Εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης

Κοινή συνισταµένη των αναλύσεων των ιµπεριαλιστικών κέντρων
και οργανισµών αποτελεί η αγωνία τους για την αναιµική πορεία ανά-
καµψης σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ. 
Σε όλες τις σχετικές εκθέσεις επισηµαίνεται ότι η «εύθραυστη» ανά-
καµψη, που αφορά κυρίως τις ΗΠΑ και πολύ λιγότερο την Ευρωζώνη,
αποτελεί προσωρινό αποτέλεσµα µιας ιδιαίτερα µεγάλης κρατικής στή-
ριξης (750 δις δολάρια για τις ΗΠΑ, 400 δις ευρώ για την υλοποίηση
του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαµψης και 750 δις ευρώ ως σχεδιασµός
στο πλαίσιο του µηχανισµού στήριξης της Ευρωζώνης), η οποία δεν
µπορεί να συνεχιστεί απρόσκοπτα για µεγάλο διάστηµα. Αναδεικνύον-
ται οι µεγάλες δυσκολίες, τα διλήµµατα και τα αδιέξοδα των διαχειρι-
στικών επιλογών της αστικής διαχείρισης µεταξύ επεκτατικής και πε-
ριοριστικής δηµοσιονοµικής πολιτικής (περιοριστική πολιτική που
συµβάλλει σε παρατεταµένη βαθιά ύφεση ή επεκτατική που οδηγεί σε
δηµόσια υπερχρέωση και εµποδίζει την «απαραίτητη» απαξίωση κε-
φαλαίου). Η συζήτηση αυτή διεξάγεται στο αστικό πολιτικό σύστηµα
των ΗΠΑ (διαµάχες Ρεπουµπλικάνων - ∆ηµοκρατικών για το πακέτο
Πόλσον, τη µεταρρύθµιση υγείας κλπ.) και της Γερµανίας (προεκλογι-
κή αντιπαράθεση Βόρειας Ρηνανίας - Βεστφαλίας). Συνδέεται επίσης
µε τις ενδοϊµπεριαλιστικές αντιθέσεις για το µέλλον της Ευρωζώνης. 
Οι πρόσφατες εκθέσεις (∆ΝΤ, ΕΕ κλπ.) διαπιστώνουν ότι το 2009 εκ-
- 13 -
* Κείµενο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, 26 Μάη 2010.
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 13δηλώθηκε η πιο συγχρονισµένη παγκόσµια κρίση την τελευταία 30ετία,
µε βάθος που έφτασε το -5% σε ισχυρά ιµπεριαλιστικά κράτη όπως στη
Γερµανία, την Ιαπωνία, τη Βρετανία και νωρίτερα το 2008 στις ΗΠΑ
(-2,5%). Η παγκόσµια οικονοµία σηµείωσε συρρίκνωση που υπολογί-
ζεται µεταξύ -0,6% και -1,2%.
Οι εκτιµήσεις των Εκθέσεων συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότι το 2010
το παγκόσµιο ΑΕΠ θα εµφανίσει θετικό ρυθµό µεγέθυνσης που θα ξε-
περάσει το 3%. Ωστόσο εστιάζουν στην αβεβαιότητα και στην αστάθεια
της ανάκαµψης κυρίως για την Ευρωζώνη και την Ιαπωνία και λιγότε-
ρο για τις ΗΠΑ. Συγκεκριµένα:
Στις ΗΠΑ εκτιµάται ότι σηµειώθηκε ανάκαµψη στα δυο τελευταία
τρίµηνα του 2009, αλλά και στο πρώτο του 2010, ενώ προβλέπεται ότι
για το 2010 ο ρυθµός µεγέθυνσης θα είναι από 2,8% σύµφωνα µε τις εα-
ρινές προβλέψεις (5.5.2010) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως και 3,1%
σύµφωνα µε το ∆ΝΤ. Οι ανησυχίες σχετίζονται µε τη σταθερότητα της
ανάκαµψης, αφού η µεγέθυνση του ΑΕΠ εξαρτάται από τα µεγάλα πα-
κέτα κρατικής στήριξης της οικονοµίας, τα οποία θα είναι δύσκολο να
συνεχιστούν και θα πρέπει σταδιακά να αποσυρθούν. Οι εκθέσεις επι-
σηµαίνουν τον κίνδυνο επιστροφής σε ύφεση λόγω πρόωρης απόσυρ-
σης των µέτρων.
Οι εξελίξεις στην Ευρωζώνη, στις οποίες θα αναφερθούµε στη συνέ-
χεια, επιδρούν αντιφατικά στην πορεία ανάκαµψης των ΗΠΑ. Από τη
µια η ΕΕ αποτελεί τη σηµαντικότερη αγορά για την εξαγωγή εµπορευ-
µάτων των ΗΠΑ και µια υπέρµετρη υποτίµηση του ευρώ σε σχέση µε
το δολάριο θα πλήξει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών των ΗΠΑ.
Από την άλλη, όσο πιο ασταθές γίνεται το ευρώ και όσο διευρύνεται το
χρέος πολλών ευρωπαϊκών κρατών, τόσο περισσότερο γίνεται πιο ελ-
κυστικό το δολάριο, αλλά και τα κρατικά οµόλογα των ΗΠΑ. Σηµει-
ώνουµε ότι το δηµόσιο έλλειµµα των ΗΠΑ έφτασε το 12,5%, το οποίο
µπορούν και διατηρούν ως ηγέτιδα ιµπεριαλιστική δύναµη και λόγω της
διεθνούς θέσης του δολαρίου, ενώ το δηµόσιο χρέος ξεπέρασε τα 14 τρις
δολάρια (98% του ΑΕΠ). Αντίστοιχα το έλλειµµα τρεχουσών συναλλα-
γών των ΗΠΑ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί το 2010 στο 3,7% του ΑΕΠ.
Επίσης, η ανεργία στις ΗΠΑ θα παραµείνει κοντά στο 10% το 2010 και
το 2011, ενώ το 2010 αναµένεται να πενταπλασιαστούν οι κατασχέσεις
κατοικιών σε σχέση µε το 2009.
- 14 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 14Οι εαρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (5.5.2010) προ-
βλέπουν για το 2010 αναιµική ανάκαµψη κατά 1% για την ΕΕ των 27
και 0,9% για την Ευρωζώνη. Υπενθυµίζουν ότι είχε προηγηθεί η µεγα-
λύτερη πτώση µετά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο στην Ευρωζώνη και στην
ΕΕ των 27 το 2009 (-4,1% έναντι 0,6% το 2008 για την Ευρωζώνη και
-4,2% έναντι 0,7% για την ΕΕ των 27). 
Ωστόσο και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί επισφαλή και αβέ-
βαιη την πρόβλεψη ακόµα και αυτής της αναιµικής ανάκαµψης, επιση-
µαίνοντας την αύξηση της ανεργίας, την καθήλωση των ιδιωτικών επεν-
δύσεων και της ιδιωτικής κατανάλωσης, προβλέπει αυξηµένη διαχειρι-
στική δυσκολία λόγω της αυξητικής πορείας του δηµόσιου ελλείµµα-
τος και του δηµόσιου χρέους, καθώς και της ανισοµετρίας στο ρυθµό
ανάπτυξης των κρατών-µελών (βλ. στοιχεία Πινάκων Παραρτήµατος).
Προβλέπεται νέα συρρίκνωση των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου
κεφαλαίου κατά 0,7% στην Ευρωζώνη, µετά τη µεγάλη συρρίκνωση κα-
τά 17,3% το 2009. Η ανεργία αναµένεται να ξεπεράσει το 10,3% στην
Ευρωζώνη το 2010.
Στην πραγµατικότητα οι παραδοχές των προβλέψεων είναι επισφα-
λείς (π.χ. για την Ελλάδα η πρόβλεψη για το ΑΕΠ είναι -3% το 2010, χω-
ρίς συνυπολογισµό της επίδρασης του τελευταίου µεγάλου πακέτου αν-
τιλαϊκών µέτρων στη δηµόσια κατανάλωση κλπ.). 
Αυτό πιστοποιήθηκε και µε τα επείγοντα µέτρα που δροµολογήθη-
καν λίγες µέρες µετά τη δηµοσίευση των συγκεκριµένων προβλέψεων
στην έκτακτη Σύνοδο του Eurogroup και στη συνέχεια του Ecofin,
όπου οµολογείται ότι «η ευρωπαϊκή οικονοµία απειλείται πλέον µε βα-
θιά ύφεση».
Ετσι, κάτω απ’ την πίεση των εξελίξεων, διαµορφώθηκε µεταξύ των
ηγετικών δυνάµεων της ΕΕ ένας νέος προσωρινός συµβιβασµός για τη
διαχείριση της κρίσης στην Ευρωζώνη. Το πλαίσιο του προσωρινού
συµβιβασµού προβλέπει:
• Αυστηρότερους κανόνες, διαδικασίες και κυρώσεις σχετικά µε την
τήρηση του Συµφώνου Σταθερότητας. 
• Πλαίσιο διαχείρισης των κρίσεων και θωράκισης του ευρώ που συγ-
κεκριµενοποιήθηκε µε τον ευρωπαϊκό µηχανισµό στήριξης. 
Ο συγκεκριµένος µηχανισµός θα διαθέσει ως και 750 δις ευρώ στις
χώρες της Ευρωζώνης µε κατανοµή 60 δις µέσω δανείων απ’ την Ευ-
- 15 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 15ρωπαϊκή Επιτροπή, 440 δις απ’ τα κράτη-µέλη του ευρώ και 250 δις ευ-
ρώ απ’ το ∆ΝΤ. 
Για να υπάρξει παροχή οικονοµικής στήριξης απευθείας απ’ την Ευ-
ρωπαϊκή Επιτροπή, αξιοποιήθηκε το Αρθρο 122 της Συνθήκης της Λισ-
σαβόνας για την ύπαρξη «εξαιρετικών περιστάσεων». Την απόφαση της
ΕΕ χαιρέτισαν µε ανακοινώσεις οι G-20, G-7, το ∆ΝΤ και η ιαπωνική
κυβέρνηση. Είχαν προηγηθεί σχετικές συνοµιλίες Οµπάµα - Μέρκελ
και Μέρκελ - Σαρκοζί για την ανάγκη επιτάχυνσης των παρεµβάσεων,
καθώς και εκτενείς αναλύσεις βασικών επιτελείων και στα δυο ιµπε-
ριαλιστικά κέντρα που συνέκλιναν στην ανάδειξη των δυσοίωνων επι-
λογών για το µέλλον της Ευρωζώνης αναδεικνύοντας τρία σενάρια: 
α) Την αναµόρφωση της Ευρωζώνης µε χειρισµούς αποποµπής αδύ-
ναµων κρίκων, όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία κ.ά. µέχρι και τη διάλυ-
σή της. 
