ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΙ ΚΙΝΕΖΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΓΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗ ΔΙΔΥΜΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΜΩΡΩΝ

Εγινε χρήση των «γονιδιακών ψαλιδιών» για λόγους ευγονικής;

Copyright 2018 The Associated

Μικροπλάκα με ανθρώπινα έμβρυα που τροποποιήθηκαν γενετικά με την τεχνική CRISPR, από την ομάδα του Χε Τζιανκούι

Το σύστημα τροποποίησης γενετικού κώδικα CRISPR-Cas9, που από το 2012, που εφευρέθηκε, χρησιμοποιείται με ενθουσιασμό στην επιστημονική έρευνα, αποτελεί πολύ ισχυρό και γι' αυτό πολύ επικίνδυνο εργαλείο. Στηριζόμενο σε έναν αμυντικό μηχανισμό του ανοσοποιητικού συστήματος των βακτηρίων, που κυνηγά και καταστρέφει τους εισβάλλοντες ιούς, το CRISPR μπορεί να εντοπίσει και να αντικαταστήσει μεμονωμένα γονίδια κατά βούληση. Καθόλου άδικα πήρε το όνομα «γονιδιακό ψαλίδι». Ομως πέρα από την επιθυμητή αλλαγή, το CRISPR συχνά προκαλεί παράλληλα και ανεπιθύμητες παρενέργειες, επικίνδυνες μεταλλάξεις. Το 2016, πείραμα με το CRISPR για την εξάλειψη μιας δυνάμει θανάσιμης ασθένειας του αίματος σε 86 μη βιώσιμα ανθρώπινα έμβρυα είχε επιτυχία μόνο σε 4 απ' αυτά, ενώ προκάλεσε αμέτρητες μη σκόπιμες μεταλλάξεις στο γενετικό τους κώδικα. Οι μεταλλάξεις αυτές θα δημιουργούσαν προβλήματα υγείας στα παιδιά που θα γεννιούνταν και θα μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά εφόσον τα παιδιά αυτά στην πορεία τεκνοποιούσαν. Γι' αυτό, μέχρι να βρεθούν λύσεις - αν βέβαια γίνει αυτό κατορθωτό - η επιστημονική κοινότητα είχε συμφωνήσει να μη χρησιμοποιείται η τεχνική σε ανθρώπινα έμβρυα στην τεχνητή γονιμοποίηση.
Τη βδομάδα που πέρασε ένας Κινέζος επιστήμονας, ο Χε Τζιανκούι, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Επιστημών και Τεχνολογίας του Νότου στη Σεντσέν ανακοίνωσε ότι εφάρμοσε το σύστημα CRISPR σε δύο έμβρυα, που στη συνέχεια εμφυτεύτηκαν στη μήτρα της μητέρας τους, για να γεννηθούν τελικά δύο κοριτσάκια. Την ανακοίνωση έκανε - καταρχάς μέσω «YouTube» - την παραμονή της πραγματοποίησης συνεδρίου γενετιστών (2η Διεθνής Σύνοδος για την Τροποποίηση του Ανθρώπινου Γονιδιώματος) στο Χονγκ Κονγκ, στο οποίο επρόκειτο να συμμετάσχει, χωρίς κανείς από τους συναδέλφους του της διεθνούς κοινότητας να γνωρίζει τίποτα νωρίτερα.

