διάλυση της ΕΣΣ∆

Η επίθεση που εξελίσσεται εδώ και δύο µήνες από τα διάφορα προ-
παγανδιστικά επιτελεία του κεφαλαίου, της αστικής τάξης, µε αφορµή
τα 20 χρόνια από την πτώση του τείχους του Βερολίνου, δεν έχει ηµε-
ροµηνία λήξης. Θα συνεχιστεί µε µεγαλύτερη ένταση, αξιοποιώντας και
το γεγονός ότι το επόµενο δίχρονο (µέχρι το ∆εκέµβρη του 2011) συµ-
πληρώνονται 20 χρόνια από την ολοκλήρωση της αντεπαναστατικής
διαδικασίας µε τη διάλυση της ΕΣΣ∆. 
Αυτή η εκστρατεία της άρχουσας τάξης δεν αφορά µόνο το τείχος του
Βερολίνου. Στοχεύει γενικότερα να πείσει ότι ο κοµµουνισµός χρεοκό-
πησε, ότι ο καπιταλισµός αποδείχτηκε ανώτερο σύστηµα, ότι ο σοσια-
λισµός µπορεί να νοείται µόνο ως καπιταλισµός µε «ανθρώπινο πρό-
σωπο» και «κοινωνική ευαισθησία». Ολες οι αστικές δυνάµεις συντάσ-
σονται σε αυτή την επίθεση, µε προεξέχουσα τη σοσιαλδηµοκρατία που
µε όλες της τις δυνάµεις σηκώνει τη σηµαία της επίθεσης µε αρθρογρα-
φία στελεχών της, µε παρεµβάσεις σε πανεπιστήµια, σε εργασιακούς
χώρους κλπ. Πολύτιµο στήριγµα αποτελεί η στάση των δυνάµεων του
οπορτουνισµού, ιδιαίτερα αυτών των κοµµάτων που συσπειρώνονται
στο «Κόµµα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς», που σταθερά προβάλλουν τις
αντεπαναστατικές εξελίξεις του 1989-1991 ως θετική εξέλιξη, συµµε-
τέχοντας µάλιστα και στους αντίστοιχους εορτασµούς: «Το άνοιγµα του
Τείχους στις 9 Νοεµβρίου 1989 προσέφερε σηµαντικές ευκαιρίες για την
Ο Κ. Παπασταύρου είναι µέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, υπεύθυνος της Ιδεολογικής Επιτροπής.
- 11 -
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 11ειρηνική ανάπτυξη στην Ευρώπη και το τέλος του ψυχρού πολέµου […]
Στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, οι λαοί της Ευρώπης ανέ-
πτυξαν τις σχέσεις τους και την αµοιβαία κατανόηση. Η ευρωπαϊκή ολο-
κλήρωση έκανε σηµαντικές προόδους»
1
. 
Το αν ο καπιταλισµός αποδείχτηκε ανώτερο σύστηµα από το σοσια-
λισµό, το αν δικαιώθηκε η σοσιαλδηµοκρατική ρεφορµιστική αντίλη-
ψη, δεν µπορεί να κριθεί από την ήττα του σοσιαλισµού. Το ποιος έχει
το δίκιο και το άδικο σε έναν πόλεµο δεν αποδεικνύεται από το ποιος νί-
κησε και ποιος ηττήθηκε. Η ήττα του σοσιαλισµού φανερώνει ότι ο αν-
τίπαλος ήταν πιο δυνατός, φανερώνει κυρίως ότι ο σοσιαλισµός αδυνά-
τισε και έτσι ηττήθηκε.
Για να απαντηθούν αυτά τα κρίσιµα ερωτήµατα χρειάζεται η σύγκρι-
ση καπιταλισµού - σοσιαλισµού να γίνει σε ζητήµατα που αφορούν τη
σχέση οικονοµίας - πολιτικής. 
Από το 1989 όµως έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Σήµερα η πρό-
σκαιρη δυνατότητα του καπιταλισµού να εµφανιστεί ως το νέο, το σύγ-
χρονο το προοδευτικό, δεν είναι το ίδιο ισχυρή όπως τότε. Τα χρόνια που
ακολούθησαν ήρθε στην επιφάνεια η όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών
αντιθέσεων και ανταγωνισµών που οδήγησαν σε ιµπεριαλιστικές επεµ-
βάσεις και πολέµους ακόµα και στην Ευρώπη (πόλεµοι στη Γιουγκοσ-
λαβία, ΝΑΤΟϊκή ιµπεριαλιστική επέµβαση το 1999 κλπ.).
Η υποχώρηση του εργατικού κινήµατος άναψε το «πράσινο φως» για
να προχωρήσουν µε καταιγιστικούς ρυθµούς αντιδραστικές αναδιαρ-
θρώσεις -που είχαν ήδη δροµολογηθεί- µε στόχο την εξυπηρέτηση των
σύγχρονων αναγκών της κεφαλαιοκρατικής αναπαραγωγής. Επιβεβαι-
ώθηκε ότι καπιταλιστική ανάπτυξη σηµαίνει µεγαλύτερα κέρδη για τα
µονοπώλια, απώλεια θέσεων για την εργατική τάξη. Σε όλη την εικο-
σαετία αποδείχτηκε ότι µόνιµη επωδός της καπιταλιστικής ανόδου εί-
ναι οι καπιταλιστικές κρίσεις υπερπαραγωγής, ότι δεν υπάρχει αέναη
καπιταλιστική ανάπτυξη. 
Το βάθος και ο συγχρονισµός της πρόσφατης καπιταλιστικής κρίσης
υπερπαραγωγής αναδεικνύει µε καθαρό τρόπο το γεγονός ότι ο καπιτα-
λισµός δεν µπορεί να ξεπεράσει τις εσωτερικές του αντιφάσεις. Γι’ αυτό
διάφοροι αστοί, νεοφιλελεύθεροι και σοσιαλδηµοκράτες και από κοντά
- 12 -
ιδεολογία - πολιτική
1. Λόταρ Μπίσκι, εφηµερίδα «Το Βήµα», 9 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 12οι οπορτουνιστές προσπαθούν να πείσουν ότι δεν πρόκειται για κρίση
του καπιταλισµού, αλλά για κρίση µιας µορφής διαχείρισής του ή των
πιο αδύναµων πλευρών του που, αν διορθωθούν, θα ξεπεραστούν οι κρί-
σεις. Τα ίδια µε παραλλαγές λέγονται από το 1825, όταν ξέσπασε η πρώ-
τη σοβαρή καπιταλιστική οικονοµική κρίση υπερπαραγωγής, θέσεις που
είχε συντρίψει ο µαρξισµός από τα τέλη ακόµα του 19ου αιώνα. 
Εξαιτίας της ανισόµετρης ανάπτυξης του καπιταλισµού προχωρούν
ανακατατάξεις που οξύνουν τους ενδοϊµπεριαλιστικούς και ενδοµονο-
πωλιακούς ανταγωνισµούς. Εάν αυτές οι εξελίξεις θα συµβάλουν στην
όξυνση της ταξικής πάλης, εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από το αν η αν-
τικειµενικά διαµορφούµενη λαϊκή δυσαρέσκεια µπολιαστεί µε την προ-
οπτική της πάλης για την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τά-
ξη σε συµµαχία µε τα λαϊκά στρώµατα, µε την προοπτική της κατάργη-
σης της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής, δηλαδή την
προοπτική της πάλης για το σοσιαλισµό. 
∆εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σε πρόσφατα δηµοσιευµένη έρευνα του
BBC για το διεθνές κύρος του καπιταλισµού υπάρχουν ορισµένα αξιο-
πρόσεκτα στοιχεία: «Μόλις το 11% των ερωτηθέντων σε 27 χώρες θεω-
ρούν ότι η καπιταλιστική οικονοµία λειτουργεί σωστά» ή το γεγονός ότι:
«Μόνο σε δύο χώρες -στις ΗΠΑ (25%) και στο Πακιστάν (21%)- το πο-
σοστό των ερωτηθέντων που θεωρούν ότι το σύστηµα λειτουργεί σωστά
υπό την παρούσα µορφή του, ξεπέρασε το 20%». Επίσης ότι: «Κατά µέ-
σο όρο, το 23% των ερωτηθέντων θεωρούν αδύνατη µία βελτίωση του
καπιταλιστικού συστήµατος και πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο ένα νέο
οικονοµικό µοντέλο. Οι Γάλλοι (43%) είναι οι πλέον αρνητικοί και µετά
ακολουθούν οι Μεξικανοί (38%) και οι Βραζιλιάνοι (35%)»
2
. Εχει αξία
να σηµειώσουµε ότι σύµφωνα µε αυτή την έρευνα το 61% των Ρώσων
και το 54% των Ουκρανών νοσταλγούν τη Σοβιετική Ενωση. 
Βεβαίως τα στοιχεία αυτά δεν αποτυπώνουν καµία ριζοσπαστικοποί-
ηση και ανάπτυξη της αντικαπιταλιστικής συνείδησης ούτε βεβαίως
προβάλλονται ως τέτοια. Προβάλλονται για να θεµελιώσουν την ανάγ-
κη µιας πιο αποτελεσµατικής, ως προς τη δυνατότητα ενσωµάτωσης και
χειραγώγησης, πολιτικής σοσιαλδηµοκρατικής κατεύθυνσης. Παρ’ όλα
αυτά αναδεικνύουν διεργασίες που συντελούνται 20 χρόνια µετά την
- 13 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
2. Εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία», 9 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 13αντεπανάσταση, στο φόντο της λαϊκής δυσαρέσκειας. 
Σε αυτά τα πλαίσια θα πρέπει να κατανοηθεί η εκτεταµένη ιδεολογι-
κή επίθεση στο σοσιαλισµό-κοµµουνισµό. 
Ορισµένοι ισχυρίζονται µάλιστα ότι στην Ελλάδα δεν είχε γίνει αντι-
ληπτό το τι συνέβαινε πίσω από το τείχος, γεγονός που επιβάλλει να
«διορθωθεί» η συλλογική µνήµη. Επιχειρούν έτσι να υιοθετηθεί από τον
ελληνικό λαό -και ιδιαίτερα από τη νεολαία- το λεγόµενο ξαναγράψιµο
της Ιστορίας: «Η αίσθηση του “κακού” για αυτό που υπήρχε στην άλλη
πλευρά του Τείχους ήταν εξαιρετικά µετρηµένη. Θα υπενθυµίσω, ας πού-
µε, ότι στις αναρίθµητες αντιδράσεις κατά του “αµερικανικού ιµπεριαλι-
σµού” δεν προσετέθη ποτέ ούτε µία αντίδραση κατά της σοβιετικής πολι-
τείας […] Η επέµβαση στην Τσεχοσλοβακία, η εισβολή στο Αφγανιστάν,
η ανάµειξη στην Πολωνία βρήκαν ακόµη και υποστηρικτές, ενώ ούτε ένας
έλληνας µαθητής δεν πληροφορήθηκε ποτέ ότι ο Β΄ Παγκόσµιος Πόλεµος
ξεκίνησε µε τη Γερµανία και τη Σοβιετική Ενωση στο ίδιο στρατόπεδο ή
ότι η Λετονία, η Εσθονία και η Λιθουανία δεν ήταν “σοβιετικές επαρχίες”
αλλά κατακτηµένες χώρες. ∆εν είναι, ασφαλώς, δουλειά µου να ερµηνεύ-
σω το αίσθηµα ενός λαού. Η καταγραφή του, όµως, εξηγεί για ποιον λό-
γο (και σε αντίθεση µε τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες...) η πτώση του Τεί-
χους και η κατάρρευση του κοµµουνισµού δεν έγινε δεκτή στη χώρα µας
µε την έκρηξη χαράς και το αίσθηµα ανακούφισης που εκδήλωσαν αυ-
θόρµητα όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι»
3
. 
Σε αυτές τις συνθήκες είναι κατανοητό ότι η επίθεση θα ενταθεί τόσο
σε ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο, όσο και µε άµεσα µέτρα για το χτύπη-
µα του κοµµουνιστικού κινήµατος.
  
      
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Το επιχείρηµα ότι η «σοσιαλιστική οικοδόµηση του 20ού αιώνα» ητ-
τήθηκε λόγω έλλειψης «δηµοκρατίας» και «ελευθερίας» είναι το πρώ-
- 14 -
ιδεολογία - πολιτική
3. Γ. Πρετεντέρης, εφηµερίδα «Το Βήµα», 10 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 14το και βασικό ζήτηµα που τίθεται από την αστική προπαγάνδα. Είναι ο
βασικός άξονας που διαπερνά όλα τα αφιερώµατα, τις εκποµπές, τις διά-
φορες εκδηλώσεις. ∆ε διστάζουν µάλιστα σε ορισµένες περιπτώσεις να
αποδεχτούν ότι υπήρχαν ορισµένα κατοχυρωµένα δικαιώµατα, όπως
στην εργασία, η δηµόσια δωρεάν υγεία, η δηµόσια δωρεάν παιδεία κ.ά.,
που όµως δεν µπορούσαν να αναπληρώσουν τη δήθεν απώλεια της
ελευθερίας και της δηµοκρατίας. 
