ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ

ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ

Μια εκπληκτική «χρονομηχανή»

Στη Μόσχα υπάρχουν πολλά και όμορφα μουσεία, αλλά ένα είναι το μοναδικό στον τρόπο που εκθέτει τα τεκμήρια και τα σπαράγματα της ζωής και του έργου του ποιητή της Επανάστασης: Το Μουσείο Μαγιακόφσκι

Πρόκειται για ένα από τα καταπληκτικότερα μουσεία του κόσμου. Για μια απτή απόδειξη των εκπληκτικών αποτελεσμάτων που μπορούν να προκύψουν από το αρμονικό «δέσιμο» της μορφής με το περιεχόμενο. Για μια μουσειογραφική και μουσειολογική σύλληψη και εφαρμογή που αποτελεί αντικείμενο μελέτης και εκπαίδευσης στη διεθνή μουσειολογική πρακτική. Για μία εκθεσιακή δομή που από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής της επηρεάζει τη μουσειολογική αντίληψη σε όλο τον κόσμο. Κι αν όλα τα παραπάνω συγκινούν μόνο τους ειδήμονες, ας προσπεραστούν κι ας μείνουμε στην πολύ μεγάλη πιθανότητα, ο ίδιος ο Μαγιακόφσκι να είχε δώσει την έγκρισή του...

Ο λόγος γίνεται για το Κρατικό Μουσείο Μαγιακόφσκι στη Μόσχα, στο σπίτι με αριθμό 6 στην οδό Λουμπιάνσκι, στο κέντρο της ρωσικής πρωτεύουσας, όπου ο Μαγιακόφσκι έζησε από το 1919 και στο οποίο αυτοκτόνησε το 1930. Από το ερχόμενο καλοκαίρι - οπότε συμπληρώνονται και 120 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή της Επανάστασης - θα κλείσει τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2014 για εργασίες συντήρησης. Απόφαση που για πολλούς στη Ρωσία - ανάμεσά τους και εκ των δημιουργών της σεναριακής αντίληψης της έκθεσης του Μουσείου, Ταράς Πολιάκοφ - αποτελεί «αιτία πολέμου» με την κυβέρνηση, φοβούμενοι ότι αυτό που τελικά θα προκύψει μετά τις εργασίες, δεν θα είναι μόνο η απαραίτητη και θεμιτή τεχνική συντήρηση ενός κτιρίου στο οποίο δεν πάτησε τεχνίτης τα τελευταία 22 χρόνια, αλλά η αλλοίωση αυτού του εντελώς διαφορετικού εκθεσιακού «κόσμου».

Ο,τι ξέρετε ή φαντάζεστε για ένα «κλασικό» μουσείο με γυάλινες προθήκες τακτικά και σε σειρά τοποθετημένες που περικλείουν, επίσης τακτοποιημένα και σε σειρά, τα εκθέματα... ξεχάστε το. Αν υπήρχε μία περίπτωση στο εκατομμύριο, οι Ρώσοι φουτουριστές, με τους οποίους ο Μαγιακόφσκι είχε άμεση σχέση, ή οι Γερμανοί ντανταϊστές (σ.σ. καλλιτεχνικά κινήματα του μεσοπολέμου που είχαν άμεση σύνδεση με το κομμουνιστικό κίνημα και τις επαναστάσεις στη Ρωσία και τη Γερμανία) να συμπαθήσουν ένα μουσείο, αυτό θα ήταν σίγουρα το Κρατικό Μουσείο Μαγιακόφσκι.

Τα χιλιάδες εκθέματα απλώνονται - κυριολεκτικά - σε ένα, φαινομενικά, «άναρχο» «σύμπαν», τοποθετημένα σε κατασκευές που παραπέμπουν σε θεατρική σκηνογραφία. Η έκθεση είναι ουσιαστικά ένα ελεύθερο πεδίο στο οποίο ο επισκέπτης μεταφορικά «βυθίζεται» και «κολυμπάει» ακολουθώντας μια ροή που «σκαρφαλώνει» σε τέσσερις ορόφους. Το κεντρικό «νεύρο» της έκθεσης είναι η μνημειακή σκάλα που οδηγεί στους ορόφους του πρώην κοινόκτητου διαμερίσματος (σσ. διαμέρισμα το οποίο μοιράζονται περισσότερες από μία οικογένειες ή νοικοκυριά), σε ένα μικρό δωμάτιο του οποίου έζησε και δημιούργησε μέχρι το θάνατό του ο ποιητής. Στόχος των δημιουργών της έκθεσης ήταν, μέσω της γεωμετρίας της δομής της, της έντονης ενέργειας που εκπέμπουν οι χρωματισμοί και της «μεταφοράς», μέσω της εκθεσιακής δομής, των συναισθημάτων του ποιητή, να γίνει δυνατό από τον επισκέπτη να νιώσει, σα να τη βιώνει, την πνοή της εποχής εκείνης, να κατανοήσει το θρίαμβο και την τραγωδία της ζωής και του θανάτου του Μαγιακόφσκι. Στόχος ο οποίος έχει επιτευχθεί και με το παραπάνω.