Κατά παραγγελία

Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις που θα μπορούσε να συζητηθεί η γενετική τροποποίηση ανθρώπινων εμβρύων για τη διόρθωση στο γενετικό τους κώδικα γονιδίων, που ευθύνονται για βαριές ασθένειες, όπως η αιμοφιλία, η κυστική ίνωση και δεκάδες άλλες για τις οποίες έχει εντοπιστεί το υπεύθυνο γονίδιο. Ομως η ομάδα του Χε, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του, πραγματοποίησε τη διαδικασία στα έμβρυα 8 ζευγαριών (7 μετά την εγκατάλειψη του προγράμματος από ένα ζευγάρι), που ο άντρας έπασχε από Εϊτζ, ενώ η γυναίκα όχι, ώστε να αφαιρέσει με το «γενετικό ψαλίδι» ένα γονίδιο που υπάρχει κανονικά στο ανθρώπινο γονιδίωμα και θεωρείται ότι σχετίζεται με το βιολογικό υπόβαθρο της μόλυνσης από τον ιό HIV. Με άλλα λόγια, πέρα από τον αυθαίρετο και κρυφό τρόπο που το έκανε, εφάρμοσε την τεχνική όχι για να βοηθήσει κάποιους ανθρώπους να αποκτήσουν υγιή παιδιά, αλλά για να κάνουν παιδιά που θα έχουν ανθεκτικότητα σε μια αρρώστια από την οποία δεν θα έπασχαν τα ίδια, καθώς η μητέρα τους δεν ήταν οροθετική και δεν κινδύνευαν να μολυνθούν με τον ιό κατά τη γέννηση. Αν οι ισχυρισμοί του Χε αληθεύουν πρόκειται για παραγωγή παιδιών με χαρακτηριστικά κατά παραγγελία, μια εφαρμογή του CRISPR για λόγους ευγονικής.
Εκατόν είκοσι δύο Κινέζοι επιστήμονες, βιολόγοι και γιατροί καταδίκασαν τις ενέργειες του Χε, θεωρώντας πως πλήττουν την ανάπτυξη της βιοϊατρικής έρευνας στην Κίνα. Παράλληλα, έρευνα ανακοίνωσαν ότι θα πραγματοποιήσουν οι κινεζικές αρχές. Το πανεπιστήμιο του Χε ανακοίνωσε ότι δεν ήξερε τίποτα για την έρευνα του καθηγητή του και ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι την χρηματοδότησε με δικά του κεφάλαια. Ερωτήματα δημιουργεί το γεγονός ότι ενώ τα τελευταία χρόνια και άλλοι Κινέζοι επιστήμονες διατύπωσαν ισχυρισμούς για έρευνές τους που οδήγησαν σε γεννήσεις παιδιών με τροποποιημένο γενετικό κώδικα, δεν υπάρχει ακριβής εικόνα, ούτε έχει γίνει γνωστό κάποιο μέτρο που πάρθηκε για τέτοια ζητήματα. Θεωρητικά, η έρευνα που έκανε ο Χε είναι παράνομη στην Κίνα, όπου επιτρέπεται μόνο ο εργαστηριακός πειραματισμός με ανθρώπινα έμβρυα και μόνο για 14 μέρες.

Υπερήφανος

Ο Χε, μετά την κατακραυγή από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και τις αντιδράσεις και μέσα στην Κίνα, ανακοίνωσε ότι διακόπτει προσωρινά το ερευνητικό του πρόγραμμα, χωρίς όμως να θεωρεί ότι έκανε κάτι απαράδεκτο, αντίθετα δήλωσε υπερήφανος. Μάλιστα, είπε ότι δεν έκανε τίποτα περισσότερο από αυτό που δέχεται η Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ, που υποστηρίζει τη χρήση του CRISPR για τη θεραπεία σοβαρών ασθενειών, αλλά είχε αρνηθεί μορατόριουμ στη σχετική έρευνα. Ενδιαφέρον είναι ότι μετά τις ανακοινώσεις του Χε, η Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ έβγαλε ανακοίνωση, στην οποία επαναλαμβάνει τα ίδια συμπεράσματα που ο Χε χρησιμοποίησε ως δικαιολογία.
Μιλώντας στο συνέδριο των γενετιστών αμέσως μετά από τον Χε, ο προεδρεύων Αμερικανός νομπελίστας Ντέιβιντ Μπάλτιμορ τόνισε ότι είχε συμφωνηθεί μεταξύ των επιστημόνων να μην προχωρήσει κανείς σε εγκυμοσύνες γενετικά τροποποιημένων μωρών πριν γίνει επιπλέον έρευνα για την αναγκαιότητα και ασφάλεια της διαδικασίας και δήλωσε πως δεν θεωρεί ιατρικά αναγκαία την παρέμβαση που έγινε στα δύο κοριτσάκια. Αλλος ομιλητής υποστήριξε ότι ο Χε εξαπάτησε τους γονείς για να πάρει τη συγκατάθεσή τους, λέγοντάς τους ότι επρόκειτο για δοκιμή εμβολίου για το Εϊτζ και ότι τα παιδιά ήταν πιθανό να ωφεληθούν. Το πρώτο συνέδριο των γενετιστών που είχε γίνει το 2015 είχε καταλήξει σε μια κοινή διακήρυξη, που χαρακτήριζε ανεύθυνη οποιαδήποτε γενετική τροποποίηση σε ανθρώπινα έμβρυα «χωρίς ευρεία κοινωνική συναίνεση για την αναγκαιότητα της προτεινόμενης εφαρμογής».
Ενας από τους εφευρέτες της τεχνικής CRISPR, ο Κινέζος Φενγκ Ζανγκ, κάλεσε τους συναδέλφους του σε όλο τον κόσμο σε μορατόριουμ στη χρήση της στην τεχνητή γονιμοποίηση και δήλωσε ότι οι κίνδυνοι της τροποποίησης εμβρύων για την αφαίρεση του γονιδίου CCR5 φαίνεται να είναι μεγαλύτεροι από τα πιθανά οφέλη, τονίζοντας ότι η αφαίρεση του γονιδίου CCR5 είναι πιθανόν να κάνει τα δύο παιδιά πιο ευάλωτα στον ιό του Δυτικού Νείλου.

