Η Ιστορία απομυθοποιημένη
Λύσανδρου Παπανικολάου: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ» εκδόσεις «Καστανιώτης»
 |
Υπάρχει άραγε μια καθημερινή Ιστορία του Εικοσιένα; Το βιβλίο αυτό, θα πει ο συγγραφέας του, δεν αναφέρεται στην καθημερινή Ιστορία του '21 με την έννοια της καθημερινής πείρας, για την οποία ο Αριστοτέλης μάς έλεγε ότι «τα φαινόμενα απατούν» και ο Μαρξ μας προειδοποιούσε ότι «αν τα πράγματα ήταν μόνο αυτό που δείχνουν, τι θα χρειαζόταν η επιστήμη;», κάνοντας την Ιστορία επιστήμη. Την καθημερινή αυτή Ιστορία μπορεί να την αντιληφθούμε μέσα από τον επιστημονικό φακό της αντικειμενικότητας σαν απομυθοποίηση των ιστορικών γεγονότων. Μακριά από στατική περιγραφή της καθημερινής ζωής στο Εικοσιένα, το βιβλίο αυτό του Λύσανδρου Παπανικολάου αποτελεί «μια εξιστόρηση των μεταβολών που προκάλεσε στην καθημερινή ζωή η Ελληνική Επανάσταση». (σελ. 18)
Ο συγγραφέας αναμετριέται με τις καθιερωμένες - και συχνά μυθοποιημένες - βεβαιότητες βάζοντας στο πεδίο αυτής της μάχης με τη στρεβλωμένη ιστοριογραφία μια πειστική, διεισδυτική επιχειρηματολογία θέλοντας να υπηρετήσει τη «σκληρή θεότητα» Ιστορία, που δε χαρίζει κάστανα και αγαπάει να κρύβεται («κρύπτεσθαι φιλεί»). Μπορεί να έχει γίνει κοινός τόπος, ότι το κρυφό σχολειό και ο Ευαγγελισμός της Αγίας Λαύρας είναι σχολικοί μύθοι, αλλά πολύ πιο σύνθετο πρόβλημα, σύμφωνα με το συγγραφέα, αποτελεί η Φιλική Εταιρεία και ο Ρήγας Βελεστινλής, που την πρώτη θεωρεί «ρομαντικά εξαγνισμένη» και το δεύτερο «υπερφυσικά αγιοποιημένο». Ο εθνικός ποιητής Σολωμός έλεγε πάντως, ότι «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές». Και ο Π. Καρολίδης, ο δεύτερος μετά τον Κ. Παπαρρηγόπουλο «εθνικός ιστορικός» έγραφε, ότι η Ιστορία «δεν είναι στάδιον επιδείξεως φιλοπατρίας και διαχύσεως και εκχύσεως πατριωτικών αισθημάτων».
Το κλειδί, λοιπόν, της καθημερινής αυτής Ιστορίας, σύμφωνα με τον Λύσανδρο Παπανικολάου - και το τεκμηριώνει ακριβολογημένα - ο βαθύτερος πυρήνας του Εικοσιένα, είναι ο εσωτερικός αγώνας, ο εμφύλιος πόλεμος, που είναι η πεμπτουσία κάθε επανάστασης.
Η εξολόθρευση των θρησκευτικών μειονοτήτων της κυρίως Ελλάδας, της Ελλάδας νότια του Σπερχειού, ασφαλώς δεν εξυπηρέτησε τη δημιουργία του ενιαίου ανεξάρτητου εθνικού κράτους, αλλά την κατάτμηση της επαναστατημένης Ελλάδας σε χριστιανικά πασαλίκια, δηλαδή αυτόνομες ηγεμονίες υποτελείς στο σουλτάνο, που δεν επιτρεπόταν τέτοιες να διαθέτουν μουσουλμανικό στοιχείο, διαβάζουμε στο βιβλίο. Γιατί σε μια εποχή που η οθωμανική αυτοκρατορία διατηρούσε ακόμα τον αρχέγονο ιεροπολεμικό χαρακτήρα της, καμιά περιφέρεια του οθωμανικού κράτους δεν μπορούσε να αυτονομηθεί όσο περιείχε και το παραμικρό ποσοστό μουσουλμάνων κατοίκων. Η ελληνική «αποστασία», η αποσχιστική εξέγερση άναψε από αντίδραση στις μεταρρυθμίσεις των σουλτάνων, που εκείνη την εποχή έτειναν να μετατρέψουν την οθωμανική αυτοκρατορία σε κοσμικό συγκεντρωτικό κράτος.