Μουσείο «παντός καιρού»...

Η σημερινή εκθεσιακή δομή άρχισε να «χτίζεται» το 1987 και εγκαινιάστηκε το 1989, δύο χρόνια μόλις πριν τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την επικράτηση της αντεπανάστασης. Το ίδιο το μουσείο όμως έχει τις απαρχές του στη δεκαετία του '30. Στις 23 Δεκεμβρίου του 1937 το Λαϊκό Κομισαριάτο Διαφώτισης αποφασίζει τη δημιουργία Κρατικής Βιβλιοθήκης - Μουσείου Μαγιακόφσκι, η οποία εγκαινιάζεται το 1938 στο διαμέρισμα που ζούσαν το ζεύγος Μπρικ (Λίλη και Οσιπ) με τον Μαγιακόφσκι στην πάροδο Γκεντρικόφ. Ενα από τα βασικά επιτεύγματα της πρώτης φιλολογικής - επιστημονικής ομάδας που δούλεψε σε αυτό το πρώτο μουσείο ήταν η έκδοση των 13 τόμων των απάντων του Μαγιακόφσκι. Ενεργητική συμμετοχή στη ζωή του μουσείου είχαν δημιουργοί όπως ο Παστερνάκ, ο Γεβτουσένκο, ο Αραγκόν, ο Χικμέτ, ο Πολ Ελυάρ κ.ά.

Την περίοδο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, το Μουσείο Μαγιακόφσκι ήταν το μοναδικό, στη Μόσχα, που δεν διέκοψε τη λειτουργία του ούτε για μια μέρα. Οι 16 εργαζόμενοι σε αυτό υποδέχονταν τους επισκέπτες, τους ξεναγούσαν, συνέχιζαν την επιστημονική - μουσειολογική δουλειά και, ταυτόχρονα, εφοδίαζαν και διόρθωναν τον ιματισμό των μαχητών του κοντινού τάγματος του Κόκκινου Στρατού. Ολοι τους τιμήθηκαν με το μετάλλιο «Για την Αμυνα της Μόσχας».

Τη σημερινή του ονομασία το μουσείο την πήρε το 1967, όταν άλλαξε το «προφίλ» του σε λογοτεχνικό - αφιερωματικό, ενώ το 1968 μετακομίζει στην οδό Λουμπιάνσκι, σε ένα σπίτι του τέλους του 19ου αρχών 20ού αιώνα με είσοδο από το εσωτερικό μιας μεγάλης αυλής που διαμόρφωναν ανάλογα σπίτια, το οποίο ανήκε προεπαναστατικά σε έναν έμπορο χρυσού. Εκεί, από το 1919 ξεκίνησε να ζει ο Μαγιακόφσκι, σε ένα «δωματιάκι - βαρκούλα» όπως το έλεγε, παράλληλα με το κοινό του διαμέρισμα με τους Μπρικ. Η νέα έδρα του Μουσείου συνδέεται και με τη νέα φάση δραστηριότητάς του, η οποία επικεντρώθηκε στην εκθεσιακή δουλειά και στη διοργάνωση μαζικών εκδηλώσεων. Το 1971 εγκαινιάζεται η μεγάλη έκθεση με τίτλο «Μαγιακόφσκι, ο ποιητής του Οχτώβρη και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης».

Από τα μέσα της δεκαετίας του '80 επιχειρούνται μερικοί πρώτοι πειραματισμοί σε εκθεσιακό επίπεδο, οι οποίοι θα οδηγήσουν στο συμπέρασμα για μια συνολικότερα διαφορετική προσέγγιση στη μουσειακή απόδοση του έργου και της προσωπικότητας του Μαγιακόφσκι. Οπως έθεσε το ζήτημα η Σβετλάνα Στριζνιόβα, διευθύντρια του Μουσείου από το 1981, «είχαμε ξεκινήσει ήδη τις πρώτες εκθέσεις μας, όταν θεωρήσαμε ότι στα πλαίσια μιας επαρκούς ακαδημαϊκής έκθεσης, πρέπει να δοκιμάσουμε να μιλήσουμε με τη γλώσσα εκείνου του καιρού. Και αυτές οι εκθέσεις μας έπεισαν ότι εκείνη η γλώσσα είναι πολύ κατανοητή και χρειάζεται στους σύγχρονους και δίνει μια κάπως διαφορετική αντίληψη για τον Μαγιακόφσκι, όχι ακριβώς την ίδια την οποία συνηθίσαμε στη διάρκεια πολλών δεκαετιών».

