ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Σύµφωνα µε τα στοιχεία των ετήσιων εκθέσεων της ΕΕ και του∆ΝΤ,
που δηµοσιεύθηκαν τον Οκτώβρη του 2009, διαφαίνεται µια αναιµική
ανάκαµψη της κρίσης στις ΗΠΑ στο τελευταίο τρίµηνο του 2009 και
προοπτική συνέχισής της κατά το 2010, καθώς και µια αναµενόµενη
ανάκαµψη στην ΕΕ το 2010 (βλ. Πίνακες 1-3).
Αν και οι πρόσφατες (Γενάρης 2010) εκτιµήσεις στη βάση προσωρι-
νών στοιχείων παρουσιάζονται πιο αισιόδοξες(ανάπτυξη 2,7%αντί της
προηγούµενης 1,52%για το 2010 στις ΗΠΑ, 1%αντί 0,33%για την Ευ-
ρωζώνη, βλ. Πίνακα 4), τα ιµπεριαλιστικά κέντρα δε φαίνονται αισιό-
δοξα για τη σταθερότητα και τη δυναµική της τάσης ανάκαµψης.
Προβληµατίζει και σε αρκετές περιπτώσεις προκαλεί διχογνωµίες το
γεγονός ότι επεκτατικά κρατικά διαχειριστικά µέτρα οξύνουν τα δηµο-
σιονοµικά προβλήµατα, (µε την κοπή χρήµατος ή το δανεισµό) κι έτσι
ενεργοποιούν όχι µόνο πληθωριστική τάση, αλλά και τους µηχανισµούς
της αγοράς στην κατεύθυνση του αποπληθωρισµού.
Προκειµένου για τις οικονοµίες της λεγόµενης οµάδας BRIC (Βραζι-
λία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα) σηµειώθηκε τάση επιτάχυνσης του ρυθµού
ανάπτυξης.
Οι εξελίξεις του τελευταίου οκταµήνου επιβεβαιώνουν βασικά συµ-
περάσµατα που διατυπώσαµε στην ηµερίδα της ΚΕ του ΚΚΕ για την
κρίση και στη συνέχεια σε αφιέρωµα της ΚΟΜΕΠ1
. Κωδικοποιηµένα
υπενθυµίζουµε:
- 13 -
οικονομία - πολιτική
* Κείµενο του Τµήµατος Οικονοµίας της ΚΕ του ΚΚΕ.
1. «Η οικονοµική κρίση στην ΕΕ», ΚΟΜΕΠ τ. 5/2009.
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 13α) Τη συνεχιζόµενη τάση αποδυνάµωσης της διεθνούς θέσης των
ΗΠΑσε συνδυασµό µε την τάση ενίσχυσης της θέσης της Κίνας, µε δεί-
κτες το ρυθµό ανάπτυξης του ΑΕΠ και την τάση ενίσχυσης του µεριδί-
ου της στο ΠαγκόσµιοΑκαθάριστο Προϊόν, στις εξαγωγές εµπορευµά-
των, στα αποθεµατικά. Η Κίνα αποτελεί σήµερα το µεγαλύτερο πιστω-
τή των ΗΠΑ. Σε σύγκριση µε το προηγούµενο εξάµηνο, προώθησε το
στόχο της για ενίσχυση της διεθνούς θέσης του νοµίσµατός της.
Οι ΗΠΑ στηρίζουν µε µεγάλα πακέτα κρατικής χρηµατοδότησης την
προσπάθεια ανάκαµψης του ρυθµού καπιταλιστικής ανάπτυξης, προχω-
ρώντας σε εκτεταµένη κοπή χρήµατος.Αντιµετωπίζουν σηµαντική διόγ-
κωση του ελλείµµατος και του δηµόσιου χρέους σε ποσοστά του ΑΕΠ
περίπου τάξης ανάλογης µε εκείνα τηςΙταλίας και της Ελλάδας.Μια µε-
ταβολή της συνεχιζόµενης αγοράς κρατικών αµερικανικών οµολόγων
από την Κίνα θα πυροδοτήσει νέα εκδήλωση της κρίσης µε αναµφίβο-
λες συνέπειες στην ΕΕ και άλλες διεθνούς σηµασίας αγορές. Παράλλη-
λα, στο πρώτο δίµηνο του 2010 σηµειώθηκε όξυνση των σχέσεων ΗΠΑ
- Κίνας, µε αφορµή την πρόθεση των ΗΠΑ για αναβάθµιση των πωλή-
σεων οπλικών συστηµάτων στην Ταϊβάν, τη συνάντηση του προέδρου
Οµπάµα µε τον εξόριστο ηγέτη του Θιβέτ∆αλάιΛάµα, την πρόταση επι-
βολής κυρώσεων σε βάρος του Ιράν και την αµερικανική πίεση προς την
Κίνα για να ανατιµηθεί η ισοδυναµία του γουάν έναντι του δολαρίου.
Επίσης οξύνεται ο ανταγωνισµός µεταξύ δολαρίου και ευρώ στο ρό-
λο του διεθνούς νοµίσµατος (αποτίµησης διεθνών εµπορικών συναλ-
λαγών, αποθησαύρισης κλπ.).
β) Επιβεβαιώνεται η εκτίµησή µας ότι τα ιµπεριαλιστικά κέντρα και
κυρίως οι ΗΠΑ υποδαυλίζουν περιφερειακές εστίες έντασης, ώστε να
αξιοποιήσουν την πολιτική και στρατιωτική τους υπεροχή, για τη δια-
τήρηση θέσεων και προώθηση νέων στη διεθνή καπιταλιστική αγορά.
Επιβεβαιώθηκαν οι «προβλέψεις» της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφο-
ριών των ΗΠΑ σχετικά µε τα «γεωγραφικά τόξα αστάθειας» το 2008
(Αφγανιστάν - Πακιστάν, Ιράν, Υεµένη).
Αυξάνει σε µαζικότητα η έξοδος στρατιωτικών δυνάµεων εκτός συ-
νόρων στο πλαίσιο των ιµπεριαλιστικών επεµβάσεων (π.χ. δυνάµεις
ΗΠΑ-Γερµανίας στο Αφγανιστάν).
Το 2009 συνεχίστηκε η σηµαντική αύξηση των δαπανών για στρα-
τιωτικούς εξοπλισµούς και η αναθεώρηση σχεδίων διασφάλισης στρα-
- 14 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 14τιωτικήςισχύος(στην κατεύθυνση του «προληπτικού» πολέµου) στους
ιµπεριαλιστικούς άξονες και συµµαχίες. Σε αυτό το πλαίσιο, στο πρώ-
το δίµηνο του 2010, ο ΓΓ του ΝΑΤΟ Α. Φ. Ρασµούσεν πρότεινε τη µε-
τεξέλιξη της ιµπεριαλιστικής ατλαντικής συµµαχίας σε «Παγκόσµιο
ΦόρουµΑσφάλειας», ενώο πρόεδρος της Ρωσίας Ντ.Μεντβέντιεφ ενέ-
κρινε το νέο Στρατιωτικό∆όγµα της Ρωσίας, που δίνει έµφαση στην Ορ-
γάνωση του Συµφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ), η οποία περι-
λαµβάνει την Αρµενία, το Καζαχστάν, το Τατζικιστάν, το Ουζµπεκι-
στάν, τη Λευκορωσία και την Κιργισία.
Από διαφορετικές αστικές πηγές επιβεβαιώνεται ότι έχει ενταθεί ο αν-
ταγωνισµός για την παραγωγή και τον έλεγχο τεχνολογικά νέων οπλι-
κών συστηµάτων, από την πορεία των οποίων θα εξαρτηθούν και προ-
σαρµογές στις στρατιωτικοπολιτικές συµµαχίες όπως στο ΝΑΤΟ.
γ) Στην όξυνση των ενδοϊµεριαλιστικών αντιθέσεων συµβάλλουν ορι-
σµένα κράτη είτε µε αυξηµένο περιφερειακό ρόλο (π.χ. Τουρκία) είτε
µε γεωπολιτική σηµασία στον ενεργειακό τοµέα (π.χ. Τουρκµενιστάν),
που διαπραγµατεύονται µε όλα τα ιµπεριαλιστικά κέντρα. Η πρόσφατη
ενεργειακή συµφωνία Τουρκµενιστάν - Κίνας, η προσέγγιση Ρωσίας -
Τουρκίας και η µεταβολή των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ, οι πρόσφα-
τες πολιτικές εξελίξεις στην Ουκρανία αποτελούν χαρακτηριστικά πα-
ραδείγµατα. Το αποτέλεσµα των πρόσφατων εκλογών στην Ουκρανία
επιβεβαίωσε την εκτίµησή µας για αλλαγή του συσχετισµού στη χώρα
αυτή προς όφελος της ρωσικής επιρροής και σε βάρος του τµήµατος της
αστικής τάξης που επιδιώκει την άµεση ενσωµάτωση της χώρας στο
ΝΑΤΟ.
δ) Στον έναν ή άλλο βαθµό αποκαλύπτεται ότι η πολυδιαφηµιζόµενη
«πράσινη ανάπτυξη» δεν µπορεί να διαµορφώσει ισχυρή επενδυτική
ώθηση στην καπιταλιστική ανάπτυξη και ιδιαίτερα στη µείωση της
ανεργίας. Η υπερχρέωση σηµαντικών καπιταλιστικών κρατών, η επέ-
κταση της σχετικής και απόλυτης εξαθλίωσης δρουν επίσης ανασταλτι-
κά. Είναι σηµαντική η πιθανότητα να µην περάσουν άµεσα σε ουσια-
στική φάση ανάκαµψης σηµαντικές καπιταλιστικές οικονοµίες, όπως
των ΗΠΑκαι µελών της ΕΕ.Ιδιαίτερα για τις ΗΠΑισχυροποιείται η τά-
ση να πάρει η κρίση τη µορφή εκείνης στην Ιαπωνία την τελευταία δε-
καετία.
- 15 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 15Η      
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΑΕΠ, ΣΤΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ,
ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, ΣΤΙΣ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ,
ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΣΤΟ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑ
Οπως είναι γνωστό, βασικός δείκτης που αποτυπώνει την εκδήλωση
µιας κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου είναι η αρνητική µεταβολή
του ΑΕΠ στο διάστηµα ενός χρόνου. Προάγγελός της είναι η αρνητική
µεταβολή του ΑΕΠ σε δύο συνεχόµενα τρίµηνα, αλλά και η αρνητική
µεταβολή στη Μεταποίηση και στα κεφαλαιουχικά προϊόντα. Με την
εκδήλωση της κρίσης πραγµατοποιείται απαξίωση κεφαλαίου σε όλες
τις µορφές του (βιοµηχανική, εµπορευµατική, χρηµατική), µειώνονται
οι επενδύσεις, αυξάνεται ο αριθµός επιχειρήσεων που κλείνουν και η
ανεργία.