β) Την ανάληψη πρόσθετων βαρών απ’ τη Γερµανία και άλλες ισχυ-
ρότερες οικονοµίες για τη στήριξη της Ευρωζώνης [αγορά κρατικών
οµολόγων απ’ την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)]. 
γ) Αναδιαπραγµάτευση - αναδιάρθρωση του ύψους και του χρόνου
πληρωµής του χρέους ορισµένων κρατών-µελών (µερική διαγραφή και
µετατόπιση µέρους των βαρών στους οµίλους του χρηµατοπιστωτικού
συστήµατος). 
Οι προαναφερόµενες αναλύσεις εστιάζουν επίσης στη σηµασία των
εξελίξεων στην Ευρωζώνη για την πορεία ανάκαµψης στις ΗΠΑ. Γενι-
κότερα δε θ’ αφεθεί µια µεγάλη πτώση του ευρώ, όπως δεν αφέθηκε πριν
δυο περίπου χρόνια για το δολάριο ΗΠΑ, όταν στηρίχτηκε µε ταυτό-
χρονη παρέµβαση της ΕΚΤ, των Κεντρικών Τραπεζών Βρετανίας, Ια-
πωνίας ακόµη και Ρωσίας.
Στην πραγµατικότητα ο συµβιβασµός που οδήγησε στη συγκρότηση Μη-
χανισµού Στήριξης στοχεύει:
• Στη στήριξη των τραπεζικών µονοπωλιακών οµίλων της Γαλλίας,
Γερµανίας, Βρετανίας που αποτελούν τους δανειστές των αδύναµων
κρίκων του Μεσογειακού Νότου (Πορτογαλίας, Ισπανίας, αλλά και Ιρ-
λανδίας κλπ.).
• Στη θωράκιση του ευρώ στον ανταγωνισµό του στη διεθνή αγορά,
στην προστασία της Ευρωζώνης από επερχόµενες κερδοσκοπικές επιθέ-
σεις που αφορούν το κόστος δανεισµού ορισµένων κρατών-µελών της.
- 16 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 16• Στην αξιοποίηση του µηχανισµού ως µοχλού προώθησης των αντι-
λαϊκών αναδιαρθρώσεων σύµφωνα µε τη «στρατηγική της ΕΕ για το
2020». Η επιβολή δέσµης µέτρων σε κάθε χώρα που θα δανείζεται, προ-
βάλλεται ως απαραίτητος και αναγκαίος όρος για το δανεισµό της. 
Ωστόσο, ο συγκεκριµένος µηχανισµός δεν µπορεί να αντιµετωπίσει
ούτε την αιτία εκδήλωσης της κρίσης υπερσυσσώρευσης ούτε την έν-
ταση της ανισοµετρίας στο εσωτερικό της Ευρωζώνης και τις συνέπει-
ες που έχει στην όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσεων. 
Οπως είχαµε έγκαιρα επισηµάνει, το ευρώ αποτέλεσε νοµισµατική
συγκόλληση οικονοµιών κρατών-µελών µε βαθιές ανισοµετρίες στην
ανάπτυξη και διάρθρωση των βιοµηχανικών κλάδων, εποµένως της πα-
ραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητάς τους, καθώς και της στρατιω-
τικής και πολιτικής ισχύος τους. Σε συνθήκες κρίσης ήταν αναµενόµε-
νο να δοκιµαστεί η συνοχή της Ευρωζώνης. 
Η Γερµανία υπήρξε η µεγάλη ωφεληµένη της προηγούµενης περιόδου
από τη συγκρότηση της Ευρωζώνης.Από τη µια διατήρησε ισχυρό το ευ-
ρώ και από την άλλη έδωσε διέξοδο στις εξαγωγές της στο εσωτερικό
της Ευρωζώνης, διατηρώντας εµπορικά πλεονάσµατα, τη στιγµή που
αντίστοιχα διευρύνονταν τα ελλείµµατα σε Πορτογαλία, Ισπανία, Ιτα-
λία και όχι µόνο στην Ελλάδα. Είναι ένα από τα κεντρικά ζητήµατα στα
οποία εκφράζεται η αντίθεση Γερµανίας - Γαλλίας, µε τη δεύτερη να
προσανατολίζεται σε πιο σταθερές συµµαχικές σχέσεις µε τα κράτη-
µέλη του µεσογειακού Νότου. 
Στη βάση αυτών των αντιθέσεων, µεταξύ των οικονοµικών αναλυτών
των προερχοµένων από τις ΗΠΑ, περιλαµβάνεται στα ενδεχόµενα ακό-
µα και η «έξοδος της Γερµανίας από το ευρώ». Πρακτικά η γερµανική
αστική πολιτική αντιµετωπίζει το δίληµµα «εάν, σε ποιο ύψος και µε ποι-
ους όρους» θα επωµιζόταν τον κίνδυνο ενός διευρυµένου και παρατετα-
µένου δανεισµού των υπερχρεωµένων κρατών της Ευρωζώνης, για να
διασωθεί η ζώνη του ευρώ, ενώ και η ίδια αντιµετωπίζει τον κίνδυνο µιας
παρατεταµένης ύφεσης. Βεβαίως, στην περίπτωση της δανειοδότησης,
που τελικά επέλεξε, την εξυπηρετούσε η ανάµειξη του ∆ΝΤ και για το
λόγο της κάλυψης ενός µέρους του δανείου και λόγω της τεχνογνωσίας
του σε ζητήµατα ελέγχου των δηµοσιονοµικών µεγεθών, που συνδέον-
ται και µε σοβαρές αλλαγές στις λειτουργίες κρατικών µηχανισµών, στον
άξονα «κοινωνικών πολιτικών» (π.χ. ασφαλιστικό, εισοδηµατική πολι-
- 17 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 17τική κλπ.). Αλλωστε οι αναδιαρθρώσεις και η επίθεση αφορά και τη δι-
κή της εργατική τάξη, µε λάβαρο τη δηµοσιονοµική πειθαρχία. 
Η θέση-επιχείρηµα «γιατί µια χώρα παραγωγική και νοικοκυρεµένη,
όπως η Γερµανία, να αναλάβει το κόστος δανειοδότησης σε βάρος του λα-
ού της;» είναι πέρα για πέρα ψευδεπίγραφη και αποπροσανατολιστική
για τους εξής λόγους: 
• ∆ανείζει µε κέρδος, µε επιτόκιο καθόλου ευκαταφρόνητο. 
• Από την απαξίωση ελληνικού δηµοσίου χρέους θα χάσουν οι γερµα-
νικές τράπεζες που κατέχουν σηµαντικό µέρος. 
• Υπάρχει το ζήτηµα των πολεµικών αποζηµιώσεων που ακόµα δεν
έχει δώσει.
Η τελευταία Σύνοδος του Eurogroup επιβεβαιώνει την όξυνση των
αντιθέσεων στο εσωτερικό της Ευρωζώνης. Ο Γερµανός υπουργός Β.
Σόιµπλε ανέπτυξε αίτηµά του να εγγραφεί η δέσµευση µείωσης του δη-
µοσιονοµικού ελλείµµατος στο Σύνταγµα των άλλων κρατών-µελών.
Οι εκπρόσωποι αρκετών κρατών-µελών (Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας
και Πορτογαλίας) επιφυλάχθηκαν. Αντίστοιχα τριβές προκαλούν οι γερ-
µανικές προτάσεις του σχεδίου για τη σταθεροποίηση του ευρώ που
προβλέπουν αφαίρεση του δικαιώµατος ψήφου και πρόστιµα για κρά-
τη-συνειδητούς παραβάτες των ορίων του Συµφώνου Σταθερότητας.
Οξύνεται επίσης η διαπάλη Ευρωζώνης - ΗΠΑ και Βρετανίας µε βά-
ση τα αιτήµατα της Γερµανίας για νέα ρύθµιση της αγοράς παραγώγων
και νέο πλαίσιο λειτουργίας των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης. Η
Γερµανία απαγόρευσε ήδη τις «ανοικτές πωλήσεις» ασφαλίστρων κιν-
δύνου (CDS) κρατικών οµολόγων, σε επενδυτές που δεν κατέχουν σχε-
τικά οµόλογα. Πρότεινε επίσης την καθιέρωση άδειας-διαβατηρίου για
τη δράση των εταιριών hedge funds (διαχείρισης κεφαλαίων) στο εσω-
τερικό της Ευρωζώνης. Υπενθυµίζουµε ότι οι εκτιµήσεις αυτών των οί-
κων, σε συνδυασµό µε τις κινήσεις της αγοράς των παραγώγων CDS,
παίζουν καταλυτικό ρόλο στο διεξαγόµενο πόλεµο ευρώ - δολαρίου,
αξιοποιώντας το δηµοσιονοµικό εκτροχιασµό κρατών της Ευρωζώνης.
Το ευρώ έχει ήδη υποχωρήσει κατά 18% σε σχέση µε την ισοτιµία 1,5
δολ. που είχε στις 25 Νοέµβρη του 2009.
Η όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσεων εντός ΕΕ σχετίζεται
και µε τη συνεχιζόµενη προσέγγιση της Γερµανίας και της Ιταλίας µε τη
Ρωσία. Η προσέγγιση αυτή ενισχύθηκε µετά τη δροµολόγηση της κα-
- 18 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 18τασκευής του ενεργειακού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream (απευ-
θείας σύνδεση Ρωσίας - Γερµανίας). 
Σηµειώνεται επίσης στροφή της Ρωσίας σχετικά µε την επιθυµία άµε-
σης ένταξης στον ΠΟΕ και ανάδειξης ως προτεραιότητας της ζώνης
ελεύθερων συναλλαγών µε Καζακστάν, Λευκορωσία και άλλες γειτονι-
κές χώρες. Η Ρωσία καταγράφει σηµαντικά γεωπολιτικά κέρδη το τε-
λευταίο διάστηµα, π.χ. σε Ουκρανία, Κιργιζία, τα οποία έχουν επιση-
µανθεί σε σχετικά κείµενα της ΚΟΜΕΠ (τ. 2/2010 και 5/2009).
Για την Κίνα εκτιµάται ότι η µεγέθυνση του ΑΕΠ ήταν στο 8,7% το
2009, ενώ για το 2010 προβλέπεται µεγέθυνση κατά 10%. Στην ουσία η
επιβράδυνση της οικονοµίας της Κίνας ήταν µόλις κατά 1% σε σχέση
µε το 2008. Αυτό επιτεύχθηκε µε τη βοήθεια του κρατικού πακέτου
ύψους περίπου 600 δις δολαρίων, αλλά και µε τη στροφή της Κίνας στην
εγχώρια αγορά και στις χώρες της Ασίας. Στην Κίνα η ανησυχία δεν
εστιάζεται στο δηµόσιο χρέος, δεδοµένου ότι είναι οικονοµία µε πλεό-
νασµα. Εστιάζεται στην επίδραση της διεθνούς κρίσης και στις κινέζι-
κες εξαγωγές, καθώς και στην εκδήλωση κρίσης υπερσυσσώρευσης
στις κατασκευές όπου σηµειώνεται σηµαντική άνοδος των τιµών σε όλα
τα µεγάλα αστικά κέντρα. Προβλέπεται ότι το 2010 η Κίνα θα έχει πλε-
όνασµα τρεχουσών συναλλαγών 6,2% από 5,8% το 2009. Επίσης η Κί-
να έχει µειώσει σηµαντικά την αγορά αµερικανικών κρατικών οµολό-
γων µετά το 2006, γεγονός που θα επιδράσει µεσοπρόθεσµα στο κόστος
δανεισµού των ΗΠΑ το επόµενο διάστηµα.