Για να µπορέσει να στηριχτεί αυτή η επιχειρηµατολογία γίνεται επί-
κληση στο συναίσθηµα, στο προσωπικό βίωµα, µε αναφορές σε διώξεις,
σε οικογένειες που χώρισε το τείχος, παρακολουθήσεις της Στάζι και άλ-
λων µυστικών υπηρεσιών κλπ.
Τα επιχειρήµατα αυτά δεν είναι καινούργια και δεν εκπορεύονται µό-
νο από την πλευρά αστικών πολιτικών δυνάµεων. Την εποχή της Οκτω-
βριανής Επανάστασης ο Γερµανός σοσιαλδηµοκράτης Καρλ Κάουτσκι,
αποθεώνοντας τον αστικό κοινοβουλευτισµό, θεωρούσε ότι οι µπολσε-
βίκοι «κατάργησαν τη δηµοκρατία που κατάχτησε ο ρώσικος λαός το
Φλεβάρη του 1917». Ετσι προέβλεπε την οικονοµική καταστροφή, στην
οποία θα οδηγούσε µια τέτοια κατάργηση της δηµοκρατίας. Θεωρούσε
εγκληµατική τη µετατροπή των σοβιέτ από «µαχητική οργάνωση» σε
«όργανα εξουσίας». Την ίδια άποψη υποστήριζαν και οι Ρώσοι µενσε-
βίκοι, οι οποίοι χαρακτήριζαν την Οκτωβριανή επανάσταση «πραξικό-
πηµα» και «βιασµό της Ιστορίας», προβλέποντας τη γρήγορη κατάρ-
ρευση της σοβιετικής εξουσίας. 
Σήµερα οι πολιτικοί απόγονοι αυτών των απόψεων, οι δυνάµεις του
σύγχρονου οπορτουνισµού, του λεγόµενου «δηµοκρατικού σοσιαλι-
σµού», συνεχίζουν να έχουν ιδιαίτερη συµβολή σ’ αυτή την κατεύθυν-
ση. Αποδεχόµενοι ουσιαστικά τον αστικό κοινοβουλευτισµό, την αστι-
κή ελευθερία και την αστική δηµοκρατία ως οικουµενικές και αιώνιες
αξίες, λειτουργούν ως ιδιαίτερα επικίνδυνοι απολογητές της αστικής
προπαγάνδας, αφού η κριτική τους γίνεται στο όνοµα του «σοσιαλι-
σµού» και της «αριστεράς». 
Η Μαρί Ζορζ Μπουφέ, ΓΓ του Γαλλικού ΚΚ, δε διστάζει να κάνει την
αυτοκριτική του ΓΚΚ µπροστά στην αστική τάξη: «Σε ό,τι αφορά το
“Γαλλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα” (PCF), γνωρίζαµε την κρίσιµη από-
σταση που είχε δηµιουργηθεί µεταξύ των λαών της ανατολικής Ευρώπης
και των ηγετών τους ή των καθεστώτων των χωρών αυτών. Αλλά δεν εί-
- 15 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 15χαµε καταφέρει να υπολογίσουµε τις πραγµατικές διαστάσεις της δοµικής
κρίσης των καθεστώτων του λεγόµενου “υπαρκτού σοσιαλισµού”, ούτε
το πόσο ευάλωτα ήταν, ούτε πόσο είχαν πληγεί από την αντιπαράθεση δύ-
σης-ανατολής και την κούρσα των εξοπλισµών. Σε κάθε περίπτωση, δια-
φωνούσαµε έντονα, και σε βασικά ζητήµατα, µε τους κοµµουνιστές των
χωρών αυτών»
4
.
Ο Λ. Μπίσκι, πρόεδρος του Κόµµατος Ευρωπαϊκής Αριστεράς (ΚΕΑ)
σηµειώνει: «Το άνοιγµα του Τείχους αποτέλεσε επίσης την ευκαιρία για
την αριστερά να αναλύσει το παρελθόν της και να αντλήσει τα διδάγµατα
από τις στρεβλώσεις του κρατικού σοσιαλισµού […] Η ιδέα του δηµο-
κρατικού σοσιαλισµού, η οποία καταπνίγηκε δια της βίας το 1968 στην
Πράγα, προβλήθηκε και πάλι και αναπτύχθηκε. ∆εν µπορεί να υπάρχει
σοσιαλισµός χωρίς δηµοκρατία και ελευθερία» και διαβεβαιώνει ότι:
«Ηταν φανερό πως τίθεντο ερωτήµατα για τη δηµοκρατία, για το µοντέ-
λο κοινωνίας που είχε οικοδοµηθεί, για την ανάγκη ανταπόκρισης στις
λαϊκές προσδοκίες […] Αυτό ήταν ένα µεγάλο µάθηµα, για το παρελθόν
και το µέλλον».
5
Ο Αλ. Τσίπρας, πρόεδρος του ΣΥΝ, δήλωσε στη ΝΕΤ ότι «για τη δική
µας αριστερά που διεκδικεί να γκρεµίσει τα τείχη που υψώνονται παντού
γύρω µας, ένα είναι το µήνυµα: Ο σοσιαλισµός ή θα είναι δηµοκρατικός
ή δεν θα υπάρξει»
6
. 
Κάθε αναφορά στο σοσιαλισµό εφόσον προϋποθέτει τη διατήρηση
της αστικής «ελευθερίας» και «δηµοκρατίας», ακυρώνει στην πράξη
κάθε πάλη γι’ αυτόν.
Χρειάζεται εδώ βεβαίως να υπενθυµίσουµε την παρατήρηση του Β. Ι.
Λένιν ότι όταν µιλάµε για ελευθερία και δηµοκρατία πρέπει πάντα να
θέτουµε το ερώτηµα για ποιά τάξη. ∆εν µπορούν να ξεκοπούν από τις
κυρίαρχες οικονοµικές και κοινωνικές σχέσεις και το αντίστοιχο εποι-
κοδόµηµα που αυτές αντανακλούν.
Η επικρατούσα αντίληψη για την ελευθερία και τη δηµοκρατία είναι
η αστική, που θεωρεί δεδοµένη και αναλλοίωτη την ατοµική ιδιοκτησία
στα µέσα παραγωγής, την εκµετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. 
- 16 -
ιδεολογία - πολιτική
4. Μαρί Ζορζ Μπουφέ, ΓΓ του Γαλλικού ΚΚ, συνέντευξη στο «Nouvel Observateur».
5. Λ. Μπίσκι, εφηµερίδα «Το Βήµα», 9 Νοέµβρη 2009.
6. Εφηµερίδα «Η Αυγή», 11 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 16Η αντίληψη αυτή έχει τις αναφορές της στην πάλη κατά τη διάρκεια
των αστικών επαναστάσεων ενάντια στη φεουδαρχική απολυταρχία. Η
πάλη αυτή εξέφραζε τη διεκδίκηση εκείνων των πολιτικών και νοµικών
όρων που θα διασφάλιζαν την ανάπτυξη και κυριαρχία των καπιταλι-
στικών σχέσεων παραγωγής. Ο καπιταλισµός ως πιο ανεπτυγµένο εκ-
µεταλλευτικό σύστηµα έσπασε τα φυσικά δεσµά του άµεσου παραγω-
γού, γκρέµισε τις θεσµοθετηµένες δεσµεύσεις του δουλοπάροικου, για-
τί τον ήθελε ελεύθερα µετακινούµενο για την οικονοµική εκµετάλλευ-
σή του. 
Αυτή η ελευθερία, αν και βεβαίως είναι πολύ ανώτερη από εκείνη της
περιόδου της φεουδαρχίας, είναι φαινοµενική. Είναι ελευθερία που
κρύβει τη βαθιά εκµετάλλευση. Ο άµεσος παραγωγός, αποξενωµένος
από τα µέσα παραγωγής, είναι ιδιοκτήτης µόνο της ικανότητάς του για
εργασία και είναι αναγκασµένος να πουλάει αυτή την ικανότητα στον
καπιταλιστή-ιδιοκτήτη µέσων παραγωγής για να ζήσει. 
Ο άµεσος παραγωγός παράγει ένα προϊόν το οποίο δεν του ανήκει. Η
πρόσβαση σ’ αυτό γίνεται µέσω της αγοράς και περιορίζεται ανάλογα
µε το µέγεθος της τιµής της εργατικής δύναµης που σε κάθε περίπτωση
αντιστοιχεί µόνο σε ένα µέρος της αξίας που παράγει µε την εργασία
του. 
Οι δήθεν «ελεύθερες επιλογές» του ατόµου καθορίζονται από την τά-
ξη και το κοινωνικό στρώµα από το οποίο προέρχεται ή ανήκει. Ελεύ-
θερος να µη δουλεύει για την επιβίωσή του και της οικογένειάς του εί-
ναι µόνο το µέλος της τάξης των καπιταλιστών, δηλαδή αυτών των λί-
γων που το εισόδηµά τους προέρχεται από τον πλούτο που συγκεντρώ-
νουν από τη δουλειά των άλλων. Πόσο είναι ελεύθερος άραγε ο εργα-
ζόµενος που δεν µπορεί να καλύψει τις ανάγκες για ιατροφαρµακευτι-
κή περίθαλψη, κατοικία, κοινωνική ασφάλιση, που αναγκάζεται να που-
λάει µε καθηµερινούς όρους την ικανότητά του για εργασία προκειµέ-
νου να ζήσει;
Η πολιτική ελευθερία στον καπιταλισµό καθορίζεται από ένα πλαίσιο
που δεν αµφισβητεί αλλά διευκολύνει την ανάπτυξη και διαιώνιση των
καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός
ότι στο Παρίσι της Γαλλικής Επανάστασης, ένα από τα πρώτα µέτρα
που πάρθηκαν ήταν η απαγόρευση των απεργιών και της λειτουργίας
των εργατικών σωµατείων.
- 17 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 17Σήµερα η αστική δηµοκρατία επιβεβαιώνει καθηµερινά ότι είναι δη-
µοκρατία του καπιταλισµού, µορφή της δικτατορίας της αστικής τάξης.
Οπως σηµείωνε ο Β. Ι. Λένιν, «στην κοινοβουλευτική αστική δηµοκρα-
τία ο πλούτος ασκεί έµµεσα την εξουσία του και έτσι την ασκεί πιο σί-
γουρα». Η τυπική ισότητα απέναντι στο νόµο που αναγνωρίζουν τα πε-
ρισσότερα αστικά συντάγµατα, το δικαίωµα της ψήφου, η ελευθερία του
συνδικαλισµού κλπ. κατοχυρώθηκαν µε σκληρή ταξική πάλη και µόνο
όταν η αστική τάξη έγινε ικανή να µπορεί µέσα από τη λειτουργία αυτών
των ελευθεριών να ενσωµατώνει πλατιές εργατικές και λαϊκές µάζες
στην πολιτική της. Και βεβαίως δεν έδειξε κανένα δισταγµό να περιορί-
σει ή να καταργήσει τέτοιου είδους ελευθερίες, όταν θεώρησε ότι αυτό
ήταν αναγκαίο για τη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήµατος. 
Στο ιµπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισµού είναι γενική τάση η
στροφή προς την αντίδραση, γι’ αυτό όσο οξύνονται οι αντιθέσεις του
καπιταλισµού, τόσο περιορίζονται οι πολιτικές και νοµικές ελευθερίες
για την εργατική τάξη και το κίνηµά της.
Η αστική τάξη µέσω της εξουσίας της επιβάλλεται στις λαϊκές µάζες
µε πολύµορφους µηχανισµούς που συνδυάζουν τη χειραγώγηση και την
καταστολή. Η «ελεύθερη ψήφος», για παράδειγµα, στα πλαίσια της
αστικής κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας καθορίζεται από την εργασια-
κή τροµοκρατία, την απειλή της ανεργίας, τους µηχανισµούς εξαγοράς
συνειδήσεων, το αστικό ιδεολογικό οπλοστάσιο µέσα από την εκπαί-
δευση και τόσα άλλα που διαµορφώνουν στάση ενσωµάτωσης και υπο-
ταγής στο σύστηµα για το µεγαλύτερο µέρος των µισθωτών και των µε-
λών των οικογενειών τους. 
Είναι συχνό το επιχείρηµα ότι παρ’ όλα αυτά η αστική δηµοκρατία
αναγνωρίζει το δικαίωµα στους αντιπάλους της να υπάρχουν και να
δρουν, γεγονός που τεκµηριώνεται µε την αναγνώριση της νοµιµότητας
των ΚΚ. Η ίδια η πραγµατικότητα ουσιαστικά αµφισβητεί αυτή τη θέ-
ση, αφού σε µια σειρά καπιταλιστικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης -
που θεωρείται και ως απόλυτος εκφραστής των ιδανικών της αστικής δη-
µοκρατίας και του ευρωπαϊκού διαφωτισµού- κοµµουνιστικά κόµµατα,
κοµµουνιστικές οργανώσεις νεολαίας, κοµµουνιστικά σύµβολα απαγο-
ρεύονται δια νόµου, όπως π.χ. στη Τσεχία, σε ορισµένες Βαλτικές χώρες,
στην Πολωνία όπου πρόσφατα απαγορεύθηκε η χρήση κοµµουνιστικών
συµβόλων, ενώ στην Γερµανία συνεχίζει να ισχύει ο νόµος που απαγο-
- 18 -
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 18ρεύει την πρόσληψη κοµµουνιστών ως υπαλλήλων στο αστικό κράτος. 
