Τι «κατάλαβαν» από τον Ιμπεριαλισμό του Λένιν – Μέρος 1ο

Άρθρο του Βασίλη Όψιμου*:
Τι «κατάλαβαν» από τον Ιμπεριαλισμό του Λένιν – Μέρος 1ο

Η Σημασία της Λενινιστικής Θεωρίας του Ιμπεριαλισμού

Τα τελευταία χρόνια έχουν πολλαπλασιαστεί οι προσπάθειες, πρώτα και κύρια μέσα από το διαδίκτυο, μιας σειράς μικρών οπορτουνιστικών ομάδων να καλλιεργήσουν συγχύσεις γύρω από την πολιτική γραμμή του ΚΚΕ.

Αφού απέτυχαν να σπείρουν το φραξιονισμό στις γραμμές του Κόμματος, τα συγκεκριμένα ναυάγια της ταξικής πάλης επιχειρούν να εμφανιστούν ως οι αυθεντικοί συνεχιστές της κομματικής παράδοσης, ως οι συνεπείς εκφραστές της λενινιστικής στρατηγικής και τακτικής.

Ατελείωτα κατεβατά με επιστημονικοφανή μανδύα, με συχνές παραπομπές λαθροχειρίας σε άρθρα του Λένιν, εγκαλούν το ΚΚΕ για εγκατάλειψη των λενινιστικών αρχών και για αντιδιαλεκτική προσέγγιση, επαναφέροντας μια συλλογιστική που αντικρούστηκε κι απορρίφτηκε στα τελευταία Συνέδρια του Κόμματος. [1]

Οι παραπάνω αντιλήψεις:

• Επικεντρώνουν σε πολιτικά γνωρίσματα των χωρών του μονοπωλιακού καπιταλισμού (στρατιωτικές επεμβάσεις, ανισοτιμία χωρών στη διαμόρφωση των αποφάσεων), θέτοντας σε 2η μοίρα την οικονομική ουσία του ιμπεριαλισμού, τη διαμόρφωση και κυριαρχία του μονοπωλίου.

• Υποτιμούν την ανάπτυξη του μονοπωλιακού καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα, την εξέλιξή του από την εποχή του Λένιν μέχρι σήμερα και τις αλλαγές που αυτή επέφερε στις διάφορες καπιταλιστικές οικονομίες.

• Βλέπουν σχηματικά και αποστεωμένα, παγωμένη στο χρόνο, την κατάταξη των διάφορων χωρών στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα.

• Ανακυκλώνουν στις σημερινές συνθήκες τις παλιότερες αντιλήψεις περί μόνιμης και εντεινόμενης «εξάρτησης» (κι υπανάπτυξης) της μεγάλης πλειοψηφίας των καπιταλιστικών χωρών παγκόσμια από τις ίδιες ισχυρότερες καπιταλιστικές οικονομίες.

• Αντικρίζουν λαθεμένα το χαρακτήρα των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών κι ενώσεων, όπως η ΕΕ, υποτιμώντας τη δυνατότητα των κρατών που δε βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας να συνδιαμορφώνουν τις αποφάσεις τους και να προωθούν μέσα σε αυτές τα συμφέροντα των αστικών τους τάξεων.

• Σε επίπεδο πολιτικής πρότασης, καλούν το λαϊκό κίνημα να προβάλλει στην πρώτη γραμμή την πάλη ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς (την «κυρίαρχη αντίθεση»), ως την πολιτική εκείνη που μπορεί δήθεν να συσπειρώσει πιο αποτελεσματικά σήμερα τις λαϊκές μάζες, αποσυνδέοντας αυτόν το στόχο από την πάλη για την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου.

Παρά το ότι επικαλούνται στα λόγια τον καθοδηγητικό ρόλο της εργατικής τάξης, προβάλλουν μια συμμαχία απογυμνωμένη από το κοινωνικο-ταξικό της περιεχόμενο, από τα συμφέροντα των τάξεων που συνιστούν τις κινητήριες δυνάμεις της σοσιαλιστικής επανάστασης. Οδηγούν νομοτελειακά σε συνεργασίες με αστικές δυνάμεις ή τμήματά τους.