Ανάλογα θετική εικόνα µε την Κίνα, παρουσιάζουν και οι οικονοµίες
της οµάδας BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Σύµφωνα µε το ∆ΝΤ
(Απρίλης 2010), προβλέπεται ότι η Ινδία θα εµφανίσει µεγέθυνση του
ΑΕΠ κατά 8,8% για το 2010, η Ρωσία 4%, η Βραζιλία 5,5%. Αντίστοι-
χα πληθαίνουν οι µεταξύ τους συµφωνίες σε µια σειρά τοµείς, ιδιαίτε-
ρα στην ενέργεια, στο εµπόριο και στις επενδύσεις.
Σηµειώνουµε επίσης την πρόβλεψη του ∆ΝΤ για το ρυθµό ανάπτυξης
της Τουρκίας που είναι 3,7% για το 2010 και 4,8% για το 2011. Αντί-
στοιχα ο ΟΟΣΑ προβλέπει ετήσιο ρυθµό αύξησης του ΑΕΠ της Τουρ-
κίας 6,5% για την περίοδο 2011-2017.
Η αυξηµένη δυσκολία του καπιταλιστικού συστήµατος να διαχειριστεί
την εξέλιξη της κρίσης και η όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσε-
ων µεγαλώνουν τον κίνδυνο για νέο κύκλο περιφερειακών πολεµικών
- 19 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 19συγκρούσεων, πίσω απ’ τις οποίες κρύβονται οι γενικότερες αντιθέσεις
ανάµεσα στα ιµπεριαλιστικά κέντρα (π.χ. Αφγανιστάν - Πακιστάν, Β. Κο-
ρέα - Ν. Κορέα, Ταϊλάνδη, Ιράν, ∆υτ. Βαλκάνια, διαµόρφωση νέου δόγ-
µατος του ΝΑΤΟ).
      
Σύµφωνα µε τις πρόσφατες εκτιµήσεις του Μνηµονίου του Μηχανι-
σµού Στήριξης της ελληνικής οικονοµίας, καταγράφεται µείωση του
ΑΕΠ κατά 2% το 2009 και πρόβλεψη µεγαλύτερης µείωσης κατά 4%
για το 2010. Προβλέπεται επίσης αρνητική µεταβολή και το 2011 µε
ρυθµό µείωσης 2,5%. Η εκτίµηση της Εκθεσης του ∆ιοικητή της Τρά-
πεζας της Ελλάδος προέβλεπε µικρότερη µείωση κατά 2% για το 2010,
ωστόσο διευκρίνιζε ότι υπάρχουν σηµαντικές πιθανότητες µεγαλύτερης
µείωσης του ρυθµού ανάπτυξης. Η ετήσια αρνητική µεταβολή του ΑΕΠ
είναι βασικός δείκτης αποτύπωσης της πορείας της κρίσης υπερσυσ-
σώρευσης κεφαλαίου.
Η συρρίκνωση του ΑΕΠ αφορά όλους τους κλάδους της βιοµηχανικής
παραγωγής (ενέργεια, µεταφορές, κατασκευές, τηλεπικοινωνίες) και όχι
µόνο τη Μεταποίηση. Συρρίκνωση καταγράφεται επίσης και σε άλλους
τοµείς (τουρισµός, εµπόριο) µε εξαίρεση την αγροτική παραγωγή.
Συγκεκριµένα η βιοµηχανική παραγωγή υποχώρησε κατά 9,4% το
2009, έναντι µείωσης κατά 4% το 2008 (στην αστική στατιστική δεν κα-
ταγράφονται σε αυτή την κατηγορία οι τηλεπικοινωνίες και οι µεταφο-
ρές).
Η συρρίκνωση της µεταποιητικής παραγωγής ήταν ακόµα µεγαλύτε-
ρη κατά 11,2% το 2009, έναντι συρρίκνωσης κατά 4,7% το 2008. Ο δεί-
κτης παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών παρουσιάζει µείωση κατά 23%
το 2009, έναντι µείωσης κατά 7,4% το 2008 (µόλις και φτάνει στο 71%
του αντίστοιχου επιπέδου του 2005). Εξίσου µεγάλη είναι η µείωση
στην παραγωγή διαρκών καταναλωτικών αγαθών που φτάνει το 20,7%
το 2009, ενώ η µείωση το 2008 ήταν 5,7%.
Συρρίκνωση παρατηρείται σε όλους τους κλάδους της Μεταποίησης.
Ορισµένοι βρίσκονται κάτω από το 60% του επιπέδου του 2005 (ηλε-
κτρονικά προϊόντα, κλωστοϋφαντουργία, ξυλουργεία). Οι µόνοι κλά-
- 20 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 20δοι της Μεταποίησης που ξεπερνούν το 2009 το επίπεδο (100) του 2005
είναι τα Τρόφιµα (100,8), τα Ποτά (104,3), η ∆ιύλιση Πετρελαίου
(104,8) και τα Φαρµακευτικά Προϊόντα (147,7).
Ακόµα και ο τοµέας της Ενέργειας εµφανίζει συρρίκνωση κατά 2,9%
το 2009, σε συνέχεια του 2,4% το 2008. Σηµαντική είναι η µείωση και
του τοµέα εξόρυξης και λατοµείων (-11,8% το 2009 και -4,5% το 2008).
Μεγάλη είναι η ετήσια µείωση παραγωγής στον κλάδο κατασκευών
(20,4%) η οποία συνδέεται και µε την αντίστοιχη µείωση της παραγω-
γής τσιµέντων (21,4%). Υπενθυµίζουµε ότι ειδικότερα στον κλάδο των
οικοδοµικών έργων του τοµέα κατασκευών ο δείκτης παραγωγής βρί-
σκεται σε φάση συρρίκνωσης συνολικά για την περίοδο 2004-2009, σε
αντίθεση µε το δείκτη παραγωγής των δηµοσίων έργων όπου η συρρί-
κνωση καταγράφεται το 2009, µετά από ανοδική πορεία των τριών προ-
ηγούµενων ετών. Αντίστοιχα αρνητική είναι η µεταβολή και της ετήσιας
έκδοσης αριθµού οικοδοµικών αδειών µετά το 2004. Η πτώση τιµών
στην αγορά κατοικιών κατά 3,9% το 2009 είναι σχετικά µικρή και δεί-
χνει αξιοσηµείωτη «ανθεκτικότητα». Απ’ τις αρχές του 2007 ως το τέ-
λος του 2008 είχε σηµειωθεί επιβράδυνση του θετικού ρυθµού µεταβο-
λής των τιµών.
Μεγάλη είναι η συρρίκνωση δραστηριότητας για το 2009 στις τηλε-
πικοινωνίες (8,7%), στις χερσαίες µεταφορές (31,5%) και στις εναέριες
µεταφορές (12,6%).
Αξιοσηµείωτη είναι η συρρίκνωση στους τοµείς του χονδρικού εµπο-
ρίου (9,3%), του τουρισµού (9,1%), των νοµικών - λογιστικών υπηρε-
σιών (12,9%), των τεχνικών-επιστηµονικών υπηρεσιών (18,6%).
Τα απολογιστικά στοιχεία του α΄ τριµήνου του 2010 που ανακοίνωσε
η ΕΛΣΤΑΤ (πρώην ΕΣΥΕ) δείχνουν µείωση του ΑΕΠ κατά 2,5% σε
σχέση µε το αντίστοιχο τρίµηνο του 2009 και µείωση κατά 1% σε σχέ-
ση µε το προηγούµενο τρίµηνο .
Σηµειώνουµε ότι η προηγηθείσα αρνητική πορεία πραγµατοποιήθη-
κε µε αυξηµένη δηµόσια κατανάλωση (9,6%) το 2009 και µικρή µείωση
της ιδιωτικής κατανάλωσης (-1,8%). Τα µεγέθη αυτά θα µεταβληθούν
αρνητικά τη διετία 2010-2011. Αρκεί να συνυπολογίσουµε τη µείωση
των δηµόσιων δαπανών, την επίδραση της αύξησης της ανεργίας και της
εφαρµογής των αντιλαϊκών µέτρων στην ιδιωτική κατανάλωση. 
- 21 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 21Η ΡΑΓ∆ΑΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ
Σύµφωνα µε την Ελληνική Στατιστική Αρχή (πρώην ΕΣΥΕ), το επί-
σηµο ποσοστό ανεργίας το Φλεβάρη του 2010 ανήλθε σε 12,1% έναντι
9,1% το Φλεβάρη του 2009 και 11,3% το Γενάρη του 2010. Οι άνεργοι
ανήλθαν σε 605.277 άτοµα, αυξήθηκαν κατά 154.280 άτοµα σε σχέση
µε το Φλεβάρη του 2009 και κατά 38.145 σε σχέση µε το Γενάρη του
2010. Η κατάσταση είναι εκρηκτική στις ηλικίες 15-24 ετών, όπου φτά-
νει το 32% και στις ηλικίες 25-34 µε 15,2%. Στις γυναίκες το επίσηµο
ποσοστό φτάνει το 15,3% (Φλεβάρης 2010).
Σε επίπεδο περιφερειών πιο οξυµένη παρουσιάζεται η κατάσταση στη
∆υτική Μακεδονία, στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, στα Ιόνια νησιά,
στα νησιά του νοτίου Αιγαίου και στην Κρήτη.
Το πραγµατικό ποσοστό ανεργίας µπορεί να ξεπεράσει το 15% µέσα
στο 2010. Σηµειώνουµε ότι η αστική στατιστική καταγραφή δε θεωρεί
ως άνεργους αυτούς που εργάστηκαν έστω και µια ώρα µε σκοπό την
αµοιβή ή το κέρδος στο χρονικό διάστηµα της διερεύνησης. Καλύτερη
προσέγγιση της κατάστασης έχουµε αν συνυπολογίσουµε την ετήσια
µεταβολή των πραγµατοποιηθέντων ωρών εργασίας ανά εργαζόµενο
που µειώθηκαν κατά 1,3% το 2009 έναντι του 2008.