Σε όσες καπιταλιστικές χώρες τα ΚΚ είναι νόµιµα, αντιµετωπίζουν
µια σειρά εµπόδια στη διάδοση και προβολή των θέσεών τους. Εκτός
από τους νοµικούς περιορισµούς και την καταστολή της κοµµουνιστι-
κής δράσης (π.χ. απολύσεις µελών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ γιατί πρωτο-
στάτησαν σε απεργία, διώξεις µελών της ΚΝΕ για µαθητικές κινητο-
ποιήσεις, στελεχών του ΚΚΕ για κινητοποιήσεις των αγροτών κ.ά.), η
µαζική προβολή των θέσεων των κοµµουνιστών περιορίζεται αντικει-
µενικά από τις κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες, αφού τα µεγάλα συγ-
κροτήµατα τύπου ηλεκτρονικών και έντυπων ΜΜΕ, οι εκδοτικοί οίκοι,
το διαδίκτυο, η βιοµηχανία του κινηµατογράφου κλπ. βρίσκονται στον
έλεγχο των µονοπωλίων και του αστικού κράτους. Το ποιες οικονοµι-
κές σχέσεις κυριαρχούν και το ποια τάξη έχει την εξουσία, αυτό καθο-
ρίζει και το ποια ιδεολογία είναι η κυρίαρχη. 
Οσο κι αν γίνεται «ανεκτή» η κοµµουνιστική δράση, η προπαγάνδα
για το σοσιαλισµό, η προβολή του Προγράµµατος του ΚΚ, σε καµιά πε-
ρίπτωση δεν πρόκειται να αφεθεί «ελεύθερη» η υλοποίηση των στρα-
τηγικών στόχων του ΚΚ, ακόµη και όταν η εργατική τάξη το θελήσει
(π.χ. Ελλάδα του 1944). Στο αστικό Σύνταγµα άλλωστε υπάρχουν δια-
τάξεις που θεωρούνται µη αναθεωρήσιµες και κατοχυρώνουν τον αστι-
κό χαρακτήρα του κράτους (άρθρο 1: «Μορφή του πολιτεύµατος» και
άρθρο 26: «Για τη σύνταξη της πολιτείας»), επιβεβαιώνοντας το δικτα-
τορικό χαρακτήρα της αστικής κοινοβουλευτικής δηµοκρατίας. 
Βεβαίως δε χρειάζεται καν η ταξική πάλη να φτάσει στην κορυφαία
της στιγµή για να ξεκινήσει η ιδεολογική προετοιµασία για την αντιµε-
τώπιση της επαναστατικής πολιτικής του ΚΚ.
Ετσι εξηγείται και η εκτεταµένη επίθεση στο ΚΚΕ από την πλευρά του
ΠΑΣΟΚ και τµήµατα του αστικού τύπου µε αφορµή την τοποθέτηση του
Κόµµατος απέναντι στον «κοινωνικό διάλογο» για το ασφαλιστικό και
τη στήριξή του στις κινητοποιήσεις του ΠΑΜΕ. Εσπευσαν να υπενθυ-
µίσουν µε νόηµα ότι: «Οι δυναµικές µορφές πάλης που υιοθετήθηκαν επί
των ηµερών της κυρίας Παπαρήγα προκάλεσαν στο παρελθόν πολλές συ-
ζητήσεις περί των ορίων της νοµιµότητας, στα οποία κινείται κατά περιό-
δους το ΚΚΕ, όπως το κατηγορούν οι αντίπαλοί του»
7
. Ενώ επίσης ση-
- 19 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
7. Λ. Σταυρόπουλος, εφηµερίδα «Το Βήµα», 29 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 19µειώνουν ότι: «Με άλλα λόγια, το “πρόβληµα ΚΚΕ” δεν είναι οι λύσεις
που προτείνει αλλά ότι το ίδιο αποτελεί πρόβληµα στο οποίο χρειάζεται
µια λύση. ∆ιότι, είτε µας αρέσει είτε δεν µας αρέσει, αυτό το πρόβληµα αρ-
χίζει να έχει κοινωνικό κόστος το οποίο πληρώνουµε όλοι»
8
.
Η αστική τάξη βεβαίως χρησιµοποιεί ευέλικτη τακτική απέναντι στα
ΚΚ. Μαζί µε την προσπάθεια περιορισµού της δράσης και λειτουργίας
τους δεν εγκαταλείπει και το στόχο ενσωµάτωσής τους στο αστικό πο-
λιτικό σύστηµα. Η τακτική αυτή πολλές φορές δεν ερµηνεύτηκε σωστά
από το διεθνές κοµµουνιστικό κίνηµα, οδηγώντας σε διαχωρισµούς των
αστικών πολιτικών δυνάµεων σε «δηµοκρατικές» και «µη δηµοκρατι-
κές». 
Το αστικό πολιτικό σύστηµα πάντα ευνοεί και αξιοποιεί τις παρεκ-
κλίσεις των κοµµουνιστικών κοµµάτων από την επαναστατική κατεύ-
θυνση, ενώ στηρίζει τη δράση και λειτουργία των κατ’ όνοµα ΚΚ, στα
οποία κυριαρχεί η οπορτουνιστική στρατηγική και έχουν «µεταλλαχ-
θεί» σε κόµµατα της αστικής διαχείρισης (π.χ. κόµµατα του «Ευρωπαϊ-
κού Αριστερού Κόµµατος»). 
Η ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ 
ΣΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η µετάβαση από τον καπιταλισµό στον κοµµουνισµό είναι διαδικα-
σία µετάβασης στο «βασίλειο της ελευθερίας». Η απελευθέρωση του
εργαζόµενου ανθρώπου, του άµεσου παραγωγού, από την καπιταλιστι-
κή εκµετάλλευση, από την ανάγκη να πουλάει την ικανότητά του για ερ-
γασία προκειµένου να ζήσει, είναι το θεµέλιο της ιστορικής διαδικασίας
απελευθέρωσης µέχρι την αταξική κοµµουνιστική κοινωνία. 
Για τους κοµµουνιστές σε φιλοσοφικό επίπεδο δεν υπάρχει απόλυτη
φυσική ελευθερία, όπως υποστηρίζουν διάφοροι φιλελεύθεροι και
αναρχικοί διανοητές. Η ελευθερία συνδέεται µε την κατανόηση της
«αναγκαιότητας», δηλαδή τη γνώση των νόµων κίνησης ενός φυσικού
ή κοινωνικού φαινοµένου, η οποία δίνει τη δυνατότητα για την ανα-
γκαία συνειδητή δράση
9
.
- 20 -
ιδεολογία - πολιτική
8. Γ. Πρετεντέρης, εφηµερίδα «Το Βήµα», 25 Νοέµβρη 2009.
9. «Η ελευθερία δε συνίσταται στην ονειρεµένη ανεξαρτησία από τους νόµους της φύσης, 
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 20Ο επιστηµονικός κοµµουνισµός θεωρεί ότι οι άνθρωποι όχι µόνο µπο-
ρούν να γνωρίσουν τον κόσµο, να κατανοήσουν τα αίτια της κοινωνι-
κής ανάπτυξης, αλλά πολύ περισσότερο µπορούν να τον αλλάξουν.
Ετσι, µε τη µελέτη των κοινωνικών νοµοτελειών, των νοµοτελειών της
ταξικής πάλης, η πολιτική πάλη της εργατικής τάξης για την ανατροπή
της καπιταλιστικής εξουσίας και την κατάργηση των καπιταλιστικών
σχέσεων παραγωγής αποκτάει επιστηµονικό χαρακτήρα. 
Η δυνατότητα του εργαζόµενου ανθρώπου (µε τη γνώση και την επα-
ναστατική του δράση) να αλλάζει τις κοινωνικές συνθήκες στην κατεύ-
θυνση της πλήρους εξάλειψης των τάξεων και της απονέκρωσης του
κράτους τέθηκε σε κίνηση στην ΕΣΣ∆ και τις άλλες χώρες της σοσιαλι-
στικής οικοδόµησης στον 20ό αιώνα. 
Οι οπορτουνιστές φτάνουν στο σηµείο να προβάλουν ως ανώτερη την
αστική δηµοκρατία, σε σχέση µε την προλεταριακή, από τη σκοπιά της
συµµετοχής και κινητοποίησης των εργαζοµένων στην πολιτική δράση:
«Σε ό,τι µε αφορά, το βασικό πολιτικό δίδαγµα που άντλησα από τα γε-
γονότα αυτά αφορά τη σηµασία της συµµετοχής των πολιτών ως ενεργών
παραγόντων στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Η πτώση του τείχους δεί-
χνει τις επιπτώσεις που µπορεί να έχει αυτή η συµµετοχή. Που όµως µπο-
ρεί να είναι σηµαντική σε κάθε πολιτικό πλαίσιο»
10
. 
Αποτελεί υποχώρηση απέναντι στην αστική ιδεολογία όταν λέγεται
ότι: «Η υπέρµαχη του “υπαρκτού σοσιαλισµού’’ αριστερά κάνει τα στρα-
βά µάτια ως προς το ζήτηµα των ελευθεριών. Ετσι όµως από τη µια, είναι
σαν να χαρίζει αυτό το πεδίο στους αντιπάλους της, και από την άλλη οδη-
γεί και τον πιο καλοπροαίρετο απέναντι στην υπόθεση του κοµµουνισµού
να θεωρεί ότι το τίµηµα των όποιων κοινωνικών κατακτήσεων είναι η
στέρηση της ελευθερίας ή ακριβέστερα η υποχώρηση προς τα πίσω σε σχέ-
ση µε τις αστικές ελευθερίες αντί της προς τα µπρός υπέρβασής τους»
11
. 
Τελικά µια τέτοια θέση υιοθετεί την αστική αντίληψη της ελευθερίας,
αγνοώντας ακόµα και το γεγονός ότι η αντίληψη αυτή διαµορφώθηκε
- 21 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
αλλά στη γνώση αυτών των νόµων, καθώς και στη δυνατότητα που παρέχεται µ’ αυ-
τό τον τρόπο, να την κάνουµε να λειτουργεί σχεδιασµένα προς όφελος ορισµένων στό-
χων». (Φρ. Ενγκελς: «Αντί- Ντύρινγκ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 146).
10. Μαρί Ζορζ Μπουφέ, ΓΓ του Γαλλικού ΚΚ, συνέντευξη στο «Nouvel Observateur».
11. Γιώργος Ρούσης, εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία», 19 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 21σε συνθήκες που η αστική τάξη ήταν προοδευτική, ανερχόµενη ιστορι-
κή δύναµη όταν πάλευε για την ανατροπή των φεουδαρχικών σχέσεων. 
Είναι τεχνητός ο διαχωρισµός ανάµεσα στα πολιτικά και τα κοινωνι-
κά δικαιώµατα, τις πολιτικές και τις κοινωνικές ελευθερίες. Στην ΕΣΣ∆
και σε µια σειρά άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόµησης στη βά-
ση της κατάργησης της καπιταλιστικής εκµετάλλευσης εξασφαλίστη-
καν µια σειρά ελευθερίες για τον εργαζόµενο άνθρωπο, όπως η άρση
των ταξικών φραγµών στη µόρφωση, η καταπολέµηση της ανεργίας, η
εξασφάλιση της δηµόσιας και δωρεάν υγείας κ.ά. 
Με την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και την κοινωνι-
κοποίηση των µέσων παραγωγής -που πραγµατοποιείται από το εργα-
τικό κράτος, τη δικτατορία του προλεταριάτου- αντιστοιχίζονται η κοι-
νωνική ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής µε τον κοινωνικό χαρακτήρα
της εργασίας, δηλαδή οι σχέσεις παραγωγής στο επίπεδο ανάπτυξης των
παραγωγικών δυνάµεων. Αυτή η επαναστατική πράξη του εργατικού
κράτους αποτελεί ουσιαστικά συνειδητή αξιοποίηση µιας κοινωνικής
νοµοτέλειας µε στόχο την οικοδόµηση των κοµµουνιστικών οικονοµι-
κών και κοινωνικών σχέσεων. 
Η οικοδόµηση της νέας κοµµουνιστικής κοινωνίας είναι προϊόν της
συνειδητής δράσης του υποκειµενικού παράγοντα, η οποία αποκτάει
προτεραιότητα σε σχέση µε πριν. Οσο προχωρά η σοσιαλιστική οικο-
δόµηση τόσο περισσότερο απελευθερώνονται οι δυνατότητες του ερ-
γαζόµενου ανθρώπου, τόσο η δράση του αποκτάει πιο συνειδητά χαρα-
κτηριστικά, αναπτύσσεται η δραστηριότητά του, η εργασία σταδιακά
χάνει τον καταναγκαστικό της χαρακτήρα, απελευθερώνεται χρόνος
από την εργασία, εξαλείφονται οι ταξικές και άλλες κοινωνικές διαφο-
ρές και αντιθέσεις, µέχρι τη φυσική απονέκρωση του κράτους. 
