Η αστική εξουσία στον Μεσοπόλεμο απέναντι στο ΚΚΕ και το εργατικό κίνημα

Τμήμα πεζοναυτών ενάντια στις λαϊκές διαδηλώσεις τις πρώτες μέρες εφαρμογής του «Ιδιώνυμου», 1929

Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, η μορφή της αστικής εξουσίας άλλαξε αρκετές φορές. Οπως θα δούμε παρακάτω όμως, είτε με βασιλιά είτε χωρίς, είτε με κοινοβουλευτική δημοκρατία είτε με δικτατορική κυβέρνηση όποιου τύπου, ο ταξικός χαρακτήρας της εξουσίας παρέμενε αναλλοίωτος, όπως και σταθερή παρέμενε και η αντιμετώπιση του ΚΚΕ και του εργατικού κινήματος.
H Ιστορία της περιόδου του Μεσοπολέμου επιβεβαιώνει τα λόγια του Λένιν: «Οι μορφές των αστικών κρατών είναι εξαιρετικά ποικίλες, η ουσία τους όμως είναι μία: Ολα αυτά τα κράτη, είτε έτσι είτε αλλιώς, μα σε τελευταία ανάλυση υποχρεωτικά, είναι δικτατορία της αστικής τάξης».¹

Η «Επανάσταση» του 1922

Το πρώτο στρατιωτικό «κίνημα» στον Μεσοπόλεμο εκδηλώθηκε λίγες μέρες μετά από την τραγική κατάληξη της ιμπεριαλιστικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία. Στην κυβέρνηση βρίσκονταν απ' το 1920 οι «αντιβενιζελικοί», ενώ το «κίνημα» εξέφραζε βασικά τη βενιζελική πλευρά.
Οι ζυμώσεις για το πραξικόπημα ξεκίνησαν και εκδηλώθηκαν στη Χίο και τη Μυτιλήνη, όπου είχαν συγκεντρωθεί τμήματα του Στρατού και του Στόλου. Στην ηγεσία των κινηματιών βρίσκονταν οι Στ. Γονατάς, Νικ. Πλαστήρας και Δ. Φωκάς, οι οποίοι και συγκρότησαν την «Εκτελεστική Επιτροπή της Επαναστάσεως».

Εξόριστοι από τη δικτατορία του Θ. Πάγκαλου στην Αμοργό, 1926

Στις 14/27 Σεπτέμβρη, ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε, όπως ζητούσαν οι πραξικοπηματίες, ενώ την επόμενη μέρα τα στρατεύματα υπό τους κινηματίες μπήκαν στην Αθήνα.
Η «Επανάσταση» είχε τη στήριξη του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων και Βιοτεχνών²ενώ ταυτόχρονα παρουσιαζόταν με φιλολαϊκό προσωπείο. Οι ταξικές στοχεύσεις του καθεστώτος, η προσήλωσή του στην εξυπηρέτηση των αναγκών του κεφαλαίου δεν άργησαν να φανούν.
Το καλοκαίρι του 1923 άρχισε η συντονισμένη επίθεση εργοδοσίας και κυβέρνησης για την περαιτέρω μείωση των μισθών, έπειτα από την πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του νομίσματος.³Στο χτύπημα των μισθών πρωτοστάτησαν οι ιδιοκτήτες μηχανουργείων και χυτηρίων, οι οποίοι και μείωσαν από την 1η Ιούλη «αυτοβούλως» κατά 30% τα μεροκάματα.⁴
Η εργατική τάξη αντέδρασε σε αυτή την επίθεση. Τον Αύγουστο του 1923 ξεκίνησαν απεργίες σε διάφορους κλάδους και στις 20 του μήνα η ΓΣΕΕ προκήρυξε πανελλαδική απεργία. Την ίδια μέρα, ο Πλαστήρας ανακοίνωσε τη διάλυση όλων των σωματείων και την κατάσχεση της περιουσίας τους.⁵
Δύο μέρες μετά, ο στρατός επιτέθηκε σε εργατική συγκέντρωση στο Πασαλιμάνι σκοτώνοντας τρεις εργάτες. Την επόμενη μέρα (23 Αυγούστου) πραγματοποιήθηκε νέα εργατική συγκέντρωση στην πλατεία Πασαλιμανιού. Ο στρατός και η αστυνομία επιτέθηκαν και πάλι. Οκτώ ακόμα εργάτες έπεσαν νεκροί.