Τα πρόσφατα στοιχεία για το α΄ 9µηνο του 2009 επιβεβαιώνουν τις
προβλέψεις µας για την εξέλιξη της κρίσης που εκδηλώθηκε στην Ελ-
λάδα ετεροχρονισµένα σε σχέση µε την Ευρωζώνη, µε προοπτική επι-
δείνωσής της το 2010.
Σύµφωνα µε πρώτες εκτιµήσεις των Eurostat/EΣΥΕ, για το 2009 κα-
ταγράφεται µείωση του ΑΕΠ κατά 1,1% έναντι 4,6% στη Ζώνη του ευ-
ρώ (Πίνακας 1). Ωστόσο, νέα εκτίµηση του Υπουργείου Οικονοµικών
προβλέπει ότι η µείωση θα είναι τελικά µεγαλύτερη και θα φτάσει το 2%
για το 2009 και θα συνεχιστεί αρνητικά το 2010. Η συνολική βιοµηχα-
νική παραγωγή εµφάνισε σηµαντική συρρίκνωση µε ετήσιο ρυθµό µεί-
ωσης κατά 9,4% κατά τους πρώτους δέκα µήνες του 2009, ενώ η συρ-
ρίκνωση της µεταποιητικής παραγωγής ήταν ακόµη µεγαλύτερη, κατά
11,2%.Αντίστοιχα καταγράφεται τάση µείωσης του δείκτη παραγγελιών
και του δείκτη κύκλου εργασιών στη βιοµηχανία. Αξίζει να υπενθυµί-
σουµε ότι υπάρχουν κλάδοι της µεταποίησης (κλωστοϋφαντουργία, έν-
δυση, ξύλο, έπιπλα, δέρµα, οικιακές συσκευές, µεταφορικά µέσα), που
βρίσκονται σε κρίση από το 2001. Βέβαια υπάρχουν και κλάδοι µε δυ-
ναµική πορεία την τελευταία 7ετία, οι εξής:τρόφιµα - ποτά, διυλιστήρια,
χηµική βιοµηχανία, ιατρικά όργανα, τελικά προϊόντα µετάλλου, ανακύ-
κλωση.∆ιευκρινίζουµε ότι η ΕΣΥΕ δεν περιλαµβάνει στη βιοµηχανική
παραγωγή τους κλάδους τηλεπικοινωνιών και µεταφορών, τους οποί-
- 16 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 16ους καταγράφει στις υπηρεσίες. Για το 2009, µεταποιητικοί κλάδοι
όπως της κλωστοϋφαντουργίας, της ένδυσης, των µηχανηµάτων και ει-
δών εξοπλισµού, των µη µεταλλικών ορυκτών, των ηλεκτρονικών υπο-
λογιστών, καταγράφουν συρρίκνωση που ξεπερνά το 20%. Ο δείκτης
παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών παρουσιάζει µείωση κατά 23%και
ο αντίστοιχος των ενδιάµεσων αγαθών επίσης µείωση κατά 19,2%. Ο
µόνος κλάδος που παρουσιάζει αύξηση, κατά 16,2%, είναι των φαρµα-
κευτικών προϊόντων.
Μεγάλη µείωση καταγράφεται στην ιδιωτική οικοδοµική δραστηριό-
τητα, όµως δεν καταγράφεται ανάλογη τάση στα δηµόσια έργα και γε-
νικότερα στα µεγάλα τεχνικά έργα. Ο δείκτης παραγωγής στην ιδιωτική
οικοδοµική δραστηριότητα καταγράφει πορεία ύφεσης από το 2003. Στο
πρώτο 11µηνο του 2009 η µείωση φτάνει στο 28,1%. Οµως αντίστροφη
τάση στα δηµόσια και γενικότερα µεγάλα έργα έχειως αποτέλεσµα η πο-
ρεία του γενικού δείκτη παραγωγής στις κατασκευές να είναι ανοδική.
Με βάση τα στοιχεία του α΄ εξαµήνου του 2009 τάση µείωσης πα-
ρουσιάζει ο δείκτης κύκλου εργασιών στις τηλεπικοινωνίες (για τρίτη
χρονιά) και ο αντίστοιχος των µεταφορών. Ιδιαίτερα στο γ΄ τρίµηνο του
2009 η συγκεκριµένη τάση ενισχύθηκε (τηλεπικοινωνίες -11,7% έναν-
τι 1,8% για το αντίστοιχο του 2008, χερσαίες µεταφορές -45,1% έναντι
2,9% το 2008, θαλάσσιες µεταφορές -24,1% έναντι 12,9% και εναέριες
µεταφορές -19,5% έναντι 5,3%).
Ο όγκος λιανικού εµπορίου παρουσιάζει µείωση 8% σε σχέση µε το
2008. Η µείωση είναι πολύ µεγάλη σε είδη οικιακού εξοπλισµού καιέπι-
πλα (15%), ενώείναι µικρότερη για τα είδη διατροφής (4,7%).Αυτό δεί-
χνει γιατί υπάρχει προβληµατισµός εκ µέρους τµήµατος της κυβέρνη-
σης για αύξηση του ΦΠΑ σε τέτοια είδη κατανάλωσης που έχουν χα-
µηλότερο συντελεστή ΦΠΑ. Τα προηγούµενα χρόνια είχαµε αύξηση
του όγκου λιανικού εµπορίου κατά 2,3% το 2007 και µείωση 1,4% το
2008.
Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών µειώθηκε κατά 5,9
δισ. ευρώ και διαµορφώθηκε στα 19,2 δισ. ευρώ (πτώση 26,2%) στο α΄
δεκάµηνο του 2009. Μεγάλη µείωση κατά 32,6% σηµειώνει το εµπορι-
κό ισοζύγιο. Η µείωση οφείλεται στη συγκριτικά µεγαλύτερη µείωση
των εισαγωγών σε σχέση µε τις εξαγωγές και στη µείωση των τιµών πε-
τρελαίου.
- 17 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 17Καταγράφεται µείωση των εισαγωγών,εκτός καυσίµων πλοίων, κατά
25,8% ενώ η µείωση των αντίστοιχων εξαγωγών ήταν 19,6% (σε σχέση
µε την αντίστοιχη περίοδο του 2008). Το έλλειµµα του ισοζυγίου καυσί-
µων µειώθηκε κατά 40,4%. Από την άλλη καταγράφεται µείωση του
πλεονάσµατος κατά 27%στο ισοζύγιο υπηρεσιών που οφείλεται κυρίως
στη µείωση των εισπράξεων από τον τουρισµό κατά 11,4% (µε αύξηση
3,1% για την αντίστοιχη περίοδο του 2008) και µείωση 36,2% του πλε-
ονάσµατος του ισοζυγίου µεταφορών (ναυτιλία).
Πτώση καταγράφεται επίσης στο πλεόνασµα του ισοζυγίου τρεχου-
σών και κεφαλαιακών µεταβιβάσεων. Επισηµαίνουµε:
• Την εισροή ΑΞΕ στην Ελλάδα, ύψους 2,3 δισ. το 10µηνο του 2009
(έναντι 2,5 δισ. το αντίστοιχο διάστηµα του 2008) και τη µείωση της
εκροήςΑΞΕπου έφτασαν στα 955 εκ.(έναντι 1,8 δισ. το αντίστοιχο διά-
στηµα του 2008).
•Τη µεγάλη αύξηση των καθαρών εισροών κεφαλαίων για επενδύσεις
χαρτοφυλακίου στα 32,6 δισ.(έναντι 17,8 δισ. το αντίστοιχο 10µηνο του
2008). Η αύξηση του δανεισµού του ελληνικού δηµοσίου και η άνοδος
της απόδοσης των κρατικών τίτλων εξηγεί αυτή την τάση.
• Τη σηµαντική εκροή κεφαλαίου ύψους 6,01 δισ. για τοποθετήσεις
και καταθέσεις σε repos στο εξωτερικό.
Αυτό το στοιχείο είναι ιδιαίτερα χρήσιµο για να κατανοηθεί ότι «πα-
τρίδα» του κεφαλαίου είναι εκεί που υπάρχει µεγαλύτερο ποσοστό κέρ-
δους, ότι χρηµατικά κεφάλαια εκτός της ελληνικής αγοράς εξάγονται
την ίδια στιγµή που άλλα εισάγονται µε δυσµενέστερους όρους όταν
παίρνουν τη µορφή επένδυσης σε κρατικά οµόλογα.
- 18 -
οικονομία - πολιτική
ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ
Ιανουάριος - Οκτώβριος (ποσά σε εκατ. ευρώ)
2007 2008 2009
Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών -24.166,5 -25.202,6 -19.286,4
Εµπορικό ισοζύγιο -33.615,4 -37.929,9 -25.575,7
Ισοζύγιο καυσίµων -7.200,0 -10.759,5 -6.410,5
Ισοζύγιο υπηρεσιών 15.141,4 16.082,3 11.743,7
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 18Σύµφωνα µε τις τελευταίες εκτιµήσεις της ΤτΕ (∆εκέµβρης 2009), η
εγχώρια ζήτηση µειώθηκε το 2009 µετά από στασιµότητα το 2008, ενώ
οι επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου θα παρουσιάσουν πτώση 17%. Η πτώ-
ση των επενδύσεων σε κατασκευές ιδιωτικών κατοικιών και σε εξοπλι-
σµό µεταφορών θα ξεπεράσει το 20% το 2009 (στο α΄ 9µηνο παρουσιά-
ζουν µείωση 21,4% και 23,8% αντίστοιχα). Η ιδιωτική κατανάλωση θα
µειωθεί περίπου 1% για το 2009, έναντι αύξησης 2,3% το 2008. Αντί-
θετα, η δηµόσια κατανάλωση θα παρουσιάσει άνοδο κατά 12,5% το
2009, ένα µέρος της οποίας οφείλεται σε κρατικές δαπάνες των δυο
εκλογικών αναµετρήσεων του 2009.
Στον Πίνακα 5 του Παραρτήµατος (µε βάση προηγούµενα στοιχεία
του α΄ εξαµήνου του 2009) αποτυπώνεται η πτωτική πορεία της µετα-
βολής των ακαθάριστων επενδύσεων και της λαϊκής κατανάλωσης την
τελευταία τριετία.
Η µείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης σχετίζεται µε τη µείωση του
πραγµατικού εισοδήµατος για σηµαντικό τµήµα εργαζοµένων. Το κα-
ταγεγραµµένο ποσοστό της επίσηµης ανεργίας έφτασε το 10,6%το Νο-
έµβρη του 2009 έναντι 7,8% το Νοέµβρη του 2008. Ο επίσηµος αριθ-
µός των ανέργων ξεπερνά πλέον τους 530.000. Το ποσοστό ανεργίας
των γυναικών ξεπέρασε το 13%. Στις ηλικίες 15-29 ετών ξεπέρασε το
18% αλλά και στις ηλικίες 45-65 ετών φτάνει πλέον το 5%. Ιδιαίτερη
όξυνση καταγράφεται στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη και στην
ΚεντρικήΜακεδονία. Οι µακροχρόνια άνεργοι αποτελούν το 43,6%του
συνόλου των ανέργων.