Στόχος τους είναι (ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφοροποιήσεις αυτών των ομάδων) να χτυπηθεί η επαναστατική στρατηγική του ΚΚΕ, όπως αυτή διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια μέσα και από τη βασανιστική ενσωμάτωση της ιστορικής πείρας του ελληνικού και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Να υποχωρήσει το Κόμμα μας πίσω από την αντικαπιταλιστική – αντιμονοπωλιακή γραμμή της κοινωνικής συμμαχίας, να στρογγυλέψει την αντικαπιταλιστική γραμμή πάλης στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, δηλαδή τη μόνη γραμμή που μπορεί να προετοιμάζει συνειδήσεις για την επαναστατική ανατροπή του σάπιου καπιταλιστικού συστήματος.

Χαρακτηριστικό όλων αυτών των προσπαθειών είναι το συνεχές κλωθογύρισμα και θόλωμα των νερών, τυπικό γνώρισμα του οπορτουνισμού, που ο ίδιος ο Λένιν είχε στιγματίσει από την εποχή του. [2]

Όχι απλά αρνούνται να βγάλουν ιστορικά διδάγματα, αλλά εγκαταλείπουν το έδαφος της επαναστατικής διαλεκτικής, της συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης και επιστρέφουν στα αποστεωμένα σχήματα μιας «μοντέρνας» μενσεβίκικης, ρεφορμιστικής στρατηγικής.

Η αντιπαράθεση μαζί τους δε θα είχε νόημα από τη σκοπιά της (ανύπαρκτης) οργανωμένης παρουσίας τους στο μαζικό κίνημα.

Η μακρόχρονη όμως επίδραση οπορτουνιστικών αντιλήψεων στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος κι η διαπαιδαγώγηση εργατικών μαζών με αυτές έχει αφήσει βαθύ το στίγμα της, όπως έδειξαν και οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων με την επίδραση των αντιλήψεων για «αριστερή κυβέρνηση».

Χρέος μας λοιπόν είναι να ξεδιαλύνουμε με το καθάριο, κρουσταλλένιο νερό της μαρξιστικο-λενινιστικής διδασκαλίας τη θολούρα στην οποία βρίσκουν και «ψαρεύουν».

Η Σημασία της Λενινιστικής Θεωρίας του Ιμπεριαλισμού

Από τα τέλη ήδη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, την περίοδο 1898-1914, διαμορφώθηκε λίγο – πολύ ολοκληρωμένα στις πιο ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες του το στάδιο εκείνο του καπιταλισμού που ονομάζουμε ιμπεριαλισμό, με το πέρασμα από τον προμονοπωλιακό στο μονοπωλιακό καπιταλισμό.

Τα νέα φαινόμενα που έφερνε στο ιστορικό προσκήνιο η διαμόρφωση του μονοπωλιακού καπιταλισμού επέβαλλαν στον Λένιν να μελετήσει επισταμένα τον ιμπεριαλισμό κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού Πολέμου,

σε μια εποχή που ίσως θα περίμενε κανείς ότι ο όγκος των πρακτικών – οργανωτικών καθηκόντων του ρωσικού επαναστατικού κινήματος θα επέβαλλε διαφορετικές προτεραιότητες στο μεγάλο επαναστάτη.

Όπως όμως τόνιζε ο ίδιος:

«Αν δεν κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες αυτού του φαινομένου, αν δεν εκτιμηθεί η πολιτική και κοινωνική του σημασία, δεν μπορεί να γίνει ούτε βήμα στον τομέα της λύσης των πρακτικών καθηκόντων του κομμουνιστικού κινήματος και της επερχόμενης κοινωνικής επανάστασης.» [3]

Στηριζόμενος σε έναν τεράστιο όγκο υλικών πάνω στα πιο διαφορετικά ζητήματα της οικονομίας και της πολιτικής του μονοπωλιακού καπιταλισμού, ο Λένιν έδωσε στο έργο του «Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» μια βαθιά επιστημονική ανάλυση της οικονομικής και πολιτικής ουσίας του ιμπεριαλισμού, ως του ανώτατου και τελευταίου σταδίου του καπιταλισμού. [4]

Στο έργο του αυτό φανερώνει ότι στο μονοπωλιακό καπιταλισμό οξύνονται όλες οι αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν την καπιταλιστική κοινωνία από τα γεννοφάσκια της, ότι το καπιταλιστικό μονοπώλιο, παρόλο που γεννά «αναπόφευκτα την τάση προς τη στασιμότητα και το σάπισμα» [5],

οδηγεί ταυτόχρονα στην πιο ολόπλευρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής και αποτελεί την καλύτερη «υλική προετοιμασία», το τελευταίο σκαλοπάτι πριν την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής. [6]

Με άλλα λόγια, η κυριαρχία των μεγάλων μετοχικών επιχειρήσεων στην καπιταλιστική οικονομία λειτουργεί ως προάγγελος της νέας κοινωνίας, ως απόδειξη της ωρίμανσης των υλικών συνθηκών για το ξεπέρασμα του καπιταλισμού. [7]

Το έργο αυτό του Λένιν άσκησε καθοριστική επίδραση στην παραπέρα ανάπτυξη της μαρξιστικής – λενινιστικής θεωρίας, στη σωστή καθοδήγηση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος.

