REVOLTERPIECES – Καστοριάδης: Η “επαναστατική” διανόηση του “μαζί τα φάγαμε”

Drugitiz

Κάποιος θα αναρωτηθεί, τι κάνει μια συνέντευξη¹ που δόθηκε πριν 20-και χρόνια να χρίζει απάντησης. Η απάντηση σε αυτό είναι ότι η συνέντευξη αυτή παραμένει ακόμα επίκαιρη σε κάποιους κύκλους ανθρώπων και αναδημοσιεύεται σε μια σειρά sites ανά λίγα χρόνια, μιας και ο Καστοριάδης σαν διανοητής δυστυχώς ακόμα επηρεάζει κάποιο κόσμο που παλεύει για την αλλαγή του συστήματος.

Η συνέντευξη είναι ενδεικτική της σκέψης του Κορνήλιου Καστοριάδη σε κάθε επίπεδο: στο παρόν κείμενο θα επιχειρηθεί να δειχθεί πως ο Καστοριάδης είναι όχι μόνο βαθιά αντεπαναστάτης, αλλά και η σκέψη του δε χαρακτηρίζεται από ειρμό και συνέπεια.

Ας δούμε τη συνέντευξη με αποσπάσματα.

Στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π. Χ.

Ο φιλόσοφος εδώ ξεκινάει τη συνέντευξη με βόμβα. Τι είναι η πολιτική ζωή κατά Καστοριάδη; Η κίνηση των μαζών για την “αυτοθέσμισή” τους. Άρα δεν αναγνωρίζει, όπως λέει, για πολιτική “μάχες, αυτοκράτορες, Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους”. Σεβαστή σαν θέση, αλλά πρέπει να στηρίζεται σε μια στιβαρή λογική. Και η αλήθεια είναι ότι, ακόμα και με την εσωτερική του λογική, η δήλωση αυτή ζέχνει ανακολουθία.
Κατ’ αρχάς, με τη δήλωση αυτή πετάει με μια μονοκοντυλιά ιστορικές συνθήκες όπως η Ρωμαϊκή Ρεπούμπλικα, στιγμές όπως τη Στάση του Νίκα στο Βυζάντιο, τη διαμόρφωση της ελληνικής αστικής τάξης και τη διαδικασία του Ελληνικού Διαφωτισμού και πόσα άλλα. Έτσι, “πολιτική ζωή” του “ελληνικού λαού” (ό,τι και αν σημαίνει αυτός ο όρος για το βάθος των αιώνων για τον ΚΚ…) ουσιαστικά ήταν από το 464π.Χ. μέχρι το 404π.Χ., δηλαδή 60 χρόνια πριν από 2.000 χρόνια. Σε όλους τους άλλους αιώνες δεν υπήρχε η έννοια της πολιτικής καν. Ο Καστοριάδης εδώ δείχνει το δρόμο σε κάθε edgy πρωτοετή φοιτητή που διαβάζει τα πρώτα 2-3 βιβλία πολιτικής θεωρίας και θεωρεί ότι ανακάλυψε αλήθειες που κανείς άλλος δεν ξέρει.

Επίσης, αξίζει να σκεφτούμε το εξής: Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, υπήρχαν τάξεις και υπήρχαν και σκλάβοι. Η μετά το 1824 κατάσταση, έστω και στις 3 Ελληνικές Δημοκρατίες, για τον Καστοριάδη δεν είναι πολιτικές στιγμές παρότι είναι λίγο πολύ η ίδια κατάσταση, πλην της δουλοκτησίας. Δηλαδή, ενώ αναγνωρίζει σαν πολιτική κοινωνία μια κοινωνία στην οποία αποφάσιζαν οι ιδιοκτήτες δούλων, και δη μόνο οι ντόπιοι και μόνο οι άντρες, δεν αναγνωρίζει για πολιτική μια κοινωνία σαν αυτή της Μεταπολίτευσης, με όλο τον αναβρασμό που αυτή είχε. Ανακολουθία στο έπακρο, αλλά δε βαριέσαι; Τζάμπα είναι.

Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με “ταξικά” συμφέροντα.

Δεν έχω σκοπό να εμβαθύνω στο σημείο αυτό, αφήνω τον Θανάση Παπαρήγα, έναν πραγματικά σοβαρό διανοούμενο, να μιλήσει επί του θέματος².

Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης.

Ραγίζουν τσιμέντα από το βάθος της ανάλυσης. “Δεν υπάρχει κράτος”, και δεν είναι δημοκρατία αλλά… φαυλοκρατία. Όταν η πολιτική σου ανάλυση θυμίζει πασοκικό καφενείο και ρητορική αγανακτισμένων, κάτι κάνεις λάθος. Σίγουρα δεν είσαι το τοτέμ της πολιτικής σκέψης που κάποιοι σε παρουσιάζουν. Και εμείς μεγαλώσαμε τραγουδώντας “Δεν είν΄ δημοκρατία, δεν είναι ελευθερία, είναι μόνο μια μπασταρδοκρατία³” αλλά το ξεπεράσαμε.

Και εδώ έρχεται το φλος ρουαγιάλ του Καστοριάδη. Η επόμενη ερώτηση είναι: “Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;”. Και τι απαντάει ο “επαναστάτης διανοητής”;

Ε, υπάρχουν δυο-τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδό του. Αλλά τα όποια αποτελέσματά τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα.

Ποιές είναι οι εξαιρέσεις στην επι 2.000 χρόνια πολιτική ανομβρία για τον ΚΚ; Ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος και ο Βενιζέλος! Ο Βενιζέλος! Ο δολοφόνος εργατών, ο επίδοξος δικτάτορας, ο εφαρμοστής του ιδιώνυμου, ο ιμπεριαλιστής πολεμοκάπηλος. Και, προς θεού, όχι το ΚΚΕ! Ο Βενιζέλος ήταν πολιτική ζωή του ελληνικού λαού, το ΚΚΕ όχι. Ο Εμφύλιος κακώς έγινε, γιατί… έκοψε την διαδικασία πολιτικοποίησης του λαού (!). Μη ξεχνάμε άλλωστε ότι για τον ΚΚ και τα Δεκεμβριανά ήταν… σταλινικό πραξικόπημα. Με τους Άγγλους να έχουν μπουκάρει με στρατό κατοχής, με τους πρώην ταγματασφαλίτες να έχουν γίνει η πρώτη Stay Behind επιχείρηση του ΝΑΤΟ σαν “Ομάδα Χ” και να σκοτώνουν άοπλους διαδηλωτές, ο φιλόσοφος είδε… σταλινικό πραξικόπημα.Το πώς ακριβώς αυτά τα πράγματα μπορούσαν να λέγονται σε αυτά τα αιματοβαμμένα χώματα και να μην δημιουργούν εκρήξεις, είναι απορίας άξιον.

Αλλά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, έρχεται στο τέλος της συνέντευξης, όπου ο φιλόσοφος πετάει ωμά μια πρώιμη μορφή του “μαζί τα φάγαμε”. Λέει λοιπόν:

Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.

Άρα, σύμφωνα με τη λογική του, προκύπτουν τα εξής:

Α. Η κοινωνία και οι άνθρωποι που την αποτελούν δε δημιουργούνται σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια, δε διαμορφώνονται από την πρώτη ως την τελευταία στιγμή τους σαν υποκείμενα διαχείρισης και εκμετάλλευσης, το πλαίσιο εξαφανίζεται και ο άνθρωπος μένει σε ιστορικό κενό να διαλέξει τη μοίρα του. Δηλαδή, δεν υπάρχουν οι δομές της ιδεολογικής γαλούχησης (θρησκεία, παιδεία, καθεστωτική τέχνη, ΜΜΕ, πολιτικά κόμματα κτλ) από τη μέρα που γεννιόμαστε, δεν υπάρχουν οι κατασταλτικές δομές του κράτους και του Κεφαλαίου, οι άνθρωποι δε διαμορφώνουν συνείδηση σε ανταγωνιστικό περιβάλλον. Αντί για όλα αυτά, οι άνθρωποι είναι σε μια φούσκα και διαλέγουν ό,τι θέλουν ανεπηρέαστοι.