Θεσμοί

Η τεχνική CRISPR κάνει τη γενετική τροποποίηση εύκολη και φτηνή. Μια διαδικασία που μπορούσε μεν να γίνει και πριν, τώρα πια μπορεί να γίνεται σχεδόν ανεξέλεγκτα. Πριν δινόταν εκ των πραγμάτων ο χρόνος στους επιστήμονες να μελετήσουν το επόμενο βήμα, τώρα μπορούν να αποφασίσουν «στο πόδι». Οι επιστήμονες δεν πρέπει να προχωρούν αυθαίρετα σε έρευνες που ίσως ποτέ δεν θα πρέπει να αξιοποιηθούν, ούτε να ισχυρίζονται ότι η έρευνά τους δεν έχει πρακτικές εφαρμογές και «να κλωτσάνε το κουτί παρακάτω στο δρόμο». Δεν μπορούν πρώτα να «πυροβολούν» και μετά να «ρωτάνε». Είναι αυτονόητο ότι όταν τέτοια επιστημονικά επιτεύγματα γίνονται αντικείμενο ελέγχου από κράτη και ερευνητικά κέντρα με κριτήριο το κέρδος, όταν γίνονται αντικείμενο ανταγωνισμού, οι κίνδυνοι μεγαλώνουν.
Οι θεσμικοί μηχανισμοί αυτοελέγχου και προστασίας από αυθαιρεσίες είναι αδύνατο να προλάβουν τις εξελίξεις, ως αποτέλεσμα της φύσης (των νόμων λειτουργίας) του καπιταλισμού. Και όταν ακόμα διαμορφώνουν ένα πλαίσιο, η εφαρμογή του δεν ελέγχεται επαρκώς, γιατί αυτό θα φρέναρε την καπιταλιστική οικονομική ανάπτυξη, δηλαδή τα κέρδη. Απόλυτη εξασφάλιση όταν χρησιμοποιείς ισχυρά εργαλεία δεν υπάρχει. Ούτε μπαίνει ζήτημα να μην αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται νέα ισχυρότερα εργαλεία. Είναι όμως τελείως διαφορετικό το επίπεδο κινδύνου όταν αυτά χρησιμοποιούνται σχεδιασμένα και προσεκτικά με σκοπό τη βελτίωση της ζωής των λαών, με έλεγχο από τους ίδιους τους λαούς, απ' ό,τι όταν αυτά χρησιμοποιούνται βιαστικά και απρόσεκτα, οπουδήποτε φαίνεται ότι θα υπάρξει αρκετό κέρδος για τον επενδυτή, ή τον επιστήμονα που θέλει να «ανέβει» στο πλαίσιο της εκμεταλλευτικής κοινωνίας κι αν μπορέσει να γίνει ο ίδιος καπιταλιστής.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: www.technologyreview.com, www.npr.org, www.nasa.gov