Μια ιδιαίτερη πλευρά που πρέπει να σηµειώσουµε είναι και η µετα-
νάστευση Ελλήνων επιστηµόνων στο εξωτερικό. Σύµφωνα µε σχετική
έρευνα του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας, από τους Ελληνες αποφοίτους
ΑΕΙ που εργάστηκαν στο εξωτερικό την τελευταία εξαετία, µόνο το
15,9% αποφάσισε ή σκέφτεται να επιστρέψει στην Ελλάδα την επόµε-
νη περίοδο (πόλεις που συγκεντρώνουν Ελληνες επιστήµονες στο εξω-
τερικό είναι το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη, οι Βρυξέλλες, η Βοστόνη και το
Παρίσι.) Η Ελλάδα διαθέτει το µεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 30%)
ανέργων πτυχιούχων στην ΕΕ. 
Για την πορεία της κερδοφορίας των µονοπωλιακών οµίλων έγινε
αναλυτική αναφορά στο κείµενο του Τµήµατος Οικονοµίας που δηµο-
σιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ τ. 2/2010.
Η σχετική ετήσια έρευνα της ICAP διαπιστώνει για το 2009 µείωση
του κύκλου εργασιών κατά 10,32% και των κερδών προ φόρων κατά
24%. Η έρευνα περιλαµβάνει 4.100 µεγάλες εταιρίες σε µεταποίηση,
κατασκευές, εµπόριο, τουρισµό. Από τους 10 πρώτους σε κερδοφορία
- 22 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 22οµίλους καταγράφεται αύξηση κερδών το 2009 σε 6 από αυτούς. Επι-
σηµαίνεται επίσης η αύξηση του µέσου όρου προθεσµίας είσπραξης
απαιτήσεων σε 107 ηµέρες το 2009 από 94 ηµέρες το 2008.
Η πορεία της ελληνικής οικονοµίας θα εξαρτηθεί και από τις εξελίξεις
στις οικονοµίες της ΝΑ Ευρώπης. Το 2009 η συρρίκνωση του ΑΕΠ έφτα-
σε σύµφωνα µε εκτιµήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος σε 5% για τη
Βουλγαρία, 7,1% για τη Ρουµανία, 2,9% για τη Σερβία και 4,7% για την
Τουρκία.
Η συρρίκνωση συνδέεται και µε τη σηµαντική πτώση των εξαγωγών
αυτών των χωρών προς τα ισχυρότερα κράτη-µέλη της ΕΕ και µε τη µε-
γάλη µείωση των µεταναστευτικών εµβασµάτων λόγω της διεθνούς κα-
πιταλιστικής κρίσης. Το 2009 υπήρξε επίσης σηµαντική κάµψη, σχεδόν
κατά 50%, των Αµεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) στη συγκεκριµένη
περιοχή.
Ωστόσο για το 2010 καταγράφονται πιο αισιόδοξες προβλέψεις (Σερ-
βία 2%, Ρουµανία 0,8%, Βουλγαρία 0,2%, Τουρκία 5,2%).
ΕΞΕΛΙΞΗ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 
ΚΑΙ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ
Το 2009 εµφανίζεται µείωση του ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχου-
σών συναλλαγών κατά 8,2 δις ευρώ. Το έλλειµµα διαµορφώθηκε στο
11,2% του ΑΕΠ (26,6 δις ευρώ) έναντι 14,6% το 2008. Αντίστοιχα, το
έλλειµµα στο εµπορικό ισοζύγιο µειώθηκε και έφτασε στα 30 δις ευρώ
έναντι 44 δις ευρώ το 2008.
Ωστόσο η συγκεκριµένη βελτίωση αποτελεί συγκυριακό φαινόµενο
και δεν αντανακλά τάση βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της ελλη-
νικής καπιταλιστικής οικονοµίας. Στην πραγµατικότητα σχετίζεται µε
την επίδραση της κρίσης, τη µείωση των εισαγωγών λόγω πτώσης της
εγχώριας ζήτησης, τη µείωση των τιµών του αργού πετρελαίου σε σχέ-
ση µε το προηγούµενο έτος. Η διατήρηση του ελλείµµατος σε ψηλά επί-
πεδα παρά τη συγκυριακή µείωση, αντανακλά την υποχώρηση των µε-
ριδίων αγοράς των ελληνικών εξαγωγών και γενικότερα την απώλεια
ανταγωνιστικότητας στη διεθνή καπιταλιστική αγορά.
Πτωτική είναι η πορεία της εθνικής αποταµίευσης ως ποσοστό του
ΑΕΠ, ολόκληρο το διάστηµα 2000-2008 (η εθνική αποταµίευση ορίζε-
- 23 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 23ται ως το µέρος του εθνικού εισοδήµατος που δεν αποτελεί τελική κατα-
ναλωτική δαπάνη και περιλαµβάνει τόσο την αποταµίευση της γενικής
κυβέρνησης όσο και του ιδιωτικού τοµέα). Η πτωτική πορεία αντανακλά
τόσο την αύξηση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος όσο και τη χαµηλή
αποταµίευση των νοικοκυριών (που σχετίζεται µε τη στασιµότητα του
πραγµατικού διαθέσιµου εισοδήµατος και την εντυπωσιακή αύξηση του
δανεισµού για στεγαστικές, καταναλωτικές ανάγκες την ίδια περίοδο).
Η δυναµική του δηµόσιου χρέους χαρακτηρίζεται από την έκθεση του
∆ιοικητή της ΤτΕ ως εκρηκτική. Σύµφωνα µε το βασικό σενάριο που
προβλέπει επίτευξη των ετήσιων κυβερνητικών στόχων µείωσης του
δηµοσιονοµικού ελλείµµατος, το δηµόσιο χρέος προβλέπεται να στα-
θεροποιηθεί στο 134,5% το 2014. Ωστόσο, οι πρόσφατες προβλέψεις
του ∆ΝΤ είναι σαφώς πιο απαισιόδοξες. Στο βασικό σενάριο, το ∆ΝΤ
προβλέπει εκτίναξη του χρέους στο 148% του ΑΕΠ µέχρι το 2013 και
αναφέρεται σε πιθανότητα σταδιακής αποκλιµάκωσής του στο 120%
του ΑΕΠ το 2020. Η έκθεση εκφράζει σαφείς επιφυλάξεις για τις προ-
βλέψεις του κυβερνητικού Προγράµµατος Σταθερότητας, εκτιµώντας
βαθύτερη κρίση µεγαλύτερης διάρκειας, όξυνση της ταξικής πάλης που
θα εµποδίσει την πλήρη εφαρµογή των µέτρων, δυσκολία επανόδου της
χώρας στο δανεισµό από ιδιωτικούς οµίλους µε ανεκτά επιτόκια µετά
το 2012, µεγαλύτερη υστέρηση των κρατικών εσόδων λόγω της βαθύ-
τερης συρρίκνωσης του ΑΕΠ.
Στην έκθεση του ∆ιοικητή της ΤτΕ τονίζεται ότι στην περίπτωση κλι-
µακούµενης αύξησης του δηµόσιου χρέους και µιας νέας αύξησης των
επιτοκίων δανεισµού, θα ήταν αναγκαία η λήψη πρόσθετων µέτρων.
Ωστόσο η ίδια η Εκθεση επισηµαίνει ότι λόγω της υπαρκτής αύξησης
της φορολογικής επιβάρυνσης του λαού είναι περιορισµένες πλέον οι
δυνατότητες νέων µεγάλων φόρο-επιδροµών. Ενισχύεται λοιπόν ο προ-
σανατολισµός της µείωσης των κρατικών δαπανών και επιτάχυνσης των
ιδιωτικοποιήσεων.
Η Εκθεση του ∆ιοικητή εστιάζει στη διασύνδεση της διόγκωσης του
ελλείµµατος και χρέους µε το εξωτερικό έλλειµµα και χρέος (τα λεγό-
µενα δίδυµα ελλείµµατα) και στην υστέρηση της εθνικής αποταµίευ-
σης, θεωρώντας ότι αυτοί είναι οι παράγοντες που διαφοροποιούν το
δηµοσιονοµικό εκτροχιασµό στην Ελλάδα απ’ τις περιπτώσεις Ιαπω-
νίας, Ιταλίας (όπου υπάρχει εσωτερική αποταµίευση). 
- 24 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 24Γ    
     
Η κυβέρνηση προβάλλει την επιλογή προσφυγής στο Μηχανισµό
Στήριξης ωςεπιλογή σωτηρίας της ελληνικής οικονοµίας απ’ τη χρεοκο-
πία. Οπως ήδη εξηγήσαµε, πρόκειται για µηχανισµό δανεισµού µε υψη-
λό επιτόκιο που έχει σαν στόχους:
α) Τη θωράκιση του ευρώ στον ανταγωνισµό των νοµισµάτων.
β) Τη διασφάλιση των γαλλικών, γερµανικών, βρετανικών και εγχώ-
ριων οµίλων που έχουν δανείσει το ελληνικό δηµόσιο.
γ) Τη στήριξη των εγχώριων µονοπωλιακών οµίλων και των τραπεζών,
για τις οποίες προβλέπεται πακέτο πρόσθετων εγγυήσεων 10 δις.
δ) Την αξιοποίηση του δανεισµού ως µοχλού για την προώθηση συνε-
χών κυµάτων αντιλαϊκών µέτρων µε στόχο την αύξηση του βαθµού εκ-
µετάλλευσης και την κατεδάφιση δικαιωµάτων της εργατικής τάξης. 
Η εφαρµογή των νέων αντιλαϊκών µέτρων θα επιδράσει παράλληλα
στο βάθεµα της κρίσης την επόµενη διετία. Το ίδιο το µνηµόνιο οικονο-
µικής πολιτικής που συνοδεύει τη συµφωνία ενεργοποίησης του µηχα-
νισµού στήριξης για την Ελλάδα, προβλέπει µε δεδοµένη την πιστή
εφαρµογή των προβλεπόµενων αντιλαϊκών µέτρων και αναδιαρθρώσε-
ων τα ακόλουθα: 
• Μείωση του ρυθµού ανάπτυξης κατά 4% το 2010 και 2,5% το 2011. 
Συνεχή αύξηση του δηµόσιου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ ως το 2013. 
• Πρόβλεψη για κινδύνους χαµηλότερων δηµόσιων εσόδων, ψηλότε-
ρων δηµόσιων δαπανών που θα οδηγήσουν σε αρνητική αναθεώρηση
της πρόβλεψης για το ρυθµό ανάπτυξης και λήψη πρόσθετων αντιλαϊ-
κών µέτρων. 
• Πρόβλεψη µείωσης δηµόσιων επενδύσεων κατά 0,2% έως 0,4% του
ΑΕΠ ετησίως για την περίοδο 2010-2012. 
Τα νέα αντιλαϊκά µέτρα δηµοσιονοµικής πολιτικής που ήδη ενεργο-
ποιήθηκαν περιλαµβάνουν κυρίως:
• Νέες µεγαλύτερες µειώσεις µισθών και συντάξεων όχι µόνο στο δη-
µόσιο, αλλά και στον ιδιωτικό τοµέα. 