Συγκέντρωση μεταλλωρύχων στην πλατεία του Λαυρίου, μπροστά στα γραφεία του σωματείου τους, κατά τη μεγάλη απεργία του 1929

Ο συνολικός απολογισμός: 11 νεκροί, 100 τραυματίες και 500 περίπου ήταν οι συλληφθέντες.⁶

Η αβασίλευτος δημοκρατία

Το καθεστώς της «Επανάστασης» διατηρήθηκε μέχρι και το τέλος του 1923, καθώς η προσπάθεια ανατροπής του δεν είχε επιτυχία. Συγκεκριμένα, στις 21 Οκτώβρη 1923 έγινε απόπειρα φιλοβασιλικού πραξικοπήματος με ηγέτες τους υποστράτηγους Γ. Λεοναρδόπουλο και Π. Γαργαλίδη.⁷ Ανάμεσα στους εμπνευστές του πραξικοπήματος ήταν και ο Ι. Μεταξάς.
Ακολούθησαν εκλογές, στις οποίες συμμετείχαν μόνο οι Φιλελεύθεροι, οι οποίοι και σχημάτισαν κυβέρνηση με πρωθυπουργό αρχικά τον Ελ. Βενιζέλο και στη συνέχεια τον Γ. Καφαντάρη. Η έντονη αντιπαράθεση όμως για το Πολιτειακό οδήγησε στη συγκρότηση κυβέρνησης από τον Αλ. Παπαναστασίου της Δημοκρατικής Ενωσης.
Στις 25 Μάρτη η κυβέρνηση Παπαναστασίου προχώρησε με ψήφισμα της Βουλής στην έκπτωση της δυναστείας Γλύξμπουργκ και στην αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας από τα μέλη της βασιλικής οικογένειας, ενώ στις 13 Απρίλη 1924 έγινε δημοψήφισμα, το οποίο και επικύρωσε την παραπάνω απόφαση. Ξεκίνησε έτσι η περίοδος της αβασίλευτης δημοκρατίας.
Αν και οι ενδοαστικές αντιθέσεις καλά κρατούσαν, η στάση των αστικών δυνάμεων απέναντι στην εργατική τάξη και το ΣΕΚΕ (Κ) παρέμενε ενιαία.

Φυλακισμένοι της κολεκτίβας των φυλακών Ασσου Κεφαλληνίας στο γιορτασμό της Πρωτομαγιάς του 1931, κάτω από το σύνθημα «Προλετάριοι όλου του κόσμου, ενωθείτε!». Στο κέντρο ο Κώστας Γαμβέτας και άλλοι κομμουνιστές φαντάροι καταδικασμένοι από το Στρατοδικείο Ιωαννίνων

Η Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του 1924 δέχτηκε την άγρια καταστολή της κυβέρνησης Παπαναστασίου, με αποτέλεσμα ένας νέος εργάτης, ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης, μέλος της ΟΚΝΕ, να πέσει νεκρός. Ηταν η πρώτη φορά στη χώρα μας που η Πρωτομαγιά βάφτηκε στο αίμα. Δώδεκα ακόμα εργάτες τραυματίστηκαν.
Η αστική καταστολή διέλυσε απότομα τις όποιες ψευδαισθήσεις και αυταπάτες είχαν αναπτυχθεί στους κόλπους της εργατικής τάξης αναφορικά με τη «δημοκρατική κυβέρνηση».⁸
Η επίθεση στο ΚΚΕ και το εργατικό κίνημα συνεχίστηκε και μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Παπαναστασίου, με ψηφοφορία στη Βουλή, στις 19 Ιούλη 1924.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Στις 8 Μάρτη, ο «Ριζοσπάστης» έκανε λόγο για 500 φυλακισμένους έως τότε.⁹
Την 1ηΙούνη 1925 το Στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης καταδίκασε 9 μέλη και στελέχη του ΚΚΕ σε συνολικά 132 χρόνια φυλακή «επί προδοσία» και «διά την κατηγορίαν του εμφύλιου σπαραγμού».¹⁰
Μέσα στο 1925 στάλθηκαν και οι πρώτοι κομμουνιστές φαντάροι στον «Πειθαρχικό Ουλαμό» στο Καλπάκι. Εκατοντάδες ήταν όσοι βασανίστηκαν απάνθρωπα στο Καλπάκι έως και το 1934, οπότε έπαψε να λειτουργεί. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν απάνθρωπες. Η δουλειά πολύωρη και εξαντλητική. Το ξύλο έπεφτε αλύπητο μαζί με άλλα «εξειδικευμένα» βασανιστήρια, όπως η άσκοπη δουλειά («πότισμα» των τηλεγραφόξυλων).

Η δικτατορία του Πάγκαλου

Πρωτομαγιά 1933. Τα κύματα των διαδηλωτών καθώς πορεύονται προς το χώρο της συγκέντρωσης στον Αγιο Ιωάννη Ρέντη. Λίγο αργότερα δέχτηκαν πυροβολισμούς από την αστυνομία

Σύντομα, ακολούθησε το στρατιωτικό πραξικόπημα του Θ. Πάγκαλου (25 Ιούνη 1925), ο οποίος, αφού ανέτρεψε την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου, σχημάτισε δική του. Επειτα από διαπραγματεύσεις με τον Παπαναστασίου, εξασφάλισε την υποστήριξή του με την υπουργοποίηση ορισμένων στελεχών της Δημοκρατικής Ενωσης. Ετσι η Βουλή «νομιμοποίησε» το πραξικόπημα. Τα κοινοβουλευτικά προσχήματα όμως δεν διατηρήθηκαν για πολύ. Στις 4 Γενάρη 1926, ο Πάγκαλος με διάγγελμά του κήρυξε και επίσημα τη δικτατορία, που είχε τη στήριξη του βρετανικού παράγοντα.
Μετά την εγκαθίδρυση της παγκαλικής δικτατορίας, το ΚΚΕ πέρασε για πρώτη φορά στην Ιστορία του στην πλήρη παρανομία. Η δικτατορία συνέλαβε, φυλάκισε και εκτόπισε περίπου 1.000 μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, της ΟΚΝΕ και της ΓΣΕΕ¹¹, απαγόρευσε την έκδοση και κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη», της ΚΟΜΕΠ και του δημοσιογραφικού οργάνου της ΟΚΝΕ «Νεολαία».¹²
Η δικτατορία του Πάγκαλου φρόντισε να ενισχύσει και το νομικό πλαίσιο για τη δίωξη και καταστολή του ΚΚΕ.
Το 1926, προκειμένου να έχει εφαρμογή και κατά του ΚΚΕ, τροποποιήθηκε το ΝΔ «Περί συστάσεως εν εκάστω Νομώ Επιτροπών επί της Δημοσίας Ασφαλείας», που είχε ψηφίσει η κυβέρνηση του Αλ. Παπαναστασίου το 1924. Οι Επιτροπές Ασφάλειας είχαν το δικαίωμα, κατόπιν πρότασης των αστυνομικών αρχών, να προβαίνουν στην εκτόπιση κάθε υπόπτου που θεωρούταν απειλή «διά το Κράτος και την κοινωνίαν», δίχως να έχει προηγηθεί απαραιτήτως κάποια δικαστική απόφαση ή να έχει διαπραχθεί αναγκαστικά κάποια νομική παράβαση. Η υποψία και μόνο ήταν αρκετή.¹³
Την ίδια χρονιά, η δικτατορία επέβαλε την υποχρεωτική διδασκαλία σε όλα τα σχολεία ειδικών μαθημάτων για την «καταπολέμησιν του κομμουνισμού».

Το πραξικόπημα του Γ. Κονδύλη και η οικουμενική κυβέρνηση

Στις 22 Αυγούστου 1926, η δικτατορία του Πάγκαλου ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τον στρατηγό Γ. Κονδύλη. Το «έργο» μοιάζει να επαναλαμβάνεται, καθώς για δεύτερη φορά οι ανατροπείς και οι ανατρεπόμενοι ανήκαν στην ίδια παράταξη: Το κόμμα των Φιλελευθέρων.
Ακολούθησε ο σχηματισμός οικουμενικής κυβέρνησης, η οποία αντιμετώπισε με την ίδια πυγμή το ΚΚΕ και το εργατικό κίνημα.
Στις 4 Οκτώβρη 1927 συστάθηκε κοινοβουλευτική επιτροπή για την καταπολέμηση του κομμουνισμού. Αποκαλυπτικό για το «έργο» της επιτροπής ήταν το πρακτικό από συνεδρίασή της που δημοσίευσε ο «Ριζοσπάστης» στις 24 Οκτώβρη. Σύμφωνα με αυτό, προτείνονταν η συγκρότηση Ειδικής Ασφάλειας για την παρακολούθηση των κομμουνιστών, αλλά και η εκκαθάριση των δημοσίων υπαλλήλων από τους κομμουνιστές.¹⁴
Μια καταγραφή για το μέγεθος των διώξεων σε βάρος του ΚΚΕ και του εργατικού κινήματος τα χρόνια 1924-1927 δίνουν τα παρακάτω στοιχεία:
Από το 1924 έως τον Δεκέμβρη του 1927 έγιναν 3.614 συλλήψεις εργατών και αγροτών. Απ' αυτούς οι 232 δικάστηκαν σε φυλάκιση 581 ετών συνολικά. Εξορίστηκαν 334 για 322 έτη συνολικά. Δολοφονήθηκαν 20, τραυματίστηκαν 424, κακοποιήθηκαν 738. Οι υπόλοιποι 1.866 φυλακίστηκαν για 7.082 μήνες συνολικά.¹⁵

Στα χρόνια του «Ιδιώνυμου»

Οι εκλογές του 1928 έγιναν σε συνθήκες τρομοκρατίας και έντονου αντικομμουνισμού. Ανάλογες ήταν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες το Κόμμα ανέπτυσσε την προεκλογική του δράση και σε άλλες περιπτώσεις.¹⁶
Εναν περίπου μήνα πριν τη διεξαγωγή των εκλογών της 19ης Αυγούστου 1928, οι εξόριστοι ήταν 130, οι φυλακισμένοι 200 και οι υπόδικοι 600.¹⁷
Στις 22 Δεκέμβρη 1928, η νεοσύστατη κυβέρνηση Βενιζέλου κατέθεσε στη Βουλή το νομοσχέδιο με τίτλο «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», το γνωστό «Ιδιώνυμο».
Για τους λόγους που επέβαλαν την εφαρμογή του, ο Ελ. Βενιζέλος μιλώντας στη Βουλή είπε ότι με το «Ιδιώνυμο» η κυβέρνησή του «θέλει να οπλίση την εκάστοτε Κυβέρνησιν με τα αναγκαία μέσα όπως αντιμετωπίση τον κίνδυνον αυτόν (σ.σ. τον κομμουνισμό)».¹⁸
Ετσι και έγινε. Απ' τον Ιούλη του 1929, όταν και το «Ιδιώνυμο» έγινε νόμος του κράτους με τη θετική ψήφο της συντριπτικής πλειοψηφίας των βουλευτών και των δύο αστικών παρατάξεων, αποτέλεσε αιχμή των διώξεων ενάντια στο ΚΚΕ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τη δεκαετία του '20, ανάλογοι νόμοι τέθηκαν σε εφαρμογή σε μια σειρά από χώρες της Ευρώπης.¹⁹ Επίσης, απ' τον Ιούνη του 1924 είχε δημιουργηθεί η «Διεθνής Συνεννόηση κατά της 3ης Διεθνούς».²⁰
Το μέγεθος της καταστολής και των διώξεων, μετά την εφαρμογή του «Ιδιώνυμου», ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Από τον Ιούλη του 1929, όταν και ξεκίνησε η εφαρμογή του «Ιδιώνυμου», και μέχρι τον Μάρτη του 1933 δολοφονήθηκαν 27, έγιναν 13.050 συλλήψεις και καταδικάστηκαν 2.400 άτομα σε 2.054 χρόνια φυλάκισης και 884 χρόνια εξορίας συνολικά. Στάλθηκαν 120 φαντάροι στο Καλπάκι, ενώ καταγράφηκαν 1.479 ξυλοδαρμοί.²¹
Οι κρατούμενοι και οι εξόριστοι υποβάλλονταν σε ξυλοδαρμούς, σε καταναγκαστική εργασία, στη δίψα και άλλα μαρτύρια.²²Ανάμεσα στους φυλακισμένους ήταν ακόμα και νεαρά κορίτσια, μέλη της ΟΚΝΕ.²³
Στις αρχές του 1930, με δικαστικές αποφάσεις διαλύθηκαν η Εργατική Βοήθεια Ελλάδας και η Ενωτική ΓΣΕΕ, με τις δύο οργανώσεις να συνεχίζουν τη δράση τους παράνομα.
Βασικός αποδέκτης της αστικής καταστολής υπήρξε και ο κομματικός Τύπος. Μόνο την περίοδο 1929-1931 πραγματοποιήθηκαν 175 διωκτικές ενέργειες κατά του «Ριζοσπάστη», οι οποίες απέφεραν συνολικά ποινές φυλάκισης 202 ετών και πρόστιμα εκατομμυρίων δραχμών. Παράλληλα, σημειώθηκαν 24 επιθέσεις εναντίον γραφείων και εγκαταστάσεων της εφημερίδας από την αστυνομία ή διάφορες ακροδεξιές - φασιστικές οργανώσεις.
Στις 23 Γενάρη 1933, εργάτες - απολυμένοι από τα υφαντουργεία των Λαναρά και Κύρτση δέχτηκαν δολοφονική επίθεση από την αστυνομία κατά τη διάρκεια συγκέντρωσής τους έξω από το δημαρχείο της Νάουσας. Τέσσερις εργάτες έπεσαν νεκροί εκείνη τη στιγμή (τον έναν σκότωσε ο ίδιος ο δήμαρχος!) και άλλοι δυο υπέκυψαν στα τραύματά τους, ενώ τουλάχιστον 15 ήταν οι τραυματίες.²⁴

