Η άλλη όψη της Ανταρκτικής

Η άλλη όψη της Ανταρκτικής

Σε πρώτο πλάνο βράχοι διαβρωμένοι επί εκατομμύρια χρόνια από τους ισχυρούς ανέμους που φυσάνε στην κοιλάδα Φρίντμαν. Στο βάθος προβάλλει η άκρη του παγετώνα Τέιλορ

Το 1903, ο εξερευνητής Ρόμπερτ Σκοτ και η ομάδα του «σκόνταψαν» σε μια ανωμαλία στο κατά τ' άλλα παγωμένο, λευκό τοπίο της Ανταρκτικής: τις Ξηρές Κοιλάδες, βραχώδεις περιοχές, που ουσιαστικά δεν έχουν καθόλου ορατό πάγο! Από τότε, αρκετοί επιστήμονες προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις διάφορες πλευρές αυτού του ασυνήθιστου περιβάλλοντος, που καλύπτει λιγότερο από το 2% της Ανταρκτικής, καθώς το υπόλοιπο 98% καλύπτεται από αιώνιους πάγους, πάχους - σε πολλές περιοχές - άνω των 1.600 μέτρων.

Οι περισσότεροι παγετώνες έχουν υγρή βάση. Ενα στρώμα νερού κάτω από τον πάγο λειτουργεί σαν λιπαντικό, διευκολύνοντας την αργή ροή του παγωμένου ποταμού (παγετώνα). Αυτή η ροή είναι που δημιουργεί τα μακρόστενα φιόρδ και άλλα έντονα γεωλογικά χαρακτηριστικά, που αποκαλύπτονται καθαρά μόνο όταν υποχωρήσει ο παγετώνας. Οι παγετώνες των Ξηρών Κοιλάδων έχουν παγωμένη βάση καθώς οι πολικές θερμοκρασίες παρά την πίεση του υπερκείμενου πάγου δεν επιτρέπουν στο νερό να λιώσει. Ετσι και το γεωλογικό τους αποτύπωμα είναι πιο ήπιο.

Το παγοκάλυμμα της Ανταρκτικής δεσμεύει τεράστια ποσότητα νερού. Εχει έκταση όση οι ΗΠΑ και το Μεξικό μαζί, και αν έλιωνε πλήρως, θα οδηγούσε σε άνοδο της στάθμης του νερού στη θάλασσα κατά 50 έως 70 μέτρα. Αντίθετα, στις Ξηρές Κοιλάδες δεν υπάρχει σχεδόν ίχνος νερού. Είναι το πιο παγωμένο και πιο ξηρό μέρος στον κόσμο.

Ο ουρανός καθαρίζει μετά από μια σπάνια χιονόπτωση στις Ξηρές Κοιλάδες της Ανταρκτικής. Με τη μέση θερμοκρασία το καλοκαίρι στους -10 βαθμούς Κελσίου και υγρασία λιγότερη από 10%, η περιοχή είναι πολύ κρύα και ξηρή για να υπάρξει βαριά χιονόπτωση. Το λεπτό στρώμα χιονιού εξαφανίζεται γρήγορα καθώς οι νιφάδες παρασύρονται από τον άνεμο ή εξαχνώνονται απευθείας σε υδρατμό

Πριν από 14 εκατομμύρια χρόνια, κατά τη Μέση Μειόκαινο κλιματική μεταβολή, ο πάγος σταμάτησε να λιώνει στις νότιες κοιλάδες της Ανταρκτικής. Η θερμοκρασία έπεσε στους -10 βαθμούς Κελσίου και από τότε, τουλάχιστον σε μεγάλο υψόμετρο δεν ανέβηκε ποτέ πάνω από το σημείο τήξης του νερού. Ο αέρας αφυδατώθηκε, αφήνοντας το παγωμένο τοπίο με λιγότερη υγρασία απ' ό,τι η Σαχάρα. Από εκείνη τη χρονική περίοδο και μετά, το κλίμα στην περιοχή έμεινε σχεδόν αναλλοίωτο.