• Αναβάθµιση του φορολογικού ελέγχου και εφαρµογή των τεκµηρίων
διαβίωσης στους αυτοαπασχολούµενους, ΕΒΕ κλπ. 
• Αύξηση του ΦΠΑ και γενικότερα της έµµεσης φορολογίας. 
- 25 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 25Βασικοί άξονες κλιµάκωσης της αντιλαϊκής επίθεσης το αµέσως επό-
µενο διάστηµα είναι: 
• Αναδιάρθρωση του ασφαλιστικού, που αποτελεί τη σηµαντικότερη
παρέµβαση της περιόδου (ενίσχυση ανταποδοτικότητας, αύξηση ορίου
συνταξιοδότησης, υποβάθµισης µέσω ενοποίησης των ταµείων σε 3,
αποχαρακτηρισµός ΒΑΕ κλπ.).
• Μεταρρύθµιση του τοµέα υγείας µε αύξηση της ανταποδοτικότητας,
µε το διαχωρισµό του κλάδου υγείας απ’ τον κλάδο συνταξιοδότησης,
την κάρτα υγείας, την ολοήµερη λειτουργία των νοσοκοµείων, τις αλ-
λαγές στους µηχανισµούς τιµολόγησης και κοστολόγησης του φαρµά-
κου, την ανακοστολόγηση ιατρικών πράξεων, το λογιστικό έλεγχο χρή-
σεων στα νοσοκοµεία κλπ. 
• Αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας (µισθοί ιδιωτικού τοµέα, ευελι-
ξία και σύνδεση µισθού - παραγωγικότητας, παράταση/διεύρυνση µα-
θητείας, ευρύτερη χρήση µερικής απασχόλησης κλπ.). 
• Απελευθέρωση των «κλειστών επαγγελµάτων». 
• Επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων και της αύξησης των τιµολογίων
λαϊκής κατανάλωσης σε πρώην ∆ΕΚΟ (ΟΣΕ, Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο,
ΕΥ∆ΑΠ - ΕΥΑΘ, ΟΛΘ, ΟΠΑΠ και περιορισµό της κρατικής συµµετο-
χής στη ∆ΕΗ). 
Οι δέσµες αντιλαϊκών µέτρων µε στόχο τη θωράκιση της ανταγωνι-
στικότητας των µονοπωλιακών οµίλων δεν έχουν ηµεροµηνία λήξης.
Θα κλιµακωθούν την επόµενη περίοδο της τρέχουσας βαθιάς κρίσης και
θα συνεχιστούν σε περίοδο αναιµικής ανάκαµψης, στο όνοµα της δια-
τήρησης της δηµοσιονοµικής εξυγίανσης και της βελτίωσης της αντα-
γωνιστικότητας. 
Η Ν∆, αν και στηρίζει στρατηγικές επιλογές της κυβέρνησης, εκφράζει
επιφυλάξεις για την αποτελεσµατικότητα του προτεινόµενου µίγµατος,
που δεν αφορούν αποκλειστικά προπαγανδιστικές σκοπιµότητες. Εκ-
φράζει τµήµα του βιοµηχανικού και εµπορικού κεφαλαίου που ανησυ-
χεί για την επίδραση των µέτρων στο βάθεµα της κρίσης, στην καθήλω-
ση σ’ ένα φαύλο κύκλο ύφεσης και επίµονων ελλειµµάτων. Στηρίζει τις
αντιλαϊκές κατευθύνσεις των αναδιαρθρώσεων (εργασιακές σχέσεις,
ασφαλιστικό κλπ.) και προβάλλει ως προτεραιότητα τα µέτρα τόνωσης
της ανάπτυξης µε ελάχιστο δηµοσιονοµικό κόστος (π.χ. πώληση - ενοι-
κίαση ακίνητης περιουσίας του δηµοσίου, λιµανιών - αεροδροµίων, επι-
- 26 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 26τάχυνση ιδιωτικοποιήσεων). Θέτει στο επίκεντρο την αδυναµία του ση-
µερινού κρατικού µηχανισµού να συµβάλει στην αναβάθµιση της αν-
ταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας και στην προσέλκυση
ιδιωτικών επενδύσεων.
Αποδίδει σκοπιµότητα στους χειρισµούς της κυβέρνησης το τελευταίο
επτάµηνο σχετικά µε το δανεισµό της χώρας (απόφαση διόγκωσης ελ-
λείµµατος για το 2009, κυβερνητικές εξαγγελίες για κίνδυνο χρεοκοπίας
πριν διασφαλιστεί ο δανεισµός της χώρας µε καλύτερους όρους, άρνηση
λήψης του πρώτου πακέτου προσφορών µε µικρότερα επιτόκια κλπ.). 
Η πρόσφατη τοποθέτηση του προέδρου της για «κατάργηση του Μνη-
µονίου µέσα από ανάπτυξη» δεν αναιρεί τον προσανατολισµό της Ν∆
στη στρατηγική της ΕΕ για αναδιάρθρωση συνταξιοδοτικού και εργα-
σιακών σχέσεων µε απώλεια κατακτήσεων.Αυτή η τοποθέτηση  δεν εί-
ναι συµπαγής. Ενα τµήµα της ουσιαστικά επιθυµούσε εµφανή υπερψή-
φιση της συµφωνίας µε ∆ΝΤ-ΕΕ (όχι µόνο η Μπακογιάννη αλλά και ο
Αβραµόπουλος και άλλοι, ανεξάρτητα από το πώς ψήφισαν). Αντίστοι-
χα και το ΠΑΣΟΚ δεν είναι συµπαγές ως προς το µίγµα πολιτικής. 
Ο ΣΥΡΙΖΑ καταγράφει 2 βασικές παραλλαγές στις προτάσεις του:
• Η πρώτη, του ΣΥΝ, στηρίζει ανοιχτά την αστική διαχειριστική πρό-
ταση της επεκτατικής δηµοσιονοµικής πολιτικής, για να δοθεί ώθηση
στην καπιταλιστική ανάπτυξη µε κρατικές επενδύσεις. Εστιάζει στην
αναδιαπραγµάτευση του χρέους (διαγραφή ενός µέρους, χρονική µετα-
κύληση του υπολοίπου, µείωση επιτοκίων κλπ). 
Ο Γ. ∆ραγασάκης, εκφραστής αυτής της θέσης, οµολογεί ότι πρόκει-
ται στην ουσία για την πρόταση Brady, υφυπουργού οικονοµικών των
ΗΠΑ το 1989, για την καπιταλιστική διαχείριση σε συνθήκες υπερχρέ-
ωσης. ∆ιανθίζει την πρότασή του µε τις γνωστές θέσεις περί δίκαιης
αναδιανοµής και παραγωγικής ανασυγκρότησης στο πλαίσιο της ΕΕ και
γενικότερα του καπιταλισµού. 
• Η δεύτερη, συνιστωσών του ΣΥΡΙΖΑ και άλλων οπορτουνιστικών
οµάδων (Μέτωπο Αλληλεγγύης και Ανατροπής, ΚΟΕ κλπ.), καθώς και
της Αριστερής Πρωτοβουλίας του ΠΑΣΟΚ, ανοίγει ζήτηµα συγκρότη-
σης πατριωτικού µετώπου που θα οδηγήσει σε στάση και άρνηση πλη-
ρωµών του χρέους, θα διαπραγµατευτεί την έξοδο απ’ την Ευρωζώνη
και θα διαφοροποιήσει τις συµµαχίες της χώρας µε τα ιµπεριαλιστικά
κέντρα (άνοιγµα σε Ρωσία, Κίνα, Αραβικά κεφάλαια κλπ.). 
- 27 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 27Αυτή η γραµµή εκφράζεται µε διάφορες παραλλαγές και αποχρώσεις.
Η διαφορά τους µε την πρώτη είναι κυρίως ως προς την έξοδο από την
Ευρωζώνη. Η θέση ορισµένων να τεθούν «οι τράπεζες υπό δηµόσιο
έλεγχο» σχετίζεται µε τον έλεγχο για να µην εξαγοραστούν «για ένα κοµ-
µάτι ψωµί», αφού θα υποστούν απαξίωση κεφαλαίου µε την υποτίµηση
του νοµίσµατος και για να ελεγχθεί η εκροή κεφαλαίων Η συγκεκριµέ-
νη πρόταση αφήνει στο απυρόβλητο την καπιταλιστική ιδιοκτησία των
µονοπωλιακών οµίλων και τη συµµετοχή της χώρας στην ΕΕ. Αν και συ-
χνά κάνουν κριτική στον καπιταλισµό µε βαρύτατους χαρακτηρισµούς
(Ν. Γαλάνης της ΚΟΕ: «τέλος εποχής ολόκληρου του καπιταλισµού»,
εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία» 19.5.2010), προβάλλουν έναν εκτατικό τύ-
πο δηµοσιονοµικής διαχείρισης µε κυβερνητικό φορέα την Αριστερά.
Ο ΛΑ.Ο.Σ. συνδυάζει τη στήριξη των κυβερνητικών µέτρων µε την
ψευδεπίγραφη κριτική των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών της κυβέρνη-
σης για την ανάγκη επιτάχυνσης και τη δηµιουργία ευνοϊκότερου κλί-
µατος για τις ιδιωτικές επενδύσεις και ιδιαίτερα για τις ξένες επενδύσεις.
Στο πλαίσιο της προετοιµασίας διάδοχων σχηµάτων διακυβέρνησης,
αναµόρφωσης του πολιτικού συστήµατος, δεν πρέπει να περάσει απα-
ρατήρητη και η πρόσφατη επίθεση του προέδρου του ΣΕΒ ∆ασκαλό-
πουλου στο πολιτικό προσωπικό της αστικής τάξης. Οι συγκεκριµένες
δηλώσεις, σε συνδυασµό µε κινήσεις αστών πολιτικών (Μπακογιάννη,
Μάνος), σηµατοδοτούν κινητικότητα για την εµφάνιση φιλελεύθερου
πόλου µε άξονα την εναντίωση στον κρατισµό και την επιτάχυνση των
αναδιαρθρώσεων.

Οι πρόσφατες εξελίξεις πρέπει να εξεταστούν µέσα στο πλαίσιο της
όξυνσης των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσεων και της προώθησης ιµ-
περιαλιστικών σχεδιασµών στην ευρύτερη περιοχή (Βαλκάνια - Αν. Με-
σόγειος - Μέση Ανατολή - Κασπία - Μαύρη Θάλασσα).
Στη σηµερινή περίοδο ιδιαίτερη σηµασία αποκτά η προτεραιότητα των
ΗΠΑ για ένταξη των ∆υτικών Βαλκανίων στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, η
αξιοποίηση των κρατιδίων Κοσσόβου - ΠΓ∆Μ για τον έλεγχο των ενερ-
γειακών δρόµων και πηγών της περιοχής και ο περιορισµός της ρωσικής
- 28 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 28και κινεζικής επιρροής στη Σερβία. ∆ιαπάλη για το µέλλον των ∆υτικών
Βαλκανίων υπάρχει και στο εσωτερικό της ΕΕ (π.χ. αντίδραση Γαλλίας
στη δροµολόγηση ένταξης της Βοσνίας και του Κοσσόβου στην ΕΕ).
