ΟΧΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Πολιτιστική «έφοδος στους ουρανούς»

ΟΧΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Πολιτιστική «έφοδος στους ουρανούς»

Αφίσα του 1919, με το σύνθημα: «Πολίτες προστατέψτε τα ιστορικά μνημεία»

«"Πρέπει να ονειροπολούμε!". Εγραψα τις λέξεις αυτές και τρόμαξα. Μου φάνηκε ότι βρίσκομαι στο "ενωτικό συνέδριο" (...) Και να, σηκώνεται ο σύντροφος Μαρτίνοφ και στρέφεται απειλητικά σ' εμένα: "Επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω αν μια αυτόνομη σύνταξη έχει το δικαίωμα να ονειροπολεί, χωρίς να ρωτήσει τις επιτροπές του κόμματος;" Και ύστερα σηκώνεται ο σύντροφος Κριτσέβσκι(...): "Εχει γενικά ένας μαρξιστής το δικαίωμα να ονειροπολεί, ξέροντας ότι σύμφωνα με τον Μαρξ η ανθρωπότητα βάζει πάντα μπροστά της πραγματοποιήσιμα καθήκοντα και ότι η ταχτική είναι ένα προτσές αύξησης των καθηκόντων, που αυξάνονται μαζί με το κόμμα;"».

«Και μόνο που σκέφτομαι αυτές τις απειλητικές ερωτήσεις ανατριχιάζω σύγκορμος(...)», έγραφε στο «Τι να κάνουμε;» ο ηγέτης της κοσμοϊστορικής Οχτωβριανής Επανάστασης. Ο Λένιν απαντούσε στα στενόθωρα ερωτήματα, με κείμενο του Πισάρεφ για τη διαφορά ονείρου - πραγματικότητας, στο οποίο υπογραμμίζεται:«Η διαφορά ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα δε φέρνει ζημιά, αρκεί μόνο το πρόσωπο που ονειροπολεί να πιστεύει σοβαρά στο όνειρό του, να παρατηρεί προσεχτικά τη ζωή, να συγκρίνει τις παρατηρήσεις του με τους φανταστικούς πύργους του και γενικά να δουλεύει ευσυνείδητα για να γίνει πραγματικότητα η φαντασία του».

Το «Τρίτο Μέτωπο»

Αν δεν ονειροπολούσε ο μεγαλοφυής ηγέτης των μπολσεβίκων, η Επανάσταση δε θα γινόταν πραγματικότητα. Ούτε θα θριάμβευε το «Τρίτο Μέτωπό» της, όπως χαρακτηριζόταν ο τομέας του Πολιτισμού (με την ολόπλευρη σημασία της λέξης). Ο Πολιτισμός έκανε τη δική του, κυριολεκτικά επική, «έφοδο στους ουρανούς», της οποίας χαρακτηριστικά και ντοκουμέντα θα αναφέρουμε, μόνον ενδεικτικά, καθώς πρόκειται για τεράστιο θέμα. Τεράστιο θέμα, αλλά και δύσβατο ακόμα και για ειδικούς επιστήμονες, μη εξερευνημένο πλήρως, αλλά και σκόπιμα «θολωμένο» από ανεπαρκείς αναλύσεις, συγχύσεις, κυρίως από τις ουκ ολίγες αντισοβιετικές και αντικομμουνιστικές παραχαράξεις.

Αφίσα του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Μόσχας (για το έτος 1934), το οποίο καθιέρωσε η σοβιετική εξουσία, πρωτοπορώντας διεθνώς. Επρόκειτο για το -παγκοσμίως - πρώτο, Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου που καθιέρωσε ποτέ χώρα και το οποίο, επί πολλές δεκαετίες συνέβαλε τα μέγιστα για την αλληλογνωριμία του θεάτρου πολλών και διαφόρων λαών

Ο Μαρξ έλεγε: «Ο άνθρωπος που ζει μέσα στην άγνοια και στην ανάγκη, δεν έχει μάτια ακόμα και για το ωραιότερο θέαμα». Γι' αυτό πίστευε ότι οι επαναστατικές μάζες, θα χρειαστούν μακρόχρονο αγώνα - και μετά την κυριαρχία τους - για να γνωρίσουν όλον τον πολιτιστικό πλούτο της ανθρωπότητας. Για να διαμορφώσουν τη δική τους «ανθρώπινη αισθαντικότητα». Βοηθώντας την «αισθαντικότητα» των επαναστατικών δυνάμεων, ο Μαρξ έθετε το ερώτημα: «Γιατί η αρχαιοελληνική τέχνη εξακολουθεί να μας προσφέρει καλλιτεχνική απόλαυση» και αποτελεί «άφθαστο υπόδειγμα» αν και συνδέεται «με ορισμένες μορφές κοινωνικής ανάπτυξης;».