Αξίζει να σηµειωθεί ότι η αύξηση της ανεργίας είναι στην Ελλάδα
αναλογικά µεγαλύτερη από την Ευρωζώνη, αν ληφθεί υπόψη το µεγα-
λύτερο βάθος της κρίσης στην Ευρωζώνη. Παράλληλα εµφανίζεται η
τετραήµερη εβδοµάδα και επεκτείνονται η εκ περιτροπής εργασία, η
διαθεσιµότητα κλπ.
Καταγράφεται επίσης επιβράδυνση του ρυθµού πιστωτικής επέκτα-
σης, τόσο των στεγαστικών δανείων (Οκτώβρης 2009: 4% -∆εκέµβρης
2008: 11,5%), όσο και των καταναλωτικών δανείων (Οκτώβρης 2009:
2,4% - ∆εκέµβρης 2008: 16%), γεγονός που θα επιδράσει στο επίπεδο
της ζήτησης το επόµενο διάστηµα.
ΗΤτΕ επισηµαίνει ότι η «αύξηση του κίνδυνου εισοδήµατος είναι µε-
γαλύτερη απ’ ό,τι τελικά αναµενόταν», εκφράζοντας ανησυχία όχι για
- 19 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 19το ύψος του πραγµατικού διαθέσιµου εισοδήµατος των νοικοκυριών
στο επόµενο διάστηµα, αφού σταθερά εισηγείται µέτρα λιτότητας, αλ-
λά ανησυχώντας για τις επιπτώσεις µιας µαζικής µη ανταπόκρισης των
νοικοκυριών στις δανειακές τους υποχρεώσεις.
Οι πρόσφατες εξελίξεις επιβεβαιώνουν για µια ακόµη φορά ότι την πε-
ρίοδο της κρίσης σηµαντικό τµήµα του κεφαλαίου συνεχίζει την πορεία
κερδοφορίας του, ενώ παράλληλα επιταχύνεται η τάση συγκέντρωσης
και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου.
Σύµφωνα µε στοιχεία της ΤτΕ, τα κέρδη προ φόρων του συνόλου των
επιχειρήσεων υποχώρησαν κατά 51,5% στο α΄ εξάµηνο του 2009, ενώ
ο κύκλος εργασιών περιορίστηκε κατά 27%.
∆ιαφορετική είναι η εικόνα για τις µεγάλες επιχειρήσεις που είναι ει-
σηγµένες στο ΧΑΑ. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του 9µήνου 2009 για τις
εισηγµένες στο ΧΑΑεπιχειρήσεις, τα λειτουργικά κέρδη (προ φόρων -
αποσβέσεων) µειώθηκαν µόλις κατά 2,8% σε σχέση µε τα αντίστοιχα
του 9µήνου του 2008 και έφτασαν τα 8,55 δισ. ευρώ. Η συγκεκριµένη
κερδοφορία θα πρέπει να συσχετιστεί µε τις ΑΞΕ και άλλες εκροές έµ-
µεσων επενδύσεων, στις οποίες αναφερθήκαµε προηγουµένως.
ΑΛΛΑΓΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ, ΚΕΡ∆ΟΦΟΡΙΑ
ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΟΝΟΠΩΛΙΩΝ
ΣΕ ΒΑΣΙΚΟΥΣ ΚΛΑ∆ΟΥΣ
Με βάση τα στοιχεία του α΄ 9µηνου του 2009 από τους εισηγµένους
στο ΧΑΑοµίλους και εταιρείες, 166 στις 273 ήταν κερδοφόρες, ενώµό-
νο 55 από αυτές κατέγραψαν αύξηση κερδών σε σχέση µε το αντίστοι-
χο διάστηµα του 2008.
Το 46% των συνολικών κερδών εξακολουθεί να προέρχεται από τον
τραπεζικό κλάδο. Ο ρυθµός µεταβολής της κερδοφορίας κατά το 2009
ελαφρώς περιορίστηκε συγκριτικά µε το 2008. ∆εν εκδηλώθηκε ση-
µαντική µεταβολή, γιατί είχε ήδη εκδηλωθεί στο δ΄ τρίµηνο του 2008
και είχε καταγραφεί στα συνολικά αποτελέσµατα του 2008. Ετσι στο
κλείσιµο του 2009 δεν αναµένεται να καταγραφεί σηµαντική υποχώ-
ρηση της κερδοφορίας των εισηγµένων σε σχέση µε το προηγούµενο
έτος.Αναµένεται ότι τα καθαρά κέρδη θα προσεγγίσουν τα 6 δισ. ευρώ.
Η εκδήλωση της κρίσης επιταχύνει την πορεία συγκέντρωσης και
- 20 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 20συγκεντροποίησης του κεφαλαίου και προκαλεί ανακατατάξεις µεταξύ
των καπιταλιστών, ακόµη και στο εσωτερικό του πιο ισχυρού τµήµατός
τους.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν η αλλαγή συσχετισµών και η όξυνση του
ανταγωνισµού σε ορισµένους κλάδους, όπως:
α) Ενέργεια
Οι συµφωνίες ΕΛΠΕ (Λάτσης) µε BP και Motor Oil (Βαρδινογιάν-
νης) µε Shell ενισχύουν τη συγκεντροποίηση στην αγορά πετρελαιοει-
δών. Στη µεταφορά φυσικού αερίου η συνεργασία Μυτιληναίου - Βαρ-
δινογιάννη για τη µεταφορά υγροποιηµένου αερίου δηµιουργούν αντα-
γωνιστικό πόλο στη ∆ΕΠΑ, που βρίσκεται σε πορεία µερικής αποκρα-
τικοποίησης. Στη διανοµή φυσικού αερίου οι ιταλικοί όµιλοι(ΕΝΙ, Edison κλπ.), που ελέγχουν ήδη την ΕΠΑ Θεσσαλονίκης και Θεσσαλίας,
ετοιµάζονται να εξαγοράσουν το ποσοστό της αµερικανικής DukeEnergy Corp που φαίνεται να αποχωρεί από την ΕΠΑΑττικής.
Η ∆ΕΗ αποτελεί το µεγάλο κερδισµένο του 9µηνου µε αύξηση κερ-
δών 362,7%. Για το µέλλον της∆ΕΗ σηµασία έχει το χρονοδιάγραµµα
διαχωρισµού της διαχείρισης του δικτύου διανοµής που θα παρουσια-
στεί στην ΕΕ το Φλεβάρη, η έκταση που θα πάρει η διακοπή λειτουρ-
γίας παλαιών λιγνιτικών µονάδων ηλεκτροπαραγωγής και η «απελευ-
θέρωση» της αγοράς της οικιακής κατανάλωσης.
Ο όµιλος ΕΛΠΕ παρουσιάζει αύξηση καθαρών κερδών 10% για το
9µηνο του 2009 σε σχέση µε το αντίστοιχο του 2008. Ο όγκος πωλήσε-
ων και τα µερίδια στις αγορές του εξωτερικού ενισχύθηκαν σε σχέση µε
την περσινή περίοδο.
β) Κατασκευές
Οι εισηγµένες εταιρείες του κλάδου εµφανίζουν το α΄ εννεάµηνο του
2009 µείωση κερδών κατά 61,3% σε σχέση µε το αντίστοιχο διάστηµα
του 2008.
∆ιαµορφώνονται 3 πόλοι µε ισχυρότερο τον άξοναΕλλάκτωρ (Μπόµ-
πολας) - J&P / Αβαξ (Ιωάννου - Παρασκευαΐδης), τη ΓΕΚ/Τερνα σε
συµµαχία µε ξένους οµίλους και τον άξονα INTRACOMΚAT- νέαΑΕ-
ΓΕΚ. Σηµαντικότερη αύξηση κερδοφορίας στο 9µηνο 2009 είχαν η
ΓΕΚ - ΤΕΡΝΑ (325%) και INTRACOM ΚΑΤ (274%).
- 21 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 21Το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των ήδη υπογεγραµµένων συµβάσεων του
οµίλου Ελλάκτωρ φτάνει τα 3,5 δισ. ευρώκαι τηςJ&P/Αβαξ τα 2,1 δισ.
ευρώ, ενώ της ΓΕΚ - ΤΕΡΝΑ ανέρχεται σε 1,8 δισ. ευρώ (κυρίως Βαλ-
κάνια - Μέση Ανατολή).
γ) Τηλεπικοινωνίες - Ευρυζωνικότητα
Η συνολική εικόνα δείχνει µικρή µείωση του συνολικού κύκλου ερ-
γασιών και υποχώρηση καθαρών κερδών κατά 19,9% το 2009 σε σύγ-
κριση µε το 2008.
Στις συνδροµητικές ευρυζωνικές υπηρεσίες η HOL και η Forthnet
απέσπασαν µερίδια σε βάρος του ΟΤΕ. Επίσης σε αντίθεση µε τον ΟΤΕ
εµφανίζουν αύξηση κερδοφορίας. Η NOVAέχει ενσωµατωθεί στον όµι-
λο Forthnet. Από τις θυγατρικές του ΟΤΕ στα Βαλκάνια αύξηση συν-
δροµητών καταγράφεται µόνο στη Ρουµανία το 2009.
Στη σταθερή τηλεφωνία καταγράφηκε η συγχώνευση On Telecoms
και Vivodi και στη συνέχεια η εξαγορά της On Telecoms από το Fund
(ΜΤ&Τ).
Στην κινητή τηλεφωνία σηµειώνουµε τη σηµαντική αύξηση του µε-
ριδίου αγοράς της Cosmote που έφτασε το 43,9%, τη µείωση τηςWind
που βρίσκεται στο 25,8% και τη µικρότερη αύξηση της Vodaphone στο
30,2%. ΗWind βρίσκεται σε διαδικασία πώλησης και µε υψηλές δανει-
ακές υποχρεώσεις.
Νέο πεδίο ανταγωνισµού στην ευρυζωνικότητα θα είναι οι άδειες της
ψηφιακής τηλεόρασης, όπου για το µοίρασµα της σχετικής αγοράς αν-
ταγωνίζονται οι τηλεπικοινωνιακοί όµιλοι και οι όµιλοι των τηλεοπτι-
κών καναλιών. Τα µεγάλα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια (MEGA,
ANT1, Alpha, STAR, ΣΚΑΪ, ΑLTER) έχουν συγκροτήσει την κοινο-
πραξία παροχής ψηφιακού περιεχοµένου Digea.
δ) Τραπεζικοί όµιλοι
Το α΄ εξάµηνο του 2009 η κερδοφορία των τραπεζών υποχώρησε, ενώ
η κεφαλαιακή τους επάρκεια ενισχύθηκε, κυρίως µε αύξηση µετοχικού
κεφαλαίου.Το µερίδιο των διεθνών δραστηριοτήτων στα συνολικά κέρ-
δη (προ φόρων) των τραπεζικών οµίλων διαµορφώθηκε σε 22,8% στο
α΄ εξάµηνο του 2009 έναντι 26,5% το αντίστοιχο εξάµηνο του 2008.