Τόσο η αστική τάξη της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας επιδιώκουν να
αναβαθµίσουν το γεωστρατηγικό τους ρόλο, να διαχειριστούν προς
όφελός τους τις αντιθέσεις και τις τάσεις ανακατάταξης ανάµεσα στα
ιµπεριαλιστικά κέντρα, που επιταχύνονται µε την εκδήλωση της διε-
θνούς οικονοµικής κρίσης. Ετσι αναπτύσσεται µια αντιφατική σχέση
συνεργασίας και ανταγωνισµού ανάµεσα στην ελληνική και την τουρ-
κική αστική τάξη. Η Τουρκία ως περιφερειακή δύναµη, που έχει ήδη εν-
ταχθεί στο G20, προωθεί τις διεκδικήσεις της, αξιοποιώντας κοινά συµ-
φέροντα µε τις ΗΠΑ στην περιοχή και στο Αιγαίο, ακόµα και αντιθέσεις
των ΗΠΑ µε την Ευρωπαϊκή Ενωση. Επίσης, αξιοποιεί τις ενεργειακές,
οικονοµικές συµφωνίες µε τη Ρωσία, διαµορφώνοντας πολύµορφα το
έδαφος για την επέκταση της δράσης της στη Μέση Ανατολή, στα Βαλ-
κάνια, στην περιοχή της Ευρασίας.
Στα ∆υτικά Βαλκάνια η τουρκική επιρροή δεν περιορίζεται µόνο στη
Βοσνία, όπου υπάρχουν οι προνοµιακοί όροι της µουσουλµανικής κοι-
νότητας. Εδραιώνεται µε συµφωνίες οικονοµικής δραστηριότητας σε
Κόσσοβο - ΠΓ∆Μ - Αλβανία, ιδιαίτερα στην κατασκευή έργων υποδο-
µής. Η Τουρκία έχει ήδη παρουσία στη στρατηγικής σηµασίας βάση του
Αυλώνα. Θα συµµετάσχει επίσης µαζί µε τη Σερβία, την Κροατία και
την ΕΕ στη διάσκεψη για το Βοσνιακό, τον Ιούνη, στο Σεράγεβο. Εχει
αυξηµένη επιρροή στο µουσουλµανικό θύλακα του Σαντζάκ στη Σερ-
βία. Παράλληλα, στην προσπάθεια διεύρυνσης του «στρατηγικού βά-
θους» της, σύµφωνα µε την περιβόητη στρατηγική Νταβούτογλου για
τα νεοθωµανικά Βαλκάνια, προσπαθεί να βελτιώσει τις σχέσεις της µε
το Ιράν, την Αρµενία, το Ιράκ, τη Συρία. Φυσικά δεν πρόκειται για εύ-
κολη προσπάθεια, χωρίς αντιφάσεις. Είναι χαρακτηριστική η όξυνση
των σχέσεών της µε το Ισραήλ και το Αζερµπαϊτζάν που προκάλεσαν τα
συγκεκριµένα ανοίγµατα.
Μεγαλύτερη συµβολή µέχρι στιγµής στην αναβάθµιση της διαπραγ-
µατευτικής της δύναµης έχει το πλέγµα συµφωνιών που υπέγραψε µε τη
Ρωσία (κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων, αγωγοί πετρελαίου και
φυσικού αερίου, τουρισµός, υπηρεσίες, αναβάθµιση εµπορικών συ-
ναλλαγών).
- 29 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 29Σε σχέση µε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις η Τουρκία δίνει προτεραι-
ότητα σε δυο συµπληρωµατικά σκέλη προώθησης της στρατηγικής στό-
χευσής της. Στη µεθόδευση µιας συνολικής διαπραγµάτευσης για τα κυ-
ριαρχικά δικαιώµατα στο Αιγαίο (µέσα από τη συγκρότηση του Ανώτα-
του Συµβουλίου Συνεργασίας των δύο κυβερνήσεων) και στην ενίσχυ-
ση της διµερούς οικονοµικής συνεργασίας. 
Στο σκέλος αναβάθµισης της οικονοµικής συνεργασίας έχει ήδη δη-
µιουργηθεί υπόβαθρο µε την αύξηση του όγκου των εµπορικών ανταλ-
λαγών και των ελληνικών ΑΞΕ στην Τουρκία. Στις εισαγωγές από την
Τουρκία δεσπόζουν οι κλάδοι της Κλωστοϋφαντουργίας, των χηµικών -
πλαστικών, των µηχανών και των πετρελαιοειδών - προϊόντων διύλισης.
Το εµπορικό ισοζύγιο είναι ελλειµµατικό για την Ελλάδα, µε συγκυρια-
κή βελτίωση του λόγου εξαγωγών προς εισαγωγές το 2009 (48,9% έναν-
τι 37,8% το 2008), λόγω της επίδρασης της κρίσης και της σηµαντικής
µείωσης των εισαγωγών προς την Ελλάδα. Η αξία των συνολικών εµ-
πορικών συναλλαγών δεν ξεπερνούσε τα 250 εκ. δολάρια το 1992 για να
φτάσει τα 4 δις δολάρια το 2008. Η Ελλάδα κατέλαβε επίσης την 5η θέ-
ση µεταξύ των ξένων επενδυτών στην Τουρκία την περίοδο 2006-2009,
µε επενδύσεις στον τραπεζικό τοµέα, στις τηλεπικοινωνίες, στα τρόφι-
µα, στην ενέργεια και στις κατασκευές: εξαγορά της Finansbank από την
Εθνική, εξαγορά της Tekfenbank από την Eurobank, εξαγορά της Alternatifbank από την Alpha Bank, συµφωνία της ΤΙΤΑΝ µε την Adocin Cimentobeton, θυγατρική της S&b στην Τουρκία, δραστηριότητα ΙΝΤΡΑ-
ΛΟΤ, κατασκευή ηλεκτρικών σταθµών από τον όµιλο Μυτιληναίου,
δραστηριότητα της ΧΑΛΚΟΡ του οµίλου ΒΙΟΧΑΛΚΟ που ελέγχει την
τουρκική εταιρεία Sega Bakir SA. Στη συνολική κατάταξη των χωρών-
επενδυτών της Τουρκίας, η Ελλάδα βρίσκεται στην 22η θέση.
Οι ελληνικοί όµιλοι κινήθηκαν επενδυτικά προς την Τουρκία για να
εκµεταλλευθούν τη φτηνότερη εργατική δύναµη, το ευνοϊκότερο φο-
ρολογικό καθεστώς και τη δυνατότητα εισόδου τους στην ευρύτερη
ασιατική αγορά µέσω θυγατρικών και ελληνοτουρκικών κοινοπραξιών.
Γι’ αυτό και οι ελληνικές επενδύσεις στην Τουρκία ξεπέρασαν τα 5,3 δις
ευρώ, ενώ οι τουρκικές στην Ελλάδα δεν ξεπερνούν τα 2,5 εκατ. ευρώ.
Σύµφωνα µε το Εµπορικό Επιµελητήριο της Σµύρνης δραστηριοποι-
ούνται στην Τουρκία 360 ελληνικές επιχειρήσεις και στην Ελλάδα 10
Τουρκικές. 
- 30 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 30Το τελευταίο διάστηµα όµως τουρκικοί όµιλοι βλέπουν ως επενδυτι-
κή ευκαιρία την είσοδο στην ελληνική αγορά, µε ευρύτερο προσανατο-
λισµό προς την ΕΕ και τα Βαλκάνια (π.χ. ο τραπεζικός όµιλος Ziraat
Bank, οι αλυσίδες λιανικού εµπορίου Istikbal στο έπιπλο, Ipekyol και
Inci Shoes στην ένδυση - υπόδηση). Ο αναµενόµενος υψηλός ρυθµός
οικονοµικής ανάπτυξης της Τουρκίας για την περίοδο 2011-2017 που
προαναφέραµε συµβαδίζει µε την ενίσχυση της επενδυτικής δράσης και
των ΑΞΕ των τουρκικών οµίλων,
Ετσι στο πρόσφατο Ελληνο-Τουρκικό Επιχειρηµατικό Φόρουµ υπήρ-
ξε µεγάλη συµµετοχή και από τις δυο πλευρές. Παρέστησαν εκπρόσω-
ποι 250 ελληνικών επιχειρήσεων, µεταξύ των οποίων και 75 που δρα-
στηριοποιούνται ήδη στην τουρκική αγορά.
Η υπογραφή 21 µνηµονίων, διακηρύξεων και συµφωνιών ανάµεσα
στις δυο κυβερνήσεις επιστέγασε τόσο την κοινή στόχευση των αστι-
κών τάξεων σχετικά µε την εκµετάλλευση των λαών της περιοχής όσο
και την άνοδο της διαπραγµατευτικής δύναµης της Τουρκίας. 
Στον τοµέα της Ενέργειας το µνηµόνιο συναντίληψης προβλέπει για
πρώτη φορά τη συµµετοχή της τουρκικής εταιρείας BOTAS µαζί µε τη
∆ΕΠΑ και EDISON στον ελληνο-ιταλικό αγωγό φυσικού αερίου, που
αποτελεί προέκταση του ελληνοτουρκικού αγωγού. Το γεγονός αυτό,
σε συνδυασµό µε την αναστολή υλοποίησης του αγωγού πετρελαίου
Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη και την ενεργοποίηση του σχεδίου αγω-
γού Σαµψούντα - Τσεϊχάν, οδηγεί σε αναβάθµιση της Τουρκίας ως ενερ-
γειακού κόµβου της περιοχής.
Παράλληλα, η πρόταση για κοινή δράση στον τοµέα των Ανανεώσι-
µων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και της ηλεκτρικής ενέργειας ανοίγει το
δρόµο για ηλεκτροδότηση - ενεργειακή εξάρτηση νησιών του Αιγαίου
από την Τουρκία, αφού θα συνδυαστεί µε κλείσιµο των συµβατικών
σταθµών ηλεκτροπαραγωγής και σύνδεσή τους µε το δίκτυο ηλεκτρι-
κής ενέργειας της Τουρκίας. Το µνηµόνιο, σε συνδυασµό µε την τροπή
των διαπραγµατεύσεων εφ’ όλης της ύλης για το Αιγαίο, καλλιεργεί το
έδαφος για τη συνεκµετάλλευση των πετρελαϊκών κοιτασµάτων και του
ορυκτού πλούτου. Ωστόσο στο συγκεκριµένο θέµα δεν είναι εύκολο να
διασφαλιστεί συναίνεση ούτε στο εσωτερικό της αστικής τάξης, αφού
χώρες µε µικρότερη ισχύ (π.χ. Λιβύη, Βενεζουέλα) έχουν πετύχει ικα-
νοποιητικούς όρους εκµετάλλευσης του εγχώριου ενεργειακού πλούτου
- 31 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 31τους. Εξάλλου οι ελληνικοί όµιλοι (ΕΛΠΕ, Ενεργειακή Αιγαίου) δια-
θέτουν ήδη τεχνογνωσία έρευνας και εξόρυξης σε συγκεκριµένο βάθος
(π.χ. κοιτάσµατα Πρίνου) και έχουν ήδη αναλάβει διερευνητικές γεω-
τρήσεις στην Αίγυπτο και στη Λιβύη.