Διατάγματα για τον Πολιτισμό

Στη θέση του Μαρξ εδράζεται η σκέψη του Λένιν και οι αποφάσεις της Επανάστασης για όλα όσα σημαίνουν Πολιτισμό. Χαρακτηριστικό του ήθους και του σεβασμού της Οχτωβριανής Επανάστασης απέναντι στα έργα του Πολιτισμού είναι το άρθρο 1 του Διατάγματος του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων για την «προστασία των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης που ανήκουν στον Πολωνικό λαό» (23/1/1918): «Οι αρχαιότητες και τα έργα τέχνης, οι βιβλιοθήκες, τα αρχεία, οι πίνακες και γενικά τα αντικείμενα μουσείων, όπου κι αν βρίσκονται, περνούν κάτω από την προστασία της εξουσίας της Εργατικής και Αγροτικής Κυβέρνησης, μέσω του Επιτροπάτου για τις πολωνικές υποθέσεις και της "Εταιρείας Προστασίας των Αρχαιοτήτων", μέχρι την παράδοσή τους στα πολωνικά λαϊκά μουσεία».

Τα μέτρα προστασίας των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης καθορίστηκαν και εφαρμόστηκαν αυθημερόν, με το Διάταγμα της 19/9/1918, που απαγόρευσε «να εξάγονται από οποιοδήποτε μέρος της Δημοκρατίας και να πωλούνται στο εξωτερικό από οποιονδήποτε, χωρίς ειδική άδεια του Συμβουλίου Μουσείων και Προστασίας Μνημείων Τέχνης και αρχαιοτήτων της Πετρούπολης και της Μόσχας». Το άρθρο 2 του Διατάγματος επέβαλε: «Ολα τα καταστήματα, μεταπρατικά γραφεία και μεμονωμένα πρόσωπα, που διεξάγουν εμπόριο έργων τέχνης και αρχαιοτήτων, οι μεσολαβητές σ' αυτό το εμπόριο και τα πρόσωπα που ασχολούνται, έναντι αμοιβής, με την αποτίμηση ή γνωμάτευση για παρόμοια αντικείμενα, οφείλουν να το δηλώσουν μέσα σε τρεις ημέρες από τη δημοσίευσή του αυτού του διατάγματος(...)». Το άρθρο 3 τόνιζε: «Κάθε παράβαση του διατάγματος τιμωρείται με όλη την αυστηρότητα των επαναστατικών νόμων, μέχρι και τη δήμευση όλης της περιουσίας των ενόχων και τη φυλάκισή τους».

Αφίσα του 1930, με σύνθημα: «Απαιτούμε υποχρεωτική εκπαίδευση για όλους»

Η Επανάσταση καταπολέμησε τον αναλφαβητισμό, μερίμνησε για τη γενικότερη πολιτιστική εξύψωση του ρώσικου λαού και μέσω των έργων τέχνης - και της αστικής κουλτούρας - με σχετικές αποφάσεις. Λ.χ, με Απόφαση του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων (3/6/1918), η Πινακοθήκη Τρετιακόφ ανακηρύχτηκε «ίδρυμα πανεθνικής πολιτιστικής, καλλιτεχνικής και μορφωτικής σημασίας» και «κρατική ιδιοκτησία της ΡΣΟΣΔ», και παραδόθηκε «στη δικαιοδοσία του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας, με βάση τις ίδιες αρχές που ισχύουν και για τα άλλα κρατικά μουσεία». Το άρθρο 2 πρόβλεψε νέο κανονισμό της Πινακοθήκης, ώστε «να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες μουσειακές απαιτήσεις και στα καθήκοντα εκδημοκρατισμού των καλλιτεχνικών - μορφωτικών ιδρυμάτων της ΡΣΟΣΔ».

Τεράστια ήταν η συμβολή της Επανάστασης στην άνθηση των εικαστικών τεχνών, με τη συμβολή και της πλειοψηφίας της«Ρωσικής Πρωτοπορίας». Ενδεικτική είναι η Απόφαση (8/6/1918) για χορήγηση 1 εκατομμυρίου ρουβλιών και την προκήρυξη διαγωνισμού για την ανέγερση μνημείου στον τάφο του Μαρξ. Με την Απόφαση της 30/7/18 καταρτίστηκε κατάλογος ανέγερσης μνημείων για τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της επανάστασης και του πολιτισμού. Με το άρθρο 1 προτάσσονται τα μνημεία των Μαρξ - Ενγκελς. Το άρθρο 2 προσθέτει στον μακρύ κατάλογο για μνημεία προσωπικοτήτων της επανάστασης και της τέχνης, σε διάφορες εποχές της ανθρωπότητας, που είχε προτείνει το Τμήμα Εικαστικών Τεχνών του Λαϊκού Επιτροπάτου Παιδείας, και τον Γερμανό επαναστάτη ποιητή, συνεργάτη του Μαρξ, Χάινε.