Η εργατική εξουσία ουσιαστικά συγκροτείται ως κράτος µεταβατικό,
που είναι προορισµένο να απονεκρωθεί ως προς τον κατασταλτικό πο-
λιτικό του χαρακτήρα, στη βάση της εξάλειψης των τάξεων, να µετεξε-
λιχθεί σε κοµµουνιστική αυτοδιεύθυνση στην αναπτυγµένη κοµµουνι-
στική κοινωνία.
Η πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόµησης στον 20ό αιώνα δεν αναιρεί
αλλά επιβεβαιώνει την παραπάνω θέση. Η υποχώρηση των κοινωνικών
δικαιωµάτων και καταχτήσεων προήλθε από την υποχώρηση της συνει-
δητής δράσης για την εµβάθυνση των νέων κοινωνικών σχέσεων. Αυτό
- 22 -
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 22δεν αναιρεί ότι η πείρα από την ΕΣΣ∆ έδειξε ότι στη σοσιαλιστική δη-
µοκρατία η εργατική τάξη, οι εργαζόµενοι ασκούνται στα ζητήµατα δι-
οίκησης, οργάνωσης της παραγωγής και όλων των υπηρεσιών, στον
έλεγχο του διοικητικού µηχανισµού, στο σχεδιασµό, στην υλοποίησή
του. Αντίθετα προς την αστική δηµοκρατία δεν περιορίζονταν στην εκλο-
γή αντιπροσώπων σε σώµατα νοµοθετικής εξουσίας. Η άµεση συµµετο-
χή των εργαζοµένων πραγµατοποιούνταν µέσα στους πυρήνες της ερ-
γατικής εξουσίας στο εργοστάσιο, στην παραγωγική µονάδα, στο χωριό,
αλλά και µέσα από τη λειτουργία µιας σειράς µαζικών οργανώσεων. Μέ-
σα από τα συνδικάτα που είχαν άµεση συµµετοχή σε µια σειρά λειτουρ-
γίες της παραγωγής, τις εργατικές επιτροπές που ασκούσαν έλεγχο στις
διευθύνσεις των επιχειρήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις διαδικα-
σίες για την έγκριση σηµαντικών νόµων του κράτους, όπως για τις τρο-
ποποιήσεις του Συντάγµατος, πραγµατοποιούνταν συνελεύσεις των πυ-
ρήνων της εργατικής εξουσίας, όπου εκφράζονταν οι γνώµες των εργα-
ζοµένων και τοποθετούνταν µε την ψήφο τους. 
Ο εργατικός έλεγχος και η συµµετοχή στη διοίκηση και διεύθυνση της
παραγωγής αποτελούν έκφραση της κοινωνικής κοµµουνιστικής σχέ-
σης της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής. Οι πυρήνες της
εργατικής εξουσίας συζητούσαν σε συνελεύσεις τα κεντρικά αλλά και
τα συγκεκριµένα πλάνα των κλάδων, των επιχειρήσεων κλπ.
Η κατάργηση του αστικού κοινοβουλευτισµού ήταν προϋπόθεση για
τη συγκρότηση οργάνων λαϊκής εξουσίας, δοµηµένων από κάτω προς
τα πάνω, που λειτουργούσαν ως εργαζόµενα όργανα µε καταµερισµό
εργασίας, µε αιρετούς και ανακλητούς, όχι αποσπασµένους από την πα-
ραγωγή, αντιπροσώπους που ήταν υποχρεωµένοι να λογοδοτούν στους
εργαζόµενους. 
Βέβαια η διαδικασία αυτή δεν ήταν έργο µονόπρακτο, ήταν πορεία µε
αντιφάσεις. Η υποχώρηση στην αντίληψη για τον ταξικό επαναστατικό
χαρακτήρα του κράτους µε την υιοθέτηση της θέσης για το «παλλαϊκό
κράτος», την απόρριψη της συνέχισης της ταξικής πάλης σε άλλες συν-
θήκες και µε άλλες µορφές κατά τη σοσιαλιστική οικοδόµηση-ανάπτυ-
ξη, επέφερε και την αποµάκρυνση εργαζόµενων µαζών από τα όργανα
εξουσίας και ελέγχου. 
Αυτές οι αντιφάσεις και υποχωρήσεις στο εποικοδόµηµα δεν ήταν
αποσπασµένες από προβλήµατα στο επίπεδο της οικονοµικής βάσης,
- 23 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 23από τη θεωρητική και πολιτική υποχώρηση σε θέσεις ενίσχυσης των εµ-
πορευµατοχρηµατικών σχέσεων, από την υποχώρηση της συνείδησης
του υποκειµενικού παράγοντα των ΚΚ αυτών των χωρών. 
Μια σειρά διαδικασίες της σοσιαλιστικής δηµοκρατίας απέκτησαν
τυπική λειτουργία. Τις παραµονές της αντεπανάστασης στην ΕΣΣ∆ ου-
σιαστικά είχαν υιοθετηθεί καθαρά αστικοκοινοβουλευτικές πρακτικές
που αποτυπώθηκαν και στη λεγόµενη πολιτική µεταρρύθµιση του 1988. 
Η διαδικασία απελευθέρωσης του εργαζόµενου ανθρώπου είναι έργο
µακρόχρονο και επίπονο, προϋποθέτει σκληρή ταξική πάλη µε τις επι-
βιώσεις και τα κατάλοιπα της παλιάς κοινωνίας. Σε τέτοιες συνθήκες
σκληρής πάλης µε τις δυνάµεις της παλιάς κοινωνίας στο εσωτερικό
τους και αντιπαράθεσης µε τον ιµπεριαλισµό σε διεθνές επίπεδο έκαναν
το πρώτο βήµα για τη σοσιαλιστική οικοδόµηση στην ΕΣΣ∆ και τις υπό-
λοιπες χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. 
Ο Λένιν σηµείωνε ότι η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι µό-
νο βία, ότι δεν είναι κυρίως βία, αφού έχει ως καθήκον να επιτελέσει ένα
δηµιουργικό έργο, αυτό της οικοδόµησης της νέας κοινωνίας. Σηµείωνε
όµως ταυτόχρονα, επικαλούµενος τους Μαρξ και Ενγκελς, ότι όσο
υπάρχει κράτος, αυτό είναι αναγκαίο για την επιβολή, για τη βία. Βία
που αφορά την υπεράσπιση της ελευθερίας από την εκµετάλλευση αν-
θρώπου από άνθρωπο, από την ατοµική ιδιοποίηση των αποτελεσµά-
των της κοινωνικής παραγωγής, από τη βίαιη αντίσταση των εκµεταλ-
λευτριών τάξεων και των επανειληµµένων τους προσπαθειών αντεπα-
νάστασης. Ειδικότερα, αναφερόµενος στην προλεταριακή επανάστα-
ση, επεσήµανε: «Η ιστορική …αλήθεια συνίσταται στο ότι κανόνας κά-
θε βαθιάς επανάστασης είναι η µακρόχρονη, επίµονη, απεγνωσµένη αν-
τίσταση των εκµεταλλευτών, που διατηρούν για πολλά χρόνια µεγάλα και
ουσιαστικά πλεονεκτήµατα απέναντι στους εκµεταλλευόµενους. Ποτέ -
έξω από τη γλυκανάλατη φαντασία του γλυκανάλατου κουτεντέ Κάου-
τσκυ- οι εκµεταλλευτές δε θα υποταχθούν στην απόφαση της πλειοψηφίας
των εκµεταλλευόµενων χωρίς να δοκιµάσουν σε µια σειρά µάχες, σε µια
τελευταία απεγνωσµένη µάχη τα πλεονεκτήµατά τους»
12
.
Ετσι λοιπόν στην ΕΣΣ∆ και στις άλλες χώρες της Ανατολικής και Κεν-
τρικής Ευρώπης καταστάλθηκε, διώχτηκε, απαγορεύτηκε, εξορίστηκε,
- 24 -
ιδεολογία - πολιτική
12. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»,  τ. 37, σελ. 264-265.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 24φυλακίστηκε το δικαίωµα στην εκµετάλλευση ξένης εργασίας, η ελευ-
θερία της ατοµικής ιδιοποίησης των προϊόντων της κοινωνικής εργασίας,
ο εθνικισµός, όλες αυτές οι δυνάµεις που πάλευαν να επαναφέρουν τις
παλιές συνθήκες, να αναζωογονήσουν τα στοιχεία της παλιάς κοινωνίας. 
Ο καταναγκαστικός χαρακτήρας του εργατικού κράτους στρέφεται
και ενάντια στη µικροαστική στάση στην ιδιοκτησία, στη µη κοµµου-
νιστική στάση απέναντι στην εργασία, αφορά την περιφρούρηση της
κατανοµής µε βάση την εργασία για ένα µέρος του κοινωνικού προϊόν-
τος (είδη κατανάλωσης), ενάντια σε κάθε τάση απόσπασης ακόµα και
σφετερισµού του κοινωνικού αγαθού από µετέχοντες σε διευθυντικά
και διοικητικά όργανα. Ετσι αφορά όλη την περίοδο µέχρι την πλήρη
εξάλειψη των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών και όχι µόνο την πε-
ρίοδο της άµεσης καταστολής της αντίστασης των εκµεταλλευτών. 
Από τις αρχές της Οκτωβριανής επανάστασης ο οπορτουνισµός υπο-
στήριζε ότι αυτή ήταν πραξικόπηµα και ότι δεν µπορούσε να συγκρίνε-
ται µε την Παρισινή Κοµµούνα που στη συγκρότησή της δεν αποκλεί-
στηκαν αλλά συµµετείχαν όλα τα εργατικά ρεύµατα. Η ιστορική πείρα
έχει αποδείξει ότι η διαπάλη µε τον οπορτουνισµό δεν περιορίζεται στην
ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση, αλλά φτάνει ακόµα και σε µορφές
βίαιης σύγκρουσης, ειδικά σε συνθήκες που τίθεται στην ηµερήσια διά-
ταξη το ζήτηµα της εξουσίας, αφού ουσιαστικά αποτελεί αντανάκλαση
της ταξικής πάλης µέσα στο εργατικό κίνηµα. Αυτό το αποκαλύπτει τό-
σο η συµµετοχή των µενσεβίκων και των εσέρων στη Ρωσία σε όλα τα
αντεπαναστατικά κινήµατα της εποχής, όσο βεβαίως και ο προδοτικός
ρόλος της Γερµανικής σοσιαλδηµοκρατίας που ως κυβέρνηση κατέπνι-
ξε τη Γερµανική επανάσταση του 1918-1919. 
Η ταξική πάλη, όπως φάνηκε και ιστορικά, πήρε το χαρακτήρα της
διαπάλης και µέσα στους κόλπους του κοµµουνιστικού κόµµατος σε
συνθήκες σοσιαλιστικής οικοδόµησης. Η διαπάλη δεν περιορίστηκε
στις εσωκοµµατικές διαδικασίες, όταν αντιπολιτευόµενες προς την ηγε-
σία του ΚΚ(µπ) οµάδες (δεκαετίες του 1920 και 1930) και οργανωµέ-
νες φράξιες οργάνωναν διαδηλώσεις, µυστικά σχέδια υπονόµευσης της
εργατικής εξουσίας κλπ. Σε αυτές τις συνθήκες δε φτάνει µόνο η ιδεο-
λογική αντιµετώπιση και ήττα αυτών των τάσεων στις κοµµατικές δια-
δικασίες, αλλά είναι αναγκαίο να παίρνονται και µέτρα αντιµετώπισης
της υπονοµευτικής τους δράσης. Ετσι άλλωστε έδρασαν και οι οπορ-
- 25 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 25τουνιστικές τάσεις όταν κατάφεραν να κυριαρχήσουν σε ΚΚ, όπως π.χ.
διώξεις κοµµουνιστών στην Ουγγαρία του Ιµρε Νάγκυ, στην Τσεχοσ-
λοβακία του Ντούµπτσεκ, στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Ακόµα και µε-
τά το 20ό Συνέδριο δεν ήταν λίγοι οι κοµµουνιστές που διώχτηκαν επει-
δή διαφωνούσαν µε τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή, ενώ τα ίδια υπέ-
στησαν όσοι αντιστάθηκαν στην προσπάθεια ανατροπής του σοσιαλι-
σµού την περίοδο 1989-1991. 
   

Μια άλλη οµάδα επιχειρηµάτων εστιάζει στα ζητήµατα της οικονο-
µίας. Τόσο νεοφιλελεύθεροι όσο και σοσιαλδηµοκράτες προβάλλουν ότι
το σοσιαλιστικό σύστηµα δεν άντεξε οικονοµικά, ότι αποδείχθηκε η
ανωτερότητα της αγοράς έναντι του κεντρικού σχεδιασµού. Ούτε αυτά
τα επιχειρήµατα είναι καινούργια. Η αστική αντίληψη αντιµετωπίζει τη
λειτουργία της αγοράς ως «φυσική», ως συνέπεια της ίδιας της «ανθρώ-
πινης φύσης». Στη βάση αυτής της θέσης θεµελιώνεται η αστική θεώ-
ρηση ότι βασικό κίνητρο της οικονοµικής ανάπτυξης είναι το κίνητρο
του κέρδους. Βεβαίως η αστική «οικονοµική επιστήµη» δεν αναγνωρί-
ζει την καπιταλιστική εκµετάλλευση (υπεραξία), την απλήρωτη εργασία
των µισθωτών άµεσων παραγωγών ως πηγή του κέρδους. Το κέρδος εµ-
φανίζεται ως η αµοιβή του καπιταλιστή για το επιχειρηµατικό του ρίσκο,
για το σταθερό (σε µηχανήµατα, ύλες κλπ.) και µεταβλητό (µισθούς) κε-
φάλαιο που διαθέτει. Κατά τους απολογητές του καπιταλισµού ο σοσια-
λισµός-κοµµουνισµός δεν έχει ιστορική προοπτική, δεν µπορεί να
«εφαρµοστεί», γιατί ακριβώς αρνείται το κέρδος, τον ανταγωνισµό, την
αγορά, γι’ αυτό «εξισώνει προς τα κάτω», σε ένα ισότιµο αλλά χαµηλό
επίπεδο την κάλυψη των αναγκών, δε δίνει κίνητρο για πρόοδο. 