Β. Ο λαός είναι συμμέτοχος και αποφασίζει για όσα συμβαίνουν ανεπηρέαστα. Άρα, για ό,τι περνάει είναι όχι απλά συνυπεύθυνος, αλλά κύριος υπεύθυνος. Κατ’ επέκταση, κάθε προοπτική επανάστασης φεύγει από το παράθυρο: ο λαός είναι εξίσου παρηκμασμένος με το Κεφάλαιο, δεν μπορεί να δώσει κάποια προοπτική καλύτερη. Ο σημερινός κόσμος είναι ο καλύτερος δυνατός.

Γ. Όλο αυτό στηρίζεται στο fallacy “Αν όχι, τότε δεν έχουμε δημοκρατία”. Παίρνοντας λοιπόν σαν δεδομένο ότι (Σημερινό πολίτευμα)= (Δημοκρατία), γυρνάει τη λογική του αντίστροφα και βγάζει “απόδειξη” για τους ισχυρισμούς του.

Δ. Πριν ο Καστοριάδης μας είπε ότι το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι… “φαυλοκρατία”. Τελικά είναι Δημοκρατία και όχι “φαυλοκρατία”; Ή είναι και τα δύο; Πότε η “φαυλότητα” ακυρώνει τη δημοκρατία ; Καταπώς φαίνεται, είναι “φαυλοκρατία” όταν πρόκειται να πουλήσουμε αμφισβήτηση και μετατρέπεται σε Δημοκρατία όταν χρειάζεται να μιλήσουμε για τη λύση για το ξεπέρασμα του συστήματος. Πολύ βολικό.

Όταν ο Kanye West δήλωσε ότι τα 400 χρόνια δουλείας των μαύρων του φαίνεται σαν επιλογή, όλοι τον βρίζανε και συζητούσαν για τη κατάσταση της ψυχικής του υγείας. Όταν ο Καστοριάδης κάνει το ίδιο, τον αντιμετωπίζουν σαν διανοούμενο και δη επαναστάτη.

Όλα αυτά βέβαια δεν είναι τυχαία. Είναι η μικροαστική ιδεολογία στα ντουζένια της. Είναι ο διανοούμενος που κοιτάει αφ’ υψηλού το πόπολο και του λέει “φταις”, γιατί ξέρει ότι δε πρόκειται να του απαντήσει κανένα δυναμικό επαναστατικό κίνημα πετώντας του την υπεροψία στη μούρη. Είναι ο άνθρωπος που όχι απλά συμβιβάζεται, αλλά συνεργάζεται ενεργά με το σύστημα, ο οποίος σαν προφήτης στο θρόνο του βγάζει λόγο και κρίνει τους καταπιεσμένους για το πώς θα πρέπει να εξεγερθούν. Και όταν αυτοί το κάνουν, και επαναστατούν και παλεύουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους, τέτοιου είδους παράσιτα βρίσκονται πάντα στην απέναντι μεριά -δες τι λέει για τον Εμφύλιο. Γιατί για τους μικροαστούς, ακόμα και όταν το παίζουν “αμφισβητίες”, η αμφισβήτησή τους αυτή έχει πάντα κοντά ποδάρια και ποτέ δεν ξεπερνάει τα όρια που έχει το σύστημα, όσο ριζοσπάστες και να παρουσιάζονται.

1http://www.enallaktikos.gr/ar4833el_kornilios-kastoriadis-o-kathe-laos-einai-ypeythynos-gia-tin-istoria-toy-ypeythynos-kai-gia-tin-katastasi-stin-opoia-vrisketai.html

2https://www.rizospastis.gr/story.do?id=2768813

3https://www.youtube.com/watch?v=mwjuTT5gCH8