Το Διάταγμα (26/8/1919) για την «ενοποίηση των θεατρικών υποθέσεων» (κρατικών, συνεταιριστικών, θεάτρων του Κόκκινου Στρατού, των Σοβιέτ, κλπ.), μεταξύ άλλων πρόβλεψε: Τη δημιουργία «Κέντρου Θεάτρου». Την κρατικοποίηση των θεατρικών κτιρίων. Την απαγόρευση εξαγωγής, καταστροφής, πώλησης θεατρικής περιουσίας (κτίρια, σκηνικά, κοστούμια, αντικείμενα) και την παραχώρησή της (από το «Τσέντρο Τεάτρ», με συγκεκριμένους όρους) σε θιάσους καλλιτεχνών, οργανώσεων εργαζομένων, συνδέσμων, συνδικάτων, κλπ. Την κρατική επιχορήγηση από το «Κέντρο Θεάτρου», σε συνεννόηση με τα Λαϊκά Επιτροπάτα Οικονομικών και Κρατικού Ελέγχου, των εθνικοποιημένων θεάτρων με «καλλιτεχνική αξία», βάσει «του προϋπολογισμού που τα θέατρα θα υποβάλλουν» και «των καθορισμένων από το κράτος αμοιβών εργασίας και τιμών εισιτηρίων». Τη διοίκηση των κρατικών θεάτρων «Μπολσόι» και «Μάλι» στη Μόσχα και των «Μάρινσκι», «Αλεξαντρίσκι» και «Μιχαήλοφσκι» στην Πετρούπολη, βάσει του Καταστατικού τους. Την κρατική επιχορήγηση και των «αυτόνομων θεάτρων», που «θα υποβάλλουν ετήσιο καλλιτεχνικό και οικονομικό απολογισμό και θα υπόκεινται σε επιθεωρήσεις κρατικού ελέγχου, από οικονομική άποψη». Στόχος του Διατάγματος ήταν να ενισχυθεί ουσιαστικά (οικονομικά και ηθικά) η θεατρική «έκρηξη» της επαναστατικής και μετεπαναστατικής περιόδου.

Αφίσα του 1925, του ΛΕΝΓΚΙΖ (εκδοτικός οίκος στο Λένινγκραντ) με σύνθημα: «Βιβλία για κάθε γνωστικό αντικείμενο»

Σημαντικά, επίσης, ντοκουμέντα είναι τα Διατάγματα και οι Αποφάσεις (του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων Παιδείας, της ΚΕ του ΠΚΚ - Μπολσεβίκων -, άλλων οργάνων του Κόμματος και του κράτους) για τον μέγιστο συντελεστή του Πολιτισμού, την Παιδεία και για το μέγα επίτευγμα της Επανάστασης: την ταχύτατη και σε πανεθνική κλίμακα καταπολέμηση του τεράστιου προβλήματος του αναλφαβητισμού. Η επαναστατική κυβέρνηση έλαβε, επίσης, Αποφάσεις για τον Τύπο, τη Λογοτεχνία, τον Κινηματογράφο, ακόμα και για το Τσίρκο. Αποφάσεις έλαβε και για την αναδιοργάνωση των λογοτεχνικών καλλιτεχνικών σωματείων.

Σημαντικός παράγοντας για την άνθηση του πολιτισμού υπήρξε ο ευρύτατος προβληματισμός - διάλογος που αναπτύχθηκε στο Κόμμα, στα επαγγελματικά σωματεία των καλλιτεχνών, σε ερασιτεχνικούς ομίλους, κλπ., για τα αισθητικά κινήματα. Λ.χ. για τις αισθητικές απόψεις των πολυάριθμων πολιτιστικών φορέων που δημιούργησαν καλλιτέχνες και ερασιτέχνες εργαζόμενοι. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση ήταν τα 300 και πλέον παραρτήματα, με 500.000 μέλη, της «Προλετκούλτ» («Προλεταρική Κουλτούρα») που εξέδιδε εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, διέθετε σχολές, θεατρικά εργαστήρια, κλπ.). Φυσικά, σημαντικές αναφορές για τον πολιτισμό γίνονται σε πολλά κείμενα του Λένιν, άλλων ηγετών της Επανάστασης και Επιτρόπων στον τομέα του Πολιτισμού (λ.χ. του Λουνατσάρσκι).

Ο Λένιν για τον Πολιτισμό

Αφίσα του 1930 για την Εβδομάδα συμπαράστασης στα Σχολεία του «Οκτωβριανού Σιδηροδρόμου»

Ας δούμε ελάχιστα δείγματα της «τιτάνιας» καθοδηγητικής σκέψης του ηγέτη της Επανάστασης και για την «πολιτιστική επανάσταση», για τη μορφωτική και πολιτιστική ανόρθωση των πλατιών εργαζόμενων μαζών. Γιατί όπως έλεγε «οι εργάτες δε θα ξεχάσουν ούτε στιγμή ότι τους χρειάζεται η δύναμη της γνώσης. Ο εξαιρετικός ζήλος που δείχνουν οι εργάτες για τη μόρφωση, ο ζήλος που δείχνουν ακριβώς τώρα, αποδείχνει ότι σ' αυτό το ζήτημα δεν υπάρχουν και δεν μπορεί να υπάρχουν πλάνες στις γραμμές του προλεταριάτου».

