταγή ή αντεπίθεση», θυμίζοντάς τους πως η απάντηση είναι μία: Αντεπίθεση!