Αξιοσηµείωτο είναι το Μνηµόνιο του τουρισµού που προβλέπει κοινά
τουριστικά πακέτα για την προσέλκυση τουριστών από την Κίνα και άλ-
λες χώρες, συνεργασία στον τοµέα πολιτιστικού τουρισµού, της προ-
στασίας µνηµείων κλπ. Ηδη σηµαντικοί Tour Operators και µεγάλοι
όµιλοι (Hilton, Starwood) αντιµετωπίζουν τις δυο χώρες ως ενιαίο προ-
ορισµό. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι εφοπλιστικοί όµιλοι της
κρουαζιέρας. 
Υπογράφηκαν ακόµα Μνηµόνιο προθέσεων για την ανάπτυξη των σι-
δηροδροµικών και συνδυασµένων µεταφορών, Μνηµόνιο για την προ-
ώθηση ΑΞΕ, Μνηµόνιο κατανόησης σε θέµατα τυποποίησης, Μνηµό-
νιο συνεργασίας µεταξύ της Ελληνικής Ενωσης Τραπεζών και της Ενω-
σης Τουρκικών Τραπεζών, Μνηµόνιο για την προστασία του περιβάλ-
λοντος µε αναφορές στη διαχείριση των νερών του Εβρου, στην προ-
στασία της βιοποικιλότητας και στην έρευνα για τις συνέπειες της κλι-
µατικής αλλαγής στα δασικά συστήµατα.
Ωστόσο η σηµαντικότερη εξέλιξη αφορά τη συµφωνία της ελληνικής
κυβέρνησης στη σύσταση Ανώτατου Συµβουλίου Συνεργασίας µεταξύ
των δυο κυβερνήσεων που αντικειµενικά δροµολογεί το διάλογο εφ’
όλης της ύλης στα κυριαρχικά δικαιώµατα στο Αιγαίο.
Η πολλαπλή γεωστρατηγική σηµασία του Αιγαίου δεν εξαντλείται στο
ζήτηµα του στρατιωτικού ελέγχου και στα πιθανά πλούσια πετρελαϊκά
κοιτάσµατά του. Το Αιγαίο αποτελεί κρίσιµο κρίκο της αλυσίδας Βαλ-
κάνια - Αν. Μεσόγειος - Μέση Ανατολή, τόσο στο σκέλος του ελέγχου
των θαλασσίων µεταφορών εµπορευµάτων όσο και των δρόµων µετα-
φοράς ενέργειας. Η προωθούµενη νέα δοµή του ΝΑΤΟ λαµβάνει υπόψη
όλους τους προαναφερόµενους παράγοντες και επιβάλλει την αντιµε-
τώπιση του Αιγαίου ως ενιαίου επιχειρησιακού χώρου.
Ο Τ. Ερντογάν και από την Αθήνα επανέλαβε µε σταθερότητα ότι δια-
τηρείται το Casus Beli αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα σύµ-
φωνα µε τη διεθνή σύµβαση για το δίκαιο της θάλασσας. Ζήτησε στην
ουσία εγκαθίδρυση ειδικού καθεστώτος για τον εναέριο χώρο των ελ-
ληνικών νησιών και πολυµερή διάσκεψη για το Κυπριακό, στην κατεύ-
- 32 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 32θυνση επικύρωσης κάποιας παραλλαγής του Σχεδίου Ανάν. Ζήτησε επί-
σης εκλογή της θρησκευτικής ηγεσίας της µειονότητας στη Θράκη.
Οι πρώτες συµφωνίες περιορίστηκαν στην κατάργηση θεώρησης ει-
σόδου στους κατόχους τουρκικών υπηρεσιακών διαβατηρίων (περίπου
600.000) και στη διακήρυξη για θέµατα παράνοµης µετανάστευσης στο
πλαίσιο της κατασταλτικής πολιτικής κατά των µεταναστών.
     
Η αυξανόµενη διαχειριστική δυσκολία της αστικής τάξης και η πιθανό-
τητα µιας παρατεταµένης κρίσης σε ΕΕ και ΗΠΑ βοηθά να ξεδιπλώσου-
µε τη στρατηγική αντιπαράθεση. Γίνεται όλο και πιο ορατό ότι η εργα-
τική τάξη πληρώνει την κρίση µε την απαξίωση µεταβλητού κεφαλαίου,
καθώς και το αδιέξοδο των δυο αστικών διαχειριστικών λύσεων (επε-
κτατικής - περιοριστικής πολιτικής που προσπαθούν να ελέγξουν την
έκταση απαξίωσης κεφαλαίου και την κατανοµή της για το κεφάλαιο που
έχει συγκεντρωθεί στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, ενώ ακόµα δεν έχει
γίνει παντού µεγάλη απαξίωση κεφαλαίων στη µορφή εµπορευµάτων. 
Στην Ελλάδα πρέπει να προβάλλουµε επιθετικά την κριτική µας σχε-
τικά µε το «µονόδροµο της ΕΕ», συνδυασµένη µε τη θέση µας για την
ανάγκη κοινωνικοποίησης όλων των συγκεντρωµένων µέσων παραγω-
γής. Σε αυτή τη βάση να αναδείξουµε τα προβλήµατα και την αρνητική
προοπτική σηµαντικών κλάδων της µεταποίησης (π.χ. κλωστοϋφαν-
τουργία, ναυπηγεία). Παράλληλα µπορούµε τώρα πιο πειστικά να φω-
τίσουµε την επερχόµενη επιδείνωση της κατάστασης της εργατικής τά-
ξης και του λαού, µε την αύξηση του βαθµού εκµετάλλευσης, θυσίες χω-
ρίς ηµεροµηνία λήξης, διόγκωση της ανεργίας. Πρόκειται για µαύρο
µέλλον διαρκείας, τόσο στη φάση βαθέµατος της κρίσης (η οποία θα ξε-
περάσει το -5% το 2010, µε ανεργία µεγαλύτερη του 15%) όσο και στη συ-
νέχεια µιας αναιµικής ανάκαµψης που θα προετοιµάσει την εκδήλωση
της επόµενης κρίσης. 
Αντικειµενικά θα συγκρούονται δύο τάσεις. Από τη µια, η τάση εκτό-
νωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας προς την αντικατάσταση του φθαρµέ-
νου µεταπολιτευτικού πολιτικού συστήµατος µε ένα νέο, όπου θα είναι
πιο υποβαθµισµένη η παρουσία του ΚΚΕ και θα ισχυροποιείται η νέα
- 33 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 33οπορτουνιστική γραµµή (στάση πληρωµών - πιθανή έξοδο από την Ευ-
ρωζώνη και αλλαγή ιµπεριαλιστικής συµµαχίας). Σε αυτή την κατεύ-
θυνση εκδηλώνεται σήµερα πολύµορφη προληπτική επιχείρηση της
αστικής εξουσίας για να παρεµποδίσει τη συσπείρωση ευρύτερων ερ-
γατικών και λαϊκών δυνάµεων µε το ΚΚΕ (π.χ. αναµόρφωση του πολι-
τικού συστήµατος, στήριξη αναδιατάξεων στο οπορτουνιστικό ρεύµα).
Από την άλλη, η τάση να κερδίζει η γραµµή της οργάνωσης και πάλης
για σύγκρουση-ρήγµα στο επίπεδο της εξουσίας. Σε αυτή τη γραµµή η
διαπάλη θα κριθεί µέσα στο κίνηµα, στα σωµατεία, στην οργάνωση κα-
τά τόπο εργασίας, που είναι το ζητούµενο. Ταυτόχρονα είναι και ζήτη-
µα ιδεολογικοπολιτικής ζύµωσης και αξιοποίηση της συγκυρίας για την
ανάδειξη της υπεροχής της πρότασης του ΚΚΕ.
Πιο πειστικά µπορούµε να αναδείξουµε για παράδειγµα ότι η κοινω-
νική - κρατική ιδιοκτησία στα συγκεντρωµένα µέσα παραγωγής, µε κεν-
τρικό επιστηµονικό σχεδιασµό και πρόγραµµα, εργατικό έλεγχο και
λαϊκή συµµετοχή, µπορεί: 
• Να αξιοποιήσει το σύνολο των εγχώριων ενεργειακών πηγών (λι-
γνίτη, ανεξερεύνητων κοιτασµάτων πετρελαίου, αιολικής και ηλιακής
ενέργειας, γεωθερµίας) προς όφελος της κοινωνικής ευηµερίας. 
• Να αναπτύξει τη ναυπηγική βιοµηχανία µε βάση τις µεγάλες ανάγ-
κες των θαλάσσιων µεταφορών και την υπεράσπιση των κυριαρχικών
δικαιωµάτων (πολεµικό ναυτικό). 
• Να δώσει ώθηση στη συνδυασµένη ανάπτυξη της αγροτικής παρα-
γωγής µε βασικούς κλάδους της εγχώριας µεταποίησης (π.χ. τρόφιµα-
ποτά, κλωστοϋφαντουργία, ένδυση).
Αντίστοιχα η όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσεων πρέπει
επίσης να αναδειχτεί ως ευκαιρία για το λαϊκό κίνηµα και όχι µόνο απ’
τη σκοπιά του κινδύνου εγκλωβισµού στο ψευτοδίληµµα επιλογής του
καλύτερου ιµπεριαλιστικού κέντρου. Η όξυνση αυτή, ιδιαίτερα στο
εσωτερικό της ΕΕ, αυξάνει τις δυνατότητες να προβάλουµε το δρόµο
της αποδέσµευσης µε λαϊκή εξουσία. 