Προβάλλουν το επιχείρηµα ότι ο σοσιαλισµός αντιστοιχούσε σε χώ-
ρες που επικρατούσαν συνθήκες µεγάλης οικονοµικής καθυστέρησης:
«Τα καθεστώτα που αυτοχαρακτηρίστηκαν κοµµουνιστικά ή σοσιαλιστι-
κά κατάφεραν να εκβιοµηχανίσουν ορισµένες αγροτικές οικονοµίες και
να δηµιουργήσουν κοινωνίες µε µικρότερες ανισότητες απ’ ό,τι οι περισ-
σότερες καπιταλιστικές κοινωνίες. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 όµως
- 26 -
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 26“προσάραξαν”, αποτυγχάνοντας να οδηγήσουν τις οικονοµίες τους στα
επίπεδα οικονοµικής µεγέθυνσης που ήταν αναγκαία για την παραγωγή
της απαραίτητης µίνιµουµ αποδοχής από το κοινωνικό σύνολο. Το απο-
τέλεσµα της αποτυχίας αυτής ήταν η κατάρρευση των καθεστώτων αυτών
µέσω µιας αργής αλλά αναπόφευκτης παρακµής που χαρακτηρίστηκε από
αυξανόµενο αυταρχισµό, ανοιχτές στρατιωτικές επεµβάσεις της Σοβιετι-
κής Ενωσης στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οικονοµική στασιµό-
τητα και, από ένα σηµείο και έπειτα, οπισθοδρόµηση, πλήρη αδυναµία
ανανέωσης και προσαρµογής σε νέες συνθήκες και κοινωνική εξαθλίω-
ση µε την πλήρη σηµασία του όρου: οι κοµµουνιστικές κοινωνίες παρή-
γαγαν µια (καθηµερινή) πραγµατικότητα όπου η σκέψη και ο λόγος βρέ-
θηκαν σε µόνιµη απόκλιση»
13
. 
∆ιατυπώνεται επίσης η άποψη ότι τα σοσιαλιστικά κράτη στον 20ό αι-
ώνα δεν µπόρεσαν να ανταποκριθούν στις αλλαγές που πραγµατοποι-
ήθηκαν στη διεθνή οικονοµία. Η κριτική της εστιάζεται στο γεγονός ότι
συνεχίστηκε ο κρατικός έλεγχος της οικονοµίας που υπερίσχυσε στον ένα
ή τον άλλο βαθµό για την µεταπολεµική ανόρθωση κυρίως των οικονο-
µιών της Ευρώπης. 
Η θέση αυτή σε µεγάλο βαθµό ταυτίζει τις πολιτικές κρατικοποιήσε-
ων που ακολουθήθηκαν στα καπιταλιστικά κράτη αµέσως µετά το Β΄
Παγκόσµιο Πόλεµο, µε το καθεστώς της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα
συγκεντρωµένα µέσα παραγωγής. Σε αυτή την αντίληψη το κράτος και
η κυβερνητική πολιτική αποσπώνται από τις κυρίαρχες σχέσεις ιδιο-
κτησίας και παραγωγής, η κρατική καπιταλιστική ιδιοκτησία µέσων πα-
ραγωγής παρουσιάζεται σε αντιπαράθεση µε την ατοµική καπιταλιστι-
κή ιδιοκτησία, το κράτος παρουσιάζεται υπεράνω της άρχουσας τάξης
και όχι ως όργανο εξουσίας. Ετσι υποστηρίζεται ότι: «Με το απότοµο
άνοιγµα των αγορών στη δεκαετία του ’70 βλέπουµε ένα νέο κρατικό πρό-
τυπο, αυτό του παγκοσµιοποιηµένου κράτους-έθνους. Αντίθετα µε µια
κοινώς επικρατούσα άποψη, η παγκοσµιοποίηση δεν συνεπάγεται την
αποδυνάµωση του κράτους-έθνους. Συνεπάγεται την αλλαγή λειτουργιών
του. Το παγκοσµιοποιηµένο κράτος χάνει λειτουργίες εσωτερικού ελέγ-
χου (π.χ. της κίνησης κεφαλαίων) αλλά αποκτά νέες λειτουργίες στο παγ-
κόσµιο οικονοµικό σύστηµα. Και είναι γι’ αυτόν τον λόγο που το κράτος
- 27 -
13. Στ. Καλύβας, εφηµερίδα «Το Βήµα», 8 Νοέµβρη 2009.
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 27σήµερα, ακόµα και στις πιο νεοφιλελεύθερες οικονοµίες, δεν µικραίνει
αλλά συνεχώς µεγαλώνει- δηλαδή αποσπά όλο και περισσότερους πόρους
από το κοινωνικό σύνολο […] Ετσι µετά το τέλος του Β΄ Παγκοσµίου Πο-
λέµου και την έκλειψη της αποικιοκρατίας, ο αγώνας για την κατάκτηση
αγορών σταδιακά υπερισχύει του αγώνα για την κατάκτηση εδαφών»
14
.
Υπογραµµίζεται ότι σε αυτές τις συνθήκες δεν µπόρεσαν να προσαρ-
µοστούν «τα αντιαναπτυξιακά κράτη του σοβιετικού υπαρκτού σοσιαλι-
σµού. Εδώ και το οικονοµικό και το πολιτικό σύστηµα παραµένουν κλει-
στά. ∆εν υπάρχει διαφοροποίηση µεταξύ των δύο θεσµικών χώρων, αφού
η γραφειοκρατική λογική της κεντρικής εξουσίας κυριαρχεί και στον οι-
κονοµικό τοµέα. Το κράτος, αντί για µοχλός, είναι το κύριο εµπόδιο της
αναπτυξιακής διαδικασίας. Το σοβιετικό κράτος µε άλλα λόγια, λόγω του
αντιαναπτυξιακού χαρακτήρα του, έµοιαζε µε έναν γίγαντα που είχε πή-
λινα πόδια. Ηταν ανίκανο να επιβιώσει σε έναν αγώνα δρόµου όπου οι
κύριοι ανταγωνιστές έπρεπε να τρέξουν γρήγορα, όχι µόνο για να κερδί-
σουν την κούρσα, αλλά και για να µείνουν στον αγωνιστικό χώρο […] Η
κατάρρευση εποµένως του υπαρκτού σοσιαλισµού είχε να κάνει λιγότερο
µε το δηµοκρατικό και περισσότερο µε το αναπτυξιακό έλλειµµα. Ενώ
στον γεωπολιτικό χώρο, µε βάση τον στρατό και τον οπλισµό, το σοβιετι-
κό µπλοκ δεν ήταν σε µειονεκτική θέση, στον οικονοµικό χώρο ο οικονο-
µικός ανταγωνισµός µε την ήδη αναπτυγµένη ∆ύση και τη ραγδαία ανα-
πτυσσόµενη Νοτιοανατολική Ασία ήταν σχεδόν αδύνατος»
15
.
Ορισµένοι µάλιστα σηµειώνουν µε έµφαση ότι η ανατροπή του σο-
σιαλισµού οφείλεται αποκλειστικά σε οικονοµικούς λόγους και όχι σε
λόγους έλλειψης δηµοκρατίας: «Οι λόγοι που κατέρρευσε ο υπαρκτός
σοσιαλισµός είναι κατά βάση, αποκλειστικά σχεδόν θα έλεγα, οικονοµι-
κοί. Σε πολλές από αυτές τις χώρες τα πράγµατα είχαν φτάσει σε τόσο
άσχηµο σηµείο ώστε τα ίδια τα καθεστώτα που µονοπωλούσαν την εξου-
σία επί 45 χρόνια δέχτηκαν να χαλαρώσουν τα δεσµά και να επιτρέψουν
στις καταπιεσµένες οικονοµικές δυνάµεις του ιδιωτικού τοµέα να αναλά-
βουν δράση. Η πολιτική επανάσταση ήρθε ως φυσικό επακόλουθο της οι-
κονοµικής αποσύνθεσης»
16
.
- 28 -
ιδεολογία - πολιτική
14. Ν. Μουζέλης, εφηµερίδα «Το Βήµα», 8 Νοέµβρη 2009.
15. Ο.π.
16. Αντώνης Βακιρτζής: «20 χρόνια από την πτώση του τείχους: Η τρέλα του κεντρικού
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 28Η κριτική στον «αντιαναπτυξιακό χαρακτήρα» του σοσιαλισµού εστιά-
ζει στο ζήτηµα του κεντρικού σχεδιασµού, χαρακτηρίζοντάς τον ως παρα-
λογισµό, αφού δεν αφήνει τις παραγωγικές µονάδες να συνδεθούν µέσω
της αγοράς, γι’ αυτό οδηγεί σε χαµηλής ποιότητας µέσα παραγωγής και
πρώτες ύλες που καταλήγουν και σε χαµηλής ποιότητας προϊόντα. Οπως
σηµειώνεται: «θα διαπιστώσουµε πως υπήρξε ένας συνδυασµός πολιτικού
αυταρχισµού και υποκατάστασης της αγοράς από τον κεντρικό σχεδιασµό
ως µέθοδος κατανοµής πόρων και διανοµής των αγαθών. Ποιος υπήρξε ο
απολογισµός του συνδυασµού αυτού; Η αναπόφευκτη παρακµή»
17
.
Η παραπάνω κριτική βεβαίως σωστά εντοπίζει τις αιτίες της αντεπα-
νάστασης στην οικονοµία, αξιοποιώντας υπαρκτά προβλήµατα στη σο-
σιαλιστική οικοδόµηση, όπως ήταν η χαµηλή ποιότητα ορισµένων ει-
δών κατανάλωσης, πρόβληµα διαπιστωµένο και από τα ίδια τα ΚΚ
εξουσίας. Οµως -ως αστική κριτική- έχει ταξικό στόχο και συνειδητά
κατευθύνει σε µη αντικειµενικά συµπεράσµατα. 
Χρειάζεται να επισηµάνουµε ότι ήδη από την εποχή της Οκτωβρια-
νής επανάστασης η οπορτουνιστική, σοσιαλδηµοκρατική  προσέγγιση
υποστήριζε ότι η οικοδόµηση του σοσιαλισµού στη Ρωσία δεν ήταν δυ-
νατή, λόγω της οικονοµικής καθυστέρησης. Την περίοδο της ΝΕΠ οι
µενσεβίκοι και οι σοσιαλδηµοκράτες της Β΄ ∆ιεθνούς  υποστήριζαν ότι
είχε συντελεστεί η χρεοκοπία του κοµµουνιστικού εγχειρήµατος, ότι εί-
χε αποδειχτεί το πρόωρο και το ανώριµο της προσπάθειας σοσιαλιστι-
κής οικοδόµησης. Οι εξελίξεις µέχρι το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο και αµέ-
σως µετά τους διέψευσαν. Ούτε οι εξελίξεις της δεκαετίας του 1980 συ-
νιστούν δικαίωσή τους. Οπως σηµείωνε ο Λένιν: «Κοµµουνισµός ση-
µαίνει, σε σχέση µε τον καπιταλισµό, ανώτερη παραγωγικότητα της ερ-
γασίας εθελοντών εργατών, συνειδητών, ενωµένων, που χρησιµοποιούν
πρωτοπόρα τεχνική»
18
. Η αύξηση της παραγωγικότητας έρχεται από τη
βελτίωση των µέσων παραγωγής και του επιπέδου εφαρµογής της τε-
χνολογίας, την αναβάθµιση της οργάνωσης και του συντονισµού της
διαδικασίας παραγωγής και άλλους παράγοντες
19
.
- 29 -
σχεδιασµού», ηλεκτρονικό φιλελεύθερο περιοδικό «e-rooster».
17. Στ. Καλύβας, εφηµερίδα «Το Βήµα» 8 Νοέµβρη 2009.
18. Β.Ι. Λένιν: «Η µεγάλη πρωτοβουλία», «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 39, σελ. 22.