Το ζητούμενο, λοιπόν, της Ελληνικής Επανάστασης, συνεχίζει ο συγγραφέας το σκεπτικό του, δεν ήταν ένας τοπικιστικός κατακερματισμός, αλλά ο εθνικός συγκεντρωτισμός, δηλαδή το αστικό εθνικό κράτος. Επομένως, καταλήγει, η επανάσταση δεν μπορούσε να διεξαγάγει ως το τέλος με την απαιτούμενη αποφασιστικότητα τον αγώνα εναντίον των άσπονδων εχθρών της «αστικής ενότητας του έθνους».
Το ελληνικό κράτος ποτέ δεν υπήρξε γνήσια εθνικό, διότι ένα εθνικό κράτος δεν μπορεί παρά να είναι κοσμικό, αλλά πώς να είναι κοσμικό ένα κράτος που δεν έχει χωριστεί από την εκκλησία; Ούτε η αστικοποίηση της γαιοκτησίας σαν οικονομικό θεμέλιο του έθνους - κράτους δεν έγινε για λόγους, που ο συγγραφέας αναπτύσσει εκτενώς στο βιβλίο του αυτό. Οι επιστημονικά θεμελιωμένες απόψεις του ρίχνουν το γάντι στους ιστορικούς, να μπουν σε μια επιτέλους ειλικρινή και αντικειμενική συζήτηση για τα δρώμενα του 1821 και αποτελεί κάλεσμα στους αναγνώστες να διαβάσουν την Ιστορία χωρίς φόβο και πάθος και να καταλάβουν τις ιστορικές ρίζες των σημερινών δεινών της χώρας τους.
Α. Ι.
ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ
«Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ»
Ποίηση: Νίκου Καββαδία. Ερμηνεύουν: Γιάννης Κούτρας, Αιμιλία Σαρρή, Βασίλης Παπακωνσταντίνου
 |
Πρώτο ταξίδι έτυχε ναύλος για το Νότο,
δύσκολες βάρδιες, κακός ύπνος και μαλάρια.
Είναι παράξενα της Ιντιας τα φανάρια
και δεν τα βλέπεις, καθώς λένε, με το πρώτο.
Πέρ' απ' τη γέφυρα του Αδάμ, στη Νότιο Κίνα,
χιλιάδες παραλάβαινες τσουβάλια σόγια.
Μα ούτε στιγμή δεν ελησμόνησες τα λόγια
που σου 'πανε μια κούφια ώρα στην Αθήνα.
Στα νύχια μπαίνει το κατράμι και τ' ανάβει,
χρόνια στα ρούχα το ψαρόλαδο μυρίζει,
κι ο λόγος της μες το μυαλό σου να σφυρίζει,
«ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι;».
Νωρίς μπατάρισε ο καιρός κι έχει χαλάσει.
Κατζάρισες, μα σε κρατά λύπη μεγάλη.
Απόψε ψόφησαν οι δυο μου παπαγάλοι
κι ο πίθηκος που 'χα με κούραση γυμνάσει.
Η λαμαρίνα!... η λαμαρίνα όλα τα σβήνει.
Μας έσφιξε το kuro siwo σαν μια ζώνη
κι εσύ κοιτάς ακόμη πάνω απ' το τιμόνι,
πως παίζει ο μπούσουλας καρτίνι με καρτίνι.
* * *
«Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 1956. Απόγεμα ο Μαραμπού ξαφνικά. Επιασε εδώ το καράβι του. Ερχεται από την Αυστραλία. Φοράει μια μαβιά φανέλα ως τον λαιμό. Δεν έχει ρούχα, παρά τα καλοκαιρινά του, λέει. Αυτός είναι ταξιδιώτης στ' αλήθεια. Μιλάει για τα νησιά Κόκο, κάτοικοι λιγότερο από 100, όπου άραξαν για να νοσηλέψουν ένα θερμαστή που τον χτύπησε στο χέρι μια σταγόνα μαζούτ (μια μικρή σταγόνα, λέει, τινάζεται με τόση πίεση που μπορεί να σου κόψουν το χέρι). Είναι ένα αξεδιάλυτο μείγμα μύθου και αλήθειας αυτός ο άνθρωπος, καθώς μιλά ψευδίζοντας ή μ' εκείνο το συρτό τόνο απαγγελίας».
 |
«Bread and Roses»
Τα Τριαντάφυλλα που δεν άνθησαν ακόμα
 |
Βαδίζοντας στη διαδήλωση - είναι όμορφη η μέρα
Για τους ανθρώπους που μας ακούν να απαιτούμε: Ψωμί και τριαντάφυλλα! Ψωμί και τριαντάφυλλα!
Τα σκοτεινά μαγεριά, οι γκρίζες αποθήκες των κλωστοϋφαντουργείων,
Λούζονται με τη λάμψη ενός αναπάντεχα ανατέλλοντος ήλιου.
Βαδίζοντας στη διαδήλωση, παλεύουμε και για τους άντρες εργάτες,
Γιατί τους γέννησαν γυναίκες, και μεις γινόμαστε τώρα οι μάνες τους.