Ιδιαίτερη σηµασία στην προσπάθεια οργάνωσης της πάλης από τα κά-
τω έχει η προβολή του ριζοσπαστικού πλαισίου πάλης αντιπαραθετικά
στην κυβερνητική προπαγάνδα περί κινδύνου χρεοκοπίας και στην
οπορτουνιστική γραµµή διαφορετικής διαχείρισης του χρέους, από την
οποία δήθεν µπορεί να προκύψει µικρότερη απώλεια για την εργατική
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
- 34 -
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 34τάξη και τα λαϊκά στρώµατα. Η µικρότερη απώλεια είναι ζήτηµα πάλης
και µάλιστα ενταγµένης σε γραµµή συνολικής σύγκρουσης µε το κεφά-
λαιο και την εξουσία του και όχι ζήτηµα αστικής διαχείρισης από την
«Αριστερά». Η επιµονή µας ότι έχουν ωριµάσει οι υλικές προϋποθέσεις
για να ικανοποιηθούν βασικά δικαιώµατα (π.χ. πλήρη σταθερή εργασία,
δηµόσια δωρεάν υγεία) είναι ζήτηµα-κλειδί, για να µη νοµιµοποιηθεί
στη λαϊκή συνείδηση σαν αναγκαία η κυβερνητική πολιτική, για να βα-
θύνει ο αντικαπιταλιστικός χαρακτήρας της πάλης του λαϊκού κινήµα-
τος, ζήτηµα που θα απαιτήσει σκληρό µακρόχρονο αγώνα, ετοιµότητα,
κλιµάκωση και επιµονή.

- 35 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Απασχολού-
µενοι 4.375.186 4.393.989 4.438.614 4.535.309 4.487.490 4.404.051
Άνεργοι 505.138 511.298 440.982 394.169 450.997 605.277
Οικονοµικά 
µη ενεργοί  4.213.620 4.230.740 4.290.483 4.293.199 4.314.167 4.282.874
Ποσοστό 
ανεργίας  10,4 10,4 9,0 8,0 9,1 12,1
ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΑΝΕΡΓΟΙ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΙ 
ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ: ΦΛΕΒΑΡΗΣ 2005-2010, ΕΛΛΑ∆Α
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 35- 36 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
Μέσος όρος πενταετίας
2005 2006 2007 2008
Εκτιµήσεις
2009
Προβλέψεις
1992-96 1997-01 2002-06 2010
ΒΕΛΓΙΟ 1,5 2,7 2,0 1,8 2,8 2,9 1,0 -3,1 1,3
ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1,4 2,1 1,0 0,8 3,2 2,5 1,3 -5,0 1,2
ΙΡΛΑΝ∆ΙΑ 5,9 9,1 5,4 6,2 5,4 6,0 -3,0 -7,1 -0,9
ΕΛΛΑ∆Α 1,1 3,8 4,1 2,2 4,5 4,5 2,0 -2,0 -3,0
ΙΣΠΑΝΙΑ 1,5 4,4 3,3 3,6 4,0 3,6 0,9 -3,6 -0,4
ΓΑΛΛΙΑ 1,2 3,0 1,7 1,9 2,2 2,3 0,4 -2,2 1,3
ΙΤΑΛΙΑ 1,2 2,0 0,9 0,7 2,0 1,5 -1,3 -5,0 0,8
ΚΥΠΡΟΣ 5,5 4,2 3,3 3,9 4,1 5,1 3,6 -1,7 -0,4
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 2,6 6,3 4,2 5,4 5,6 6,5 0,0 -3,4 2,0
ΜΑΛΤΑ 5,0 3,4 2,1 3,9 3,6 3,8 2,1 -1,9 1,1
ΟΛΛΑΝ∆ΙΑ 2,5 3,7 1,6 2,0 3,4 3,6 2,0 -4,0 1,3
ΑΥΣΤΡΙΑ 1,8 2,6 2,2 2,5 3,5 3,5 2,0 -3,6 1,3
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 2,0 3,8 0,7 0,9 1,4 1,9 0,0 -2,7 0,5
ΣΛΟΒΕΝΙΑ 2,0 4,2 4,3 4,5 5,8 6,8 3,5 -7,8 1,1
ΣΛΟΒΑΚΙΑ – 2,7 5,9 6,7 8,5 10,6 6,2 -4,7 2,7
ΦΙΝΛΑΝ∆ΙΑ 1,3 4,5 3,0 2,9 4,4 4,9 1,2 -7,8 1,4
ΕΥΡΩΖΩΝΗ 1,5 2,8 1,7 1,7 3,0 2,8 0,6 -4,1 0,9
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ -2,8 2,0 5,7 6,2 6,3 6,2 6,0 -5,0 0,0
ΤΣΕΧΙΑ 2,3 1,2 4,6 6,3 6,8 6,1 2,5 -4,2 1,6
∆ΑΝΙΑ 2,6 2,4 1,8 2,4 3,4 1,7 -0,9 -4,9 1,6
ΕΣΘΟΝΙΑ – 7,0 8,4 9,4 10,0 7,2 -3,6 14,1 0,9
ΛΕΤΟΝΙΑ -8,8 6,3 9,0 10,6 12,2 10,0 -4,6 -18,0 -3,5
ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ -8,3 4,7 8,0 7,8 7,8 9,8 2,8 -15,0 -0,6
ΟΥΓΓΑΡΙΑ 0,6 4,6 4,2 3,5 4,0 1,0 0,6 -6,3 0,0
ΠΟΛΩΝΙΑ 4,9 4,4 4,1 3,6 6,2 6,8 5,0 1,7 2,7
ΡΟΥΜΑΝΙΑ 1,4 -0,9 6,2 4,2 7,9 6,3 7,3 -7,1 0,8
ΣΟΥΗ∆ΙΑ 1,2 3,3 3,2 3,3 4,2 2,5 -0,2 -4,9 1,8
ΒΡΕΤΑΝΙΑ 2,5 3,4 2,6 2,2 2,9 2,6 0,5 -4,9 1,2
Ε.Ε. 1,4 2,9 2,0 2,0 3,2 2,9 0,7 -4,2 1,0
ΗΠΑ 3,3 3,8 2,7 3,1 2,7 2,1 0,4 -2,4 2,8
ΙΑΠΩΝΙΑ 13,0 0,5 1,7 1,9 2,0 2,4 -1,2 -5,2 2,1
ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΤΗΣΙΑΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΕΠ ΣΕ ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΤΙΜΕΣ
Πηγή: Eurostat 
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 36- 37 -
εκτίμηση των πρόσφατων εξελίξεων της οικονομικής κρίσης
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Εκτιµήσεις
2009
Προβλέψεις
2010
ΒΕΛΓΙΟ 103,5 98,5 94,2 92,1 88,1 84,2 89,8 96,7 99,0
ΓΕΡΜΑΝΙΑ  60,4 63,9 65,7 68,0 67,6 65,0 66,0 73,2 78,8
ΙΡΛΑΝ∆ΙΑ 32,2 31,0 29,7 27,6 24,9 25,0 43,9 64,0 77,3
ΕΛΛΑ∆Α 101,7 97,4 98,6 100,0 97,8 95,7 99,2 115,1 124,9
ΙΣΠΑΝΙΑ 52,5 48,7 46,2 43,0 39,6 36,2 39,7 53,2 64,9
ΓΑΛΛΙΑ 58,8 62,9 64,9 66,4 63,7 63,8 67,5 77,6 83,6
ΙΤΑΛΙΑ 105,7 104,4 103,8 105,8 106,5 103,5 106,1 115,8 118,2
ΚΥΠΡΟΣ 64,6 68,9 70,2 69,1 64,6 58,3 48,4 56,2 62,3
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 6,3 6,1 6,3 6,1 6,5 6,7 13,7 14,5 19,0
ΜΑΛΤΑ 60,1 69,3 72,3 70,1 63,7 61,9 63,7 69,1 71,5
ΟΛΛΑΝ∆ΙΑ 50,5 52,0 52,4 51,8 47,4 45,5 58,2 60,9 66,3
ΑΥΣΤΡΙΑ 66,5 65,5 64,8 63,9 62,2 59,5 62,6 66,5 70,2
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 55,6 56,9 58,3 63,6 64,7 63,6 66,3 76,8 85,8
ΣΛΟΒΕΝΙΑ 28,0 27,5 27,2 27,0 26,7 23,4 22,6 35,9 41,6
ΣΛΟΒΑΚΙΑ 43,4 42,4 41,5 34,2 30,5 29,3 27,7 35,7 40,8
ΦΙΝΛΑΝ∆ΙΑ 41,5 44,5 44,4 41,7 39,7 35,2 4,2 44,0 50,5
ΕΥΡΩΖΩΝΗ 68,0 69,1 69,5 70,1 68,3 66,0 69,4 78,7 87,7
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 53,6 45,9 37,9 29,2 22,7 18,2 14,1 14,8 17,4
ΤΣΕΧΙΑ 28,2 29,8 30,1 29,7 29,4 29,0 30,0 35,4 39,8
∆ΑΝΙΑ 48,3 45,8 44,5 37,1 32,1 27,4 34,2 41,6 46,0
ΕΣΘΟΝΙΑ 5,7 5,6 5,0 4,6 4,5 3,8 4,6 7,2 9,6
ΛΕΤΟΝΙΑ 13,5 14,6 14,9 12,4 10,7 9,0 19,5 36,1 48,5
ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 22,3 21,1 19,4 18,4 18,0 16,9 15,6 29,3 38,6
ΟΥΓΓΑΡΙΑ 55,6 58,4 59,1 61,8 65,6 65,9 72,9 78,3 78,9
ΠΟΛΩΝΙΑ 42,2 47,1 45,7 47,1 47,7 45,0 47,2 51,0 53,9
ΡΟΥΜΑΝΙΑ 24,9 21,5 18,7 15,8 12,4 12,6 13,3 23,7 30,5
ΣΟΥΗ∆ΙΑ 52,6 52,3 51,1 50,8 45,7 40,8 38,3 42,3 42,6
ΒΡΕΤΑΝΙΑ 37,5 38,7 40,6 42,2 43,5 44,7 52,0 68,1 79,1
Ε.Ε. 60,4 61,8 62,2 62,7 61,4 58,8 61,6 73,6 79,6
ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΧΡΕΟΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ (ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ)
Πηγή: Eurostat 
03_ PG_SEL_13_38:Layout 1  7/2/10  5:35 PM  Page 37- 38 -
οικονομική κρίση και ταξική πάλη
Ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές
µέσου επιπέδου δεικτών
Επίπεδο 2009
2007 2008 2009 (2005=100)
Βιοµηχανία (Σύνολο) 2,3 -4,0 -9,4 89,7
Ορυχεία - Λατοµεία  -0,3 -4,5 -11,8 81,5
Μεταποίηση 2,2 -4,7 -11,2 88,2
Ηλεκτρισµός  3,5 -2,8 -4,2 94,7
Παροχή νερού 1,2 2,5 -3,1 103,0
Ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές
µέσου επιπέδου δεικτών
Επίπεδο 2009
2007 2008 2009 (2005=100)
Ενέργεια 2,9 -2,4 -2,9 97,5
Ενδιάµεσα αγαθά  0,8 -6,7 -18,3 78,7
Κεφαλαιακά αγαθά -1,6 -7,4 -23,0 71,0
∆ιαρκή καταναλω-
τικά αγαθά 0,3 -5,7 -20,7 77,6
Μη διαρκή κατανα-
λωτικά αγαθά  4,8 -2,0 -4,2 98,3
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚH ΠΑΡΑΓΩΓH
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ. ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΜΑ∆ΕΣ ΑΓΑΘΩΝ
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή