Κριτική αστικών θεωριών για το καπιταλιστικό κέρδος

Κριτική αστικών θεωριών για το καπιταλιστικό κέρδος

Παρ' όλο που πέρασαν 150 χρόνια από τη δημοσίευση του Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος, 130 χρόνια από την έκδοση του πρώτου τόμου του "Κεφαλαίου" και παρά τις πολλές διακηρύξεις για το "τέλος" της προλεταριακής ιδεολογίας και το "θρίαμβο" της αστικής ιδεολογίας, ο Κ. Μαρξ και η θεωρία του συνεχίζουν να βρίσκονται και σήμερα στο επίκεντρο της ταξικής πάλης ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο.

Η αστική οικονομική σκέψη με τις διάφορες "θεωρίες" της προσπαθεί να ανασκευάσει τη μαρξιστική διδασκαλία και για το κέρδος να συγκαλύψει την εκμεταλλευτική ουσία του καπιταλισμού και την πηγή προέλευσης του καπιταλιστικού κέρδους, για να υπερασπίσει και να δικαιολογήσει έτσι τη διαιώνιση του καπιταλιστικού κοινωνικο-οικονομικού συστήματος, μπροστά στα μάτια της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζομένων.

Αστικές αντιλήψεις για το κέρδος

Το γεγονός ότι η εργατική δύναμη στις συνθήκες του καπιταλισμού είναι εμπόρευμα και σαν τέτοια είναι αντικείμενο αγοραπωλησίας, δημιουργεί την απατηλή αντίληψη, πως τάχα στην αγορά εργασίας, ο καπιταλιστής και ο εργάτης ανταλλάσσουν ίσες αξίες, δηλαδή ο καπιταλιστής πληρώνει στον εργάτη όλο τον εργάσιμο χρόνο του, ολόκληρη την αξία που δημιουργεί στη διάρκειά του. Αρα το κέρδος δεν είναι προϊόν της παραγωγικής διαδικασίας. Επειδή η αγοραπωλησία εμπορευμάτων γίνεται στη σφαίρα της κυκλοφορίας, οι απολογητές του καπιταλισμού ισχυρίζονται ότι το κέρδος είναι δήθεν προϊόν των πράξεων, που γίνονται σ' αυτήν.

Ακόμα και οι εμποροκράτες (μερκαντιλιστές) στην εποχή τους υποστήριζαν ότι το κέρδος γεννιέται από την κυκλοφορία. Πάντως, είναι αλήθεια, ότι έξω από τη σφαίρα της κυκλοφορίας το κέρδος δεν μπορεί να εμφανιστεί και να πραγματοποιηθεί. Ωστόσο, δεν πρέπει να συγχέεται η πηγή του κέρδους με το σε ποια σφαίρα πραγματοποιείται. Οι εμποροκράτες, επειδή δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη φύση και την πραγματική πηγή του κέρδους, δεν έβλεπαν ότι το κέρδος δημιουργείται στη σφαίρα της παραγωγής και πραγματοποιείται στη σφαίρα της κυκλοφορίας.

Σε διάκριση από τους εμποροκράτες, οι φυσιοκράτες διακήρυτταν πως το κέρδος ("καθαρό προϊόν") δημιουργείται αποκλειστικά στη γεωργία και την κτηνοτροφία, δηλαδή στους κλάδους, όπου συντελούνται τα φυσικά προτσές ανάπτυξης των φυτών και των ζώων, ενώ σ' όλους τους άλλους κλάδους απλώς αλλάζει η μορφή των προϊόντων που δίνει η αγροτική οικονομία.

Αργότερα, με την παραπέρα ανάπτυξη του καπιταλισμού και την όξυνση της ταξικής πάλης μεταξύ της αστικής και της εργατικής τάξης, η χυδαία πολιτική οικονομία, αντικατέστησε την επιστημονική γνώση των οικονομικών φαινομένων με την εξωτερική τους περιγραφή και έβαλε για σκοπό της τον εξωραϊσμό του καπιταλιστικού συστήματος και την άμβλυνση των αντιθέσεών του.

Τώρα πια "τη θέση της ανιδιοτελούς έρευνας - γράφει ο Μαρξ - την πήραν οι πληρωμένοι διαπληκτισμοί των καλαμαράδων, τη θέση της αμερόληπτης επιστημονικής έρευνας την πήρε η κακή συνείδηση και άσχημη πρόθεση της απολογητικής". (Κ. Μαρξ, "Το κεφάλαιο", τόμος 1ος σελ. 21).