Ενδεικτικά ενώη ΕθνικήΤράπεζα παρουσιάζει µείωση καθαρών κερ-
- 22 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 22δών 9µηνου κατά 17%, τα κέρδη της θυγατρικής της Financebank στην
Τουρκία εµφανίζονται αυξηµένα κατά 12% και αποτελούν το 33% των
φετινών συνολικών κερδών του οµίλου.
Επίσης στον όµιλο τηςΤράπεζας Πειραιώς, ενώτο ενεργητικό σε αγο-
ρές εκτός Ελλάδος αποτελεί το 17%του οµίλου, το αντίστοιχο ποσοστό
συµµετοχής των καθαρών λειτουργικών εσόδων φτάνει το 35%του συ-
νόλου.
Οι προβλέψεις καθαρών κερδών ως σύνολο για το 9µηνο φτάνουν τα
3,9 δισ. ευρώ.
Στη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου αξιοπρόσεκτος είναι ο ρόλος
του οµίλου MIG που εκτός της Marfin Bank και της Λαϊκής Τράπεζας
Κύπρου ελέγχει τη Vivartia (γάλα - τρόφιµα) και έχει επεκταθεί στον
κλάδο Υγείας µε τη συµµετοχή στα Νοσοκοµεία «Υγεία» και «Μητέ-
ρα», στηνΑκτοπλοΐα (Attica Group) και στιςΑεροµεταφορές. Στη διάρ-
κεια της κρίσης εξαγόρασε την Ολυµπιακή, επενδύοντας και κέρδη από
την πώληση του µεριδίου µετοχών του ΟΤΕ που είχε αποκτήσει το
2008. Ο όµιλος πιέζεται ανταγωνιστικά στην ακτοπλοΐα από τον ιταλι-
κό όµιλο Γκριµάλντι και στα τρόφιµα από τον ολλανδικό όµιλο Νουνού.
∆ιείσδυση στον τραπεζικό χώρο επιδιώκει και η συνεργασίαΛαυρεν-
τιάδη - Κυριακίδη µε εξαγορά της Proton.
Σε επίπεδο κυβερνητικής πολιτικής σηµειώνουµε τη διάψευση για
συγχώνευση Αγροτικής Τράπεζας και Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου και
την αντικατάσταση των επικεφαλής στην Εθνική Τράπεζα και στην
Αγροτική, µε την τοποθέτηση του Α. Ταµβακάκη (στελέχους της Eurobank -Λάτση) και του Θ. Πανταλάκη (στελέχους της Τράπεζας Πειραι-
ώς - Βαρδινογιάννη).
Σηµαντική αύξηση κερδών παρουσιάζουν τοΤαχυδροµικόΤαµιευτήριο
και ηΑγροτική, πουσυνεχίζουν να αποτελούν πόλουςσυγκεντροποίησης.
ε) Αεροµεταφορές
Το προηγούµενο διάστηµα εκδηλώθηκε ο ανταγωνισµός OlympicAir
και Aegean, τόσο για τον έλεγχο των επιδοτούµενων άγονων γραµµών
όσο και για το διαγωνισµό για τις άδειες επίγειας εξυπηρέτησης σε 34
από τα 39 περιφερειακά αεροδρόµια της χώρας. Στη συνέχεια ανακοι-
νώθηκε το σχέδιο συγχώνευσης των δύο εταιρειών, µε το οποίο αποκα-
λύπτεται µε τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο το πραγµατικό πρόσωπο της
- 23 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 23κοινοτικής πολιτικής «απελευθέρωσης» στρατηγικών τοµέων της οι-
κονοµίας, που προωθούν οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και Ν∆.
   
Εµφανής είναι η όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσεων, µετά
τις εκλογές σε Βουλγαρία και Ελλάδα που ανέδειξαν κυβερνήσεις φιλι-
κότερες σε σχέδια των ΗΠΑγια την ευρύτερη περιοχή. Ο ανταγωνισµός
και η συνεργασία ανάµεσα στα ιµπεριαλιστικά κέντρα µεταβάλλεται
ανάλογα και µε το συγκεκριµένο πεδίο αναφοράς στο επίπεδο της οι-
κονοµίας. Οξύνεται ο ανταγωνισµός ΗΠΑ - Γερµανίας/Ρωσίας, καθώς
και ΗΠΑ - Κίνας. Συγκεκριµένα:
α) Στον τοµέα Ενέργειας
Ηκυβέρνηση τηςΒουλγαρίας επαναδιαπραγµατεύεται και καθυστερεί
την υλοποίηση του αγωγού πετρελαίου Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη.
Ζητάει να µετάσχουν στο επενδυτικό σχήµα και άλλοι επενδυτές(πέραν
των οµίλων Ρωσίας,Βουλγαρίας, Ελλάδας). Στην πρόσφατη συνάντηση
Παπανδρέου µε τον βούλγαρο οµόλογό του στην Ξάνθη, στις 15 Γενάρη
2010, ο έλληνας πρωθυπουργός αναφέρθηκε στην άριστη συνεργασία
των δύο χωρών, χωρίς καµιά σχετική δηµόσια κριτική παρατήρηση.Αν-
τίστοιχα η υπουργός Τ. Μπιρµπίλη έχει αναφέρει στις προγραµµατικές
δηλώσεις της κυβέρνησης την πρόθεση επαναδιαπραγµάτευσης των πε-
ριβαλλοντικών όρων και της σύστασης κοινής επιτροπής µε Βουλγαρία
για περιβαλλοντικά - διασυνοριακά προβλήµατα του αγωγού. Ωστόσο,
πριν µεταβεί στη Μόσχα ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, η ελληνική
κυβέρνηση εµφανίστηκε να ζητάει από τη βουλγαρική την επίλυση θε-
µάτων που εκκρεµούν, σχετικά µε την κατασκευή του αγωγού Μπουργ-
κάς - Αλεξανδρούπολη (καθυστέρηση περιβαλλοντικής µελέτης, κατα-
βολή οφειλών 4,8 εκατ. ευρώστη διεθνή εταιρία διαχείρισης του έργου).
Στη Μόσχα ο πρωθυπουργός επανέλαβε την πρόθεση της Ελλάδας να
προχωρήσει και ο αγωγός φυσικού αερίου South Stream, που είναι αν-
ταγωνιστικός του αµερικανικού σχεδίου αγωγούΝαµπούκο.Οµως το κύ-
ριο ενδιαφέρον της Ρωσίας εστιάζεται πλέον στα νέα σχέδια αγωγών µε
κόµβο την Τουρκία (π.χ. ο αγωγός πετρελαίου Σαµψούντα - Τσεϊχάν).
- 24 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 24Στον αντίποδα, η Τουρκία διαµορφώνει πρόταση ευρύτερης συνερ-
γασίας µε τη Ρωσία µε εναλλακτικές λύσεις µεταφοράς πετρελαίου και
φυσικού αερίου που δεν απαιτούν συµβολή τηςΒουλγαρίας και της Ελ-
λάδας (π.χ. αγωγός Σαµψούντα - Τσεϊχάν για το πετρέλαιο και Μπλου
Στριµ 2 για το φυσικό αέριο).
Στον τοµέα της εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου, η Τουρκία
έχει ήδη ανακοινώσει επίσηµα και δροµολογήσει δραστηριότητες εκτός
των χωρικών της υδάτων (π.χ. ανοιχτά τηςΙµβρου για φυσικό αέριο, νό-
τια του Καστελόριζου για πετρέλαιο το 2008).
Οι επιστολές Παπανδρέου – Ερντογάν αποδεικνύουν ότι τα ζητήµα-
τα της υφαλοκρηπίδας - θαλάσσιων συνόρων στο Αιγαίο και της µει-
ονότητας της Θράκης βρίσκονται στο επίκεντρο.
Για τα πιθανά µεγάλα κοιτάσµατα του Β.Αιγαίου έχει ήδη εκδηλωθεί
το ενδιαφέρον ισχυρών διεθνικών οµίλων (π.χ. αίτηµα της Shell στην
ελληνική κυβέρνηση το 2005) και ενεργή εµπλοκή των ιµπεριαλιστι-
κών κέντρων, κυρίως των ΗΠΑ.
β) Σχετικά µε τις άµεσες ξένες επενδύσεις
Μετά τη σηµαντική κίνηση αποχώρησης του γερµανικού οµίλου Thyssen Krupp από τα Ναυπηγεία Σκαραµαγκά, εµφανίστηκαν δύο επεν-
δυτικές προτάσεις µε εκπροσώπους τους Σ. Εµµανουήλ και Ν. Ταβου-
λάρη. Ο πρώτος είχε διατελέσει παλιότερα διευθύνων σύµβουλος των
Ναυπηγείων Σκαραµαγκά, ενώ ο δεύτερος είναι επικεφαλής των Ναυ-
πηγείων Ελευσίνας. Η πρόταση του Εµµανουήλ απορρίφθηκε ήδη από
την κυβέρνηση ως απαράδεκτη. Στη συνέχεια το ΤΕΕ και η ΓΣΕΕ κα-
τέθεσαν πρόταση για δηµιουργία Ενιαίου Φορέα, στον οποίο θα εντάσ-
σονταν και τα τρία ναυπηγεία της χώρας, µε τη συµµετοχή τόσο του δη-
µοσίου όσο και ιδιωτικών οµίλων. Ενδιαφέρον έχει εκδηλωθεί και από
αραβικά κεφάλαια.
Σχετικά µε το µέλλον των λιµανιών, η κινεζική Cosco, αφού ήδη δια-
σφάλισε την παραχώρηση των προβλητών 2 και 3 του ΟΛΠ, κινείται τώ-
ρα για να διασφαλίσει και άλλες σηµαντικές λιµενικές υποδοµές και γε-
νικότερα να προωθήσει νέες επενδύσεις, π.χ. την κατασκευή σιδηρο-
δροµικής γραµµής που θα φτάνει µέχρι το Σταθµό Εµπορευµατοκιβω-
τίων (ΣΕΜΠΟ) στον ΟΛΠ. Σε εκκρεµότητα παραµένει και η κατα-
σκευή από τη Ρωσία των δύο µεγάλων υδροηλεκτρικών έργων στο Πευ-
- 25 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 25κόφυτο και τη Συκιά, που σχετίζονται µε την εκτροπή τουΑχελώου για
την οποία η θέση της νέας κυβέρνησης παραµένει ασαφής.
Από την αµερικανική πλευρά έχουν πυκνώσει οι επισκέψεις και συ-
ζητήσεις ισχυρών οµίλων και φορέων, όπως η επίσκεψη του Σόρος µε
πρόσκληση του επιχειρηµατία Στ. Ζαβού (στενού φίλου του Γ. Παπαν-
δρέου), η επίσκεψη Στ.Τάλµποτ, προέδρου του ΙνστιτούτουBrooKings,
η επίσκεψη Τζιµ Γιαννόπουλου διευθύνοντος συµβούλου της Fox Filmed Entertainment µε πρόσκληση της αµερικανικής πρεσβείας και του
Ιδρύµατος Fulbright κλπ., χωρίς να έχουν δηµοσιοποιηθεί αναλυτικά
επενδυτικά σχέδια. Σχετική Κινητικότητα υπάρχει στο πεδίο της «πρά-
σινης ανάπτυξης» (ΑΠΕ, ποιοτικός τουρισµός κλπ.).