19. «Η παραγωγική δύναµη της εργασίας καθορίζεται από ποικίλα περιστατικά, ανάµεσα
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 29Η σοσιαλιστική οικοδόµηση κινήθηκε σε αυτή την κατεύθυνση, έστω
και αν δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει το επίπεδο παραγωγικότητας της
εργασίας της πιο ανεπτυγµένης καπιταλιστικής οικονοµίας, αφού ξεκι-
νούσε από χαµηλότερο επίπεδο. Ωστόσο επέφερε ασύγκριτους ρυθµούς
ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάµεων και πρώτα απ’ όλα του ανθρώ-
που. Κι αυτό χωρίς τις καταστροφές που είχε επιφέρει ο γοργά ανα-
πτυσσόµενος καπιταλισµός. Η µέση χρονιάτικη παραγωγικότητα της
εργασίας στη βιοµηχανία της ΕΣΣ∆ στη βιοµηχανία περίπου δεκαπλα-
σιάστηκε το 1958 σε σύγκριση µε το 1913 και ταυτόχρονα µειώθηκε η
διάρκεια της εργάσιµης ηµέρας. Τα ίδια στοιχεία αναφέρουν ότι η ΕΣΣ∆
έφτασε και ξεπέρασε βασικές καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης όσον
αφορά την παραγωγικότητα της εργασίας στη βιοµηχανία, χωρίς όµως
να µπορέσει να ξεπεράσει τις ΗΠΑ20
.
Η ανάπτυξη της βιοµηχανίας, ο εξηλεκτρισµός της χώρας, η ανάπτυ-
ξη στον τοµέα των µεταφορών αποτέλεσαν σηµαντικά επιτεύγµατα της
ανάπτυξης της ΕΣΣ∆. 
Το 1940 η βιοµηχανική παραγωγή της ΕΣΣ∆ αυξήθηκε 8,5 φορές σε
σχέση µε το 1913
21
, ενώ το 1952 τριπλασιάστηκε σε σχέση µε το 1940
22
. 
Είναι χαρακτηριστικό επίσης, όσον αφορά την αγροτική παραγωγή, ότι
ενώ το 1928 υπήρχαν στη Σοβιετική Ενωση µόνο 2 εισαγόµενες θερι-
στικές - αλωνιστικές µηχανές, στο τέλος του πρώτου πεντάχρονου πλά-
νου, δηλαδή το 1932 η σοβιετική γεωργία διέθετε 9.000 θεριστικές - αλω-
νιστικές µηχανές, 15.000 φορτηγά αυτοκίνητα και 150.000 τρακτέρ
23
. 
Η ΕΣΣ∆ κατάφερε να ξεπεράσει σε επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης κα-
- 30 -
στα άλλα απ’ το µέσο βαθµό δεξιοτεχνίας των εργατών, απ’ τη βαθµίδα ανάπτυξης της
επιστήµης και της τεχνολογικής εφαρµογής της, απ’ τον κοινωνικό συντονισµό του προ-
τσές παραγωγής, απ’ την ένταση και την αποτελεσµατικότητα των µέσων παραγωγής
και απ’ τους φυσικούς όρους». (Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ.
Ι, σελ. 54.)
20. Πολιτική Οικονοµία, Εγχειρίδιο Ακαδηµίας Επιστηµών της ΕΣΣ∆ - Οικονοµικό Ιν-
στιτούτο, τρίτη έκδοση βελτιωµένη και συµπληρωµένη, Μόσχα 1959, Αθήνα εκδ.
«Κυπραίος» 1960, σελ. 669.
21. Ο.π., σελ. 494.
22. Λ. Τσελίκα: «Ιστορική επισκόπηση της οικονοµικής ανάπτυξης της ΕΣΣ∆» (περίοδος
1917-1955), ΚΟΜΕΠ 6/1999, σελ. 90.
23. Ο.π., σελ. 83.
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 30πιταλιστικές χώρες, οι οποίες προεπαναστατικά βρίσκονταν στο ίδιο επί-
πεδο ανάπτυξης µε την Τσαρική Ρωσία, όπως π.χ. τη Βραζιλία, την Αρ-
γεντινή, τη Χιλή
24
. Επίσης η ΕΣΣ∆ βρέθηκε έξω από τον κύκλο της καπι-
ταλιστικής οικονοµικής κρίσης υπερπαραγωγής του 1929-1933, ακριβώς
εξαιτίας της κατάργησης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. 
Προκειµένου να συγκρίνουµε τα δύο συστήµατα είναι αναγκαίο να
λάβουµε υπόψη τα εξής στοιχεία:
Για µια σειρά λόγους που έχουν να κάνουν και µε τη στρατηγική του
∆ιεθνούς Κοµµουνιστικού Κινήµατος, που δε θα απασχολήσουν το πα-
ρόν άρθρο, η εργατική εξουσία επικράτησε σε χώρες µε σχετικά πιο κα-
θυστερηµένο επίπεδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, εκτεταµένο µέγε-
θος των προκαπιταλιστικών επιβιώσεων, κυρίως στην αγροτική παρα-
γωγή. Αυτό αφορά τόσο την ΕΣΣ∆ όσο και τις περισσότερες από τις χώ-
ρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Ακόµα και η Γερµανική
Λαοκρατική ∆ηµοκρατία περιλάµβανε το βιοµηχανικά λιγότερο ανε-
πτυγµένο τµήµα της Γερµανίας. Η ΕΣΣ∆ και οι χώρες της Ανατολικής
και Κεντρικής Ευρώπης, στις οποίες εγκαθιδρύθηκε η εργατική εξου-
σία, αποτέλεσαν το κύριο θέατρο του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου από το
1941 έως το 1945. Ηταν τεράστιες οι καταστροφές που υπέστησαν αυ-
τές οι χώρες στην παραγωγική τους βάση. Οι εκτεταµένες καταστροφές
παραγωγικών δυνάµεων καθυστέρησαν τη σοσιαλιστική ανάπτυξη και
όξυναν τα προβλήµατα της σοσιαλιστικής οικοδόµησης κατά τη µετα-
πολεµική οικονοµική ανασυγκρότηση. Αντίθετα οι καταστροφές λει-
τούργησαν αναζωογονητικά στις καπιταλιστικές οικονοµίες. 
Βεβαίως χρειάζεται να µελετηθεί η εξέλιξη της οικονοµίας, δηλαδή
πρώτα απ’ όλα των οικονοµικών σχέσεων σε κάθε κράτος της εργατι-
κής εξουσίας, γιατί υπήρξαν εξαρχής διαφορές.
Η σοσιαλιστική οικονοµία στηρίζεται σε δύο θεµελιακές αρχές: την
κοινωνική ιδιοκτησία των συγκεντρωµένων µέσων παραγωγής και τον
κεντρικό σχεδιασµό της παραγωγής. 
- 31 -
24. Σύµφωνα µε την κατάταξη αστικής στατιστικής των αρχών του 19ου αιώνα που χρη-
σιµοποίησε και ο Λένιν στη µελέτη του για τον Ιµπεριαλισµό (βλέπε: Β. Ι. Λένιν:
«Απαντα» τ. 28, «Τετράδια για τον Ιµπεριαλισµό»), η Τσαρική Ρωσία κατατάσσεται
στη δεύτερη οµάδα χωρών µέσης καπιταλιστικής ανάπτυξης µαζί µε τις υπόλοιπες χώ-
ρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Λ. Αµερικής. 
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 31Η ανωτερότητα του σοσιαλισµού δε σχετίζεται κυρίως µε το γεγονός
ότι χώρες µισοαγροτικές µετατράπηκαν σε βιοµηχανικά ανεπτυγµένες
χώρες, αλλά στο ότι αυτό πραγµατοποιήθηκε µε την κατάργηση των εκ-
µεταλλευτικών σχέσεων µε ταχύτατη γενική άνοδο του µορφωτικού και
βιοτικού επιπέδου, σε αντίθεση µε τις εκτεταµένες καταστροφές που εί-
χε επιφέρει αρχικά η επέκταση της καπιταλιστικής εκµετάλλευσης σε
χώρες όπως οι ΗΠΑ. 
Το γεγονός ότι έγινε δυνατό, στη βάση της κοινωνικοποίησης των µέ-
σων παραγωγής, ένα µεγάλο µέρος προϊόντων της παραγωγής και κοι-
νωνικών υπηρεσιών να πάψουν να είναι εµπορεύµατα αλλά να κατανέ-
µονται µε βάση τις ανάγκες, φανερώνει επίσης την ανωτερότητα του σο-
σιαλισµού-κοµµουνισµού. Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι παύει ο εργα-
ζόµενος άνθρωπος να έχει πρόσβαση στα προϊόντα της εργασίας του µέ-
σω της αγοράς ως ξένος προς αυτά. Ετσι περιορίστηκε η αγορά. Ση-
µαντικά ήταν και τα ιστορικά παραδείγµατα, παρά τις ταλαντεύσεις και
τα πισωγυρίσµατα, της κατανοµής της σοσιαλιστικής παραγωγής ανά-
λογα µε τη σχεδιασµένη ατοµική συµµετοχή στην κοινωνική εργασία.
Ο στόχος της σοσιαλιστικής ανάπτυξης - κοµµουνιστικής οικοδόµησης
είναι η κατανοµή όλων των προϊόντων και υπηρεσιών δηµόσια και δω-
ρεάν µε βάση τις ανάγκες. 
Η αντεπαναστατική καπιταλιστική παλινόρθωση δε δικαιώνει την
άποψη ότι το καπιταλιστικό κέρδος είναι η µοναδική κινητήρια δύνα-
µη, το αιώνιο κίνητρο για την οργάνωση της κοινωνικής εργασίας και
της παραγωγής. Αντίθετα, όταν η παραγωγή συγκεντρώνεται, όταν η
ατοµική εργασία γίνεται αναπόσπαστο µέρος της κοινωνικής εργα-
σίας, όταν ο ιδιοκτήτης των συγκεντρωµένων µέσων παραγωγής απο-
µακρύνεται από την άµεση διεύθυνση, τότε το κίνητρο του καπιταλι-
στικού κέρδους γίνεται πηγή κρίσης υπερπαραγωγής, νέου επιπέδου
εξαθλίωσης των άµεσων παραγωγών, καταστροφής - τροχοπέδης στην
ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάµεων. Τότε µόνη διέξοδος είναι η
κοινωνικοποίηση των µέσων παραγωγής και ο κεντρικός σχεδιασµός
µε σκοπό τη διευρυµένη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. 
Ο σοσιαλισµός γέννησε το Σταχανοφικό
25
κίνηµα, τη συνειδητή δη-
- 32 -
ιδεολογία - πολιτική
25. Το «Σταχανοφικό κίνηµα» υπήρξε ένα µαζικό κίνηµα «ανακαινιστών» της σοσιαλι-
στικής παραγωγής στην ΕΣΣ∆, πρωτοπόρων εργατών, κολχόζνικων, µηχανικών, τε-
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 32λαδή συµβολή των εργατών στη βελτίωση της παραγωγής, τα κόκκινα
Σάββατα, την εθελοντική προσφορά εργασίας και µια σειρά άλλες µορ-
φές που αποδεικνύουν ότι κίνητρο για την πρόοδο στο σοσιαλισµό εί-
ναι η συνειδητή κοµµουνιστική στάση στην εργασία. 
Χρειάζεται επίσης να σηµειώσουµε ότι κάθε άλλο παρά χαρακτήριζε
τη σοσιαλιστική οικοδόµηση στην ΕΣΣ∆ και τις υπόλοιπες χώρες της
Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης µια εισοδηµατική εξίσωση. Ενα
από τα προβλήµατα που πρέπει να µελετηθούν είναι σε ποιο βαθµό τη-
ρήθηκε και σε ποιο βαθµό παραβιάστηκε η κατανοµή µε βάση την ερ-
γασία. Το σίγουρο είναι ότι οι µισθολογικές διαφορές, ιδιαίτερα τις τε-
λευταίες δεκαετίες, που µεγάλωσαν πολύ µέσα από τα διάφορα συστή-
µατα πριµοδότησης και λόγω της αξιακής προσέγγισης, δεν αφορούσαν
µόνο την επιστηµονική ειδικευµένη εργασία και -ως κληρονοµηµένο
κατάλοιπο του καπιταλισµού- τη διευθυντική. Ενα τέτοιο ζήτηµα αφο-
ρά για παράδειγµα το σύστηµα αµοιβής µε το κοµµάτι που είχε εφαρ-
µοστεί πλατιά τόσο στην ΕΣΣ∆ όσο και σε άλλες Λαϊκές ∆ηµοκρατίες. 
Οι αστοί, υποβοηθούµενοι από τους οπορτουνιστές, ξιφουλκούν
ενάντια στον «κεντρικό σχεδιασµό» ως παραλογισµό, ως αφύσικο, ως
προϊόν γραφειοκρατίας και ανελευθερίας, γιατί αποτελεί κοµµουνιστι-
κή σχέση, έκφραση της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής. 
Η διαµόρφωση του κεντρικού σχεδιασµού δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Απαιτεί επιστηµονική γνώση των νοµοτελειών της σοσιαλιστικής οι-
κονοµίας και οικοδόµησης, στις οποίες θα πρέπει να βασίζεται, απαιτεί
τον συνδυασµό άµεσων και µακροπρόθεσµων στόχων και κινήτρων της
παραγωγής.
Αυτό σηµαίνει βέβαια ότι µπορεί να εµφανιστούν και υποκειµενικά
λάθη, τα οποία όµως µπορούν να διορθώνονται στο βαθµό που είναι κα-
θαρή η κατεύθυνση της σοσιαλιστικής οικοδόµησης, που υπάρχει βα-
θιά γνώση των νοµοτελειών της. 
- 33 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
χνικού προσωπικού. Εµφανίστηκε στο 2ο πεντάχρονο το 1935 σαν νέο στάδιο της σο-
σιαλιστικής άµιλλας. Το όνοµά του το πήρε από τον Α. Γ. Σταχάνοφ, που τον Αύγου-
στο του 1935 έβγαλε σε µια βάρδια στο ανθρακωρυχείο που δούλευε 102 τόνους κάρ-
βουνο µε νόρµα τους 7 τόνους. Το κίνηµα αυτό υποστηρίχτηκε και καθοδηγήθηκε από
το ΚΚ και σε µικρό χρονικό διάστηµα αγκάλιασε όλους τους κλάδους παραγωγής της
ΕΣΣ∆ (Πηγή: «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια»).
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 33Η ΕΣΣ∆ κατάφερε µέσα στη διάρκεια του 4ου πεντάχρονου πλάνου
(1945-1950) να ανασυγκροτήσει, βασικά, την οικονοµία της. Οµως θα
πρέπει να σηµειώσουµε ότι σε αυτή τη φάση τέθηκαν νέα προβλήµατα
και αναδείχθηκαν οι ανάγκες για να πραγµατοποιηθούν νέα βήµατα
στην πορεία της ανάπτυξης των κοµµουνιστικών σχέσεων, που αφο-
ρούσαν και την υποκειµενική ικανότητα στον κεντρικό σχεδιασµό,
στην κατανοµή της εργασίας, των υλών κατά κλάδο, αλλά και στην κα-
τανοµή του κοινωνικού προϊόντος. Απαντήθηκαν µε πολιτικές επιλογές,
οι οποίες ουσιαστικά αδυνάτιζαν τις κοµµουνιστικές σχέσεις. 
Ετσι ακολουθήθηκαν πολιτικές στην ΕΣΣ∆, µετά το 1956 και ιδιαίτε-
ρα τη δεκαετία του 1960, οι οποίες αξιοποιήθηκαν και σε άλλα κράτη
της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, που χαρακτηρίζονταν από τη
χαλάρωση του κεντρικού σχεδιασµού, την καθιέρωση του συστήµατος
της ιδιοσυντήρησης των σοσιαλιστικών παραγωγικών µονάδων, την
καθιέρωση κριτηρίων της αγοράς όπως το κέρδος και η ανταγωνιστι-
κότητα ως εργαλείων αξιολόγησης της απόδοσής τους, την αποµά-
κρυνση από το στόχο σταδιακής µετατροπής των κολχόζ σε κοινωνική
ιδιοκτησία, τη διεύρυνση των εισοδηµατικών διαφοροποιήσεων. Γενι-
κεύτηκε θεωρητικά η άποψη περί σοσιαλιστικής εµπορευµατικής πα-
ραγωγής και η αποδοχή του νόµου της αξίας ως νόµου της σοσιαλιστι-
κής οικονοµίας. Ανακόπηκε δηλαδή η κατεύθυνση της επέκτασης των
κοµµουνιστικών σχέσεων παραγωγής και παραβιάστηκαν νοµοτέλειες
της σοσιαλιστικής οικοδόµησης. 
Χαρακτηριστικό παράδειγµα µιας τέτοιας κατεύθυνσης ήταν η παρα-
βίαση της αρχής της αναλογικής προτεραιότητας του Τοµέα Ι (παραγω-
γή µέσων παραγωγής) σε σχέση µε τον Τοµέα ΙΙ (παραγωγή ειδών κα-
τανάλωσης) τη δεκαετία του 1970 µε αρνητικές επιπτώσεις στην άνοδο
της παραγωγικότητας της εργασίας, µε αποτέλεσµα τη µη ανάπτυξη νέ-
ων πιο σύγχρονων µέσων παραγωγής. 
Υπήρξε διαπάλη γι’ αυτές τις επιλογές, υπήρξαν και άλλες κατευθύν-
σεις και προτάσεις που όµως απορρίφθηκαν, όπως π.χ. οι προτάσεις για
την εφαρµογή των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της πληροφορικής
για τη βελτίωση της τεχνικής επεξεργασίας στοιχείων, για τον έλεγχο
της παραγωγής προϊόντων (αξιών χρήσης) µε ποσοτικά και ποιοτικά
στοιχεία. 
Σε αυτές τις δεκαετίες ως φυσικό επακόλουθο εµφανίστηκαν φαινό-
- 34 -
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 34µενα χαλάρωσης της σοσιαλιστικής συνείδησης, της κοµµουνιστικής
στάσης απέναντι στην εργασία.
Οσο αυτή η κατάσταση δε διορθωνόταν, συσσωρεύτηκαν οικονοµι-
κά προβλήµατα µε αποτέλεσµα τη δεκαετία του 1970 για πρώτη φορά
να γίνονται διαπιστώσεις για στασιµότητα στη σοβιετική οικονοµία. Τα
προβλήµατα αυτά ήταν λοιπόν όχι αποτέλεσµα της ανάπτυξης των κοµ-
µουνιστικών σχέσεων, αλλά της υποχώρησης από αυτές απέναντι στην
αγορά, της αυταπάτης ότι µπορεί να συνδυαστεί ο σοσιαλισµός µε την
αγορά. 
      
     
Συνήθως οι τοποθετήσεις των σύγχρονων και παλιότερων οπορτου-
νιστών, πρώην κοµµουνιστών, θεωρούν ως παρέκκλιση από την «ελευ-
θερία» και τη «δηµοκρατία» τα χρόνια που ακολούθησαν µετά το θά-
νατο του Λένιν ή τα τελευταία χρόνια πριν από αυτόν. Ως βασικός
«υπαίτιος» θεωρείται ο Στάλιν. 
Από τη σκοπιά της σοσιαλδηµοκρατίας σήµερα το πρόβληµα επανα-
τοποθετείται ιστορικά πιο πίσω. Ξεκινάει από την αντιπαράθεση στους
κόλπους της Β΄ ∆ιεθνούς. Υποστηρίζεται ότι το κοµµουνιστικό κίνηµα
αποτέλεσε µια ρώσικη ιδιοµορφία λόγω των ειδικών συνθηκών που επι-
κρατούσαν εκεί (τσαρισµός, όχι παράδοση αστικής δηµοκρατίας), που
έδωσε τη δυνατότητα να υπερισχύσει της Φεβρουαριανής αστικής επα-
νάστασης ένα πραξικόπηµα των µπολσεβίκων. Ετσι αποτέλεσε µια πα-
ρέκκλιση στο σοσιαλιστικό κίνηµα, στις παραδόσεις των Μαρξ και Ενγ-
κελς, που τους εµφανίζουν ουσιαστικά ως συνεχιστές των αξιών του
αστικού διαφωτισµού, της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. 
«Αναµφίβολα το σοβιετικό καθεστώς είχε πολλά ουτοπικά στοιχεία. Ως
σχήµα οργάνωσης της κοινωνίας, έµοιαζε περισσότερο µε το κολεκτιβι-
στικό µέλλον που περιέγραψε ο Εντουαρντ Μπέλαµι για την Αµερική (Κοι-
τάζοντας πίσω από το 2000) παρά µε το όραµα του Μαρξ, όπως εκφρά-
ζεται λ.χ. στη Γερµανική Ιδεολογία»
26
. 
- 35 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
26. Α. Λιάκος, εφηµερίδα «Το Βήµα», 1 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 35Σύµφωνα µε την ίδια άποψη, η αναγωγή των στοιχείων της Οκτω-
βριανής Επανάστασης σε διεθνή υποτίµησε τις εθνικές ιδιοµορφίες, πο-
λύ περισσότερο σε χώρες που είχαν µακροχρόνια παράδοση αστικής δη-
µοκρατίας. Ετσι υποστηρίζεται ότι διαστρεβλώθηκε ο σοσιαλισµός σε
ολοκληρωτισµό: «Ο υπαρκτός κοµµουνισµός γεννήθηκε µεν από την
επανάσταση, αλλά δηµιουργήθηκε κυρίως µέσα από την εµπειρία ενός
εκτεταµένου και σκληρού εµφυλίου πολέµου που στρατιωτικοποίησε το
σοβιετικό καθεστώς. Τα ουτοπικά πειράµατα των πρώτων χρόνων ήταν
και τα πρώτα θύµατα του πολέµου. Εκτός όµως από την ειδικά ρωσική
εµπειρία, στη διαµόρφωση του καθεστώτος έπαιξε ρόλο και η γενικότερη
ροπή στο πρώτο µισό του 20ού αιώνα προς τον ολοκληρωτισµό»
27
. 
Ως αντίβαρο σε αυτές τις παρεκκλίσεις προβάλλεται η σοσιαλδηµο-
κρατία και ιδιαίτερα ο ρόλος της µετά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο.
Σε εκποµπή του Γ. Μαλούχου στην ΕΤ1 προβλήθηκε η θέση ότι οι Ερ-
γατικοί της Αγγλίας µε πρωθυπουργό τον Κλίµεντ Ατλι ήταν οπαδοί της
κοινοκτηµοσύνης. Οι κρατικοποιήσεις µάλιστα που πραγµατοποιήθη-
καν από το Αγγλικό αστικό κράτος µετά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο πα-
ρουσιάστηκαν ως υλοποίηση της κοινοκτηµοσύνης. Ετσι η κοινοκτη-
µοσύνη ταυτίζεται µε µια πολιτική διαχείρισης του καπιταλισµού που
περιλάµβανε κρατικοποιήσεις από αστικές κυβερνήσεις αναγκαίες για
τη µεταπολεµική καπιταλιστική ανασυγκρότηση. Αυτές άλλωστε δεν
αποτέλεσαν αποκλειστική πολιτική της σοσιαλδηµοκρατίας, αλλά υιο-
θετήθηκαν και από κεντροδεξιές κυβερνήσεις. Βεβαίως, όταν οι ανάγ-
κες της καπιταλιστικής ανάπτυξης έθεσαν ως προτεραιότητα την απε-
λευθέρωση των αγορών, οι σοσιαλδηµοκράτες «οπαδοί της κοινοκτη-
µοσύνης» πρωτοστάτησαν στη νέα πολιτική διαχείρισης του καπιταλι-
σµού. Για τη σύγχυση ευθύνεται σε µεγάλο βαθµό και η στάση κοµ-
µουνιστικών κοµµάτων που για δεκαετίες έβλεπαν τις αστικές κρατι-
κοποιήσεις και εθνικοποιήσεις ως αποτέλεσµα της πίεσης του εργατι-
κού κινήµατος και της σοσιαλιστικής οικοδόµησης.
Ξεκινώντας από το σχίσµα στη Β΄ ∆ιεθνή, χρειάζεται να τονίσουµε ότι
ο ρόλος των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων ως αστικοποιηµένων ερ-
γατικών κοµµάτων έχει εκδηλωθεί σε πολλές δύσκολες συνθήκες για το
καπιταλιστικό σύστηµα, όταν ουσιαστικά αποτέλεσαν βασικό στήριγ-
- 36 -
ιδεολογία - πολιτική
27. Α. Λιάκος, εφηµερίδα «Το Βήµα», 1 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 36µά του. Οι ηγέτες των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων είχαν άλλωστε
εγκαταλείψει τους Μαρξ και Ενγκελς πολύ πριν από τον Α΄ Παγκόσµιο
Πόλεµο (1914) και τη διάσπαση της Β΄ ∆ιεθνούς. Γι’ αυτό άλλωστε κα-
ταχώνιασαν µια σειρά έργα τους που είδαν το φως της δηµοσιότητας µό-
νο µε πρωτοβουλία του ΚΚ της ΕΣΣ∆ και της Κ∆. 
Χωρίς να ξεχνάµε ότι οι σοσιαλδηµοκράτες δε δίστασαν να βάψουν
τα χέρια τους µε το αίµα εργατών, προκειµένου να υπερασπίσουν την
αστική εξουσία και καπιταλιστική ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής,
όπως π.χ. στη Γερµανία το 1919. Πρέπει να σηµειώσουµε ότι διακρίθη-
καν στην πολιτική του καρότου, δηλαδή της ενσωµάτωσης και χειρα-
γώγησης των εργατικών µαζών. 
Συχνά επιχειρείται και η ταύτιση του σοσιαλισµού στον 20ό αιώνα,
ιδιαίτερα στην ΕΣΣ∆ µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 1950, µε το φα-
σισµό. Εδώ συντελείται πλήρης αυθαιρεσία και στρέβλωση. Ο φασι-
σµός αποτελεί ιδεολογικό και πολιτικό ρεύµα της αστικής τάξης, που
ανταποκρινόταν στην ανάγκη της για µια γρήγορη και µαχητική ενσω-
µάτωση και συσπείρωση τµηµάτων της εργατικής τάξης και της νεο-
λαίας γύρω από τους «εθνικούς» (βλέπε ιµπεριαλιστικούς) στόχους της
αστικής τάξης. Γι’ αυτό τα φασιστικά κόµµατα στηρίχτηκαν ανοιχτά
από τα µονοπώλια της χώρας τους, ενώ σε προηγούµενη φάση στηρί-
ζονταν τα αστικά φιλελεύθερα κόµµατα. Η διαστρέβλωση αυτή επιδιώ-
κει να κρύψει το ρόλο της σοσιαλδηµοκρατίας στην ιδεολογική προ-
ετοιµασία και στην πρακτική στήριξη της ανόδου του φασισµού.