Από τις αρχές ακόμη του 19ου αιώνα ο Ζαν Μπατίστ Σέι δημιούργησε τη θεωρία των "τριών παραγόντων" της παραγωγής. Η θεωρία αυτή αποτέλεσε τη βάση για την πλατιά διάδοση ανάμεσα στους οικονομολόγους και της θεωρίας για τη λεγόμενη παραγωγικότητα του κεφαλαίου. Ο Σέι ισχυριζόταν ότι στο προτσές της παραγωγής πάντα συμμετέχουν τρεις παράγοντες: Το κεφάλαιο, η εργασία και η γη και ότι αυτοί οι παράγοντες έχουν δήθεν τη δική τους αυτοτελή παραγωγικότητα, γι' αυτό και είναι δήθεν πηγές των αντίστοιχων εισοδημάτων: Η εργασία, του μισθού εργασίας, η γη, της γαιοπροσόδου και το κεφάλαιο, του κέρδους. Συνεπώς, κανένας δεν εκμεταλλεύεται κανέναν. Ο καθένας παίρνει το εισόδημά του, ενώ το κέρδος είναι αποτέλεσμα της δήθεν παραγωγικότητας του κεφαλαίου.

Η θεωρία περί "παραγωγικότητας του κεφαλαίου" χρησιμοποιείται πλατιά και σήμερα από την αστική πολιτική οικονομία, η οποία τη συμπληρώνει με νέους παράγοντες της παραγωγής, όπως είναι η επίσημη, η τεχνική πρόοδος, το κράτος κλπ. Π. χ. οι Αμερικανοί οικονομολόγοι Φ. Νάιτ και Π. Σάμουελσον ισχυρίζονται ότι το κέρδος είναι ένα "πρόσκαιρο εισόδημα, που απορρέει από τις τολμηρές και απρόβλεπτες τεχνικές καινοτομίες". Από τη μεριά του, ο καθηγητής πανεπιστημίου Ντ. Ντιούι υποστηρίζει ότι "η νέα τεχνική είναι η πηγή δημιουργίας του κέρδους". Η τεχνική, όμως, όσο τελειοποιημένη και αν είναι, από μόνη της δε δημιουργεί καμιά αξία. Αυτή είναι μόνο ένας παράγοντας για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας των εργατών, ενώ η καπιταλιστική χρησιμοποίησή της οδηγεί στην αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης και στην απόσπαση μεγαλύτερου κέρδους.

Το κεφάλαιο σ' όλες αυτές τις περιπτώσεις πάντα βάζει τις φωνές και δηλώνει ορθά κοφτά, πως του προλετάριου δεν του πέφτει καθόλου ο λόγος σε ζητήματα της παραγωγικότητας της εργασίας, αν και αυτά τα ζητήματα αφορούν αυτόν και μόνο αυτόν. Η παραγωγικότητα της εργασίας είναι ιδιότητα μόνο της ζωντανής εργασίας του εργάτη.

"Η παραγωγική δύναμη - γράφει ο Κ. Μαρξ - είναι φυσικά πάντα παραγωγική δύναμη ωφέλιμης, συγκεκριμένης εργασίας και καθορίζει πραγματικά μόνο το βαθμό της αποτελεσματικότητας της σκόπιμης δραστηριότητας σ' ένα δοσμένο χρονικό διάστημα". (Κ. Μαρξ, "Το κεφάλαιο", τόμος 1ος, σελ. 60)

Οι καθηγητές διαφόρων αμερικανικών πανεπιστημίων υποστηρίζουν την άποψη, ότι πηγή του κέρδους δίπλα στην εργασία, τη γη και το κεφάλαιο είναι και η δραστηριότητα της κυβέρνησης, εφόσον αυτή εξασφαλίζει ευνοϊκές συνθήκες για την πραγματοποίηση της παραγωγής και οδηγεί στη δημιουργία εκείνου του μέρους της αξίας, το οποίο επιστρέφει μετά σε αυτήν με τη μορφή των φόρων.

Πώς απαντούμε στους αστικούς ισχυρισμούς

Στη θεωρία της "παραγωγικότητας του κεφαλαίου", που είναι ανεδαφική σε όλες της τις εκδοχές, απαντάμε με τα επιχειρήματα:

Πρώτο: Η θεωρία αυτή ταυτίζει το κεφάλαιο με τα υλικά και τα μέσα παραγωγής. "Το κεφάλαιο όμως δεν είναι ένα πράγμα, αλλά μια καθορισμένη, κοινωνική σχέση παραγωγής, που ανήκει σε έναν καθορισμένο, ιστορικό κοινωνικό σχηματισμό, μια σχέση που παρασταίνεται με ένα πράγμα και που στο πράγμα αυτό δίνει έναν ειδικό κοινωνικό χαρακτήρα". (Κ. Μαρξ "Το Κεφάλαιο", τόμος 3ος σελ. 1.000 - 1.001).