Η παλινόρθωση της μοναρχίας

Στις 5 Μάρτη 1933, ανήμερα των εκλογών και ενώ ήταν ήδη φανερό ότι θα κέρδιζε η «αντιβενιζελική» παράταξη, ο Ν. Πλαστήρας προχώρησε στην οργάνωση στρατιωτικού πραξικοπήματος. Τελικά, μετά από διαπραγματεύσεις μεταξύ του Βενιζέλου και του Τσαλδάρη, ο Πλαστήρας υποχώρησε και παρέδωσε την εξουσία σε μεταβατική κυβέρνηση υπό τον Αλ. Οθωναίο, ενώ στις 10 Μάρτη 1933 ορκίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Τσαλδάρη.²⁵
Τον Νοέμβρη του 1933, η ΚΟΜΕΠ έγραφε: «700 μέλη του ΚΚΕ βρίσκονται σήμερα στις εξορίες και φυλακές, 300 ζούνε παράνομα, καταδιωκόμενα απ' την αστυνομία της μπουρζουαζίας».²⁶
Στις 9 Μάη 1934, με διαταγή των κυβερνητικών αρχών, ο στρατός χτύπησε με πυροβόλα την απεργιακή διαδήλωση λιμενεργατών και μυλεργατών στην Καλαμάτα. Τα θύματα της επίθεσης ήταν 7 νεκροί εργάτες και πολλοί βαριά τραυματισμένοι.²⁷
Το αστικό κράτος στράφηκε και ενάντια στους δημάρχους και κοινοτικούς συμβούλους που είχαν εκλεγεί με την υποστήριξη του ΚΚΕ. Ετσι, οι δήμαρχοι Καβάλας και Σερρών αρχικά παύτηκαν και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν.²⁸
Την 1η Μάρτη 1935, εκδηλώθηκε μια ακόμη αποτυχημένη προσπάθεια πραξικοπήματος από την πλευρά των Φιλελευθέρων. Το κίνημα καθοδηγούσαν οι Ελ. Βενιζέλος και Νικ. Πλαστήρας.
Η κυβέρνηση κατέστειλε το κίνημα μετά από 12 μέρες. Μόλις εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, η κυβέρνηση απαγόρευσε την κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη», που ξανακυκλοφόρησε έπειτα από 2,5 μήνες.²⁹
Η όξυνση των ενδοαστικών αντιθέσεων συνεχίστηκε και μετά τις εκλογές που έγιναν στις 9 Ιούνη 1935, με το ζήτημα της επαναφοράς του βασιλιά να βρίσκεται στο επίκεντρο.
Την ίδια ώρα που η ενδοαστική διαπάλη φούντωνε, η αιματηρή καταστολή σε βάρος της εργατικής τάξης παρέμενε αμείωτη. Στο διάστημα Μάρτης 1933 - Ιούλης 1935, επί κυβερνήσεων Τσαλδάρη, δολοφονήθηκαν συνολικά 23 εργάτες - απεργοί.³⁰
Στις 10 Οκτώβρη του 1935, ο Κονδύλης, που στο μεταξύ είχε μεταπηδήσει στο μοναρχικό «στρατόπεδο», μαζί με τους Παπάγο - Οικονόμου - Ρέππα, ανέτρεψε την κυβέρνηση Τσαλδάρη, έχοντας τη στήριξη της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας. Το πραξικόπημα οδήγησε στην επαναφορά της βασιλείας και του Γεωργίου Β', μέσω δημοψηφίσματος, στο οποίο έγινε εκτεταμένη νοθεία.³¹
Μετά το πραξικόπημα ακολούθησε νέο κύμα συλλήψεων και εκτοπίσεων σε όλη την Ελλάδα. Οι εκτοπίσεις συνεχίστηκαν και μετά από το νόθο δημοψήφισμα, αν και είχε αρθεί ο στρατιωτικός νόμος. Το Δεκέμβρη του 1935 οι εξόριστοι ξεπερνούσαν τους 480.³²
Στις 26 Γενάρη 1936 έγιναν εκλογές και κανένα αστικό κόμμα δεν συγκέντρωσε την πλειοψηφία. Στις 13 Φλεβάρη, ο βασιλιάς κάλεσε τους αρχηγούς των αστικών κομμάτων να συνεργαστούν γιατί η απειλή του πολέμου ήταν φανερή, ενώ τα κόμματα, όπως υπογράμμισε, δεν είχαν προγραμματικές διαφορές. Τελικά, ο βασιλιάς ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ι. Μεταξά, παρότι το κόμμα του είχε εκλέξει μόλις 7 βουλευτές.
Στην κυβέρνηση Μεταξά έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης όλα τα αστικά κόμματα. Πλην των βουλευτών του Παλλαϊκού Μετώπου, από τους βουλευτές των αστικών κομμάτων καταψήφισαν μόλις τρεις και απείχαν τέσσερις.
Πολύ σύντομα (30 Απρίλη 1936) η Βουλή αποφάσισε την αναστολή της λειτουργίας της μέχρι τις 30 Σεπτέμβρη 1936 και εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να διοικεί με διατάγματα, υπό την εποπτεία μιας 40μελούς κοινοβουλευτικής επιτροπής.³³
Στο μεταξύ, από τις 29 Απρίλη, οι καπνεργάτες στη Βόρεια Ελλάδα βρίσκονταν σε κινητοποιήσεις, οι οποίες από τις 2 Μάη πήραν πανελλαδικό χαρακτήρα. Η κυβέρνηση Μεταξά αντιμετώπισε την απεργία διά πυρός και σιδήρου. Στις 9 Μάη, μέρα πανεργατικής απεργίας, στη Θεσσαλονίκη ο στρατός και η χωροφυλακή επιτέθηκαν με δολοφονική μανία. Ο Μάης του '36 βάφτηκε στο αίμα: Οι νεκροί ήταν τουλάχιστον 17 και περίπου 280 οι τραυματίες.³⁴

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου

Ο κύκλος των πραξικοπημάτων του Μεσοπολέμου έκλεισε με την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, που είχε τη στήριξη του Γεωργίου Β' και της Μ. Βρετανίας.
Η δικτατορία διακήρυξε ως στόχο της την καταπολέμηση του κομμουνισμού, την πολιτική και ηθική εξόντωση του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ. Χιλιάδες πιάστηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν. Οι συλληφθέντες κομμουνιστές υποβάλλονταν σε φρικτά βασανιστήρια: Ρετσινόλαδο, πάγος, φάλαγγα, ξερίζωμα νυχιών κ.ά.
Συστηματοποιήθηκε και ενισχύθηκε το αντικομμουνιστικό νομοθετικό «οπλοστάσιο». Στις 18 Σεπτέμβρη 1936 δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» ο ΑΝ 117/1936 «Περί μέτρων προς καταπολέμησιν του κομμουνισμού και των εκ τούτου συνεπειών» και ακολούθησαν και άλλοι.³⁵Εφαρμόστηκε το Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων για τους διοριζόμενους σε κρατικές υπηρεσίες ή οργανισμούς Δημοσίου Δικαίου.
Από τα βασικά μέτρα που χρησιμοποίησε η 4η Αυγούστου ενάντια στο ΚΚΕ ήταν η «δήλωση μετανοίας», ο εξαναγκασμός δηλαδή των πολιτικών κρατουμένων να αποκηρύξουν ενυπόγραφα τις ιδέες, τη δράση και το Κόμμα τους.
Περίπου 2.000 ήταν οι εξόριστοι και οι φυλακισμένοι στο ξεκίνημα του ιταλο-ελληνικού πολέμου.
Δεκάδες ήταν όσοι δολοφονήθηκαν ή πέθαναν στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, στις φυλακές και τις εξορίες από τις κακουχίες και τις αρρώστιες.³⁶
Η αντικομμουνιστική εκστρατεία της 4ης Αυγούστου κορυφώθηκε με τη δημιουργία της «Προσωρινής Διοίκησης», ενός δικού τους ελεγχόμενου «καθοδηγητικού κέντρου του ΚΚΕ», μιας άλλης «ΚΕ», που τα νήματά της κινούσαν οι ίδιοι, αξιοποιώντας και στελέχη του ΚΚΕ που πρόδωσαν, εξαγοράστηκαν και έγιναν πράκτορες της Ασφάλειας.

Συμπεράσματα

Η αστική τάξη, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, «δοκίμασε» διάφορους τρόπους διακυβέρνησης, στηρίζοντας συχνά και ανοιχτά δικτατορικές «λύσεις». Το αστικό πολιτικό σύστημα άλλαζε μορφή, για να υπηρετήσει με πιο αποτελεσματικό τρόπο την οικονομική βάση του, να αντιμετωπίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες του σε κάθε περίπτωση (π.χ. πολεμική προετοιμασία).
Αποδείχθηκε ότι οι φορείς της «εκτροπής» δεν είναι αποκλειστικά πολιτικές δυνάμεις της «δεξιάς» ή τμήματα των Ενόπλων Δυνάμεων. Στον Μεσοπόλεμο, πραξικοπήματα και αντι-πραξικοπήματα διοργάνωσαν τόσο οι «βενιζελικοί» όσο και οι «αντιβενιζελικοί», με τους πρώτους να κατέχουν τα πρωτεία. Πολλοί δε απ' το Κόμμα των Φιλελευθέρων στελέχωσαν τα Τάγματα Ασφαλείας στην Κατοχή, μαζί με τους «αντιβενιζελικούς».
Στον Μεσοπόλεμο, κοινή συνισταμένη όλων των αστικών κυβερνήσεων, κοινοβουλευτικών ή μη, αποτέλεσε ο αντικομμουνισμός, η απηνής δίωξη των κομμουνιστών, η δολοφονική μανία ενάντια στις εργατικές κινητοποιήσεις. Δεκάδες οι νεκροί επί Βενιζέλου, δεκάδες επί Τσαλδάρη, δεκάδες επί Μεταξά.
Επίσης, ιδιαίτερα στη δεκαετία του '30, καθοριστικός παράγοντας στην επιλογή της πολιτικής «πυγμής» ήταν η πολεμική προετοιμασία για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η επιλογή της καταστολής είχε μια σειρά από αντικειμενικές αιτίες. Στην πολιτική έκφραση της αστικής τάξης υπήρχαν αντιθέσεις σε σχέση με τη συγκρότηση της αστικής εξουσίας, με ή χωρίς τον βασιλικό θεσμό. Ταυτόχρονα υπήρχε φόβος λόγω του εργατικού - λαϊκού κινήματος, υπό την παγκόσμια επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης αλλά και την εκδήλωση άλλων εργατικών εξεγέρσεων.
Επίσης, σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο δεν είχαν αναπτυχθεί οι μηχανισμοί για πιο μαζική ενσωμάτωση της εργατικής τάξης.
Αν και σήμερα στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία λείπουν φαινόμενα όπως οι μαζικές δολοφονίες απεργών ή η ύπαρξη κολαστηρίων όπως η Ακροναυπλία, ωστόσο είναι πανταχού παρούσες η τρομοκρατία στους χώρους δουλειάς, η παρεμπόδιση της συνδικαλιστικής δράσης, οι απολύσεις όσων ορθώνουν ανάστημα στην εργοδοσία, οι «μαύρες λίστες».
Λειτουργούν και δρουν επίσης μια σειρά από φανεροί και αθέατοι μηχανισμοί παρακολούθησης, σχεδιάζονται και αξιοποιούνται προβοκάτσιες σε βάρος του εργατικού κινήματος, ενώ τμήματα του κεφαλαίου στηρίζουν με διάφορους τρόπους τη δράση φασιστικών - ναζιστικών συμμοριών. Δεν είναι λίγες οι χώρες της Ευρώπης, για να μη μείνουμε μόνο στη χώρα μας, όπου διώκονται η κομμουνιστική ιδεολογία και δράση, ενώ η αντικομμουνιστική προπαγάνδα προσλαμβάνει θηριώδεις διαστάσεις.
Σε κάθε περίπτωση, ο ταξικός χαρακτήρας της εξουσίας παραμένει ο ίδιος. Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, η ανεργία, η πείνα, η προσφυγιά, οι πόλεμοι και η ανασφάλεια παραμένουν βασικά - «φυσιογνωμικά» χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος.
Αυτό δεν αλλάζει, είτε η προτεραιότητα δίνεται στην καταστολή του εργατικού κινήματος είτε προκρίνονται η ενσωμάτωση και η προσπάθεια εξαγοράς τμημάτων της εργατικής τάξης.