Ετσι, το 1987 ξεκίνησε η πλήρης επανέκθεση του μουσείου. Το πνεύμα της επανέκθεσης το δίνει πάλι η Στριζνιόβα: «Η έκθεση δεν είναι το μέρος που ο άνθρωπος πρέπει να κάθεται και να μελετά. Γι' αυτό υπάρχουν οι βιβλιοθήκες και τα αρχεία. Η έκθεση είναι το μέρος όπου πρέπει να "μαίνονται" οι αισθήσεις, όπου ο άνθρωπος πρέπει να έχει "αιχμαλωτιστεί" από το χρόνο, τον άνθρωπο, τη μοίρα του, την τραγωδία ή τον θρίαμβό του, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να εμφανιστεί κάποια εσωτερική αισθηματική και αισθητική ανάγκη που να οδηγεί στα βιβλία του, αφού δεν γίνεται να διαβαστούν χιλιάδες χειρόγραφα και εκατοντάδες ντοκουμέντα που μπορούν να τοποθετηθούν στην έκθεση. Αλλωστε, για να υπάρξει κάποιο συμπέρασμα είναι απαραίτητη η προσεκτική και σοβαρή μελέτη αυτών των ντοκουμέντων και όχι απλώς η θέασή τους στη βιτρίνα».

Παρά και ενάντια στα προβλήματα που δημιούργησε η καπιταλιστική παλινόρθωση, όπως π.χ. το ναυάγιο των σχεδίων για επέκταση του μουσείου σε διπλανά κτίρια, η ζωή του Μουσείου Μαγιακόφσκι «βράζει»: Ξεναγήσεις, θεματικές διαλέξεις, ποιητικές και μουσικές βραδιές, θεατρικές παραστάσεις λαμβάνουν χώρα σχεδόν καθημερινά. Το μοσχοβίτικο θέατρο «Κομεντιάντ» ανεβάζει κάθε μήνα το έργο «Αυτός ο ίδιος» με επεισόδια από τη ζωή και το έργο του ποιητή. Στο πρόγραμμα προβολών του μουσείου περιλαμβάνεται και η ταινία «Η δεσποινίδα και ο αλήτης» του 1918, σε σενάριο του Μαγιακόφσκι, ο οποίος έχει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Οι κυνικοί... «εξωγήινοι» απειλούν

Οπως αναφέρθηκε στην αρχή, το Μουσείο πρόκειται να κλείσει από το ερχόμενο καλοκαίρι - οπότε γιορτάζονται και τα 120 χρόνια από τη γέννηση του Μαγιακόφσκι - για ολική ανακαίνιση. Ο Ταράς Πολιάκοφ, που ως επικεφαλής του τμήματος εκθέσεων του Μουσείου το 1987 επεξεργάστηκε την αρχική ιδέα/σενάριο της επανέκθεσης, σε ανάρτησή του σε διαδικτυακό «φόρουμ» επισκεπτών του Μουσείου Μαγιακόφσκι, καταγγέλλει ότι πρόκειται για απόφαση «καταστροφής αυτής της μοναδικής έκθεσης». Σημειώνει ότι «η έκθεση εξαρχής δεν δημιουργήθηκε σαν συλλογή αντικειμένων, αλλά σαν μοναδικό έργο τέχνης με μουσειακό χαρακτήρα, προκαλώντας τους πιο αναπάντεχους συνειρμούς, μέσω του σπασίματος όλων των μουσειακών κανόνων. Στη δημιουργία της συμμετείχαν γνωστοί Μοσχοβίτες εικαστικοί, με το αποτέλεσμα να μην είναι μόνο μια νέα έκθεση, αλλά μια νέα μουσειακή μεθοδολογία. Για μια ακόμη φορά υπογραμμίζω: Πάνω σε αυτήν δουλεύουν πολλά μουσεία, ανάμεσά τους και της πρωτεύουσας».

«Στόχος των σύγχρονων "Ηρόστρατων"» προσθέτει ο Πολιάκοφ, «είναι να φτιάξουν ένα πρωτόγονο ανάλογο του "Κέντρου Πομπιντού": Να απλωθούν στο χώρο του μουσείου, ελεύθερου από τις μοναδικές μουσειακές εγκαταστάσεις, βάση των οποίων αποτελούν μνημειακά αντικείμενα. Τίποτα καινούργιο δεν μπορούν να σκεφτούν. Τέτοιο μουσείο ονειρεύονταν εκείνοι που μέχρι τώρα εξακολουθούν να μισούν τη σημερινή έκθεση. Οι εχθροί του μουσείου το ονειρεύονταν αυτό 20 χρόνια και φαίνεται ότι το όνειρό τους πραγματοποιείται». Ως «εκτελεστές» αναφέρει κάποιους «εξωγήινους» 35 - 40 ετών «με αμφισβητήσιμες, συχνά επί πληρωμή, σπουδές Ιστορίας της Τέχνης, που ενώ δεν έχουν να επιδείξουν τίποτα θετικό στον τομέα της κουλτούρας, ωστόσο διαθέτουν θράσος, αυτοπεποίθηση και ασυλία».