Μεταξύ των άλλων τα μέσα παραγωγής αυτά καθεαυτά δεν είναι κεφάλαιο. Αυτά γίνονται κεφάλαιο μόνο στις συνθήκες του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, όπου μετατρέπονται σε μέσα εκμετάλλευσης της ξένης μισθωτής εργασίας. Τα μέσα παραγωγής πάντα ήταν και θα είναι ένας από τους παράγοντες της παραγωγής των υλικών αγαθών, ενώ το κεφάλαιο σαν βασική καπιταλιστική σχέση παραγωγής έχει ιστορικά μεταβατικό χαρακτήρα, δεν είναι αιώνιο.

Δεύτερο: Η θεωρία αυτή αποδίδει στα μέσα παραγωγής την ιδιότητα της αυτοτελούς παραγωγικότητας, ανεξάρτητα από την εργασία των εργατών. Στην πραγματικότητα η παραγωγική δύναμη της εργασίας αφορά τους εργάτες, που παράγουν τα υλικά αγαθά με τη βοήθεια των μέσων παραγωγής. Η τεχνική, σε τελευταία ανάλυση, είναι ένας σπουδαίος παράγοντας για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας των ανθρώπων. Ομως, αυτή καθεαυτή η τεχνική, χωρίς την ανθρώπινη εργασία, που την "ανασταίνει εκ νεκρών", και της δίνει ψυχή, δεν έχει καμιά αυτοτελή παραγωγική δύναμη.

Τρίτο: Η αντίληψη αυτή περί "παραγωγικότητας του κεφαλαίου" συγχέει την παραγωγή των αξιών χρήσης με την παραγωγή της νέας αξίας, συμπεριλαμβανομένης και της υπεραξίας. Αναμφίβολα τα μέσα παραγωγής, είναι απαραίτητος όρος, γιατί συμπράττουν στη δημιουργία των αξιών χρήσης. Αλλά, από μόνα τους αυτά καθεαυτά τα μέσα παραγωγής αποτελούν ένα σωρό από νεκρά πράγματα και σαν τέτοια δεν μπορούν και δε δημιουργούν νέα αξία, συνεπώς και υπεραξία.

Τέταρτο: Πολλοί αστοί οικονομολόγοι ερμηνεύουν το κέρδος σαν ένα είδος μισθού εργασίας. Ιδρυτής αυτής της θεωρίας είναι ο Αγγλος οικονομολόγος Τζ. Μιλ, με οπαδούς τους Μπαστιά, Μάρσαλ και άλλους.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή οι εργάτες και οι καπιταλιστές αποτελούν δύο ειδικές ομάδες εργαζομένων, που εκπληρώνουν κοινωνικά αναγκαίες λειτουργίες. Οι εργάτες εκπληρώνουν τις λειτουργίες των άμεσων παραγωγών και οι καπιταλιστές τις λειτουργίες οργάνωσης και διεύθυνσης της παραγωγής. Σε αντιστοιχία με τις υπηρεσίες τους αυτές, η καθεμία ομάδα παίρνει το εργατικό εισόδημά της. Οι εργάτες παίρνουν το μισθό εργασίας και οι καπιταλιστές το κέρδος.

Το πόσο ανεδαφική είναι η ερμηνεία του κέρδους σαν εργατικό εισόδημα, φαίνεται από το γεγονός ότι, σήμερα οι καπιταλιστές όχι μόνο δεν εκτελούν καμιά λειτουργία στο άμεσο προτσές της υλικής παραγωγής, αλλά κατά κανόνα, δε διευθύνουν ούτε καν τις επιχειρήσεις τους. Τη δουλιά αυτή την έχουν αναθέσει σε ειδικούς διευθυντές, στους λεγόμενους μάνατζερ, ενώ οι ίδιοι ασχολούνται μόνο με το "κόψιμο των κουπονιών".

Τέλος, το κέρδος παρά τους όποιους αστικούς ισχυρισμούς, δεν είναι σε καμιά περίπτωση εργατικό εισόδημα. Το κέρδος είναι παραλλαγμένη μορφή της υπεραξίας και πηγή της είναι η απλήρωτη εργασία των μισθωτών εργατών, την οποία ιδιοποιούνται δωρεάν οι καπιταλιστές.

