Κομμουνιστικό Κόμμα Πορτογαλίας-Βαριά κληρονομιά, θολό παρόν

Κατιούσα

Με αφορμή τα 97 χρόνια από την ίδρυση ενός από τα ιστορικότερα ΚΚ της Ευρώπης και διεθνώς, επιχειρούμε μια πολύ σύντομη ανασκόπηση στις συνθήκες δημιουργίας του καθώς και τους σημαντικότερους σταθμούς της πορείας του ως σήμερα. Όταν τελείωσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Πορτογαλία βρέθηκε σε μια βαθιά οικονομική κρίση, με τεράστιο πληθωρισμό και έξαρση της ανεργίας. Το 1919 υπήρξε ένα έτος οξυμένων εργατικών αγώνων, μέσω απεργιών που διοργάνωναν τα συνδικάτα, και κυρίως η λεγόμενη “Εργατική Ένωση” (Ουνιάου Ουπεράρια). Χάρη σε αυτή την πάλη, η εργατική τάξη απέσπασε σημαντικές κατακτήσεις, όπως την καθιέρωση του οκταώρου. Με ενισχυμένη πια αυτοπεποίθηση τα συνδικάτα έκαναν ένα ακόμα σημαντικό βήμα, ιδρύοντας το Σεπτέμβρη του 1919 τη Γενική Συμοσπονδία Εργασίας (CGT), η οποία σύντομα απέκτησε πάνω από 100.000 μέλη. Εκείνο που έλειπε ωστόσο ήταν ένα πολιτικό πρόγραμμα οργάνωσης του προλεταριάτου, το οποίο προσπαθούσε απομονωμένο να αντιμετωπίσει την επίθεση του κεφαλαίου. Σημαντική ώθηση έδωσε η Οχτωβριανή Επανάσταση, που προκάλεσε και στην Πορτογαλία κύματα ενθουσιασμού. Ιδρύθηκαν πολλές ομάδες υποστηρικτών των μπολσεβίκων, ενώ μέσα στο 1919 ιδρύθηκε και η “Πορτογαλική Ένωση Μαξιμαλιστών”, που εξέδιδε το εβδομαδιαίο περιοδικό “Κόκκινη Σημαία”, προπαγανδίζοντας επαναστατικές και σοσιαλιστικές ιδέες και την πολιτική οργάνωση των εργατών της χώρας. Τα μέλη της Ένωσης κατανοούσαν την αναγκαιότητα της δημιουργίας μιας επαναστατικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης. Έτσι, από το Νοέμβριο του 1920 άρχισαν να πραγματοποιούνται συναντήσεις στις έδρες διαφόρων συνδικάτων, για τη δημιουργία του νέου κόμματος. Το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς ιδρύθηκε Οργανωτική Επιτροπή για τη σύσταση του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού κόμματος, η οποία, βασιζόμενη στην ενεργό συμμετοχή της βάσης, τη διαμόρφωση του πολιτικού προγράμματος του επερχόμενου σχηματισμού, με τη βοήθεια και της Κομιντέρν, οδηγώντας στην ίδρυση του ΚΚΠ στις 6 Μάρτη 1921. Η ιδιαιτερότητα σε σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, την οποία ωστόσο μοιράζεται κατά μία έννοια και με το ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ), είναι πως το πορτογαλλικό κόμμα δεν προέκυψε από διάσπαση κάποιου σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, αλλά ξεπήδησε εντελώς αυτόνομα. Στην πορτογαλική περίπτωση, ένα σημαντικό κομμάτι των ιδρυτικών μελών είχαν αναρχοσυνδικαλιστικές καταβολές. Επτά μήνες αργότερα εκδόθηκε η εφημερίδα “Ο Κομμουνιστής” στις 16 Οκτώβρη 1921, η οποία υπήρξε το κομματικό όργανο ως την αντικατάσταση του από την εφημερίδα “Εμπρός” το 1931. Η πρώτη του έδρα ήταν στην οδό Μαρκησίου του Αλεγκρέτε, ενώ μέσα στην ίδια χρονιά άνοιξε γραφεία σε άλλες πόλεις, όπως το Οπόρτου, η Έβορα και η Μπέζα. Το πρώτο του συνέδριο πραγματοποιήθηκε το 1923 με συμμετοχή 100 μελών του κόμματος, εκλέγοντας ως γενικό γραμματέα τον Ζουζέ Κάρλους Ράτες και εκφράζοντας την πίστη του κόμματος στο σοσιαλισμό και τη Σοβιετική Ένωση, ενώ παράλληλα προειδοποιούσε και για τον επερχόμενο φασιστικό κίνδυνο.

Ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΠ, Άλβαρο Κουνιάλ, την περίοδο της Επανάστασης των Γαρυφάλλων (1974)

Πράγματι το στρατιωτικό πραξικόπημα στις 28 Μάη 1926 που λίγο αργότερα έφερε στην εξουσία το δικτάτορα Σαλαζάρ κι έβγαλε αμέσως στην παρανομία το ΚΚΠ. Οι κομμουνιστές πρωτοστάτησαν στον αγώνα εναντίον του μακροχρόνιου δικτατορικού καθεστώτος, και υπήρξαν η ψυχή πίσω από την Επανάσταση των Γαρυφάλλων που το 1974 ανέτρεψε το Σαλαζάρ. Υπήρξαν από τα λίγα κόμματα της Δυτικής Ευρώπης που δεν ασπάστηκαν τον ευρωκομμουνισμό, κάτι που το έφερε σε σύγκρουση κυρίως με τον ΚΚ Ισπανίας και τον τότε γραμματέα του Σαντιάγο Καρίγιο. Καθ’όλη τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής περιόδου της Πορτογαλίας πρωταγωνίστησε σε κοινωνικούς και συνδικαλιστικούς αγώνες, διατηρώντας τις βαθιές του ρίζες στην πορτογαλική κοινωνία, κάτι που του επέτρεψε να περάσει-εκλογικά τουλάχιστον-σχετικά αλώβητο από την περίοδο της επικράτησης της αντεπανάστασης την περίοδο 1989-1991. Αν κι εξακολουθεί να παραμένει από άποψη ποσοστών το πλέον πετυχημένο δυτικοευρωπαϊκό ΚΚ, η επιλογή του από το 2015 να στηρίξει από κοινού με το κόμμα των Οικολόγων με το οποίο βρίσκεται σε διαρκή συνασπισμό από το 1987 -μετά από μια παρατεταμένη περίοδο δυσκολίας σχηματισμού κυβέρνησης-το κεντροαριστερό σοσιαλιστικό κόμμα του πρωθυπουργού Αντόνιου Κόστα, πέραν του ότι αντικειμενικά διευκολύνει την εφαρμογή αντιλαϊκών πολιτικών, έχει και εκλογικό κόστος, καθώς στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές του 2017 σημείωσε το χαμηλότερο ποσοστό στην ιστορία του θεσμού (9,46% και για πρώτη φορά λιγότερες από 500.000 σε τέτοιου είδους αναμέτρηση), σαν συνέχεια του επίσης ιστορικού χαμηλού στις προεδρικές εκλογές του 2016 (3,94%).