γ) Σχετικά µε την αγορά οπλικών συστηµάτων
Εντείνεται ο ανταγωνισµός ΗΠΑ, Γερµανίας, Γαλλίας και Ρωσίας για
την πώληση µαχητικών αεροσκαφών (Eurofighter, Rafale, F18 - F35),
καθώς και υποβρυχίων, φρεγατών κλπ. Σηµαντική η συνάντηση του
υπουργού Μπεγκλίτη µε το βοηθό υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ,
Αντριου Σαπίρο. ∆ιαφαίνεται προτίµηση της κυβέρνησης σε γαλλικά
οπλικά συστήµατα έναντι των γερµανικών και των ρωσικών συστηµά-
των (π.χ. η πρόταση του ΓΕΝ για µετατροπή δύο εκ των τεσσάρων ρω-
σικών αερόστρωµνων Zubr σε ανταλλακτικά, η προτεινόµενη κατα-
σκευή των γαλλικών φρεγατών τύπου FREMM από τα ελληνικά ναυ-
πηγεία).
δ) Στη σφαίρα της κυκλοφορίας του (χρηµατικού) κεφαλαίου
Σε αυτό το πεδίο εκδηλώθηκαν οι πιο ισχυρές αντιθέσεις µε αιχµή τα
λεγόµενα «κερδοσκοπικά παιχνίδια» κατά τη διαδικασία πώλησης ελ-
ληνικών κρατικών οµολόγων. Ο τελευταίος δανεισµός του κράτους,
ύψους 8 δισ. ευρώ, µε πολύ υψηλό επιτόκιο 6,2% και η µεγάλη προ-
σφορά που υπήρξε από ισχυρούς οµίλους του χρηµατοπιστωτικού συ-
στήµατος, έγινε σε συνθήκες έντονων καταστροφολογικών εκτιµήσε-
ων εκ µέρους τραπεζών που είχαν το ρόλο αναδόχου στην πώληση των
ελληνικών κρατικών οµολόγων.
Παρά τις πληροφορίες που έχουν ήδη δει το φως της δηµοσιότητας, οι
αντιθέσεις και αντιφάσεις που έχουν αποκαλυφθεί δεν είναι παρά η «κο-
ρυφή του παγόβουνου».
- 26 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 26Μεταξύ των δηµοσιευµάτων αξιοπρόσεκτα είναι των Financial Times, σχετικά µε πρόταση της αµερικανικής επενδυτικής τράπεζας Goldman Sachs για πώληση µεριδίου της ΕθνικήςΤράπεζας σε κινεζική τρά-
πεζα και για πώληση ελληνικών οµολόγων ύψους 25 δισ. ευρώστην Κί-
να, τα οποία διέψευσε η κυβέρνηση. Παρά τις διαψεύσεις, τα δηµοσι-
εύµατα παρουσιάζουν τρία συγκεκριµένα στοιχεία:
1)Τις επισκέψεις του∆ιοικητή της Goldman Sachs 2 φορές στηνΑθή-
να το Νοέµβρη του 2009 και την επαφή µε το Γ. Παπανδρέου. Η Goldman Sachs σχεδίασε την προαναφερόµενη πώληση ελληνικών οµολό-
γων ύψους 8 δισ. και οργάνωσε µαζί µε την Deutsche Bank την παρου-
σίαση της ελληνικής κυβέρνησης στο Λονδίνο για ξένους επενδυτές.
2) Το ρόλο διαµεσολάβησης του εφοπλιστή Κωνσταντακόπουλου, ο
οποίος αφενός έχει τοποθετηθεί στο νέο ∆Σ της Εθνικής Τράπεζας και
αφετέρου ναυλώνει κοντέινερ στην Cosco και προώθησε την επένδυση
στον ΟΛΠ.
3) Στα δηµοσιεύµατα η Κίνα φέρεται να κατέχει ήδη ένα σηµαντικό
µέρος των κρατικών οµολόγων της Ελλάδας.
Σηµειώνουµε επίσης την αύξηση της γερµανικής πίεσης προς την ελ-
ληνική κυβέρνηση, µε κορυφαίο παράδειγµα τις δηλώσεις Μέρκελ τον
Ιανουάριο, ότι τα δηµοσιονοµικά προβλήµατα δηµιουργούν κινδύνους
για το Ευρώ. Ταυτόχρονα και αµερικανο-βρετανικά δηµοσιεύµατα κα-
ταστροφολογούν σχετικά µε την πορεία της ελληνικής οικονοµίας.
Αξιοσηµείωτες είναι οι αναφορές του∆ιοικητική τηςΤτΕ για την ανάγ-
κη παραµονής της χώρας στην Ευρωζώνη, η προβολή από τον πρωθυ-
πουργό ως προτύπου της ∆ανίας (που δε συµµετέχει στην Ευρωζώνη),
η παρέµβαση Στίγκλιτς κατά του γαλλογερµανικού άξονα.
  
Ι. Πέρα από τις προφανείς κερδοσκοπικές πιέσεις διαφόρων οµίλων,
διαφαίνεται όξυνση των ενδοϊµπεριαλιστικών αντιθέσεων και πιέσεις
σχετικά µε βασικές επιλογές της άρχουσας τάξης ως προς τη στήριξη-
συµµαχία µε κεφάλαια και κέντρα µεταξύ των οποίων ενισχύεται ο αν-
ταγωνισµός, όπως ήδη αναφέραµε.
Τα συµφέροντα ορισµένων τµηµάτων του βιοµηχανικού και εµπορι-
- 27 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 27κού κεφαλαίου υπηρετούνται καλύτερα από το γαλλογερµανικό άξονα.
Το εφοπλιστικό κεφάλαιο έχει αντικειµενικά προνοµιακές σχέσεις µε
ΗΠΑ αλλά και µε άλλα κέντρα, π.χ. Κίνα.
Ωστόσο η διαπάλη δεν αφορά µόνο την Ελλάδα αλλά και γενικότερα
την Ευρωζώνη. ∆εν πρέπει να µας διαφύγει το αντίστοιχο κλίµα για
Ισπανία, Πορτογαλία.
Η πίεση σχετίζεται και µε την επιδείνωση της θέσης του δολαρίου ως
αποθεµατικού νοµίσµατος. Αυτή την περίοδο αποτελεί αντικείµενο
σκληρής διαπάλης το νόµισµα στο οποίο θα αποταµιευθούν υπερσυσ-
σωρευµένα κεφάλαια της Κίνας και ορισµένων αραβικών κρατών - πε-
τρελαιοπαραγωγών.
Το καταστροφολογικό κλίµα σε σχέση µε τη δηµοσιονοµική κατάστα-
ση της ελληνικής οικονοµίας(π.χ. εκτιµήσεις τηςMoody’s για «αργό θά-
νατο», προοπτική νέας υποβάθµισης, συζήτηση για «εκτοπισµό της Ελ-
λάδας από την Ευρωζώνη»), ενώ έχει το στοιχείο της υπερβολής και του
εκβιασµού του εργατικού και λαϊκού κινήµατος, ταυτόχρονα αντανακλά
την επίδραση των εξής παραγόντων:Μετακινήσεις κεφαλαίων που προ-
καλούν τη συγκυριακή κερδοφορία µέσω των λεγόµενων «επενδυτικών
προϊόντων υψηλού ρίσκου» (ασφάλιστρα κρατικών οµολόγων κλπ.).Αν-
τίδραση της ΕΚΤ στη «διαχρονική απόκρυψη στοιχείων από την Ελλά-
δα», ιδιαίτερα από πλευράς Γερµανίας. Πιέσεις κεφαλαίων για άµεσες
επενδύσεις που ενδιαφέρονται να προχωρήσουν στην Ελλάδα οι λεγό-
µενες αναδιαρθρώσεις (ασφαλιστικό, άνοιγµα επαγγελµάτων κλπ.),
ώστε να επενδύσουν µε καλύτερους όρους. Οξυνση των αντιθέσεων
ανάµεσα στα ιµπεριαλιστικά κέντρα, στην οποία ήδη αναφερθήκαµε,
π.χ. όξυνση ανταγωνισµού µεταξύ αµερικανικών και αραβικών, κινεζι-
κών, ρώσικων κεφαλαίων που έχουν αναπτύξει θέσεις στην ελληνική οι-
κονοµία µε προοπτική τη διεθνή αγορά, ανταγωνισµός µεταξύ δολαρί-
ου και ευρώ ως διεθνή νοµίσµατα, παράγοντας µε ειδικό βάρος.
Εκ των πραγµάτων η θέση της ελληνικής οικονοµίας διασυνδέεται
όλο και περισσότερο µε το ανατολικό τµήµα της ΕΕ, την Ευρασία, ακό-
µη και την Απω Ασία, γίνεται κόµβος σύνδεσής τους µε τη χερσαία δυ-
τική Ευρώπη κι από αυτή την άποψη µπαίνει στην αντίθεση ΗΠΑ- Ρω-
σίας/ Κίνας, που εξελίσσεται σε όλα τα πεδία, οικονοµικό - στρατιωτι-
κό - πολιτικό / διπλωµατικό.
II. Οι προβλέψεις για αύξηση του δηµόσιου χρέους ως ποσοστού του
- 28 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 28ΑΕΠ, ακόµα και αν κλιµακωθεί περαιτέρω η τριετής µείωση του ελ-
λείµµατος της γενικής κυβέρνησης σύµφωνα µε τους κυβερνητικούς
σχεδιασµούς στο Σύµφωνο Σταθερότητας, αυξάνουν τις διαχειριστικές
δυσκολίες της αστικής πολιτικής (πρόβλεψη δηµόσιου χρέους 2010:
120,8% τουΑΕΠ και 2011: 123,6% τουΑΕΠ). Σηµειώνουµε επίσης ότι
οι κρατικοί τίτλοι που αντιπροσωπεύουν το δηµόσιο χρέος βρίσκονται
σε ελληνικές τράπεζες κατά 29%. Σύµφωνα µε δηµοσιεύµατα που ανα-
φέρονται σε εκτιµήσεις του Υπ. Οικονοµικών, ένα µεγάλο µέρος των
τίτλων κατέχουν Fund managers και Hedge Funds, δηλαδή επενδυτικά
χρηµατικά κεφάλαια µεγάλου ρίσκου.
Φυσικά, η ελλειµµατική δηµοσιονοµική θέση της ελληνικής οικονο-
µίας είναι µακροχρόνια, αλλά δεν αποτελεί ελληνική ιδιοµορφία. Η
διόγκωση του δηµόσιου χρέους δεν οφείλεται στην έλλειψη διαχειρι-
στικήςικανότητας της προηγούµενης κυβέρνησης, όπως βολεύει να την
παρουσιάζει η σηµερινή κυβέρνηση. Βεβαίως αντανακλά όχι µόνο τις
συνέπειες της σηµερινής κρίσης, αλλά και τη σταδιακή και µακροχρό-
νια επιδείνωση της θέσης της εγχώριας µεταποίησης και αγροτικής πα-
ραγωγής, µε την όξυνση του ανταγωνισµού στο πλαίσιο της «απελευ-
θερωµένης» αγοράς της ΕΕ.
Εκείνοι οι βιοµηχανικοί κλάδοι που αναπτύχθηκαν, π.χ.ενέργειας, τη-
λεπικοινωνιών ή και κλάδων της µεταποίησης, είχαν µικρό µερίδιο στο
ΑΕΠ, µε αποτέλεσµα να µην αντισταθµίσουν τη µακρόχρονη συρρί-
κνωση άλλων κλάδων και συνολικά της Μεταποίησης.
Αυτή την πραγµατικότητα εν µέρει αναγκάζονται να παραδεχθούν αν-
τιδραστικές πολιτικές δυνάµεις µιλώντας για «διαρθρωτικά» προβλή-
µατα της ελληνικής οικονοµίας, για ανάγκη τόνωσης της βιοµηχανικής
παραγωγής. Τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα αντανακλούν αυτή την επι-
δείνωση, ενώ σε συνθήκες κρίσης γίνεται πιο δύσκαµπτη η αστική δια-
χείριση, αφού στερείται αφενός την αυτοτέλεια στη διαµόρφωση εγχώ-
ριας νοµισµατικής πολιτικής, αφετέρου τη δυνατότητα ανοχής στα ελ-
λείµµατα. Ετσι η φάση της ανάκαµψης γίνεται πιο δύσκολη για την ελ-
ληνική οικονοµία, ακόµη και αν σταθεροποιηθεί για την Ευρωζώνη.
Οπωσδήποτε η πορεία της ελληνικής οικονοµίας σχετίζεται και µε την
πορεία της οικονοµίας στα άλλα κράτη της ΝΑ Ευρώπης, στα ηγετικά
ευρωπαϊκά κράτη, καθώς και µε την πορεία του διεθνούς εµπορίου (σε
γενική κατεύθυνση σχετίζεται ανάλογα).
- 29 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 29Η αναιµική και ασταθής πορεία εξόδου της διεθνούς καπιταλιστικής
οικονοµίας από την κρίση εξηγεί επίσης την ανησυχία της άρχουσας τά-
ξης στην Ελλάδα για τις µελλοντικές εξελίξεις (συνέπειες σε ναυτιλία,
τουρισµό, εξαγωγές κλπ.). Ολα αυτά επιβεβαιώνουν τις προβλέψεις ότι
η εκδήλωση της κρίσης στην ελληνική οικονοµία θα συνεχιστεί και θα
βαθύνει τουλάχιστον κατά το 2010.
Το βάθος της κρίσης της ελληνικής οικονοµίας στο έτος 2009 θα είναι
µεγαλύτερο από την επίσηµη πρόβλεψη, αν και δε φαίνεται µε τα ση-
µερινά δεδοµένα, να ξεπερνά το αντίστοιχο της Ευρωζώνης. Είναι άλ-
λο ζήτηµα η επιδείνωση της θέσης της ελληνικής οικονοµίας από την
άποψη της δηµοσιονοµικής της θέσης και της θέσης της βιοµηχανικής
(και της αγροτικής) παραγωγής της, που µπορούν κάτω από προϋποθέ-
σεις να προκαλέσουν µεγαλύτερη όξυνση στην αστική διαχείριση, σε
αυτό που λέµε «οι πάνω να µη µπορούν να ελέγχουν τους κάτω».∆εν εί-
ναι τυχαίες οι ήδη εκφρασµένες διαφορετικές γνώµες µεταξύ υπουργών
και άλλων κυβερνητικών στελεχών για ζητήµατα διαχείρισης(ποιοι έµ-
µεσοι φόροι, ποια κατώτερα όρια φορολόγησης ακινήτων, όροι συναλ-
λαγής δανειοδοτών - δανειοληπτών, αύξηση της φορολογίας «µεσαίων
εισοδηµάτων», πώς θα περικοπούν οι µισθοί των δηµοσίων υπαλλήλων
και γενικότερα).
Η συρρίκνωση της Μεταποίησης και γενικότερα της βιοµηχανικής
παραγωγής δύσκολα µπορεί ουσιαστικά να ανακάµψει, δηλαδή να έλ-
θει στα επίπεδα πριν το 2007.
      
ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Η κυβέρνηση κλιµακώνει την αντιλαϊκή επίθεση, προβάλλοντας το
φόβητρο του «δηµοσιονοµικού εκτροχιασµού», της αναγκαιότητας
«εθνικής οµοψυχίας» για τη διάσωση του εθνικού κύρους στις αγορές
και µέσα στη συµµαχία της ΕΕ, ενώ το απατηλό επιχείρηµά της για φι-
λολαϊκή διέξοδο από την κρίση µε το «νέο πρότυπο της πράσινης ανά-
πτυξης» έχει ήδη αµφισβητηθεί. Η καπιταλιστική κρίση αξιοποιείται
από την κυβέρνηση ως αφορµή για να επιταχυνθούν και να επεκταθούν
- 30 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 30οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, να αυξηθεί ο βαθµός εκµετάλλευ-
σης, να επιταχυνθεί η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση του κεφα-
λαίου. Σε αυτή την κατεύθυνση διαµορφώθηκε το επικαιροποιηµένο
Πρόγραµµα Σταθερότητας και τα νοµοσχέδια που αφορούν την εισο-
δηµατική πολιτική στο δηµόσιο τοµέα, την ασφαλιστική µεταρρύθµι-
ση, το φορολογικό
2
, το πρόγραµµα ιδιωτικοποιήσεων, την απελευθέ-
ρωση των «κλειστών επαγγελµάτων» σύµφωνα µε την Κοινοτική οδη-
γία, το χωροταξικό στην κατεύθυνση της «πράσινης ανάπτυξης» για τα
δάση, τις ΑΠΕ, τα κτήρια.
Εχουµε τοποθετηθεί αναλυτικά στα παραπάνω µε ανακοινώσεις του
ΠΓ της ΚΕ, σηµειώµατα των Τµηµάτων της ΚΕ και αρθρογραφία.
Οπωσδήποτε παρακολουθούµε την εξέλιξή τους, οξύνουµε το ιδεο-
λογικό-πολιτικό µέτωπο µε αποκαλύψεις των επιµέρους αντιθέσεων
που εκφράζονται στη συζήτηση επιλογής εναλλακτικών µέτρων και
στην ταχύτητα της λήψης και εφαρµογής τους.
Το κύριο είναι να οξύνουµε την ιδεολογική-πολιτική πάλη µέσα στις
διαδικασίες του εργατικού συνδικαλιστικού κινήµατος µε στόχο ν’απεγ-
κλωβίζονται εργατικές δυνάµεις από τις παγίδες εξαπάτησης - ενσωµά-
τωσης, όπως ο ταξικός προσανατολισµός του «νέου προτύπου της πρά-
σινης ανάπτυξης» και γενικότερα της απατηλής προβολής των επενδύ-
σεων ως µέτρων αντιµετώπισης της ανεργίας. Να φωτίζεται η πείρα από
την κρατική στήριξη προηγούµενων επενδύσεων (αναπτυξιακοί νόµοι,
µειώσεις φορολογικών συντελεστών, Γ΄ ΚΠΣ κλπ.), που οδήγησαν σε
επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων και του αριθµού των εργαζοµένων
µετά την υλοποίηση των επενδύσεων. Να αποκαλύπτεται η αντίστοιχη
πορεία επιδείνωσης των εργασιακών σχέσεων και της κρίσης σε κράτη
που προβάλλονται ως πρότυπα της πράσινης ανάπτυξης(∆ανία, Γερµα-
νία, Ισλανδία κλπ.).
Ιδιαίτερη επικαιρότητα και βαρύνουσα αναγκαιότητα αποκτά η απο-
κάλυψη των πραγµατικών αιτιών της διόγκωσης του δηµόσιου χρέους,
η αποκάλυψη της ψευδεπίγραφης αντιπαράθεσης ΠΑΣΟΚ - Ν∆. Απο-
καλύπτουµε ότι πίσω από την αύξηση του δηµόσιου χρέους βρίσκονται
υπέρογκες φοροελαφρύνσεις και κρατική χρηµατοδότηση του µεγάλου
- 31 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
2. Βλ. σηµείωµα του Τµήµατος Οικονοµίας της ΚΕ του ΚΚΕ µε τίτλο «Κρατικός προ-
ϋπολογισµός και φορολογική πολιτική», εφηµερίδα «Ριζοσπάστης», 17 Γενάρη 2010.
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 31κεφαλαίου, υπέρογκες δαπάνες εξοπλισµού για σχέδια του ΝΑΤΟ, αν-
τιπαραγωγικές δαπάνες των Ολυµπιακών Εργων, οι συνέπειες της έκ-
θεσης της εγχώριας παραγωγής στον ανταγωνισµό της «απελευθερω-
µένης» αγοράς τηςΕΕ, από την οποία επωφελούνται µονοπωλιακοί όµι-
λοι. Χαρακτηριστική είναι η απώλεια τουλάχιστον 1,2 δισ. ευρώ µε την
πλήρη απαλλαγή από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης (ΕΦΚ) στα καύ-
σιµα των ναυτιλιακών, ακτοπλοϊκών και αεροπορικών εταιρειών, µετά
την αντίστοιχη εναρµόνιση του ελληνικού µε το κοινοτικό δίκαιο.
Ενα τµήµα του ΠΑΣΟΚ είναι περισσότερο προσανατολισµένο στην
πολιτική τόνωσης του ρυθµού καπιταλιστικής ανάπτυξης.Αυτή η αντί-
ληψη συµπυκνώνεται σε προηγούµενη τοποθέτηση της υπ.Λ. Κατσέλη
«όσους φόρους και αν βάλεις, αν η οικονοµική δραστηριότητα µειώνεται
θα έχεις και λιγότερα έσοδα. Αρα είναι προτεραιότητα να ενισχυθεί η οι-
κονοµική δραστηριότητα». Ωστόσο, η ίδια υπουργός σε ελάχιστο χρο-
νικό διάστηµα έκανε δηλώσεις στήριξης των νέων «περιοριστικών» αν-
τιλαϊκών µέτρων που προανήγγειλε ο πρωθυπουργός µε διάγγελµά του.
Επίσης τµήµα της αστικής τάξης προβληµατίζεται σχετικά µε την επι-
δείνωση της θέσης της ελληνικής βιοµηχανίας (συζήτηση περί «παρα-
γωγικού µοντέλου», περί «ελλείµµατος στην έρευνα, στις καινοτοµίες,
στην εκπαίδευση - κατάρτιση», περί «επιδοτήσεων που δεν οδηγούν σε
παραγωγικές επενδύσεις» κλπ.). Τέτοιες πλευρές απασχολούν και την
κυβέρνηση (π.χ. εξορθολογισµός στις αγροτικές επιδοτήσεις, αλλά χω-
ρίς να χάσει τη στήριξη - συναίνεση των αγροτικών µαζών).
Ο προβληµατισµός της κυβέρνησης για το πρότυπο ανάπτυξης δεν γί-
νεται κυρίως για προπαγανδιστικούς λόγους. Αρκετές αστικές µελέτες
(ΙΟΒΕ/Στουρνάρας, Γιανίτσης κ.ά.) αναδεικνύουν το γεγονός ότι η Ευ-
ρωζώνη στον τοµέα της µεταποίησης εξειδικεύεται στην παραγωγή προ-
ϊόντων µέσης και υψηλής τεχνολογίας σε αντίθεση µε την Ελλάδα.
Εστιάζουν στο έλλειµµα τεχνολογίας και καινοτοµίας της Ελλάδας και
στο χαµηλό ποσοστό προϊόντων υψηλής και µέσης τεχνολογίας σε σχέ-
ση µε το σύνολο των εξαγωγών της. Το «αναπτυξιακό µοντέλο» της κυ-
βέρνησης δεν υποτιµά το ζήτηµα αλλά το αντιµετωπίζει στην κατεύθυν-
ση των λεγόµενων «διαχρονικών συγκριτικών πλεονεκτηµάτων» (ως
ενεργειακού, µεταφορικού κόµβου, επαγγελµατικό πέρασµα - τουρι-
σµός, αναβαθµισµένες υπηρεσίες- εκπαίδευση για προσέλκυση από χώ-
ρες τηςΑσίας και τηςΑφρικής κλπ.), της «πράσινης ανάπτυξης», η οποία
- 32 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 32σχετίζεται και µε το δηµοσιονοµικό πρόβληµα, δηλαδή την ανάγκη µεί-
ωσης του ελλείµµατος του ισοζυγίου πετρελαίου και παραγώγων του.
ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ
Η νέα ηγεσία της Ν∆ξεκίνησε ασκώντας κριτική στην κυβέρνηση για
την αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών και των
επιχειρήσεων που φρενάρει τη δυναµική της καπιταλιστικής ανάπτυ-
ξης, συνέχισε µε πιο φανερή στήριξη της αντιλαϊκής στρατηγικής του
κυβερνητικού προγράµµατος.Εστιάζει στη διαχειριστική αδυναµία του
ΠΑΣΟΚ να αξιοποιήσει τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της ελληνικής
οικονοµίας, καθώς και στην «τεχνητή διόγκωση» του ελλείµµατος από
τη νέα κυβέρνηση. Επισηµαίνει σωστά ότι η κυβέρνηση καταχώρησε
στον προϋπολογισµό του 2009 το σύνολο των ανοιχτών υποχρεώσεων
του δηµόσιου (π.χ. έναντι προµηθευτών νοσοκοµείων, εργολάβων δη-
µοσίων έργων) και δεν ασχολήθηκε µε βεβαιωµένες απαιτήσεις του∆η-
µοσίου, οι οποίες διογκώθηκαν. Υποστηρίζει ότι υπάρχει το «πακέτο»
Καραµανλή, το οποίο ήταν πιο αποδοτικό και λιγότερο οδυνηρό, χωρίς
φορολογική επιβάρυνση των νοικοκυριών και ζήτησε έκτακτη αποζη-
µίωση στα χαµηλά εισοδήµατα των δηµοσίων υπαλλήλων. Πρόσφατα
προσάρµοσε την κριτική της εστιάζοντας στην καθυστέρηση λήψης
εφαρµογής µέτρων.
Τις αναζητήσεις της άρχουσας τάξης για εναλλακτικά πολιτικά - κυ-
βερνητικά σχήµατα χειραγώγησης των λαϊκών αντιδράσεων µπροστά
σε µία αποφασιστική, γρήγορη προώθηση των αναδιαρθρώσεων (π.χ.
στο ασφαλιστικό) εκφράζουν οι προτάσειςΜητσοτάκη,Ανδρουλάκη κ.ά.
για το σχηµατισµό κυβέρνησης «έκτακτης ανάγκης», µε στόχο την ευ-
ρύτερη κοινωνική στήριξή της. Είναι χαρακτηριστική η κριτική τουΑν-
δρουλάκη στη «νεοκεϋνσιανή αυταπάτη ότι το κράτος µπορεί απεριόρι-
στα να δανείζεται».
Ο ΣΥΡΙΖΑµε τις τοποθετήσεις∆ραγασάκη -Λαφαζάνη προβάλλειως
συγκεκριµένα στοιχεία του «εναλλακτικού προοδευτικού µείγµατος οι-
κονοµικής πολιτικής» τα γνωστά σηµεία: Την αναθεώρηση και σωστή
αξιοποίηση του ΕΣΠΑ, την αναδιανοµή του εισοδήµατος, τη διαµόρ-
φωση δηµόσιου πυλώνα µε επίκεντρο την Εθνική Τράπεζα στο χρηµα-
τοπιστωτικό τοµέα και την αλλαγή του Συµφώνου Σταθερότητας.
- 33 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 33∆ιεκδικεί το ρόλο της συνεπούς δύναµης της «επεκτατικής πολιτικής»
(κεϋνσιανής, σοσιαλδηµοκρατικής). Οι θέσεις του δε θίγουν ούτε τις
κυρίαρχες σχέσεις ιδιοκτησίας ούτε το καθεστώς της ΕΕ.
ΟΛΑΟΣ αναδεικνύει τη «λαθροµετανάστευση»ως έναν από τους βα-
σικούς παράγοντες διόγκωσης του δηµόσιου χρέους(φοροδιαφυγή, ει-
σφοροδιαφυγή κλπ.). Αναφέρεται σε προβλήµατα της εγχώριας παρα-
γωγής, παρουσιάζοντάς τα αποσυνδεδεµένα από τις συνέπειες της έν-
ταξης στην ΕΕ και της όξυνσης του ανταγωνισµού στη διεθνή καπιτα-
λιστική αγορά, δίνοντας έµφαση σε «αντισταθµιστικά» µέτρα στις συµ-
φωνίες.
Συµπερασµατικά επισηµαίνουµε τον αποπροσανατολιστικό, ψευδεπί-
γραφο χαρακτήρα του διλήµµατος «περιοριστική ή επεκτατική» οικονο-
µική πολιτική, «αναπτυξιακή ή όχι», από τη σκοπιά ικανοποίησης των
λαϊκών αναγκών, αν δε θίγονται τα συµφέροντα της µετοχικής καπιταλι-
στικής ιδιοκτησίας και εξουσίας της.
Πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νοµίσµατος, του ίδιου δρόµου
ανάπτυξης µε κριτήριο τη θωράκιση της ανταγωνιστικότητας του µε-
γάλου κεφαλαίου, που εναλλάσσουν απλώς τις δοσολογίες στην ίδια
στρατηγική πλεύση.
Η όποια διαφορά τους αφορά τις προτεραιότητες, το διαφορετικό τρό-
πο και χρόνο που θα πληρώσει η εργατική τάξη και ο λαός για να τονω-
θεί ο ρυθµός της καπιταλιστικής ανάπτυξης, ενώ δεν µπορούν να αναι-
ρέσουν την αιτία της καπιταλιστικής κρίσης ούτε τους παράγοντες που
διαµορφώνουν την ανισόµετρη καπιταλιστική ανάπτυξη και εποµένως
τη θέση µιας οικονοµίας στο διεθνές ιµπεριαλιστικό σύστηµα. Και οι
δύο δοκιµάστηκαν ιστορικά και αποδείχθηκαν αντιλαϊκές και αδιέξοδες.
ΓΡΑΜΜΗ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ - ΛΑΪΚΗΣ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗΣ
ΣΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Οι συνέπειες της κρίσης ήδη εκδηλώνονται µε συρρίκνωση του πραγ-
µατικού εισοδήµατος όλων των µισθωτών και αυτοαπασχολούµενων,
λόγω αύξησης της έµµεσης φορολογίας. Ταυτόχρονα επεκτάθηκαν τα
τµήµατα που πλήττονται από την ανεργία, τις νέες απολύσεις ή από τον
αναγκαστικό περιορισµό του εβδοµαδιαίου - ηµερήσιου χρόνου εργα-
σίας. Οξυµένα εµφανίζονται στον αγροτικό τοµέα, σε κλάδους της µε-
- 34 -
οικονομία - πολιτική
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 34- 35 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
ταποίησης(κλωστοϋφαντουργία, ένδυση, δέρµα, ναυπηγεία κλπ.), στις
κατασκευές όπου επεκτείνεται η απόλυτη εξαθλίωση (απλήρωτοι, απο-
λυµένοι κλπ.), αλλά και στους µισο-αγρότες / µισο-εργάτες, ακόµα και
σε τµήµατα µεσαίων. Η µείωση του πραγµατικού εισοδήµατος αφορά
και δηµοσίους υπαλλήλους, αρκετά τµήµατα µεσαίων στρωµάτων µε
υψηλότερα εισοδήµατα, για τα οποία η κυβέρνηση αυξάνει την άµεση
φορολογία και µειώνει το εισόδηµα.
Η προώθηση των αναδιαρθρώσεων σε συνδυασµό µε την επίδραση
της κρίσης αµβλύνει ορισµένες σηµαντικές διαφορές σε τµήµατα της
εργατικής τάξης (µισθός, εργασιακές σχέσεις, ασφαλιστικά δικαιώµα-
τα κλπ.) και αυξάνει τις δυνατότητες ριζοσπαστικοποίησης της συνεί-
δησης, ενότητας της εργατικής τάξης σε κατεύθυνση ρήξης µε τα µο-
νοπώλια και την εξουσία τους, παρά τη γενικευµένη ανασφάλεια.
Ολα τα κοινωνικά προβλήµατα, της παιδείας, της υγείας - πρόνοιας,
της κοινωνικής ασφάλισης, της σταθερής δουλειάς γίνονται πεδία συ-
νάντησης εργατοϋπαλλήλων, µικροµεσαίων αγροτών, αυτοαπασχο-
λούµενων σε κοινούς στόχους πάλης στον άλλο, το λαϊκό δρόµο ανά-
πτυξης, ανοίγουν δρόµο για τη συγκρότηση της αντιµονοπωλιακής- αν-
τιιµπεριαλιστικής συµµαχίας της εργατικής τάξης µε τους αυτοαπα-
σχολούµενους και τη φτωχή αγροτιά.