Η ταξική έννοια της θεωρίας περί "παραγωγικότητας του κεφαλαίου" συνίσταται στην προσπάθειά της να αποδείξει ότι στις συνθήκες του καπιταλισμού καμιά εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας δεν υπάρχει. Αντίστροφα, υπάρχει "αρμονία των ταξικών συμφερόντων" και ο καθένας σύμφωνα "με τους νόμους της αγοράς, παίρνει τόσα, όσα παράγει".

Σε ό,τι αφορά τον αστικό ισχυρισμό ότι η κυβερνητική δραστηριότητα είναι τάχα η δημιουργός του κέρδους, το οποίο της επιστρέφεται με τη μορφή των φόρων, πρέπει να πούμε ότι και αυτός δεν ευσταθεί. Βρίσκεται σε κραυγαλέα αντίθεση με την αλήθεια και τη σύγχρονη καπιταλιστική πραγματικότητα.

Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε μια προσπάθεια "επιστημονικής" θεμελίωσης της φορομπηχτικής πολιτικής της χρηματιστικής ολιγαρχίας στις συνθήκες του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού. Η αστική κυβέρνηση το μόνο που κάνει με τη δραστηριότητά της, είναι να καταναλώνει ένα συνεχώς αυξανόμενο μέρος του εθνικού εισοδήματος με τη μορφή των φόρων μέσω της ανακατανομής του. Γι' αυτό, οι φόροι δεν είναι το κέρδος και δεν έχουν πηγή τους την κυβερνητική δραστηριότητα. Ο φόρος είναι καθαρή κλεψιά από το εισόδημα των εργαζομένων και σαν τέτοιος συμπιέζει το βιοτικό επίπεδό τους. Σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ: "Ο φόρος είναι το βυζί της μάνας, απ' το οποίο βυζαίνει η κυβέρνηση... ο φόρος είναι ο πέμπτος θεός, πλάι στην ιδιοκτησία, την οικογένεια, την τάξη και τη θρησκεία. (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, "Διαλεχτά Εργα", τόμος 1ος σελ. 240).

Με την έννοια αυτή και ο φόρος είναι αντικειμενικά συνέχεια της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, εκτός από τη σφαίρα της παραγωγής και στη σφαίρα της κυκλοφορίας. "Πρόκειται - γράφει ο Κ. Μαρξ - για δευτερογενή εκμετάλλευση που γίνεται παράλληλα με την πρωταρχική, η οποία συντελείται άμεσα στο προτσές της παραγωγής". (Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος 3ος, σελ. 761). Ανεξάρτητα από τις όποιες θεωρίες (αστικές, σοσιαλδημοκρατικές, αναθεωρητικές κ.ά.), και όλα όσα έγραψαν, γράφουν και θα γράψουν οι αντίπαλοί μας, καμιά δύναμη δεν είναι σε θέση και, σύμφωνα με τον Φρ. Ενγκελς, δεν "μπορεί να σηκώσει στον αέρα και να ανατινάξει το γεροδεμένο γιγάντιο οικοδόμημα του Μαρξ". (Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος 3ος σελ. 1.092)

Συνεπώς, όλη η αστική απολογητική θεωρία του κέρδους έχει ένα και μοναδικό σκοπό: Να συγκαλύψει την πραγματική πηγή του κέρδους και την προέλευσή του και να μεταμφιέσει έτσι τις σχέσεις της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, για να περάσει το πνεύμα της "συναίνεσης" και του λεγόμενου "κοινωνικού διαλόγου" για την επίτευξη των στόχων της Συνθήκης του Μάαστριχτ - Αμστερνταμ, της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης.

Γιώργος ΠΟΛΥΜΕΡΙΔΗΣ

Το κέρδος παρά τους όποιους αστικούς ισχυρισμούς, δεν είναι σε καμιά περίπτωση εργατικό εισόδημα. Το κέρδος είναι παραλλαγμένη μορφή της υπεραξίας και πηγή της είναι η απλήρωτη εργασία των μισθωτών εργατών, την οποία ιδιοποιούνται δωρεάν οι καπιταλιστές.

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

21/9/2003

 -- Ο μισθός της εργασίας στον καπιταλισμό

14/9/2003

 -- Η υπεραξία

7/9/2003

 -- Το κεφάλαιο

10/5/1998

 -- Η διδασκαλία του Μαρξ για το καπιταλιστικό κέρδος

13/7/1997

 -- {{ Φταίνε οι μισθοί για τον πληθωρισμό; }