Παρόλο που έχει συχνά παρατεθεί μέσα από τις σελίδες της ΚΟΜΕΠ, έχει σημασία να επανέρθουμε στον ορισμό των βασικών οικονομικών γνωρισμάτων του ιμπεριαλισμού που δίνει ο Λένιν, όχι μόνο για τη μεθοδολογική σημασία που έχει, αλλά και γιατί αποτελεί αντικείμενο συστηματικής διαστρέβλωσης από τον οπορτουνισμό.

Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, ο ιμπεριαλισμός χαρακτηρίζεται από:

«1) Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή,

2) Συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του “χρηματιστικού κεφαλαίου”,

3) Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων,

4) Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο και

5) Έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της Γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις.» [8]

Τα λενινιστικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού αποτυπώνουν τις βασικές οικονομικές όψεις και πλευρές της εμφάνισης του σταδίου αυτού του καπιταλισμού.

Αποτελούν μια επιστημονική διατύπωση που έχει στόχο να βοηθήσει το επαναστατικό κίνημα στη διαμόρφωση της αναγκαίας στρατηγικής του γραμμής.

Ο Λένιν όμως μας προειδοποιεί και για τη:

«Σχετική σημασία όλων των ορισμών γενικά, που ποτέ δεν μπορούν να αγκαλιάσουν τις ολόπλευρες σχέσεις του φαινομένου στην πλήρη ανάπτυξή του» [9]

και για την ανάγκη να συμπληρωθεί ο παραπάνω ορισμός με τις πολιτικές όψεις του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού.

Ξεκινώντας λοιπόν από τα άμεσα ορατά, βασικά οικονομικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού, ο Λένιν αποστάζει την ουσία του σταδίου αυτού του καπιταλισμού.

Η οικονομική του ουσία συνίσταται στη διαμόρφωση και κυριαρχία σε όλους τους βασικούς κλάδους της καπιταλιστικής οικονομίας των μεγάλων μετοχικών επιχειρήσεων (μονοπώλια), που γεννιούνται μέσα από τη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου και σύμφυσης του βιομηχανικού με το τραπεζικό κεφάλαιο.

Το μονοπώλιο δεν πρέπει να κατανοείται στενά ως οργανωτική μορφή της παραγωγής, αλλά ως ανάπτυξη του ίδιου του κεφαλαίου ως κοινωνικής σχέσης, ως στάδιο όπου το Κεφάλαιο:

«Παίρνει άμεσα τη μορφή κοινωνικού κεφαλαίου (κεφαλαίου άμεσα συνεταιρισμένων ατόμων) σε αντίθεση προς το ατομικό κεφάλαιο […] Πρόκειται για κατάργηση του κεφαλαίου σαν ατομικής ιδιοκτησίας μέσα στα πλαίσια του ίδιου του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.» [10]

Η κυριαρχία των μονοπωλίων στην οικονομία δεν καταργεί τον αδυσώπητο ανταγωνισμό ανάμεσα στους καπιταλιστές για τα μερίδια της αγοράς, συχνά μάλιστα τον οξύνει, γιγαντώνοντας τις διαστάσεις του.

Η πολιτική ουσία του ιμπεριαλισμού είναι η στροφή προς την αντίδραση σε όλη τη γραμμή.

«Ο ιμπεριαλισμός τείνει στον ίδιο βαθμό και στην εξωτερική πολιτική και στην εσωτερική προς την παραβίαση της δημοκρατίας, προς την αντίδραση.» [11]

Το αποικιοκρατικό σύστημα, αλλά κι οι πολύμορφες πολιτικές εξαρτήσεις πολλών χωρών από τις ισχυρές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις των αρχών του 20ού αιώνα, συνιστούν φαινόμενα τούτης της πολιτικής ουσίας του ιμπεριαλισμού, πλευρές της ανάπτυξης του μονοπωλιακού καπιταλισμού στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία.

Αν δεν προσεγγίσουμε τον ιμπεριαλισμό από τη σκοπιά της οικονομικής και πολιτικής του ουσίας, διατρέχουμε τον κίνδυνο να διαχυθεί αυτή μέσα στον πλούτο των φαινομενικών του γνωρισμάτων, που μπορεί να εξελίσσονται, να εμπλουτίζονται, να διαφοροποιούνται, να μεταλλάσσονται, να αλλάζουν.

Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός αποτελεί μια ζωντανή, ρέουσα πραγματικότητα, όχι ένα αποστεωμένο κατασκεύασμα, κολλημένο στο χρόνο και στο χώρο.

Ο Λένιν είχε έγκαιρα επισημάνει την ανάγκη μιας διαλεκτικής προσέγγισης στα ζητήματα του ιμπεριαλισμού:

«Θα ήταν λάθος να νομίζει κανείς ότι αυτή η τάση προς το σάπισμα αποκλείει τη γρήγορη ανάπτυξη του καπιταλισμού […] Σα σύνολο ο καπιταλισμός αναπτύσσεται ασύγκριτα πιο γρήγορα από προηγούμενα, αυτή όμως η ανάπτυξη όχι μόνο γίνεται γενικά πιο ανισόμετρη, αλλά η ανισομετρία εκδηλώνεται επίσης στο σάπισμα ειδικά των χωρών που είναι πιο ισχυρές σε κεφάλαια (Αγγλία).» [12]

Η ανάπτυξη αυτή των παραγωγικών δυνάμεων δεν αφορά μόνο τις πολύ ανεπτυγμένες χώρες του καπιταλισμού, αλλά κάθε καπιταλιστική οικονομία που, στη βάση των νομοτελειών λειτουργίας του κεφαλαίου, τραβιέται, αργά ή γρήγορα, στα μονοπάτια του μονοπωλιακού καπιταλισμού.

Ο Λένιν είχε ήδη παρατηρήσει μια προγενέστερη ουσιαστική ποιοτική εξέλιξη στο ζήτημα του μοιράσματος του κόσμου, εξέλιξη που σηματοδότησε και το πέρασμα στο ιμπεριαλιστικό στάδιο.

Όπως γράφει:

«…στη θέση του αδιαίρετου μονοπωλίου της Αγγλίας βλέπουμε έναν αγώνα ανάμεσα σ’ ένα μικρό αριθμό ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για συμμετοχή στο μονοπώλιο, αγώνα που χαρακτηρίζει όλη την περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα.» [13]

Συνεχίζεται…

* Ο Βασίλης Όψιμος είναι μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ (Κομμουνιστική Επιθεώρηση – 2ο τεύχος 2017)
με τίτλο: «Η Θεωρία του Λένιν για τον Ιμπεριαλισμό και οι διαστρεβλώσεις της».

Σημειώσεις:

[1]. Ενδεικτικά σημειώνουμε το άρθρο του Β. Λιόση «Η διόρθωση του “οπορτουνιστή” Λένιν (ή πώς η ηγεσία του ΚΚΕ αναθεωρεί το λενινισμό)» και το κείμενο της «Νέας Σποράς» «Προσέγγιση της βασικής και της κυρίαρχης αντίθεσης στην Ελλάδα».
[2]. Β. Ι. Λένιν: «Ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω», «Άπαντα», τ. 8, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 403.
[3]. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», «Άπαντα», τ. 27, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 314.
[4]. Για τα υλικά που χρησιμοποίησε ο Λένιν, δες: «Τετράδια για τον ιμπεριαλισμό», «Άπαντα», τ. 28, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».
[5]. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», «Άπαντα», τ. 27, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 403.
[6]. Β. Ι. Λένιν: «Η καταστροφή που μας απειλεί και πώς πρέπει να την καταπολεμήσουμε», «Άπαντα», τ. 34, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 193.
[7]. «Από τα μονοπώλια δεν μπορείς να πας μπροστά, χωρίς να βαδίσεις προς το σοσιαλισμό», Β. Ι. Λένιν, ό.π., σελ. 192.
[8]. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», «Άπαντα», τ. 27, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 393.
[9]. Ό.π., σελ. 392.
[10]. Κ. Μαρξ: «Κριτική της πολιτικής οικονομίας», «Το Κεφάλαιο», τ. 3ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 550.
[11]. Β. Ι. Λένιν: «Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού και τον ιμπεριαλιστικό οικονομισμό», «Άπαντα», τ. 30, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 93.
[12]. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», «Άπαντα», τ. 27, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 429-430.
[13]. Ό.π., σελ. 413.