Σε αυτή την κατεύθυνση χρειάζεται πρωτοβουλία πολύµορφης αυτο-
τελούς προβολής - ζύµωσης των θέσεων του Κόµµατος για την κρίση
και το Σοσιαλισµό (βιβλιοπαρουσιάσεις, εκδηλώσεις κλπ.), ιδιαίτερα
στις νεώτερες ηλικίες, αλλά και πρωτοβουλίες δράσης προσέλκυσης και
κινητοποίησης νέων δυνάµεων. Με την πρωτοπόρα σκέψη και δράση
µας, σε επικοινωνία µε νεώτερης ηλικίας εργατικές και λαϊκές δυνάµεις,
µπορούµε να γκρεµίσουµε τα τείχη των προκαταλήψεων που έστησε η
αντικοµµουνιστική συκοφαντία και προπαγάνδα.
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 35- 36 -
οικονομία - πολιτική
ΧΩΡΑ/ΕΤΟΣ 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ 5,17 3,00 -1,06 3,10 4,19 4,44 4,56 4,54
ΕΥΡΩΖΩΝΗ 2,72 0,72 -4,19 0,33 1,34 1,75 1,96 2,12
ΕΕ 27 3,07 1,02 -4,19 0,45 1,77 2,25 2,45 2,54
ΓΑΛΛΙΑ 2,26 0,32 -2,36 0,90 1,76 1,93 2,22 2,32
ΓΕΡΜΑΝΙΑ 2,52 1,25 -5,30 0,34 1,47 1,74 1,83 1,85
ΕΛΛΑ∆Α 4,04 2,93 -0,75 -0,06 0,66 1,15 1,56 1,86
ΙΤΑΛΙΑ 1,56 -1,04 -5,15 0,24 0,74 1,35 1,60 1,90
ΙΑΠΩΝΙΑ 2,34 -0,71 -5,37 1,68 2,38 2,32 2,04 1,79
ΗN. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 2,56 0,74 -4,39 0,91 2,49 2,87 2,88 2,89
ΗΠΑ 2,14 0,44 -2,73 1,52 2,77 2,62 2,49 2,13
ΒΡΑΖΙΛΙΑ 5,67 5,08 -0,66 3,46 3,52 3,52 3,70 3,74
ΚΙΝΑ 13,01 9,01 8,50 9,03 9,73 9,84 9,77 9,51
ΙΝ∆ΙΑ 9,37 7,35 5,36 6,42 7,28 7,63 7,99 8,08
ΡΩΣΙΑ 8,10 5,60 -7,55 1,54 3,00 3,70 4,20 5,00
Πίνακας 1
ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ∆ΝΤ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009
Πηγή: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2009.
Σηµ.: Τα στοιχεία από το 2009 και µετά αποτελούν πρόβλεψη.

03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 36- 37 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
2009 2010 2011
ΧΩΡΑ/ΕΤΟΣ 2007 2008 IV-2009 X-2009 IV-2009 X-2009 X-2009
ΕΥΡΩΖΩΝΗ 2,80 0,60 -4,00 -4,00 -0,10 0,70 1,50
ΕΕ 27 2,90 0,80 -4,00 -4,10 -0,10 0,70 1,60
ΓΑΛΛΙΑ 2,30 0,40 -3,00 -2,20 -0,20 1,20 1,50
ΓΕΡΜΑΝΙΑ 2,50 1,30 -5,40 -5,00 0,30 1,20 1,70
ΕΛΛΑ∆Α 4,50 2,00 -0,90 -1,10 0,10 -0,30 0,70
ΙΤΑΛΙΑ 1,60 -1,00 -4,40 -4,70 0,10 0,70 1,40
ΙΑΠΩΝΙΑ 2,30 -0,70 -5,30 -5,90 0,10 1,10 0,40
ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 2,60 0,60 -3,80 -4,60 0,10 0,90 1,90
ΗΠΑ 2,10 0,40 -2,90 -2,50 0,90 2,20 2,00
ΒΡΑΖΙΛΙΑ 5,70 5,10 -1,40 -0,40 2,20 4,20 4,20
ΚΙΝΑ 13,00 9,70 6,10 8,70 7,80 9,60 9,50
ΙΝ∆ΙΑ 9,00 6,70 4,30 5,70 5,00 6,40 7,40
ΡΩΣΙΑ 8,10 5,60 -3,80 -7,20 1,50 2,30 2,70
Πίνακας 2
ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΕ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009
Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Φθινοπωρινή Εκθεση, Οκτώβριος 2009.
Σηµ.: IV-2009: Πρόβλεψη Απριλίου 2009. X-2009: Πρόβλεψη Οκτωβρίου 2009.
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 37- 38 -
οικονομία - πολιτική
ΧΩΡΑ/ΕΤΟΣ 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
ΕΥΡΩΖΩΝΗ 16,06 15,66 15,19 14,77 14,37 13,99 13,66 13,32
ΕΕ 27 22,52 22,04 21,52 21,02 20,55 20,13 19,76 19,38
ΓΑΛΛΙΑ 3,16 3,07 2,99 2,92 2,87 2,82 2,77 2,72
ΓΕΡΜΑΝΙΑ 4,29 4,21 4,09 3,96 3,82 3,70 3,59 3,48
ΕΛΛΑ∆Α 0,50 0,49 0,49 0,48 0,48 0,47 0,46 0,46
ΙΤΑΛΙΑ 2,73 2,63 2,56 2,46 2,37 2,28 2,21 2,13
ΙΑΠΩΝΙΑ 6,55 6,35 6,20 6,04 5,92 5,79 5,62 5,46
ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 3,31 3,22 3,11 3,03 2,98 2,94 2,91 2,87
ΗΠΑ 21,07 20,61 20,02 19,60 19,33 19,02 18,64 18,26
ΒΡΑΖΙΛΙΑ 2,80 2,85 2,87 2,89 2,88 2,86 2,84 2,81
ΚΙΝΑ 10,74 11,35 12,05 12,73 13,37 14,02 14,72 15,45
ΙΝ∆ΙΑ 4,57 4,75 4,95 5,09 5,23 5,38 5,55 5,71
ΡΩΣΙΑ 3,19 3,28 3,33 3,35 3,36 3,38 3,41 3,43
Πίνακας 3
ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΜΕΡΙ∆ΙΩΝ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΠΡΟΪΟΝ (%)
(βάσει ισοτιµιών αγοραστικών δυνάµεων)
∆ΝΤ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009
Πηγή: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2009.
Σηµ.: Τα στοιχεία από το 2008 και µετά αποτελούν πρόβλεψη.
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 38- 39 -
η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης
Πίνακας 4
ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ∆ΝΤ
(ποσοστιαίες µεταβολές από χρόνο σε χρόνο)
Πηγή: IMF, WORLD ECONOMIC OUTLOOK UPDATE, JANUARY 2010.
Προβλέψεις
∆ιαφορά από
τις προβλέψεις
Οκτωβρίου 2009
τηςWEO
2008 2009 2010 2011 2010 2011
Παγκοσµίως 3,0 -0,8 3,9 4,3 0,8 0,1
ΗΠΑ 0,4 -2,5 2,7 2,4 1,2 -0,4
Ευρωζώνη 0,6 -3,9 1,0 1,6 0,7 0,3
Γερµανία 1,2 -4,8 1,5 1,9 1,2 0,4
Γαλλία 0,3 -2,3 1,4 1,7 0,5 -0,1
Ιταλία -1,0 -4,8 1,0 1,3 0,8 0,6
Ισπανία 0,9 -3,6 -0,6 0,9 0,1 0,0
Ιαπωνία -1,2 -5,3 1,7 2,2 0,0 -0,2
Ηνωµένο Βασίλειο 0,5 -4,8 1,3 2,7 0,4 0,2
Καναδάς 0,4 -2,6 2,6 3,6 0,5 0,0
Αφρική 5,2 1,9 4,3 5,3 0,3 0,1
Υπέρ της Σαχάρας Αφρική 5,6 1,6 4,3 5,5 0,2 0,0
Κεντρ. και Ανατ. Ευρώπη 3,1 -4,3 2,0 3,7 0,2 -0,1
ΚΑΚ 5,5 -7,5 3,8 4,0 1,7 0,4
Ρωσία 5,6 -9,0 3,6 3,4 2,1 0,4
Εκτός Ρωσίας 5,3 -3,9 4,3 5,1 0,7 0,1
Αναπτυσσόµενη Ασία 7,9 6,5 8,4 8,4 1,1 0,3
Κίνα 9,6 8,7 10,0 9,7 1,0 0,0
Ινδία 7,3 5,6 7,7 7,8 1,3 0,5
Μέση Ανατολή 5,3 2,2 4,5 4,8 0,3 0,2
∆υτικό Ηµισφαίριο 4,2 -2,3 3,7 3,8 0,8 0,1
Βραζιλία 5,1 -0,4 4,7 3,7 1,2 0,2
Μεξικό 1,3 -6,8 4,0 4,7 0,7 -0,2
03_OIKONOMIKH_KRISH_SEL_13_40 :Layout 1  3/1/10  5:47 PM  Page 39- 40 -
οικονομία - πολιτική
Πίνακας 5
ΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ 2007-2009
(σε σταθερές αγοραίες τιµές έτους 2000, ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές)
Πηγή: ΕΣΥΕ/Εθνικοί Λογαριασµοί και Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών, Σεπτέµ-
βριος 2009.
2007 2008 2009
Ιδιωτική κατανάλωση 3,3 2,3 -1,1
∆ηµόσια κατανάλωση 8,4 0,6 4,8
Ακαθάριστες επενδύσεις 8,1 -2,5 -12,9
Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου εκ των οποίων: 4,6 -7,4 -11,3
Κατοικίες -8,6 -29,1 -21,5
Λοιπές κατασκευές 2,5 2,2 22,4
Εξοπλισµός 20,9 6,3 -29,0
Τελική εγχώρια ζήτηση 4,3 0,0 -2,1
2009 2010 2011 2012 2013
Ιδιωτική κατανάλωση -1,5 -1,0 0,3 0,8 1,0
∆ηµόσια κατανάλωση 11,0 -4,4 -5,9 -5,9 0,7
Ακαθάριστος σχηµατισµός παγίου κεφαλαίου -18,8 -1,6 4,5 5,5 8,4
Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -16,0 2,5 4,0 6,5 7,2
Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -24,7 -3,0 2,0 2,8 3,4
ΑΕΠ -1,2 -0,3 1,5 1,9 2,5
Ποσοστό πληθωρισµού (∆ΤΚ) 1,2 1,4 1,9 1,8 1,8
Αποπληθωριστής ΑΕΠ 1,6 2,0 2,0 1,9 1,9
Αµοιβή ανά εργαζόµενο 5,7 1,6 2,4 2,2 2,7
Ονοµαστικό ανά µονάδα κόστος εργασίας 5,8 1,4 0,6 0,7 0,9
Απασχόληση -1,1 -0,5 -0,3 0,4 0,6
Ποσοστό ανεργίας (*) 9,0 9,9 10,5 10,5 10,3
Πίνακας 6
ΒΑΣΙΚEΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚEΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤEΣ
(ποσοστιαία µεταβολή όγκου, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά)
Πηγή: Εκτιµήσεις - Προβλέψεις Προγράµµατος Σταθερότητας (Γενάρης 2010).
(*) σε εθνικολογιστική βάση.