Στο Πρόγραμμα για το 8ο Συνέδριο του ΠΚΚ (Μπολσ.) ο Λένιν έγραφε: «Ξέρουμε πολύ καλά τι σημαίνει η πολιτιστική υπανάπτυξη της Ρωσίας, τι συνέπειες έχει αυτή για τη Σοβιετική εξουσία, που κατ' αρχήν έχει δημιουργήσει μια ασύγκριτα ανώτερη προλεταριακή δημοκρατία, έχει δημιουργήσει ένα δείγμα αυτής της δημοκρατίας για όλον τον κόσμο, πως αυτή η υπανάπτυξη υποβιβάζει τη σοβιετική εξουσία και αναπαράγει τη γραφειοκρατία».

Αλλά στις απόψεις των θεωρητικών της «Προλετκούλτ»(Μπογκντάνοφ, Πλετνιόφ, κ.ά.), οι οποίοι διακήρυσσαν την απόρριψη της πολιτιστικής κληρονομιάς των περασμένων εποχών και την ανάγκη δημιουργίας αμιγούς προλεταριακής κουλτούρας, ο Λένιν απαντούσε (στο λόγο του στο 3ο Συνέδριο της Κομσομόλ):

«Αν ενός κομμουνιστή του ερχόταν η ιδέα να καυχηθεί για τον κομμουνισμό του με βάση συμπεράσματα που τα έχει πάρει έτοιμα, χωρίς να έχει πραγματοποιήσει μια πάρα πολύ σοβαρή, πάρα πολύ δύσκολη, μεγάλη εργασία, χωρίς να έχει προσανατολιστεί στα πραγματικά δεδομένα που έχει υποχρέωση να τα αντιμετωπίσει κριτικά, ένας τέτοιος κομμουνιστής θα ήταν πολύ θλιβερός». Και τόνιζε: «Μόνο με την ακριβή γνώση της κουλτούρας που έχει δημιουργήσει η όλη ανάπτυξη της ανθρωπότητας, μόνο με τη μετάπλασή της μπορούμε να χτίσουμε την προλεταριακή κουλτούρα. (...) Η προλεταριακή κουλτούρα πρέπει να αποτελέσει τη νομοτελειακή ανάπτυξη των αποθεμάτων γνώσεων που δημιούργησε η ανθρωπότητα κάτω από το ζυγό της καπιταλιστικής κοινωνίας, της τσιφλικάδικης κοινωνίας, της γραφειοκρατικής κοινωνίας».

Δίδυμες αφίσες που δείχνανε την «τύχη» των καλλιτεχνικών ταλέντων στον καπιταλισμό και στο σοσιαλισμό. Η αριστερή δείχνει την κατάπτωση και εξαθλίωση του μουσικού ταλέντου στον καπιταλισμό και η δεξιά την -επιβεβαιωμένη από τους πολυάριθμους Σοβιετικούς μουσικούς - εξύψωση και ανάδειξη των καλλιτεχνικού ταλέντου στη σοσιαλιστική ΕΣΣΔ

Και για το σχέδιο Απόφασης του συνεδρίου της «Προλετκούλτ» (1920) ο Λένιν διατύπωσε την άποψη:«Ο μαρξισμός κατέκτησε την κοσμοϊστορική σημασία του σαν ιδεολογία του επαναστατικού προλεταριάτου, χάρη στο ότι κάθε άλλο παρά απέβαλε τις πολυτιμότατες κατακτήσεις της αστικής εποχής, αλλά αντίθετα αφομοίωσε και μετέπλασε ό,τι πολύτιμο υπήρχε στην πάνω από δύο χιλιετίες ανάπτυξη της ανθρώπινης σκέψης και κουλτούρας». Και επέμενε: «Οχι επινόηση μιας νέας προλεταριακής κουλτούρας, αλλά ανάπτυξη των καλύτερων υποδειγμάτων, παραδόσεων, αποτελεσμάτων της υπάρχουσας κουλτούρας, από τη σκοπιά της κοσμοθεωρίας του μαρξισμού και των συνθηκών ζωής και πάλης του προλεταριάτου στην εποχή της δικτατορίας του». Προσβλέποντας σε μια τέτοια ποιότητα της προλεταριακής κουλτούρας, ο Λένιν μιλούσε για δύο πολιτισμούς.

Στα προεπαναστατικά άρθρα του για τον Λ. Τολστόι, ο Λένιν χαρακτήριζε τα «μεγαλοφυή έργα» σαν «ένα βήμα προς στην καλλιτεχνική ανάπτυξη ολόκληρης της ανθρωπότητας», που «πάντοτε θα τα εκτιμούν και θα τα διαβάζουν οι μάζες όταν θα δημιουργήσουν για τον εαυτό τους ανθρώπινες συνθήκες ζωής, ανατρέποντας το ζυγό των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών».

Ο Λένιν ονειρευόταν η πολιτιστική επανάσταση να αγκαλιάζει και να αγκαλιάζεται από όσο το δυνατόν περισσότερους διανοούμενους και καλλιτέχνες. Γι' αυτό ζητούσε την ενθάρρυνση και ενίσχυση, με κάθε τρόπο, των νέων αναζητήσεων στον τομέα της τέχνης. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα μιας συνομιλίας του με τηνΚλάρα Τσέτκιν για θέματα του Πολιτισμού: «Στη χώρα μας γίνονται πολλοί πειραματισμοί. Και πλάι στους σοβαρούς έχουμε και πολλούς παιδαριώδεις, ανώριμους, που μας αφαιρούν δυνάμεις και πόρους. Μα όπως στη φύση, έτσι και στην κοινωνία η δημιουργική ζωή απαιτεί σπατάλη».

Περίλαμπρος, αξιοζήλευτος παγκοσμίως, «ανθός» του πολιτισμού που οικοδόμησε η ΕΣΣΔ ήταν ο κλασικός χορός, που καλλιεργούσαν μεγάλα και μικρότερα μπαλέτα και πολυάριθμες σχολές, σε όλες τις Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ

Να γιατί η Οχτωβριανή Επανάσταση και στον τομέα του Πολιτισμού θα μείνει μέγα δίδαγμα για τους λαούς και τη μελλοντική τους «έφοδο στους ουρανούς».

Βιβλιογραφία:

Β. Ι. Λένιν «Για την πολιτιστική επανάσταση» («Σύγχρονη Εποχή»)

Μαρξ - Ενγκελς «Για την Τέχνη» («Εξάντας»)

Β. Ι. Λένιν «Για τη Λογοτεχνία και την Τέχνη» (εκδόσεις Γερ. Αναγνωστίδη).

Αντώνη Βογιάζου «Σοσιαλισμός και κουλτούρα (1917 - 1932)» («Θεμέλιο»)

Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ

    

Οχτωβριανή Επανάσταση και λογοτεχνία

Ο Κωστής Παλαμάς

Τιμώντας τα 90χρονα της μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης, ηΟργάνωση Σπουδάζουσας Θεσσαλονίκης της ΚΝΕ, στις 5 του Δεκέμβρη, οργάνωσε στο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, εκδήλωση με θέμα «Σοσιαλιστική Επανάσταση και Λογοτεχνία», με ομιλητή τον φιλόλογο και ιστορικό Γιώργο Τεμεκενίδη. Ο ομιλητής, στο κατάμεστο από νεολαία αμφιθέατρο, έκανε μια σύντομη αναφορά στο μεγαλείο της Οχτωβριανής Επανάστασης και στο διαχρονικό της μήνυμα, για να αναδράμει στη συνέχεια, με παράθεση ονομάτων και έργων, σε σπουδαίους Ελληνες λογοτέχνες, των οποίων η κοινωνική συνείδηση και το έργο επηρεάστηκε - σε διαφορετικό βαθμό βέβαια - από την Οχτωβριανή Επανάσταση. Παρακάτω παραθέτουμε όλη την ομιλία του Γιώργου Τεμεκενίδη.

«Ο,τι κι αν πει κανείς για το μεγαλείο και την ακτινοβολία της Οχτωβριανής Επανάστασης είναι λίγο. Οι "Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο", όπως τις ονομάτισε ο Τζον Ριντ, δεν μπορούν να συγκριθούν με καμιά προγενέστερη επανάσταση, σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης Ιστορίας πάνω στον πλανήτη. Γιατί ήταν η πρώτη και η μόνη που κουβάλησε στις ματωμένες πλάτες της τον άνθρωπο για να τον ταξιδεύει από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας, χαρίζοντάς του για πρώτη φορά το δικαίωμα να απολαμβάνει στο ακέραιο τα αποτελέσματα της εργασίας του.

Το σύνθημα "Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε" κάνει ακριβώς παγκόσμια την επανάσταση, που για πρώτη φορά δεν περιορίζεται στα όρια και στα πλαίσια, που προσδιορίζουν το χρώμα, η φυλή, ο γεωγραφικός όρος, η θρησκεία. Με την έννοια αυτή σημαδεύει τον 20ό αιώνα ως κοσμοϊστορικό γεγονός, αλλά ταυτόχρονα σημαδεύει συνολικά όλη την πορεία του ανθρώπου από τότε που πέρασε από το στάδιο της πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας σε μια μακραίωνη διαδρομή μέσα από τις ταξικές κοινωνίες - τη δουλοκτησία, τη φεουδαρχία, τον καπιταλισμό. Γι' αυτό και το "φάντασμα του κομμουνισμού" δεν έχει σύνορα. Ηταν και είναι το πιο όμορφο, το πιο γλυκό "φάντασμα" που γέννησε η ανθρωπότητα. Αυτό, λοιπόν, το "φάντασμα" που γέννησε η ανθρωπότητα, το "φάντασμα" πήρε σάρκα και οστά με την επανάσταση των μπολσεβίκων του Λένιν, πριν από 90 χρόνια. Αποτυπώνοντας τη σημασία της για όλον τον κόσμο, έγραψε ο Λένιν: "Εμείς αρχίσαμε αυτό το έργο. Πότε ακριβώς, σε πόσο χρονικό διάστημα, οι προλετάριοι ποιανού έθνους θα αποτελειώσουν το έργο αυτό, δεν είναι το ουσιαστικό ζήτημα. Το ουσιαστικό ζήτημα είναι ότι ο πάγος έσπασε, ο δρόμος άνοιξε, ο δρόμος χαράχτηκε".

Το τιμητικό δίπλωμα που συνόδευε το Βραβείο «Λένιν», που απονεμήθηκε στον Γιάννη Ρίτσο

Για την Οχτωβριανή Επανάσταση και τον ηγέτη της Λένιν έγραψε ο Μενέλαος Λουντέμης στη συλλογή του "Κραυγή στα πέρατα": "Είδα το Λένιν. Τον είδα να τρέχει χέρι - χέρι με τη ζωή. Να σπρώχνει κατά τον ανήφορο, με τον ώμο, την Ιστορία. Τον είδα να λαχανιάζει και να βιάζεται. Γιατί όλα τότε ήταν βιαστικά. Ολα. Οι ώρες, οι σελίδες, οι στιγμές. "Σήμερα νωρίς - αύριο θα 'ν' αργά". Η Επανάσταση κοίταξε το παιδί της στα μάτια. Ναι. Ηταν καιρός. Το φώναξε κι η "Αβρόρα" από το ποτάμι. Ηταν καιρός. Θολός σιγόψελνε δίπλα της κι ο Νέβας. Τον ακολούθησαν σιγοψέλνοντας και τα κανάλια. Ηταν καιρός. Η πόλη σώπαινε πνιγμένη στα σκότη. Και μόνο το "Σμόλνυ" έφεγγε. Μόνο το "Σμόλνυ" έφεγγε σαν φανάρι. Για να δείξει στο μέλλον να περάσει"».

Ο Μαγιακόφσκι εκφραστής της Επανάστασης

«Ο σύντομος χρόνος που υπάρχει στη διάθεσή μας δεν επιτρέπει παρά σύντομες αναφορές για την επίδραση που είχε η Επανάσταση στο χώρο της λογοτεχνίας. Κορυφαίος ποιητικός της εκφραστής στη Ρωσία, ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι. Μέσα στις φυλακές έγραψε τα πρώτα του σοσιαλιστικά ποιήματα. Εκείνο που άστραψε την επαναστατική του λογοτεχνία ήταν το ποίημά του "Ενα σύννεφο με παντελόνια". Χαιρέτισε με ενθουσιασμό την Οχτωβριανή εξέγερση. Για τον Λένιν έγραψε ότι ήταν ο "ανθρωπινότερος άνθρωπος". Μαζί με τον Μαξίμ Γκόργκι, έγινε ο ιδρυτής του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Επηρέασε βαθιά το μεγαλύτερο, ίσως, Τούρκο ποιητή, τον Ναζίμ Χικμέτ, τον Λουί Αραγκόν, τον Πάμπλο Νερούντα, αλλά και πολλούς άλλους λιγότερο γνωστούς Ευρωπαίους λογοτέχνες. Ο Μαγιακόφσκι είχε κερδίσει την εκτίμηση του ίδιου του Λένιν. Και ο Στάλιν, για την αξία του είχε γράψει το 1935: "Ο Μαγιακόφσκι ήταν και παραμένει ο καλύτερος, ο πιο προικισμένος ποιητής της σοβιετικής εποχής μας. Η αδιαφορία στη μνήμη του ισούται με έγκλημα". Και να σκεφτεί κανείς ότι έφυγε από τη ζωή μόλις 37 χρονών».

Μεγάλη η επιρροή της στην ελληνική λογοτεχνία

Ο Κ. Βάρναλης, στη Μόσχα (1959), κατά τη διάκρισή του με το Βραβείο «Λένιν»

«Στην Ελλάδα, ποίηση και πεζογραφία, πριν ακόμα από τον Οχτώβρη του '17, αρχίζουν και μπολιάζονται από τις ακτίνες του "Κομμουνιστικού Μανιφέστου", με τα βάσανα της εργατικής τάξης και της αγροτικής φτωχολογιάς. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων λογοτεχνών, συνειδητά ή ασυνείδητα, ανεξάρτητα από τον πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκαν, πρόβαλαν μέσα από το έργο τους τα λαϊκά προβλήματα. Οι εργατικές κινητοποιήσεις ενισχύουν την τάση αυτή.

Είναι πολύ δύσκολο να βρεις προοχτωβριανό και, πολύ περισσότερο, μεταοχτωβριανό Ελληνα πεζογράφο ή ποιητή που να μην επηρεάστηκε από τα μηνύματα, τα οποία διαπέρασε τη λογοτεχνική τους φλέβα η μαρξιστική σάλπιγγα, είτε αυτοί οι συγγραφείς ταυτίστηκαν με την επαναστατική ιδεολογία είτε όχι. Αρκετοί, μάλιστα, από αυτούς υπέστησαν και διώξεις και πριν και μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση. Γιατί, απλούστατα, κομμουνισμός δε σημαίνει "κάτω ο δουλοκτήτης, ζήτω ο φεουδάρχης" ούτε "κάτω ο φεουδάρχης ζήτω ο καπιταλιστής". Αλλά σημαίνει ένα μεγάλο ΖΗΤΩ ο Ανθρωπος και οι ανάγκες του. Με λίγες λέξεις: Ζήτω η ζωή, αλλά για όλους.

Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε κάποιες περιπτώσεις: Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος επηρεασμένος από τις σοσιαλιστικές ιδέες ιδρύει, μόλις το 1909, στο Μόναχο της Γερμανίας τη Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ενωση. Μεταφράζει στη δημοτική γλώσσα το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο" και το δημοσιεύει στην εφημερίδα του Βόλου "Εργάτης". Ολο σχεδόν το λογοτεχνικό του έργο είναι βαθιά επηρεασμένο από τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Ο Δημοσθένης Βουτυράς

Ο Κώστας Παρορίτης γίνεται εισηγητής της κοινωνικής πεζογραφίας στην Ελλάδα. Ο γιατρός και λογοτέχνης Πέτρος Πικρός είναι από τους πρώτους που προσχωρεί στο ΚΚΕ.

Ο Δημοσθένης Βουτυράς επηρεάζεται από τους Ρώσους συγγραφείς, που τότε άρχισαν να μεταφράζονται συστηματικά στην ελληνική γλώσσα. Ο Βουτυράς έπλασε μία ολόκληρη πινακοθήκη από ανθρώπους που βασανίζονταν μέσα στην ανέχεια και τη φτώχεια και πάλευαν να επιζήσουν, πιασμένοι από την αόριστη ελπίδα για μια αυριανή καλύτερη ζωή, στηριγμένη πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Οι συλλογές του διαβάζονταν με πάθος, ιδίως από τους νέους που ζούσαν την κοινωνική αδικία και ονειρεύονταν έναν καλύτερο κόσμο.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, από τους πρώτους δημοτικιστές, ακολούθησε τις σοσιαλιστικές ιδέες, που επηρέασαν άμεσα όλο το συγγραφικό του έργο. Μέσα από τις στήλες των περιοδικών "Νουμάς" και "Τέχνη", αγωνίστηκε για την επικράτηση των σοσιαλιστικών ιδεών.

Ο Γεώργιος Σκληρός τυπώνει το 1910 το πρώτο του βιβλίο με τίτλο "Το κοινωνικό μας ζήτημα", όπου για πρώτη φορά εξετάζεται το κοινωνικό ζήτημα της Ελλάδας, με βάση τον ιστορικό υλισμό, και γι' αυτό προκαλεί έντονες συζητήσεις.

Δέκα χρόνια πριν από την έκρηξη της Επανάστασης και την ίδρυση του ΚΚΕ, ο Κωστής Παλαμάς στο "Δωδεκάλογο του Γύφτου" διακηρύσσει τη φθορά των αστικών αξιών και την ανάγκη για νέους πνευματικούς και κοινωνικούς προσανατολισμούς. "Κίνησε τον τροχό της ιστορίας προς τα μπρος, την εποχή που όλες οι αντιδραστικές δυνάμεις τραβούσανε την ιστορία προς τα πίσω", θα γράψει ο Κ. Βάρναλης. Από την αντίθετη πλευρά ο Γ. Αποστολάκης θα γράψει το απίστευτο: "η χυδαιότερη οχλοκρατία και ολιγαρχία αντιβουίζει στους στίχους του"»!

Βάρναλης και Ρίτσος: κορυφαίοι υμνητές της

Ο Κώστας Παρορίτης

«Ενας από εκείνους, βέβαια, που θα επηρεαστούν βαθύτατα από την Οχτωβριανή Επανάσταση, είναι ο Κώστας Βάρναλης. Ο ποιητής, με όλη του τη λογοτεχνική ικμάδα και επηρεασμένος από την ορμή που φέρνει το νεογέννητο ΚΚΕ, συνειδητοποιεί την ανάγκη της επαναστατικής αλλαγής στην ελληνική κοινωνία. Το έργο που πυρπολεί τις ψυχές των σκεφτόμενων ανθρώπων της εποχής - και ιδιαίτερα της νεολαίας - είναι "Το φως που καίει". Δίπλα σ' αυτό οι "Σκλάβοι πολιορκημένοι", "Ο λαός των μουνούχων", "Η αληθινή απολογία του Σωκράτη", "Το ημερολόγιο της Πηνελόπης", "Οι διχτάτορες".

Ο Βάρναλης αποκαλύπτει το πραγματικό πρόσωπο της εκμετάλλευσης, την υποκρισία της αστικής ηθικής, της θρησκείας και της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Θεμελιώνει την ελληνική επαναστατική ποίηση και πρόζα με τα δοκίμια "Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική", "Ζωντανοί άνθρωποι". Ο Βάρναλης, υπέστη αλλεπάλληλους διωγμούς από την αντίδραση και το 1958 βραβεύτηκε με το βραβείο "Λένιν".

Με διώξεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις και πολύχρονες εξορίες αντιμετωπίστηκε ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου, ο Γιάννης Ρίτσος. Η Λήμνος, η Μακρόνησος, ο Αϊ-Στράτης, τα Γιούρα, η Λέρος, η Σάμος έχουν να θυμούνται πολλά από τα μαρτύρια που πέρασαν εκεί, μορφές υψηλές του πνεύματος, της επιστήμης και της τέχνης. Ο Γιάννης Ρίτσος, με το εκπληκτικό ποιητικό του έργο, ο γεννήτορας του "Επιταφίου" και άλλων ποιητικών αριστουργημάτων, είναι, και σήμερα ακόμη, ο πιο αγαπημένος ποιητής αλλά και ο πιο πολυπαιγμένος στο ρωσικό θέατρο, δίπλα και πλάι στους αρχαίους τραγικούς ποιητές.

Ο Κώστας Βάρναλης και ο Γιάννης Ρίτσος είναι οι κορυφαίοι εκπρόσωποι της ελληνικής κομμουνιστικής διανόησης του 20ού αιώνα και τίμησαν με πολλές θυσίες την ιδεολογική τους αυτή επιλογή. Υπήρξαν, όμως, και άλλοι λογοτέχνες που, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές τους καταλήξεις και παλινωδίες στην πορεία του χρόνου, παρουσίασαν άξιο λογοτεχνικό έργο, διασταυρωμένο με την πορεία του ΚΚΕ. Να θυμίσουμε τον Μενέλαο Λουντέμη, τον Δημήτρη Χατζή, τον Στρατή Τσίρκα, τον Μανώλη Αναγνωστάκη.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης

Και βέβαια αξίζει να υπογραμμίσουμε την ιδεολογική σταθερότητα των κομμουνιστών εκείνων που με υψηλή αισθητική υπηρέτησαν, ανυποχώρητα, τις επαναστατικές αξίες του Οχτώβρη: Η Γαλάτεια Καζαντζάκη, η αδελφή της Ελλης Αλεξίου, ο ποιητής Φώτης Αγγουλές, ο Θέμος Κορνάρος, ο Ζήσης Σκάρος, οι ποιητές και θεατρικοί συγγραφείς Γιώργος Κοτζιούλας, Βασίλης Ρώτας, ο ιστορικός και λογοτέχνης Δημήτρης Φωτιάδης. Δεν είναι μικρή και η ιδεολογική επίδραση του ΚΚΕ στη συνείδηση του βάρδου της Εθνικής Αντίστασης, Αγγελου Σικελιανού, ούτε έμεινε ανεπηρέαστη η συνείδηση του Νίκου Καζαντζάκη, του Νίκου Καββαδία ή του Νικηφόρου Βρεττάκου. Κάτω από επίδραση της ΕΑΜικής Αντίστασης θα γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης το αριστούργημά του "Αξιον Εστί". Ακόμα και ο αστικών αντιλήψεων Γιώργος Σεφέρης, επηρεάζεται από την εποποιία της Αντίστασης, την οποία διαπερνούσαν πλατιά τα μηνύματα του Οχτώβρη».

Επίκαιρο και αναγκαίο «φάντασμα»

«Το "φάντασμα του κομμουνισμού" εξακολουθεί να πλανιέται πάνω σ' όλο τον κόσμο και να πανικοβάλλει τους ιμπεριαλιστές και τους εκμεταλλευτές, όπου γης. Το ζούμε και σήμερα σε όλη του την έκταση και στην πατρίδα μας. Πέρα από την πολιτική έχει μπολιάσει όλες τις μορφές του πολιτισμού: τη μουσική (κλασική και λαϊκή), το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική, τη γλυπτική. Μα πιο πολύ απ' όλα τη λογοτεχνία (πεζογραφία και ποίηση) που έδωσε βαθιά μηνύματα και πριν το '17 και μετά το '17. Ιδιαίτερα μετά την ίδρυση του γνήσιου τέκνου της Επανάστασης των μπολσεβίκων, του ΚΚΕ.

Η πορεία της πρώτης στον κόσμο σοσιαλιστικής χώρας ανέδειξε τη δύναμη της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια χώρα που σημείωσε αργότερα πρωτοφανή επιτεύγματα στον Πολιτισμό, στις Τέχνες και στην Επιστήμη, έβγαλε το λαό της Ρωσίας από την πείνα, την εξαθλίωση και την καθυστέρηση και έδωσε στους άλλους λαούς το παράδειγμα αλλά και την πολύπλευρη βοήθεια, για να προχωρήσουν κι εκείνοι με τη σειρά τους στην πρόοδο και στην ανάπτυξη.

Ο σοσιαλισμός είναι επίκαιρος και αναγκαίος. Το ζούμε καθημερινά. Ιδιαίτερα οι νέοι. Το ταξίδι, όμως, προς το "βασίλειο της ελευθερίας" δεν έχει σταματημό».