Γι' αυτό, όπως σημειώνεται στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (1918-1949), το Κόμμα «αντιτίθεται στην αστική δημοκρατία από τη σκοπιά μιας ανώτερης δημοκρατίας, της σοσιαλιστικής. Τοποθετείται και παλεύει ενάντια στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, ως μορφή της εξουσίας του κεφαλαίου, η οποία είναι εκμεταλλευτική, γιατί αποτελεί τη νομική πολιτική έκφραση της υπεράσπισης της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας».³⁷
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Β. Ι. Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση» στο Β. Ι. Λένιν, «Απαντα», τόμ. 33, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, σελ. 35
2. Χρήστος Χατζηιωσήφ, «Κοινοβούλιο και δικτατορία» στο Συλλογικό, «Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα», τόμ. Β2, εκδ. «Βιβλιόραμα», Αθήνα, 2003, σελ. 44
3. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 195
4. Χρήστος Χατζηιωσήφ, «Κοινοβούλιο και δικτατορία» στο Συλλογικό, «Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα», τόμ. Β2, εκδ. «Βιβλιόραμα», Αθήνα, 2003, σελ. 49
5. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», σελ. 198
6. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 200.
7. Ο.π., σελ. 212
8. Ο.π., σελ. 227
9. Ο.π., σελ. 255
10. Ο.π., σελ. 255
11. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τόμ. 2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1974, σελ. 617
12. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 259
13. Αναστάσης Γκίκας, «Η αντιμετώπιση του ΚΚΕ από το αστικό κράτος (1918-1936)», «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τχ. 6/2013, σελ. 91
14. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 277-278
15. Γιώργης Πικρός, «Οι ρίζες του λαϊκού μας κινήματος 1912-1936», τόμ. 1, εκδ. «Καρανάσης», Αθήνα, 1978, σελ. 20
16. Βλ. π.χ. για τις εκλογές του 1920 στο «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τόμ. 2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1974, σελ. 119-1920 και για τις εκλογές της 5ης Μάρτη 1933 στο «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 391.
17. «Ριζοσπάστης», 21-7-1928
18. «Ριζοσπάστης», 31-5-1929. «Ακρόπολις», 31-5-1929
19. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 347
20. Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, Φάκελος 189-43-44, Εκθεση του Γ. Θ. Φεσσόπουλου με τίτλο «Η Διεθνής Συνεννόηση κατά του Κομμουνισμού»
21. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 400
22. Ο.π., σελ. 371
23. Ο.π., σελ. 470
24. «Ριζοσπάστης», 24 και 25-1-1933.
25. Γρηγόρης Δαφνής, «Η Ελλάς μεταξύ δυο πολέμων», τόμ. Β, εκδ. «Ικαρος», Αθήνα, 1974, σελ. 193-195, 202-203
26. «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», 15-11-1933, σελ. 6
27. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 425
28. Ο.π. σελ. 394
29. Ο.π., σελ. 440
30. Ο.π., σελ. 448
31. Ο.π., σελ. 442-443
32. «Ριζοσπάστης», 23-12-1935, 26-12-1935, 4-1-1936
33. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 454
34. Ο.π., σελ. 455-462
35. Ο.π., σελ. 522
36. Ο.π., σελ. 546-547
37. Ο.π., σελ. 562

Του
Στρατή ΔΟΥΝΙΑ*
*Ο Στρατής Δουνιάς είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