Η απάτη γίνεται µε αναφορά στο Σύµφωνο «Ρίµπεντροπ - Μολότοφ»,
αποσιωπώντας το «Σύµφωνο του Μονάχου»
28
. Επίσης η απάτη γίνεται
- 37 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
28. Το Σύµφωνο Ρίµπεντροπ - Μολότοφ είναι το σύµφωνο µη επίθεσης που υπογράφηκε
στις 23 Αυγούστου του 1939 ανάµεσα στην ΕΣΣ∆ και τη Γερµανία. Πρόκειται για µια
προσπάθεια της ΕΣΣ∆ να καθυστερήσει όσο το δυνατό την αναπόφευκτη επίθεση
εναντίον της, κάτι που άλλωστε κατάφερε για περίπου δύο χρόνια, µέχρι τον Ιούνη του
1941. Αυτό που κρύβει ή «ξεχνά» η αστική επίθεση είναι η Συµφωνία του Μονάχου,
στις 30 Σεπτέµβρη του 1938, που υπογράφηκε µεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και φασιστι-
κής Γερµανίας, µε την οποία παραδόθηκε η Τσεχοσλοβακία στη Γερµανία, ανοίγον-
τας δίοδο προς τα ανατολικά. Επίσης ξεχνιούνται οι επανειληµµένες προσπάθειες της
ΕΣΣ∆ για δηµιουργία συµµαχίας ενάντια στον Αξονα, προσπάθειες που απορρίφθη-
καν από τα καπιταλιστικά κράτη της Μ. Βρετανίας και Γαλλίας. 
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 37µε το διαχωρισµό µιας µορφής της δικτατορίας του κεφαλαίου, της
αστικής κοινοβουλευτικής, από την άλλη της µορφή, τη φασιστική, ταυ-
τίζοντας τη δεύτερη µε την προλεταριακή δικτατορία. Η ταύτιση επι-
χειρείται στο όνοµα της άρνησης της αστικής δηµοκρατίας. Σε αυτή τη
βάση γίνεται διαστρέβλωση των στοιχείων της ταξικής πάλης κατά τη
σοσιαλιστική οικοδόµηση ως δήθεν στοιχείων έλλειψης δικαιωµάτων
και ελευθεριών για τις µάζες. 
Η σοσιαλιστική οικοδόµηση προϋποθέτει την υπερνίκηση, τη συν-
τριβή των στοιχείων της παλιάς κοινωνίας. Οι σοσιαλιστικές κοινωνίες
στον 20ό αιώνα ήταν κοινωνίες που ξεκίνησαν το άλµα, δεν µπόρεσαν
όµως να το ολοκληρώσουν και το παλιό βγήκε νικητής. 
Είναι γεγονός ότι σε συνθήκες αντεπανάστασης, υποχώρησης του
κοµµουνιστικού κινήµατος, διαµορφώνεται προνοµιακό έδαφος για την
ανάπτυξη του ρεφορµισµού, της αντίληψης ότι ο καπιταλισµός µπορεί
να µεταρρυθµιστεί προς όφελος των εργαζοµένων. 
Το πέρασµα στο σοσιαλισµό µε µεταρρυθµίσεις, χωρίς σοσιαλιστική
επανάσταση και µέσω του κοινοβουλίου, δεν επιβεβαιώθηκε πουθενά
σε καµία χώρα. Οι σοσιαλδηµοκράτες συµµετείχαν σε εκατοντάδες κυ-
βερνήσεις, σε διάφορα κράτη του πλανήτη, συµβάλλοντας στη στήριξη
της καπιταλιστικής ανάπτυξης και εξασφαλίζοντας την ενσωµάτωση
των εργατικών µαζών µέσω της επιρροής τους στα συνδικάτα.
Οι σοσιαλδηµοκράτες στις σηµερινές συνθήκες δε θέτουν καν ως στό-
χο την κατάργηση του καπιταλισµού µέσω ενός διευρυµένου δηµόσιου
παραγωγικού τοµέα. Υπόσχονται τον «εξανθρωπισµό» του καπιταλι-
σµού, προχωρώντας µεν τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, αλλά µε
µέτρα διασφάλισης της κοινωνικής συνοχής.
Χρειάζεται να θυµηθούµε ότι οι σοσιαλδηµοκράτες και οι οπορτου-
νιστές ήταν που προσπαθούσαν να πείσουν για το πάντρεµα του σοσια-
λισµού µε την αγορά, το µοντέλο της λεγόµενης «µικτής οικονοµίας». 
Η πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόµησης επιβεβαίωσε το αντίθετο, ότι
ο σοσιαλισµός δεν µπορεί να παντρευτεί µε την αγορά. Οσο και αν
αναγκαστικά διατηρούνται στοιχεία της αγοράς, είναι ξένα σώµατα που
πρέπει η επαναστατική πολιτική του ΚΚ και της εργατικής εξουσίας να
τα εξαλείψει. 
Με αυτή την έννοια, αυτό που χρεοκόπησε το 1989 δεν είναι ο κοµ-
µουνισµός, δηλαδή η αντίληψη για την πλήρη επέκταση και κυριαρχία
- 38 -
ιδεολογία - πολιτική
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 38των κοµµουνιστικών σχέσεων παραγωγής, η συνέχιση της ταξικής πά-
λης µέχρι την πλήρη εξάλειψη των τάξεων, αλλά οι θεωρίες για «σο-
σιαλισµό µε αγορά», που δυστυχώς σταδιακά υιοθετήθηκαν και από τα
ΚΚ της εξουσίας. 
Χρειάζεται επίσης να αναφερθούµε, χωρίς βεβαίως να επεκταθούµε,
στην προσπάθεια που γίνεται από ορισµένους αναθεωρητές να επανα-
προσδιοριστεί η έννοια «κοµµουνισµός». Είναι χαρακτηριστικό το πα-
ρακάτω απόσπασµα: «Απογοητευµένοι από τον κοµµουνισµό του 20ού
αιώνα, δεν διστάζουν να ξαναρχίσουν από το µηδέν και να επαναπροσ-
διορίσουν την έννοια της δικαιοσύνης. Οι αντίπαλοί τους τους αποκαλούν
“επικίνδυνους ουτοπιστές”, είναι όµως οι µόνοι που έχουν ξυπνήσει
πραγµατικά από το όνειρο που εξακολουθεί να µας τυφλώνει σχεδόν
όλους. Είναι αυτοί που, χωρίς την παραµικρή νοσταλγία για τον εκλιπόν-
τα “υπαρκτό σοσιαλισµό”, φέρουν την αληθινή ελπίδα της Αριστεράς»
29
.
Ενας «κοµµουνισµός» λοιπόν που δεν έχει την παραµικρή αναφορά στη
σοσιαλιστική οικοδόµηση κατά τον 20ό αιώνα, που «µαζί µε τα νερά πε-
τάει και το παιδί». Μια επιστροφή στον ουτοπικό σοσιαλισµό του 19ου
αιώνα, που προβάλλει την αναζήτηση της «ισότητας» έξω από την κα-
τάργηση της πηγής της καπιταλιστικής εκµετάλλευσης, της υπεραξίας. 
      
Στην Ελλάδα η προπαγανδιστική επίθεση µε αφορµή τα ζητήµατα του
τείχους του Βερολίνου έχει ειδικό στόχο το ΚΚΕ. Αξιοποιεί την τοπο-
θέτηση υπεράσπισης της σοσιαλιστικής οικοδόµησης και της εργατικής
εξουσίας από πλευράς του Κόµµατος, εξυπηρετώντας άµεσους και µα-
κροπρόθεσµους στόχους της αστικής τάξης σε σχέση µε την αντιµετώ-
πιση του Κόµµατος. Κυβέρνηση και ΜΜΕ έδωσαν δείγµατα στη γραµ-
µή ότι «το ΚΚΕ είναι εχθρός της δηµοκρατίας». Είναι χαρακτηριστικά
ορισµένα δηµοσιεύµατα: «∆εν έπρεπε να εκπλαγεί κανείς από τις δηλώ-
σεις της κ. Αλέκας Παπαρήγα για το Τείχος του Βερολίνου. Είναι γραµ-
µατέας ενός κόµµατος που δοξολογεί µε κάθε ευκαιρία έναν από τους πιο
στυγνούς δικτάτορες που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Ο ιδεολογικός
- 39 -
αστική και οπορτουνιστική πολεμική στη σοσιαλιστική οικοδόμηση...
29. Σλαβόι Ζίζεκ, εφηµερίδα «Το Βήµα», 15 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 39καθοδηγητής του ΚΚΕ, ο Ιωσήφ Στάλιν, είναι ο πατέρας του πρακτικού
ολοκληρωτισµού»
30
. 
∆εν άντεξαν το γεγονός ότι το ΚΚΕ µε το 18ο Συνέδριό του έκανε ιδε-
ολογικά ένα βήµα µπροστά. Γι’ αυτό και επικεντρώνουν σ’ αυτό τα πυ-
ρά τους. Ταυτόχρονα επιχειρήθηκε η γκεµπελική συκοφαντία για τα οι-
κονοµικά του Κόµµατος κατά την προεκλογική περίοδο των ευρωε-
κλογών. 
Είναι γεγονός ότι οι αποφάσεις του 18ου Συνεδρίου έχουν ενοχλήσει
την αστική τάξη, όχι µόνο γιατί µάχονται ενάντια στην προσπάθεια να
συκοφαντηθεί η σοσιαλιστική οικοδόµηση στην ΕΣΣ∆, ενάντια στον
αντισταλινισµό που αποτελεί αιχµή του δόρατος της αντικοµουνιστικής
- αντισοσιαλιστικής επίθεσης. Ενοχλούν γιατί συµβάλλουν στον εµ-
πλουτισµό της σύγχρονης αντίληψης για το σοσιαλισµό, δηλαδή ενι-
σχύουν την πάλη για τη σοσιαλιστική προοπτική, την προβολή της ανα-
γκαιότητας του σοσιαλισµού, των νοµοτελειών που τον διέπουν, των
βασικών του αρχών, την προβολή της σοσιαλιστικής προοπτικής απαλ-
λαγµένης από τις στρεβλώσεις. 
Πολύ περισσότερο ενοχλεί ότι η εκτίµηση του ΚΚΕ εστιάζει σε ένα
πολύ σηµαντικό γεγονός: ότι το Κόµµα ήταν το «πρώτο κάστρο» που
«έπεσε» χάνοντας την επαναστατικότητά του, ότι ο οπορτουνισµός που
ισχυροποιήθηκε στις γραµµές του µετεξελίχθηκε σε αντεπαναστατική
δύναµη, µετέτρεψε τµήµατα και ηγεσίες των ΚΚ σε καθοδηγητές της
καπιταλιστικής παλινόρθωσης, κινητοποιώντας λαϊκές µάζες στην κα-
τεύθυνση της αντεπανάστασης, παραπλανηµένες ότι διεκδικούσαν πε-
ρισσότερο σοσιαλισµό. Η δυναµική αυτών των αποκαλύψεων τροµάζει
την αστική εξουσία. Την ανησυχεί η δυνατότητα περιορισµού της οπορ-
τουνιστικής εµβέλειας. Η αστική τάξη πάντα χάιδεψε τον οπορτουνι-
σµό στα κόµµατα εξουσίας, γιατί µε ταξικό κριτήριο έβλεπε σε αυτό που
έµοιαζε απλά ως θεωρητική ή πολιτική διαφωνία τη δυνατότητα για την
ανατροπή του σοσιαλισµού. Η αποκάλυψη του ρόλου του οπορτουνι-
σµού ως εν δυνάµει αντεπαναστατικής δύναµης συµβάλλει στην ιδεο-
λογικοπολιτική επαγρύπνηση, επισηµαίνει την αναγκαιότητα το Κοµ-
µουνιστικό Κόµµα µε βαθιά θεωρητική γνώση, µε αταλάντευτο ταξικό
και επιστηµονικό κριτήριο να αντιµετωπίζει τα λάθη και τις αδυναµίες
- 40 -
ιδεολογία - πολιτική
30. Π. Μανδραβέλης, εφηµερίδα «Καθηµερινή», 11 Νοέµβρη 2009.
03_KYRILOS_SEL_11_42:Layout 1  1/5/10  5:03 PM  Page 40του, να τα διορθώνει επαναστατικά και αυτοκριτικά, πριν αυτά εξελιχ-
θούν σε ιδεολογική και πολιτική παρέκκλιση που ανοίγει το δρόµο για
την απώλεια των επαναστατικών του χαρακτηριστικών.
Η διαπίστωση αυτή αποτελεί σηµαντική παρακαταθήκη σε σχέση µε
το χαρακτήρα και το ρόλο του ΚΚ, στην πάλη ενάντια στη σταθερή προ-
σπάθεια της αστικής τάξης µε στόχο να ενσωµατώσει το ΚΚΕ σε µια πο-
λιτική γραµµή στα πλαίσια του συστήµατος. Η Απόφαση του 18ου Συ-
νεδρίου έχει δεσµεύσει το Κόµµα για την περαιτέρω µελέτη της κοµ-
µατικής λειτουργίας σε συνθήκες σοσιαλιστικής οικοδόµησης.