Η ξηρότητα της περιοχής οφείλεται ως ένα βαθμό στο γεγονός, ότι η σκόνη πάγου από το παγοκάλυμμα της ανατολικής Ανταρκτικής, που μεταφέρουν οι άνεμοι με δυτική κατεύθυνση, εμποδίζεται να φτάσει στις κοιλάδες εξαιτίας των ψηλών βουνών που τις προστατεύουν. Ενας άλλος παράγοντας είναι οι καταβατικοί άνεμοι, όπου ο ξηρός πολύ ψυχρός - και γι' αυτό πιο πυκνός - αέρας από τα βουνά κατεβαίνει προς τις κοιλάδες με ταχύτητα 300 χλμ. την ώρα, με αποτέλεσμα να θερμανθεί ελαφρώς (μειώνοντας τον κορεσμό του σε υδρατμούς) και να παρασύρει ή εξαχνώσει τον όποιο επιφανειακό πάγο και χιόνι των κοιλάδων.

Στις Ξηρές Κοιλάδες, κάτω από τα επιφανειακά βράχια και την άμμο υπάρχει αρχαίος πάγος. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των ερευνητών σε άλλα σημεία ο πάγος αυτός έχει ηλικία 800.000 ετών και σε άλλα 8 εκατομμυρίων ετών. Μέχρι πριν λίγα χρόνια θεωρούνταν αδύνατο ο πάγος να παραμείνει άθικτος για εκατομμύρια χρόνια. Οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι σε συγκριτικά μικρό χρονικό διάστημα θα εξαχνωνόταν πλήρως, μετασχηματιζόμενος απευθείας από τη στερεή στην αέρια μορφή του νερού, και θα παρασυρόταν μακριά από τους παγωμένους, αλλά ξηρούς ανέμους. Νέα μαθηματικά μοντέλα περιγραφής του φαινομένου έδειξαν ότι η εξάχνωση του θαμμένου πάγου είναι πολύ αργή διαδικασία, με απώλεια λιγότερου του ενός δεκάτου του χιλιοστού πάγου κατά έτος. Υπό ορισμένες συνθήκες, ο θαμμένος πάγος μπορεί να διατηρηθεί επ' αόριστον. Το συμπέρασμα αυτό έχει αντανάκλαση και κάπου πολύ μακριά, στον πλανήτη Αρη, αυξάνοντας την πιθανότητα κάτω από το παγωμένο έδαφος να υπάρχει πάγος νερού, που δεν εξαχνώθηκε στην εξαιρετικά αραιή ατμόσφαιρα του κόκκινου πλανήτη.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»

    

Λύνοντας το μυστήριο του Λαβύρινθου

Πριν από 12 εκατομμύρια χρόνια, κάτω από έναν παγετώνα στα βουνά της Ανταρκτικής, η ροή τεράστιας ποσότητας νερού από το λιώσιμο του πάγου εμποδίστηκε από φράγμα πάγου. Καθώς το νερό συσσωρευόταν από τη μια μεριά του φράγματος, η πίεση αυξήθηκε τόσο, ώστε ο παγωμένος τοίχος υποχώρησε. Ακολούθησε μια εκρηκτική πλημμύρα, με ροή νερού 13 φορές μεγαλύτερη από τη ροή του Αμαζονίου! Καθώς το νερό σάρωνε την κοιλάδα, έσπαζε κομμάτια βράχων σε μέγεθος ψυγείου, παρασύροντάς τα χιλιόμετρα μακριά, μέχρι την κοιλάδα Ράιτ. Μόνο τέτοιας ισχύος φαινόμενο θα μπορούσε να έχει αυτό το αποτέλεσμα. Στο πέρασμά της, η υποπαγετωνική πλημμύρα δημιούργησε ένα εντυπωσιακό λαβύρινθο από κανάλια, ορισμένα από τα οποία έχουν βάθος εκατοντάδων μέτρων, χαράζοντας στην πέτρα τα περίπλοκα μαιανδρικά μονοπάτια που φαίνονται στη φωτογραφία. Δικαιολογημένα οι εξερευνητές της Ανταρκτικής ονόμασαν την περιοχή αυτή, Λαβύρινθο.