Ουσιαστικά ο Πολιάκοφ περιγράφει τους σύγχρονους «μάνατζερ» της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού. Ωστόσο, πέφτει κι αυτός στην παγίδα της «αγοράς» όταν προτείνει έναν «οικονομικό διευθυντή» που θα «συγκεράσει» την «οικονομία της αγοράς» με τους αρχικούς στόχους του Μουσείου. Η απόλυτη πλάνη δηλαδή...

Πάντως, το Μουσείο, έστω και με την προοπτική να κλείσει για «επισκευές», ετοιμάζει πρόγραμμα εορτασμών της επερχόμενης επετείου με περιοδικές εκθέσεις των συλλογών του σε άλλα μουσεία. Μένει να δούμε αν οι αρχές θα σεβαστούν αυτή την πρωτότυπη μουσειακή εκθεσιακή δομή, ή αν θα την καταστρέψουν. Δυστυχώς, πάντως, ακόμη κι αν παραμείνει αλώβητη η έκθεση, το Μουσείο Μαγιακόφσκι δε φαίνεται ότι θα γλιτώσει τους «μάνατζερ»...

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ

    

Οι συλλογές

Το Μουσείο διαθέτει:

• Συλλογή χειρογράφων και άλλων γραπτών ντοκουμέντων που απαριθμούνται σε 12 χιλιάδες αντικείμενα, συν 68 υπογεγραμμένα βιβλία του ποιητή.
• Εικαστική συλλογή αποτελούμενη από επίσης 12 χιλιάδες αντικείμενα (ζωγραφική, γραφιστική, γλυπτική, πλακάτ, διαφημίσεις, αρνητικά φωτογραφιών, καθώς και ηχογραφήσεις σε φωνογράφους).
• Συλλογή της οικογένειας του ποιητή με πάνω από 20 χιλιάδες αντικείμενα που δωρήθηκαν στο μουσείο από την αδερφή του Μαγιακόφσκι, Λιουντμίλα. Περιέχει ντοκουμέντα, γράμματα, χειρόγραφα μελών της οικογένειας, όπως της μητέρας και των αδερφών του.
• Πάνω από 2.300 προσωπικά αντικείμενα του ποιητή και της οικογένειας (από το ρολόι του παππού μέχρι ρούχα, έπιπλα κλπ).
• Την εκπληκτική βιβλιοθήκη που δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '30 με πάνω από 25 χιλιάδες βιβλία, εκ των οποίων τα 5.000 σπάνια. Ανάμεσά τους πρωτότυπες εκδόσεις έργων του ποιητή, μεταφρασμένα έργα του κλπ.

Χαρακτηριστικό του «ενδιαφέροντος» του κράτους για το μουσείο - και για την πολιτιστική κληρονομιά του ρωσικού λαού εν γένει - είναι το γεγονός, ότι μόλις πριν λίγες μέρες ανακοινώθηκε ότι από το Μουσείο Μαγιακόφσκι λείπουν 52 αντικείμενα! Ανάμεσά τους έργα του σπουδαίου εικαστικού και εκ των επιφανέστερων εκπροσώπων της Ρωσικής Πρωτοπορίας του Μεσοπολέμου, Αλεξάντρ Ροντσένκο, αλλά και προσωπικά αντικείμενα του ποιητή. Και σα να μην έφτανε αυτό, ο επικεφαλής του τομέα πολιτισμού της Μόσχας, Σεργκέι Καπκόφ, είπε ότι η απώλεια των εκθεμάτων είχε γίνει γνωστή μετά από δύο ελέγχους του υπουργείου Πολιτισμού το 2007 και 2009, αλλά μόλις πρόσφατα ανακοινώθηκαν.

Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Μουσείου, Σβετλάνα Στρεζνιόβα, δύο εκθέματα βρέθηκαν, παλαιότερα, στο εξωτερικό και επιστράφηκαν.

Πάντως, δεδομένου ότι οι καιροί είναι «πονηροί», μπορεί αυτό το θλιβερό γεγονός να χρησιμοποιηθεί από όσους θέλουν να αλλάξουν τη δομή της έκθεσης επικαλούμενοι λόγους ασφάλειας. Αν και ο πραγματικός αίτιος δεν είναι βέβαια η έκθεση, αλλά η μετατροπή της πολιτιστικής κληρονομιάς σε εμπόρευμα, άρα, σε προσδοκία κέρδους.