Ποτέ πια οι ζωές μας ένας μόχθος, από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο,
Οι καρδιές μαραίνονται το ίδιο όπως και το κορμί, ανάγκη το ψωμί, ανάγκη τα τριαντάφυλλα,
Βαδίζοντας στη διαδήλωση, τα συνθήματα μας,
Αιώνια κραυγή αγωνίας αναρίθμητων νεκρών γυναικών για ψωμί,
Γιατί δούλες αυτές λίγη ομορφιά κι αγάπη γνώρισαν.
Ναι, παλεύουμε για το ψωμί, μα παλεύουμε και για τριαντάφυλλα.
Βαδίζοντας στη διαδήλωση, φέρνουμε τις υπέροχες ημέρες,
Ο ξεσηκωμός μας, ξεσηκωμός του Ανθρώπου.
Ποτέ πια σκλάβοι και αφέντες, ποτέ πια οι πολλοί να ταΐζουν τον ένα,
Ολοι να απολαμβάνουμε τα αγαθά της ζωής: Ψωμί και τριαντάφυλλα, ψωμί και τριαντάφυλλα.
Ποτέ πια οι ζωές μας ένας μόχθος, από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο,
Οι καρδιές μαραίνονται το ίδιο όπως και το κορμί, ψωμί και τριαντάφυλλα, ψωμί και τριαντάφυλλα.*
James Oppenheim 1912
Η ταινία
«Bread and Roses» είναι μια ταινία εμπνευσμένη από το ομώνυμο ποίημα, από τον στρατευμένο Βρετανό σκηνοθέτη, Κεν Λόουτς, αφιερωμένη στις σύγχρονες εργάτριες στη χώρα των «ίσων ευκαιριών», τις ΗΠΑ. Η αφήγησή του περιγράφει αλήθειες που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν από κανένα. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική ειρήνη, μας λέει μέσα από τα πανό των διαδηλωτών, αν δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Και δικαιοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν ενωθεί η εργατική τάξη.
Η Μάγια, μια νεαρή Μεξικανή λαθρομετανάστης, καταφέρνει να γλιτώσει από τα νύχια των λαθρεμπόρων, που την περνάνε παράνομα από τα αμερικάνικα σύνορα προκειμένου να εργαστεί μαζί με τη μεγαλύτερη αδελφή της, τη Ρόζα, καθαρίστρια σε ένα κεντρικό κτίριο γραφείων του Λος Αντζελες, όπου βρίσκονται εγκαταστημένοι μερικοί από τους ισχυρότερους κεφαλαιοκράτες της πόλης. Οι συνάδελφοί της χωρίς καμιά ταξική συνείδηση, θύματα εκμετάλλευσης των εργοδοτών τους, μισθοί της πείνας, ανύπαρκτη περίθαλψη και η απόλυση να κρέμεται πάνω από τα κεφάλια τους. Ο Σαμ Σαπίρο εισβάλλει δυναμικά στη ζωή της Μάγια και της Ρόζα και των εργατριών, τις προκαλεί να αγωνιστούν για την επαγγελματική τους αξιοπρέπεια, για το δικαίωμα να συγκροτηθεί μια συνδικαλιστική οργάνωση. Ο Σαμ έλκεται από το ελεύθερο πνεύμα της Μάγια, εκείνη παρασύρεται από τους επαναστατικούς στόχους του.
Με τη βοήθειά του, οι εργάτριες οργανώνουν διαμαρτυρία, την ώρα που οι κεφαλαιοκράτες εργοδότες τους δεν το περιμένουν. Καταφέρνουν να κάνουν τα αιτήματά τους γνωστά στην κοινή γνώμη. Ο προσωπάρχης απολύει τους πρωτεργάτες, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται και η Μάγια. Και ενώ ο αγώνας κλιμακώνεται η ασφυξία πνίγει τους απολυμένους εργάτες. Ο φλογερός, γεμάτος ιδανικά νεαρός, που οργανώνει το κίνημα των εργατών, όσο και αν προσπαθεί, δεν μπορεί να βιώσει τα συναισθήματά τους, ούτε να ταυτιστεί με τα προβλήματά τους και την αντίληψή τους για τη ζωή.
«Ψωμί και τριαντάφυλλα», λοιπόν γιατί μετά από 96 χρόνια από τη συγγραφή του ποιήματος, ούτε στο τραπέζι μας είναι μπόλικο το ψωμί, ούτε τις μέρες μας ομορφαίνουν τα Τριαντάφυλλα.
Ηθοποιοί: ΑΝΤΡΙΕΝ ΜΠΡΟΝΤΙ, ΕΛΠΙΝΤΙΑ ΚΑΡΙΓΙΟ, ΠΙΛΑΡ ΠΑΝΤΙΓΙΑ
* Ελεύθερη μετάφραση
Κώστας Σταματόπουλο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου